Главная

Контакты

Случайная статья

• Автоматизация
• Антропология
• Археология
• Архитектура
• Биология
• Ботаника
• Бухгалтерия
• Военная наука
• Генетика
• География
• Геология
• Демография
• Деревообработка
• Журналистика
• Зоология
• Изобретательство
• Информатика
• Искусство
• История
• Кинематография
• Компьютеризация
• Косметика
• Кулинария
• Культура
• Лексикология
• Лингвистика
• Литература
• Логика
• Маркетинг
• Математика
• Материаловедение
• Медицина
• Менеджмент
• Металлургия
• Метрология
• Механика
• Музыка
• Науковедение
• Образование
• Охрана Труда
• Педагогика
• Полиграфия
• Политология
• Право
• Предпринимательство
• Приборостроение
• Программирование
• Производство
• Промышленность
• Психология
• Радиосвязь
• Религия
• Риторика
• Социология
• Спорт
• Стандартизация
• Статистика
• Строительство
• Технологии
• Торговля
• Транспорт
• Фармакология
• Физика
• Физиология
• Философия
• Финансы
• Химия
• Хозяйство
• Черчение
• Экология
• Экономика
• Электроника
• Электротехника
• Энергетика

1.3. Жеткіншектерде кездесетін эмоционалдық тұрақсыздықтың себептері 2 страница

Эмоция жә не қ абылдау бір-бірімен тығ ыз байланысты. Эмоция басқ а мотивациялық жағ дайлар секілді қ абылдауғ а ә сер етеді. Нормадағ ы субьект дү ниені дұ рыс қ абылдаса, ал қ айғ ырып немесе уайымдап жү рген адамдарғ а басқ алардың берген бағ асына, белсене мә н бермеу тә н.

Сонымен қ атар, эмоция танымдық процестердің басқ ада бө ліктеріне ә серін тигізеді. Осының ә серінен субьектінің мінез – қ ұ лқ ы ө згереді.

Томкинс пен Изард эмоцияның пайда болуына қ абылдаумен білім ү лкен роль ойнайды деп атап кө сетеді. Жалпы эмоция фудаментальді деп аталады. Ө йткені ол 3 компанентен тұ рады:

1. Арнайы ішкі детерминацияланғ ан жү йкелі субстрат;

2. Мимикалық немесе жү йкелі бұ лшық ет тә н комплекс;

3. Субьективті уайымдаумен ерекшеленетін немесе фенаменалогиялық қ асиет.

Осы 3 компонент бірігіп, эмоцияны кө рсетеді. Ал осы пайда болғ ан эмоцияғ а тү рлі сипат тә н:

1. Қ ызығ у – толқ у – жиі уайымдалатын жағ ымды эмоция, ол оқ уды, дағ ды, ү йрену жә не шығ армашылық талпынуды мотивациялайды. Яғ ни, осы қ ызығ у нә тижесінде субьектінің белгілі нә рсеге деген процестері артады.

2. Қ уаныш – максималды қ ажет эмоция. Ол сенімділік сезімімен сипатталады. Бұ л Томкинс позициясы тұ рғ ысынан қ уаныш - жү йке стимуляциясының градиентінің қ атты тө мендеуінің нә тижесінде пайда болады.

3. Таң қ алу эмоцияның бірнеше тү рлерінен кө рінеді, бірақ ол эмоция емес. Басқ аларғ а қ арағ анда таң ғ алудың ерекшелігі - ол барлық уақ ытта ө тпелі жағ даймен сипатталады. Ол жү йке стимуляциясының бірден жоғ арлауы нә тижесінде пайда болады.

4. Қ айғ ы – қ асірет - бұ л эмоция нә тижесінде адам ө зін тастап жібереді. Жалғ ыздық ты адамдармен қ атынастың жоқ тығ ын сезінеді, ө зіне жалынышпен қ арайды.

5. Ашу – бұ л кезде бет қ ызарып, қ ан қ айнап кетеді.

