Главная

Контакты

Случайная статья

• Автоматизация
• Антропология
• Археология
• Архитектура
• Биология
• Ботаника
• Бухгалтерия
• Военная наука
• Генетика
• География
• Геология
• Демография
• Деревообработка
• Журналистика
• Зоология
• Изобретательство
• Информатика
• Искусство
• История
• Кинематография
• Компьютеризация
• Косметика
• Кулинария
• Культура
• Лексикология
• Лингвистика
• Литература
• Логика
• Маркетинг
• Математика
• Материаловедение
• Медицина
• Менеджмент
• Металлургия
• Метрология
• Механика
• Музыка
• Науковедение
• Образование
• Охрана Труда
• Педагогика
• Полиграфия
• Политология
• Право
• Предпринимательство
• Приборостроение
• Программирование
• Производство
• Промышленность
• Психология
• Радиосвязь
• Религия
• Риторика
• Социология
• Спорт
• Стандартизация
• Статистика
• Строительство
• Технологии
• Торговля
• Транспорт
• Фармакология
• Физика
• Физиология
• Философия
• Финансы
• Химия
• Хозяйство
• Черчение
• Экология
• Экономика
• Электроника
• Электротехника
• Энергетика

1.3. Жеткіншектерде кездесетін эмоционалдық тұрақсыздықтың себептері 3 страница

Жү йелі ағ ым жә не ө зін ұ йымдастыру концепциясы позициясы тұ рғ ысынан ү йлеспеушілік ағ за жә не орта арасындағ ы симметрияның бұ зылысы нә тижесінен пайда болатын кү рделі функционалды қ ұ рылым болып табылады. Симметрия бұ зылысы ашық жү йеге келетін хабарлар жә не энергиялар толқ ынына негізделген процесстер ә серінен пайда болады. Тө мен тұ рақ тылық ү йлеспеушіліктің маң ызды қ асиеттерінің бірі. Кү нделікті ө мірде ү йлеспеушілік қ арым-қ атынастың ү йреншіктік жү йесінің бұ зылуынан, шектен тыс белгілі бір жағ дайлардан пайда болуы мү мкін. Ү йлеспеушіліктің пайда болуына ә сер ететін басқ а жағ дайларда бар. Атап айтсақ ол қ ұ рылымның негізгі белсенді элементтері жә не жеке адам жү йелері арасындағ ы диссонанс болып табылады. Яғ ни, негізгі себептер арасындағ ы мақ саттар, қ ажеттіліктер жә не «мен» қ ұ рылымы арасындағ ы қ арсылық тар. Мұ ндай жағ дайлар ә серінен пайда болатын ү йлеспеушілік ө те ұ зақ қ а созылуы мү мкін жә не бұ л сол жағ дайғ а сай тү рлі мінез-қ ұ лық пен ө ткізіледі. Егер энергеетика тұ рғ ысынан қ арайтын болсақ, ү йлеспеушілік жете зерттелмеген олар тек уақ ытша координат ретінде қ арастырылады. Осы себептерге байланысты ү йлеспеушіліктің феноменологиясы, қ ұ рылысы, қ ұ рылымы, детерминацияның ішкі жә не сыртқ ы фаторлары белгілі бір жағ дайдың динамикалық ө згеруі жә не кезең і, ө зара ө тулері, динамикалы жағ дайдың негізгі процессуалды сипаттамасы, ү йлеспеушіліктің субьектінің мінез-қ ұ лқ ына тигізетін ә сері жете зерттелмеген. Бірақ тар педагогтар ү йлеспеушіліктің негізгі себептерін жас ерекшеліктеріне байланысты деп талдауғ а тырысады. Бұ л кө зқ арас тү сінікті, ө йткені бұ л мә селе бала дамуының жас кезең ге бө лінуінің ә ртү рлілігіне байланысты.

Сонымен «ү йлеспеушілік», «эмоция» жә не «мінез-қ ұ лық » бір-бірімен тығ ыз байланысты екен. Ө йткені, эмоцияның белгілі бір сипаттары ү йлеспеушілікті (тіпті эмоция болып табылатын эмоцияның ө зі де) тудырса, пайда болғ ан ү йлесімсіздік (немесе ү йлесімділік) мінез-қ ұ лық тың белгілі бір кө ріністерін береді, яғ ни теріс немесе оң мінез-қ ұ лық ты кө рсетеді екен.