6. Жек кө ру – ашумен бірге пайда болады. Ол физикалық немесе физиологиялық бұ зылудың нә тижесінде пайда болады. Ол деструктивті мінез – қ ұ лық қ а алып келуі мү мкін;

7. Кө ргісі келмеу – жоғ арыдағ ы екеуімен бірге пайда болады. Осы, яғ ни эмоцоияның ү ш сипаты «жаушылық триадасы» деп аталады. Ө зін кү штімін яғ ни, басқ адан ақ ылдырақ пын, білімдімін, т. с. с) сезіну осығ ан алып келеді. Мұ ның бір қ ауіптілігі «суық » эмоцияғ а келіп тіреледі, ол индивид немесе топтың деперсонизациялануына алып келеді. Бұ л эмоция біреуді ө лтіруде кө мегін тигізеді;

8. Қ орқ ыныш – бұ л эмоция адам психикасы ү шін ө те зиян: адам тіпті «ө луге» дейін қ орқ уы мү мкін;

9. Ұ ят – бұ л адамның тығ ылу немесе жоғ алып кетуіне кепіл болады немесе керісінше;

10. Кү нә - моральды этикалық норманы бұ зу нә тижесінде пайда болады.

Біз эмоцияны мінез - қ ұ лық бейнесі ретінде кө реміз. Сонымен қ атар, біз эмоцияның компоненттерін, сипатын атап ө ттік, енді оның комплекстерін атап ө теміз. Оның комплекстері:

1. Мазасыздану ө мір ерекшелігімен байланысты, яғ ни субьект психикасының белгілі бір нә рсеге мазасыздық кө рсетуі;

2. Депрессия – дипрессияның алғ ашқ ы психодинамикалық тү сінігін Карл Абрахан берген. Ол мазасыздық пен дипрессияны қ орқ ыныш пен қ айғ ы аналогиясы ретінде қ арастырды. Дефференциалды эмоция теориясында депрессия мазасызданудан да кү рделі синдром деп аталады. Депрессия фундаменталды эмоциялармен қ атар басқ а да аффективті факторлармен сипатталады, яғ ни, ө зін физикалық нашар сезіну, жоғ ары уайымдаушылық. Махаббат – аффектінің маң ызды комплексі болып табылады;

4. Жаушылық – агрессияның негізі ретінде анық талады.

Жалпы осы сипаттамаларғ а сү йене отырып мынандай қ орытындығ а келеміз: «Адам мінез-қ ұ лқ ының ә р тү рлі жағ ын эмоциялар арқ ылы кө реді екенбіз». Ал эмоция дегеніміз не? Оғ ан анық тама бермес бұ рын бірнеше теорияларғ а тоқ таламыз.

Фрейдтің психоаналитикалық теориялары психология тарихында жә не мінез-қ ұ лық ғ ылымында белгілі бір себептерге байланысты ү лкен роль алып отыр. Фрейд санасыздық, тү с динамикалығ ын сақ тау мезанизмдері санасының дамуы, қ ысылу, кө терілу, тұ рақ тылық, ө згергіштік, балалар сексуалдығ ы сияқ ты эвристикалық концепцияларды шығ арды. Мұ ның барлығ ы аффект (эмоция) концепциясы болып табылады.

Фрейдтің инстинктік қ ызығ ушылық теориясы мотивацияның классикалық психоланалитикалық теориясының ядросы болып табылады. Сө йтіп Фрейд: «аффект немесе эмоция психикалық ө мірде тек қ ана қ озғ аушы кү ш болып табылады». Сонымен қ атар, ол кейінгі ең бектерінде: «аффект немесе эмоцияны адам психикасына фантазияны жә не тілекті итеруші кү ш ретіндегі интропсихикалық фактор» деп атап кө рсетеді.

Психоаналитикалық теорияларды анық тай отырып, Рапапорт - инстинктік қ ызығ уды немесе мотивті интропсихикалық кү ш ретінде анық тайды.

Тү рлі теорияларғ а сү йене отырып, эмоция механизмі туралы келесі тү сініктерді береді: Сө йтіп, қ абылданғ ан обьект танылмағ ан инстинкті энергияны мобилизациялау инициаторы болып табылады деп атап кө рсетеді, егерде осы энергияның шығ уына ашық жолдар болмаса, (яғ ни, бұ л инстинктивті талаптың конфликті болу жағ дайлары) онда ол басқ а канал арқ ылы жол тауып, тү рлі ә рекеттерге ә келіп соғ ады. Осының ә серінен «эмоционалды тү р» немесе эмоционалды сезім – симультанды немесе бірінен кейін бірі немесе жалғ ыз иекті болуы мү мкін. Біздің қ оғ амда инстинктің пайда болуының ашық жолдарының сирек болуына байланысты, тү рлі интенсивті эмоционалды разряд жиі болып тұ рады. Сондық тан да біздің психикалық ө мірімізде «инстинкті эмоциялардан» басқ а (бірден кө терілу, қ орқ ыныш жә не т. с. с. ) тү гелдей эмоционалдық пайда болу иерархиясы бар (яғ ни, конвенционалдық қ а, интелектуалдық қ а негізделген).

Эмоция туралы, Рапапорт: «Аффект сигналдар жиынтығ ы секілді шындық ты танудың ойлау механизмі»:

Джон Боулби: «Ү йреніп қ алғ анннан басқ а ө те кү шті сезіммен шығ арылатын мінез-қ ұ лық жоқ (нет поведения сопроваждающегося более сильным чувством чем привязанность)» - деп кө рсеткен.

Сонымен, эмоцияның толық анық тамасын беру ү шін біз ү ш аспектіге тоқ талып ө теміз:

а) Эмоцияны сезіну;

ә ) Жү йке, эндокринді, тыныс жә не организмнің тағ ы басқ а жү йелерінде болып жатқ ан процестер;

б) Бақ ылауғ а берілетін эмоциялық комплекстер, дә лірек айтсақ, тү с арқ ылы белгіленетіндігі.

Сө йтіп, Шахер /44/ берген анық тама бойынша, эмоция дегеніміз, физиологияны қ оздыру функциясымен біріккен функция оның бағ асы жә не субьектінің сол жағ дайғ а қ атынасы. Бұ л эмоцияның когнитивті теориясымен байланысты.

Ал Лазарус, Авериль оқ иғ аларғ а, ө мір жағ дайларына адамның берген бағ асын танымдық процестерден пайда болғ ан қ ұ былыс деп суреттейді, ал Арнольд болса бағ аны интуитивті автоматтандырыланғ ан процесс ретінде анық тайды. Томкинс бұ л проблеманы неврологиялық дә режеде қ арастыра отырып, эмоция нейронды стимуляцияның ө згеруімен бірге пайда болады деп кө рсетеді.

Сонымен, мінез-қ ұ лық - психологиялық дә стү рлерде кең інен қ олданылатын жалпы термин. Биховиористер бұ л терминді бақ ыланып отырғ ан реакцияның мә нін ашуғ а қ олданды., бірақ кө птеген ғ алымдар оны кез-келген организмдік функциялар ретінде (аффективтік, когнитивтік немесе қ озғ алыс) анық тауда қ олданды.

Осығ ан байланысты, эмоция мінез-қ ұ лық ретінде қ арастырылғ ан жоқ, ол мінез-қ ұ лық негізінде жататын феномен ретінде қ арастырылды.

Ә рбір адам басқ а адамдардан ө зінің даралық еркшелігімен ерекшеленеді. Ол даралық ө згешелік мінез болып табылады. «Мінез» деген психологиялық қ асиеттің тө ркіні гректің «характер» деген сө зінен шық қ ан. Мә нісі – із қ алдыру. Сондық тан да, мінез дегеніміз ә рбір адамның жеке басына тә н ө зіндік психологиялық қ асиеттерімен ерекшеліктерінің жиынтығ ы. Адам мінезінің даралық еркшелік екендігін ғ ылым тарихында тұ ң ғ ыш рет сипаттап жазғ ан – еретедегі грек философы Теофраст (б. э. д. ІҮ -ІІІ ғ. ғ. ). Бірақ ол мінезді адамның адамгершілік санасына тә н қ асиет дейді.

Лабюерде (ХҮ ІІІ ғ. ) «Теофраст мінездері» деген ең бегінде мінезді осы мағ ынада қ олданғ ан. ХІХ ғ асырда француз ғ алымы А. Бен мінезді тек психологиялық ерекшелік, дара адамның ақ ыл-ойы мен сезімінің жә не ерік ерекшеліктерінің қ асиеті деп санады.

Т. Рибо мінезді сезім мен ерік ерекшелігі десе, ал орыс медигі, ә рі педагог П. Ф. Лесгафт ерік қ асиеті дейді.

И. Кант (ХҮ ІІІ ғ. ) мінезді темпераментпен салыстыра отырып, оны адамғ а жү ре пайда болатын қ асиет деп анық тады. Сондай-ақ ол адамның даралық қ асиеттеріндегі туа пайда болатын ерекшеліктер мен жү ре пайда болатын ерекшеліктерді бө ліп кө рсетеді.