1. 3. Жеткіншектерде кездесетін эмоционалдық тұ рақ сыздық тың себептері

Бала дү ниесінің басқ а балалар дү ниесімен, ү лкендермен жә не тү рлі заттармен соқ тығ ысуы олар ү шін ә сер қ алдырады. Оқ ушыларды осы жағ дайлардың ә серінен кө зқ арастарының жә не жалпы қ алыптасуының бұ зылуы, тілек жә не дағ дыларының ө згеруі орын алады. Осындай келең сіз жағ дайлардың барлық бала ө мірінде кездеседі, ал балалар ө мірі мектеппен тығ ыз байланысты. Сондық тан мектептегі кезең оқ ушылары ү шін «сыналу» кезең і болып табылады. Сыналу кезең і дейтініміздің себебі, бала нақ осы мектеп жасында жас ерекшелік кезең дестіру бойынша маң ызды болып табылатын бірнеше қ иын кезең дерден ө теді. Яғ ни, сыналу кезең і дегеніміз, тү рлі қ ұ былыстарғ а толы белгілі бір ө тпелі кезең жә не баланың осы кезең аралығ ынан ө те алу мү мкіндігі.

Бірінші кезең – баланың мектепке тү сіп, жаң а ортағ а бейімделуімен сипатталады. Сонымен қ атар бала ағ засында дененің кү рт ө суі, ішкі мү шелердің ү лкейуі вегетативті қ айта қ ұ рулар сияқ ты эндокриндік ө згерістер бірден жү реді. Бұ л ө згерістер баланың ә леуметтік қ арым-қ атынас жү йесімен іс-ә рекетіндегі кординалды ө згерістер оның ағ заларындағ ы барлық жү йелер мен функцияларының қ айта қ ұ руымен сай келеді. Сондық тан бұ л аралық ү лкен кү шті талап етеді;

Екінші кезең – баланың ө тпелі кезең імен тап келуімен, яғ ни қ иын саналатын кризистік кезең мен сай келеді. Бұ л кезең біріншіден пубертаттық кезең де келетін морфологиялық жә не физиологиялық ө згерістер жеткіншектік ағ засын біршама ө згертуге ұ шыратады да, олардағ ы соматикалық аурулар кауіпін тудырады, сонымен бірге, тура осы жеткіншектік кезең де кө птеген жү йке жә не психикалық аурулар кө рініс береді, екіншіден осы кезең ге тә н ә леуметтік қ арым-қ атынас сферасының (позитивті болмауы мү мкін) кең еюі жеткіншектерге мең геруге қ иын болып табылатын жаң а ә леуметтік тә жірибелер береді. Ө тпелі кезең – жас ерекшелік дамудың ө те жауапты сатысы. Бұ л кезең нің ө зіндік ерекшеліктері П. П. Блонский, Л. С. Выготский ең бектерінде анық жазылғ ан. П. П. Блонский ө тпелі кезең де жү ріп жатқ ан ө згерістердің бірден болып жатқ анына кө ң іл бө лсе; Л. С. Выготский бұ л кезең ді ескінің ө шуін сипаттайтын жас деп кө рсетеді. Олай болса, ө тпелі жас дегеніміз, баланың бір сатыдан екінші сатығ а ө ту аралығ ы. Бірақ бұ л уақ ытта балада оны біршама жоғ ары сатығ а дайындайтын барлық негізгі психологиялық жаң а қ ұ рылымдар қ алыптасуы қ ажет. Ә йтсе де, бұ л екі жас қ иылысып, осы қ иылыста кризис тууы мү мкін. Ал кризис дегеніміз негативті байланыстарды шақ ырушы, мінез-қ ұ лық моделінің ауытқ уын кө рсететін негізгі қ ұ былыс.