Т. Рибо мінезді адамда туа пайда болатын икемделу десе, ал Малапер, Фулье жә не тағ ы басқ алары мінездің туа пайда болуымен қ атар жү ре пайда болатын ерекшеліктері де бар дейді.

Полан мінездің барлық сипаттары адамның тіршілік жағ дайымен байланысты деген пікір айтады. Сонымен, мінез жө ніндегі мұ ндай екі тү рлі кө зқ арас қ азірге дейін ө зара талас-тартыс туғ ызып келеді, ә йтседе мінез адамның жү ре пайда болатын фенотипті ерекшелігі.

К. Рубин айтуы бойынша «баланың ә леуметтік-эмоционалды дамуы ө зара интроиндивидуалды жә не макрожү йелі кү йі ә рекетімен реттеледі. Интроиндивидуалды кү штер негізінде тума физиологиялық процесстерге жататаны темперамент ерекшеліктері арқ ылы қ арастырылаы».

Темперамент - адам туа пайда болатын генотипті организм қ асиеті. Темперамент адамның жү йке жү йесінің типтері арқ ылы анық талады. Ө йткені, жү йке жү йесі типтерінің сыр-сипаты темперамент типтерімен бірдей. Мұ ның екеуі де дара адамның бойындағ ы ө згешеліктерін сипаттайды. Жү йке жү йесінің типі шыдамсыз болса – холерик, сергек болса – сангвиник, тыныш болса - флегматик, ә лсіз болса – меланхолик. Сондық тан да, адамның мінез-қ ұ лқ ы оның темперамент типіне байланысты болуы ә бден мү мкін деп атап кө рсетеді.

Адамдар тү рлі іс-ә рекеттермен айналысады, осы іс-ә рекеттермен айналысу барысында оларды белгілі бір мінез-қ ұ лық пайда болады. Адамның мінез-қ ұ лқ ын тү рлі жағ ынан суреттеуге болады. Кез-келген мінез-қ ұ лық тың басы мен аяғ ы болады. Адамның мінез-қ ұ лық детерминациясын тү сіндіру ү шін мотивацияның кө птеген психологиялық теориялары қ олданылады. Мотивацияны оқ у - бұ л адам белсенділігін арттырып отыратын себептер мен факторларды талдау. Мотивациялық теориялардың кө бінде мінез-қ ұ лық белсенділігінің 3 негізгі параметрі талданады. Сондай-ақ, себебі бар мінез-қ ұ лық жекелік жә не ситуациялы деп аталатын екі фактор ә рекетінің нә тижесі:

1. Жекелік фактор – жеке адамның мотивациялық диспозициясы (қ ажеттілік, дағ ды, бағ ыттылық );

2. Ситуациялы фактор – сыртқ ы, яғ ни, адамның айналасындағ ы жағ дайлар (басқ а адамның мінез-қ ұ лқ ы, бағ асы, қ атынасы, физикалық жағ дайлары жә не т. с. с. ).

Адам мінез-қ ұ лқ ының себептері американ психологтары Эдвард, Лиси, Ричард жә не Руян «ө зіндік детерминация жә не ішкі мотивация» теорияларымен тү сіндіреді. Ол бойынша мотивацияның екі типі жә не оғ ан сай мінез-қ ұ лық тың да екі типі бар:

1. Сыртқ ы мотивация жә не оғ ан сай мотиві немесе себебі бар мінез-қ ұ лық;

2. Ішкі мотивация жә не оғ ан сай мотиві бар немесе себебі бар мінез-қ ұ лық.

Мінез-қ ұ лық формалары мен функцияларының жү йелілігін Л. С. Выготский келесі ретпен схемалық тү рде кө рсетеді.

1. Кең мағ ынасындағ ы жоғ арғ ы психикалық функция:

Тү рлері: 1. Сыртқ ы (экстрапсихикалық );

2. Ішкі (интрапсихикалық ):

а) спонтанды тү рі,

ә ) еркін тү рі. (Тар мағ ынасындағ ы жоғ ары психикалық функция)

2. Мінез-қ ұ лық тың жоғ ары формасы:

Тү рлері. 1. Ә леуметтік.

2. Даралық.

3. Мінез-қ ұ лық тың мә дениетті формасы:

Тү рлері: 1. Ә леуметтік (интерпсихикалық ):

а) примитивті.

ә ) жоғ ары.

2. Даралық:

а) примитивті.

ә ) жоғ ары.

4. Мінез-қ ұ лық тың табиғ и формасы (реактивті мінез-қ ұ лық ),

5. Элементарлы психофизиологиялық функция.