Ү шінші кезең – бұ л оқ ушылардың жеткіншектік жаспен ересектік жас аралығ ындағ ы жә не олардың 10-11 сыныпта кездесетін қ иындық тарымен сай келеді. Бұ л уақ ыт адамның тұ лғ алық дамуының ө те маң ызды жә не жауапты кезең і болып табылады. Тіпті, Ж. Ж. Руссо («Эмиль» немесе «Тә рбие ең бегінде») саналық ө зіндік анық тауды жасө спірімдік кезең дегі тұ лғ аның екінші туылуының негізгі мазмұ ны ретінде қ арастырады. Сонымен қ атар, жасө спірімдік кезең де ағ заның физикалық дамуы, жыныстық жетілуі жү реді жә не бұ л кезең дегі психикалық дамудың ерекшелігі дамудың ә леуметтік жағ дайымен де байланысты. Сондық тан да, бұ л кезең дегі ә рбір қ адамның жауапкершілігі артады, сондай-ақ бұ л кездегі ә рбір қ атенің белгілі бір кө лемді салдары болуы мү мкін, ал кей кезде ол драмалық сипатқ а ие болуы да мү мкін. Сондық тан да бұ л жас аралығ ын немесе осы жас аралығ ындағ ы оқ ушыларды «қ иын жас» немесе «қ иын балалар» категориясына кіргізуіміз мү мкін. «Қ иын жасты» екі сө зді талдау арқ ылы тү сіндіруге болады: 1. Кризистік; 2. Ө те қ иын, қ ауіпті. Ө йткені бұ л кезең де де физикалық ә лсіздік, мінез сипатының ерекшеліктері, қ арым-қ атынас ерекшеліктерінің жоқ тығ ы, эмоционалды жетілмеушілік, жағ ымсыз сыртқ ы ә леуметтік орта сияқ ты т. б. кө птеген факторлар жалғ аса беруі мү мкін. Осындай факторлардың салдарынан «қ иын балалар» пайда болуы мү мкін.

Қ иын балалар дегеніміз, дамуы мен мінез-қ ұ лқ ында жалпы қ абылданғ ан нормалардан ауытқ уы бар, ө зінің психоә леуметтік дамуы қ алыптасуының жаң а сатысын басынан нә тижелі ө ткізе алмайтын балалар.

Сонымен мектептегі ү ш кезең ге сү йене отырып, біз барлық мектеп жасындағ ы уақ ытты кризистік жас деп айта аламыз.

Л. С. Выготский «Кризистік кезең » теориясы бойынша кризистік жас дегеніміз, бір жағ ынан балалардың қ оғ амдық қ арым-қ атынас жү йесіндегі ө згерулері жататын, екінші жағ ынан баланың «ішкі позициясынан» ө згеруі жататын дамудың ә леуметтік ситуациясының қ айта қ ұ рылу нә тижесі.

Л. С. Выготский бұ л жас аралық тарын мағ ынасы дамудың жалпы циклында оның орнымен анық талатын жә не дамудың жалпы заң дылық тары дарлық уақ ытта сапалы да, ө зіндік сипаттарды тауып алатын дамудың жабық немесе ө зіндік кезең і ретінде қ арастырады. Ә рбір жас кезең інде бала мен орта арасында сол кезең ге тә н жалғ ыз да, қ айталанбас ө зіндік спецификалық қ атынас орнай бастайды. Мұ ны Л. С. Выготский сол кезең дегі дамудың ә леуметтің жағ дайы деп кө рсетті. Бірақ, барлық жас аралығ ындағ ы ө тпелі кезең дердің симптоматикалары мен мазмұ ндары ұ қ сас болғ анымен жә не олар жалпы заң дылық тармен ө ткенімен бір кезең нен екінші кезең ге ө туде дамудың ө зіндік қ иындық тары пайда болады жә не олардың мазмұ ны тұ рақ ты кезең дегіден, яғ ни, тұ рақ ты кезең дегі даму ерекшеліктерінен біршама айырмашылық тары бар.

Сонымен, баланың жас ерекшелік психологиялық сипаты оның бө лек-бө лек жаң а қ ұ рылымның немесе ерекшелігінің жиынтығ ымен анық талмайды, ол оның ә р жас кезең індегі жеке адамдық қ асиеттерінің қ алыптасуымен анық талады.

Осы ерекшеліктерге байланысты, жалпы американ психологтарының жү ргізген зерттеулері нә тижесінде, оқ ушылардың мінез-қ ұ лқ ының ү йлеспеуі 80% осы жеткіншектік кезең ге тә н екендігі белгілі болады, ө йткені, мектеп оқ ушыларында, яғ ни, кіші жә не орта мектеп жасындағ ы балалардағ ы қ абылдау ө те жоғ ары болатындығ ы белгілі, сонымен қ атар, оқ ушылардың дү ниеге кө зқ арасы, жағ ымды қ асиеттерінің қ алыптасып келе жатқ андығ ымен байланысты. Осы анық талғ ан мә ліметтерді негіз ете отырып, Г. Д. Пировтың басшылығ ымен бір топ Болгария психологтарының жү ргізген зерттеулері нә тижесінде 5-17 жас аралығ ындағ ы балаларғ а «ашушаң дық » тә н екендігі белгілі болды. Сонымен қ атар, олардың психикалық нормаларының ү лкендерден айқ ын ерекшеленіп тұ ратындығ ын 14-15 жастағ ы 15 000 американ жеткіншектеріне психодиагностика ретінде жү ргізген «даралық минесоттық » тестімен дә лелдеуге болады. Ө йткені, бұ л тест нә тижесі бойынша, нормадағ ы балалардың ө здері «псиопатия», «шизофрения», «гипомания», шкалалары бойынша кө рсеткіштері ү лкендерден жоғ ары. Бұ дан ү лкендер ү шін ауру симптомы болып табылатын бұ л кө рсеткіштер жеткіншек немесе жасө спірімдер ү шін норма болып табылады деген қ орытындығ а келеміз.

Оқ ушылардың басқ а да психологиялық ерекшеліктерін анық тау мақ сатында КСРО мамандары С. Хатауэй жә не Э. Монакези жү ргізген «Роршах» жә не «Тематикалық апперцепция» тесті бойынша 12-16 жас аралығ ындағ ы оқ ушылардың мазасыздану дең гейінің жоғ ары болатындығ ы, сонымен қ атар, Кең ес уақ ытында ү лкен маман болып табылатын жасө спірімдер психиатры А. А. Мехрабянның мә ліметі бойынша, осы жас аралығ ындағ ы балалардың жекелік ауытқ уларының бірден ө сетіндігі дә лелденді. Сонымен қ атар, ә р жас кезең індегі мазасыздану дең гейінің ерекшелігіне байланысты В. Д. Кисловская «проективті тест» кө мегімен мазасызданудың жас ерекшелік динамикасын қ арастырды. Оның нә тижесі бойынша, кіші мектеп жасындағ ы оқ ушылардағ ы мазасыздану бейтаныс ү лкен адамдармен қ арым-қ атынас кезінде жә не қ атарластарымен қ арым-қ атынас кезінде кө рінсе, жеткіншектерде бейтаныс адамдармен жеткіншектерден гө рі, қ атарластары жә не ата-анасымен қ арым-қ атынас кезінде, ал жасө спірімдерде мазасыздану барлық қ атынас сферасында, ә сіресе ата-аналармен немесе балалар тә уелді болып табылатын басқ а да ү лкендермен қ арым-қ атынас кезінде кө рінеді екен жә не жасө спірімдерге мазасыздану дең гейінің жоғ арылылығ ы тә н болып шық ты. Мұ ның себебі, жеткіншек кездегі эмоционалды реакцияның ә серінен дифференциацияның жалғ аса беруінде жә не эмоционалды реактивтіліктің тө мен дә режеде болуында.

Оқ ушылардың мінез-қ ұ лқ ындағ ы ситуацияларды талдай отырып, ситуациялық мінез-қ ұ лық ты едә уір ө згертетін нә рселерді атап ө ткен жө н. Оқ ушылардағ ы ү йлеспеушілік қ ұ рамына қ арай едә уір болады. Олардың қ ұ рамы кү рделі. Оқ ушылардың мінез-қ ұ лқ ының ү йлеспеуіне тә н сипаттың бірі – олардың кейбіреуінің жынданғ аннан ө луге дейін баруы. Оның негізгі себебі - ө мірлік қ иындық тар, ә сіресе отбасындағ ы тү сінбестік еркелетудің, махаббаттың жетіспеушілігі болып табылады. Яғ ни, баланың жан талаптары отбасында қ анағ аттандырылмайды, оның ә рбір қ адамда кө ң ілі қ алып отырады. Ө мірдегі мұ ндай жағ дайлар балаларғ а соқ қ ы болып тисе, екіншілері, керісінше барлығ ына кө ң ілі толмай кек алғ ысы келіп тұ рады, бә рін керісінше істейді. Олардың себепсіз іс-ә рекеттері ө здіктерінше дұ рыс саналады. Егер оқ ушыларының бірнеше мағ ынасы бар мінез-қ ұ лқ ын нақ ты жағ дайдағ ы шындық ө мірге кө рсетсе, онда ол мағ ына басқ аларғ а мағ ынасы ү йреншікті «басқ аша оқ у» немесе айналадағ ыларғ а жаң аша тіл болып кө рінеді.