Жоғ ары психикалық функцияның қ ұ рылымы:

1. Мә селе жә не мақ сат.

2. Белгі – психологиялық қ ару ретінде:

Тү рлері: а) Сыртқ ы;

ә ) Ішкі.

3. Мағ ынасы:

Тү рлері: 1. Сө здердің мағ ынасы:

а) Заттық қ арау (денотативті мағ ынасы)

ә ) Сигнификативті мағ ынасы (сонымен қ атар, тү сінік)

б) Ішкі формасы (этимологиялық мағ ынасы)

в) Мазмұ ны

2. Қ абылдаудағ ы заттық мағ ына:

3. Заттың функционалды мағ ынасы.

4. Жағ дайдың мағ ынасы немесе мазмұ ны.

5. Байланыстылық (салыстыру іс-ә рекеті):

Тү рлері: 1. Затты шығ ару жә не қ олдану.

2. Белгілерді шығ ару жә не қ олдану.

5. Психологиялық функционалды жү йе:

Қ асиеттері: 1. Жоғ арылылық пен тө менділіктің бірлігі.

2. Функционалдық аралық байланыс.

6. Сананың қ ұ рылымы:

Тү рлері: 1. Жү йелілік.

2. Мағ ыналық.

Л. С. Выготский бойынша схемалық тү рдегі жасалғ ан мінез-қ ұ лық тың формалары мен функцияларының жү йелілігін былайша талдауғ а болады. Жоғ ары психикалық функция мінез-қ ұ лық тың ө з-ө зіне арналғ ан ә леуметтік мү мкіндігі болып табылады.

Л. С. Выготский «Жоғ ары психикалық функцияның дамуы мінез-қ ұ лық тың жоғ ары формаларының дамуының екі бұ тағ ын қ амтиды» деп кө рсетеді.

Бірінші – мә дениетті даму жә не ойлаудың сыртқ ы тү рлерін мең герумен, яғ ни, тілмен, жазумен, есеппен, суретпен кө рінеді.

Екінші – дә стү рлі психологияда ерікті зейін, логикалық ес, тү сінік деп аталатын анық анық талмағ ан, шектелмеген арнайы жоғ ары функцияның даму процесстері; осы аталғ андарды балалардың мінез-қ ұ лқ ының жоғ ары формаларының даму процесі деп шартты тү рде айтамыз (Выготский Л. С. ).

Жалпы, Л. С. Выготский жоғ ары психикалық функцияны екі мағ ынада қ олданады.

1. Кең мағ ынада – мінез-қ ұ лық тың жоғ ары формалары.

2. Тар мағ ынада – арнайы психикалық функция.

Л. С. Выготский «баланың дамуындағ ы белгі жә не қ ару» деген ең бегінде жоғ арғ ы психикалық функция ассортиментіне практикалық іс-ә рекеттерді кіргізеді. Бірақ, тек қ ана оның жоғ ары формасында жалпы заттық ә рекет, тіпті оны қ олдану жоғ ары формаларғ а жатады. Л. С. Выготский жоғ ары психикалық функцияларғ а дә л анық тама бермеген, ол «дә л анық тама ғ ылыми білімнің бастамасына жатпайды, сондық танда мен империкалық жә не эвристикалық анық тамалармен шектелемін» дейді. Содан соң, бұ л мә селелерді А. Р. Лурья шешуге тырысты. Ол Л. С. Выготский кө зқ арастарымен келісе отырып, психикалық функцияларғ а дә л жә не соң ғ ы анық тама береді. Сонымен, жоғ ары психикалық функция – бұ л кү рделі ө зін реттеуші процесс, ө зінің шығ уы жағ ынан ә леуметтік болып табылады, қ алыптасуы бойынша байланысты жә не қ ұ рылу тә сілі бойынша ерікті, саналы.

А. Р. Лурья берген анық тама ө зінің белгілер санының кө птігімен ерекшеленеді. Мінез-қ ұ лық тың жоғ ары формаларының ерекшелігі ө зінің мінез-қ ұ лығ ын басқ ару ү шін жасанды, кө мекші қ ұ ралдарды қ олдануда. Жасанды стимулдарды қ олдану мінез-қ ұ лық тың жаң а формаларын анық таудың формалары болып табылады. Мінез-қ ұ лық тың жоғ ары формаларының тү ріне келесілер кіреді.

а) Жоғ ары формадағ ы практикалық іс-ә рекет.

ә ) символикалық іс-ә рекет.

б) Ө зіндік жоғ ары психикалық функция.

в) Жоғ ары ә леуметтік функция (интерпсихологиялық функция).

Л. С. Выготский мінез-қ ұ лық тың негізгі мә дениетті формасы тіл жә не қ аруды қ олдану деп атайды. Л. С. Выготскийдің концепциясын талдау негізінде мінез-қ ұ лық тың формалары, функциясының жіктелу схемасы:

Л. С. Выготский мінез қ ұ лық тың нағ ыз табиғ и формасына тек қ ана шартсыз емес, шарттыда рефлекстерді жатқ ызды. Сонымен қ атар, К. Бюлердің (инстинк, интелект) теориясын жатқ ызады.

Ү йлесімсіз психикалық жағ дай кү рделі ө мір жағ дайына байланысты пайда болады. Олар мінез-қ ұ лық ты ә рекетті негізден алады, олар белгілі бір жағ дайғ а жә не жасқ а байланысты тү рлі ұ зақ тық пен кө рінеді, сонымен қ атар интенсивтіліктің оптималды дә режеден не тө мендеуінен не жоғ арылауымен сипатталады. Ү йлесімсіздік келесі жағ дайларда пайда болады:

1. Бұ л жағ дай кү рделі қ ұ рылымнан, қ ұ рамнан тұ рады. Ү йлесімсіздік психикалық жағ дайды қ ұ рушы эмоционалды компоненттер болып табылады.

2. Кү рделі ө мір ә рекетіндегі ү йлесімсіз техникалық жағ дайдың динамикалық ө згеруі синусоидалды типтің фазалық процестерімен, екі еселенудің ө суімен жә не жоғ ары информациялық жағ дайлар кезіндегі сапалы жақ ындық пен, физиологиялық жә не психологиялық сипаттардың когеренттігінің жоғ арлылығ ымен, сонымен қ атар, психикалық процестердің бір бағ ытты динамикасының бө лінуімен, яғ ни, стабилизациялану жақ қ а жә не ә рекет нә тижесінің жоғ арылылығ ы немесе сипаттамаларының тө мендігі жә не ә рекет нә тижелерінің тө мендеуімен сипатталады. Бұ л жағ дайлар психикалық процестердің пайда болу диапазонын негіздейді.

3. Ү йлеспеушіліктің жас ерекшелік жә не іс-ә рекеттік ерекшеліктері белгілі. Жас ерекшелік даму барысында қ ұ рам кү рделілігі жә не ү йлесімсіз психикалық жағ дайдың қ ұ рылымы мен ұ зақ тығ ының жоғ арылауы жү реді. Даралық даму барысында ә рекеттік фактордың ролі кү шейеді.

Сонымен қ атар, ауытқ ып бара жатқ ан мінез-қ ұ лық тың негізі болып табылатын ү ш кілті бар:

1. Кіші мектеп жасындағ ы оқ ушылардың негізгі ә рекеті болып табылатын оқ у ә рекеті жеткіншектің кезең де де негізгі ә рекет болып қ ала береді. Яғ ни, жеткіншектік кездегі оқ уғ а қ ұ марлық кү лкі болып табылады. Сө йтіп олар қ атарларымен араласа алмай қ алады. Оқ удағ ы жоғ ары белсенділік ауытқ у болып табылады.

2. Жеткіншектер ә лі «ойын кезең ін» басынан ө ткізе алмай жатыр, сө йтіп жеткіншектің кезең де ойын бірінші орынғ а шығ ады.

3. Кө п жоспарлы айналмалы ә рекет. Имтимді жекелік жә не оқ у-кә сібі жақ тарының дисбаланс тудыруы.

Дж. Эйсондорфпен жазылғ ан мотив аралық теория бойынша, балалардың ә леуметтік дамуындағ ы ауытқ удың тү рлі типтерінің пайда болуы жақ ындау жә не қ ашу мотивациялық механизмі арқ ылы қ арастырылады. Осы мотивацияның бұ зылуы қ арым-қ атынасты қ иындық қ а ә келеді. Дж. Эйсондорф мұ ндай бұ зылыстың ү ш вариантын кө рсетеді:

1. Бұ л жақ ындасудың тө мен мотивациясымен сипатталады. Мұ ндай мотивацияғ а ие балалар басқ алардан бө лек болғ анды қ алайды. Бұ л балалармен ерте кездегі жалғ ызды конструктивті жә не зерттеу белсенділігі кезінде пайда болады жә не бұ л нашар ә леуметтенген адаммен байланысты емес. Жақ ындасудың тө менгі мотивациясы балалардың заттық ө мірге деген қ ызығ ушылығ ын мең геруге негізделген.