Ол біріншіден, тү сініксіз екіншіден, қ абылданбайды: ү шіншіден, ә шейін аффективті тү рде қ абылданбайды. Осы жерден қ иын тә рбиелену қ иыншылық тары туындайды. Сонымен бірге эмоционалды ү йлеспеген оқ ушыларды зерттеу барысында олардағ ы қ ажеттіліктер отбасында қ анағ аттандырылмайды жә не ата-аналардың ө з дегені бойынша балалардан бірнә рсені талап етуі оларғ а керісінше ә сер етеді. Оқ ушыларда еліктеу жоғ ары дә режеде болады, сондық тан да олардың жоғ ары талап қ оюшылығ ы немесе біреуден бірдең е талап етушілігі, олардың мінез-қ ұ лқ ының бұ зылуына ә келіп соғ ады. Оқ ушылардағ ы мазасыздану дең гейінің жоғ арылауы, отбасындағ ы қ арым-қ атынастың шектелуімен, стерстерімен сипатталады. Мұ ндай балалардан ашық агрессия сирек пайда болады. Оларғ а когнетивті стиль, ө зінің мү мкіншілігін байқ ай алмаушылық тә н жә не оларда «ешкім кө мектеспейді» деген кө зқ арас немесе айналағ а жаушылық кө зқ араспен қ арау терең дік алып отырады. Жеткіншек жасындағ ы балалардың ө мірі мен дамуы нақ ты ә леуметтік жағ дайларымен байланысты жә не баланың ересек адамдар дү ниесіндегі қ оғ амдық жағ дайды мең геруімен анық талады.

Балаларда эмоционалды ү йлеспеу олардың сабақ ты ү лгермеушілігімен де сипатталады. Мысалы, балаларғ а кө мектескенде егер де ол тапсырманы ұ зақ тү сінбесе кері эмоцияны ғ ана емес, сонымен бірге, тапысрманы нә тижелі орындаудың жолдарын қ арастырмай мұ ндай ә рекетттерден алдын-ала іштей бас тарта бастайды. Оқ ушыларды психологиялық «энергетиканың » жоғ арылауы жә не тө мендеуі болады, осының ә серінен балалар бір уақ ытта кө ң ілсіз болып жү рсе, бір уақ ытта жеткілікті қ арсылық кө рсететіндігі жә не жақ сы бейімделген қ абілетте болады. Бұ л жердегі бірінші жағ дай екінші жағ дайғ а қ арағ анда жиі кө рінеді. Сондық тан да баланың ө мір жағ дайына кө ң іл бө лу керек. Мысалы, бала отбасындағ ы екінші баланың пайда болуына байланысты жат қ ылық тар кө рсете бастайды, сондай-ақ мектеп ауыстыру дә режесінде тә уелділік, мазасыздану сезімі пайда болады. Ата-аналарғ а негізгі кө ң іл бө лу керек нә рсе - кө п балаларда мұ ндай стресс эмоционалды ү йлеспеушілікті зерттеген зерттеушілер пікірін талдау нә тижесінде оқ ушылардың эмоционалды ү йлеспеуіне ә сер ететін негізгі факторларды анық тадық. Олар:

1. Биологиялық ерекшеліктер;

2. Ә леуметтік орда.

Осы факторлар бойынша, А. Бек жү ргізген зерттеулер эмоционалды ү йлеспеушілікке ә сер ететін факторлар қ иындық тар жү йге келтірілген жә не олар біртіндеп балалардың мінез-қ ұ лқ ындағ ы ү йлеспеушілікке алып келеді деп кө рсеткен.

№ 2 кесте.

Бек А. бойынша мінез-қ ұ лық тың ү йлеспеуінің негізгі қ озғ аушы кү штері:

2 бө лім. ОҚ УШЫЛАРҒ А ТӘ Н ЭМОЦИОНАЛДЫҚ Ү ЙЛЕСПЕУКШІЛІКТІ ДИАГНОСТИКАЛАУ ЖӘ НЕ КОРРЕКЦИЯЛАУ

2. 1. Эмоционалдық кү й-жағ дайды зерттеу нә тижелері

Айқ ындау экспериментін Жамбыл атындағ ы № 26 мектеп гимназияда жә не Қ азыбек би атындағ ы № 36 орта мектепте 7 сыныптарда оқ итын балаларды қ амтыдық. Оқ ушылардың акцентуациясы мен мазасыздануының кө рініс беруін зерттеудің нә тижелерін бір-бірімен ұ штастырып салыстырмалы тү рде талдадық.

Балалардың акцентуацияның тү рлері мен оның кө рініс беру дең гейін бағ алау ү шін Шмишек-Леонгард тестін пайдаландық.

Жеткіншектердің мінез акцентуациясының қ ыр-сырын жан-жақ ты зерттеген К. Леонгард жасағ ан теориялық қ ағ идаларғ а сү йене отырып кө птеген зерттеу ә дістемелері жасалғ ан. Бұ л тестер арқ ылы жү ргізілген диагностикалық бағ дарлама баланың ө мір жағ дайы мен психологиялық дамуының тү рлі жақ тарын анық тауғ а бағ ытталғ ан. Осы проблеманы зерттеу ү шін 7 сынып оқ ушыларының дезадоптация, акцентуация, агрессия кө рініс беруін жә не оның себептерін анық тауғ а арналғ ан тестілерді жү ргіздік. Жеткіншектердегі тек сол жасқ а тә н ерекше қ асиеттерді анық тау ү шін арнайы психодиагностикалық ә дістер жү ргізіледі.

Тест нә тижесін талдау. Балалардың тест тапсырмаларына берген жауаптарын талдау жоғ арыда берілген акцентуация тү рлерінің мінездемесі бойынша жү ргізіледі.

Осы тест нә тижесін талдау барысында балалардың басым кө пшілігінде акцентуацияның бір тү рінің, кейде одан кө п тү рлерінің белгісі бар екені анық талды. Зерттелініп отырғ ан жетінші сынып оқ ушыларында орын алғ ан акцентуация тү рлерін олардың жас ерекшеліктері сипаттамамен салыстырып кө ргенде жағ дай шектен шық пағ ан, норма кө рсеткіштерінің дисперсиясында орналасқ анын анық тадық. Тек қ ана 4 оқ ушының акцентуациясы нормадан шамалы асық болды.

Шмишек тесті бойынша жү ргізілген зерттеу нә тижесі.

Акцентуацияны зерттеу барысында 7 сынып оқ ушыларында акцентуацияның кө птеген тү рлері орын алатындығ ы анық талды. Олар кейде қ осарланып, бірнеше тү рі бір балада кездесетіні де орын алатын жағ дай екенін байқ адық. Жетінші сынып жағ дайы кестеде кө рсетілген.

Акцентуация тү рлерін анық тау кестесі.

Зерттеу нә тижелерін талдау кестесінде кө рсетілгендей балалардың басым кө пшілігінде сенситивтік жә не демонстративтік акцентуация тү рлері анық байқ алды, сонымен қ атар тұ рақ сыздық (ұ ш балада), акцентуацияның басқ а тү рлері 2-3 баланың кө рсеткіштерінен байқ алды, ал акцентуацияның эпилептойдтық жә не экзальтациялық тү рлерінің кө рсеткіштері нормадан кө п ауытқ у бермеді, сондық тан ондай кө рсеткішке ие болғ андар жоқ деп есептедік.

Акцентуацияның тү рін дә лірек бағ алау ү шін біз Кондаштың «Ә леуметтік – ситуациялы мазасыздану шкаласы» принципіне негізделіп жасалғ ан И. Спилбергердің «Ситуативтік мазасыздану шкаласы» ә дістемесін ә дістемесін жү ргіздік. Бұ л шкала бойынша мазасызданудың негізгі кө зі болып табылатын объектілерді анық тауғ а болады.

Келесі кезең де И. Спилбергердің «Ситуативті мазасыздану шкаласы» тестін жү ргіздік. Ситуативті мазасыздану субьективті уайымдалатын эмоциялармен сипатталады, бұ л стресті жағ дайларғ а ә сер ететін эмоционалды реакция болып, интенсивті жағ ынан ә ртү рлі уақ ыт жағ ынан динамикалы болуы мү мкін. И. Д. Спилбергертің ситуативті мазасыздану шкаласы мазасыздану дең гейін дифференциалды ө лшеуге мү мкіндік беретін бірден-бір ә діс болып табылады. Шкала 40 тапсырмадан тұ рады, оның 20 ситуативті мазасыздану дең гейі бағ алауғ а, 20 жекелік мазасыздану дең гейін бағ алауғ а арналғ ан. Ә дістемені топпен де, жеке де жү ргізуге болады. Зерттеуші нұ сқ ауғ а байланысты жауап береді. Тапсырмаларды орындау барысында зерттелінушілерге тапсырмалар номерлері қ ойылғ ан жауап парақ тар беріледі. Жалпы кө рсеткішті анық тау ү шін жиналғ ан баллдар қ осындысы шығ арылады.