Жақ ындасу жә не қ ашу мотивациялар арасындағ ы конфликтіге байланысты. Ол баланың басқ а адамдармен араласқ ысы келеді, бірақ белгілі себептерге байланысты қ атынас жасаудан қ ашады. Мұ ндай конфликт мінез-қ ұ лық тық компромиске ә келуі мү мкін.

Ә леуметтік жақ ындасу мотивацияның жоғ арылауымен қ ашу мотивтерінің тө мендеуінің қ атынасы нә тижесінде мотивтердің іс-ә рекетінен туады. Бұ л мотивациядағ ы балалар басқ а адамдармен қ арым-қ атынас шегі бейтаныс, ал қ арым-қ атынасты шектеуді сезбейді, қ атарластары одан жиі қ ашады. Бұ ғ ан агрессивті мінез-қ ұ лық тә н.

Жоғ ары психикалық жағ дай (қ уаныш, мазасыздық, таң қ алушылық ) немесе тө менгі психикалық жағ дай (ө кіну, кө ң ілсіздік т. б. ) ү йлесімсіз жағ дайларғ а жатады. Осы сипаттамалардың дә лелі ретінде А. О. Прохоровтың жү ргізген зерттеулерінің нә тижесін қ орытындылау барысында ү йлеспеушіліктің келесі жағ дайлары кездесті. Оқ у ә рекетінде жеткіншектер апатия, зұ лымдық, ашу, ө кпе сияқ ты жат жағ дайларды басынан кешіріп отырса, жағ ымды жағ дайлар ішінен қ уаныш, бақ ыт, таң қ алу, қ озу сияқ ты мінез-қ ұ лық қ асиеттері кездесіп отырғ ан. Сонымен қ атар, оқ ушылардың басынан кешіріп отырғ ан мінез-қ ұ лық қ а тә уелділігі анық талады. Тітіркенудің импульсивті формасы қ иын жағ дайғ а тә н мінез-қ ұ лық тың формасы болып табылады. Сонымен қ атар, К. Рубин ө з ең бектерінде «ә леуметтік бө лектену» терминін қ олданады. Ә леуметтік бө лектенудің инициаторы болып баланың ө зі табылады. Оның бір кө рінісі – ұ ялшақ тық. Ұ ялшақ тық – бала бейтаныс жандармен кездескенде қ орқ у немесе мазасыздану пайда болады. Оның негізгі себебі ә леуметтік бағ адан қ орқ умен байланысты. Ә леуметтік бө лектенудің тағ ы бір кө рінісі - ө зін еркін сезінбеу немесе шегінушілік. Бұ л жағ дай баланың қ атарластары арасында жә не тіпті жағ дайғ а байланысты да туып отырады. Бұ ның негізі жаң адан жә не ә леуметтік бағ адан қ орқ умен байланысты. Бұ л жақ ындаудан қ ашудан кү ресуге негізделген ішкі конфликтілік мінез-қ ұ лық. Сонымен қ атар, «ә леуметтік бө лектенуге» жақ ын, бірақ одан басқ а «ұ стамды» міне-қ ұ лық бар. Мұ ны жақ ын немесе бейтаныс адамдардың арасында баланың ө зін ұ стап, олармен қ атынасқ а тү спей олардың ә ректені бақ ылаумен шектелу. Мұ ндай мінез-қ ұ лық баланың ә леуметтік стимул алдында сезінетін мазасыздануды бейнелейді. Сонымен қ атар, мұ ның негізінде қ ашу себебі де жатыр. Бұ л ү ндемейтін балаларғ а тә н. Осы мә ліметтер нә тижесі бойынша, ү йлеспеушілік ерекше ө мір жағ дайында туады, яғ ни адам ө мірінің кү рделі де, қ иын кезең дерінде пайда болады. Оның пайда болуы рационалды емес, бейадекватты, агрессивті, кей кезде қ айғ ылы да мінез-қ ұ лық тың себебі болуы мү мкін. Сондық тан да, субьект ү шін бұ л жағ дайларды басқ ару кү рделі болып табылады.