6. Айналым капиталы. 6.1. КӘСІПОРЫННЫҢ АЙНАЛЫМ ҚОРЛАРЫНЫҢ ҚҰРАМЫ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ

6. Айналым капиталы

6. 1. КӘ СІПОРЫННЫҢ АЙНАЛЫМ Қ ОРЛАРЫНЫҢ Қ Ұ РАМЫ МЕН Қ Ұ РЫЛЫМЫ

Айналым қ орлары – бұ л кә сіпорындардың, бірлестіктердің, ұ йымдардың ө ндірістік қ орларының бір ө ндірістік айналымда тү гел тұ тынылып жә не ө зінің қ ұ нын дайындалатын ө німге толық кө шіретін бө лігі. Ә детте, ө зінің табиғ и нысанын сақ тамайды жә не аяқ талғ аннан кейін ақ шалай нысанда қ айтарылады.

Айналым қ орлары 2 бө лімнен тұ рады:

ө ндірістік айналым қ орлары

айналыс қ орлары (фонды обращения).

Ө ндірістік айналым қ орлары ө неркә сіптегі айналым қ орларының ең негізгі бө лігі болып табылады. Олар барлық айналым қ орларының ө неркә сіпте

70% машина ө ндә һ іру мен металл ө ң деуге 80 % аса бө лігін қ ұ райды. Ө ндірістік айналым қ орлары мынадай топтарғ а бө лінеді:

Ө ндіріс қ алдық тары (запастар). Оларғ а – шикізат, негізгі материалдардың , отынның қ осалқ ы бө лшектердің қ алдығ ы (запастар), бағ асы 100 тең геден кем қ ұ нсызданғ ыш жә не тозғ ыш заттар, арнайы қ ұ рал-саймандар жатады.

Аяқ талмағ ан ө ндіріс. Оның ішінде ө з ішінде шығ арылғ ан жартылай дайын ө німдер.

Болашақ кезең дердің шығ ындары – жаң а ө німдерді ә зірлеуге жә не игеруге кеткен шығ ындар.

Айналыс қ орларының қ ұ рамына дайын ө нім, жө нелтілген, бірақ ақ ысы тө ленбеген тауарлар, банк мекемелеріндегі шот есептеріндегі, кассалардағ ы ақ ша қ орлары, бітпеген есептесулердегі ақ ша қ ұ ралдары жатады.

Дайын ө нім – техникалық бақ ылаудың ө ткізілген шығ арылғ ан дайын ө нім, Олар ө ндіріс процесі аяқ талғ ан соң ә рі қ арай орап қ ораптан сатуғ а дайындауғ а дейін қ оймаларда сақ талады. Дайындау жұ мыстары жү ргізіліп бітіп, қ ажетті қ ұ жаттар толтырылғ ан соң, дайын ө нім тұ тынушығ а жө нелтіледі.

Ақ ша қ ұ ралдары – кә сіпорындардың материалдық ресурстарды сатып алуғ а, ең бекақ ы тө леуге, мемлекеттік тө лемдерді жә не басқ а да ұ йымдар мен мекемелерге атқ арғ ан қ ызметтері ү шін тө лемдер тө леуіне жұ мсалатын қ аржысы.

Дебиторлық берешек – заң ды ұ йыммен немесе жеке адаммен шаруашылық ө зара арақ атынастық қ орытындысында, кә сіпорынғ а, ұ йымғ а, мекемеге есептелген борыштың сомасы. Кә сіпорынның дебиторлық берешегі болуы қ ә сіпорын қ аражатының тікелей кө зделген мақ саттан басқ а мұ қ таждық қ а жұ мсалғ андығ ы, демек к»сіпорын жұ мысындағ ы елеулі кемшілік ретінде қ аралады.

Кә сіпорынның қ аржылары айналым қ орларын нормалау кә сіпорындарғ а, ұ йымғ а ө здерінің қ алыпты жұ мыс істеуінің жылдық жоспарлауын қ амтамасыз ету ү шін қ ажетті ақ шалай қ аражатты ең аз қ ажетсінудің ғ ылыми тұ рғ ыда негізделген есеп-қ исабы. Айналым қ аражатын мақ сатты тү рде ү немдеп пайдалану ө ндіріс пен айналыста тауар мен материалдық қ ұ ндылық тардың қ осалқ ы қ орларын қ ысқ артуғ а, ө німді ө ткізуге, ақ шаның қ орлануына, шаруашылық органдарының қ аржы жағ дайының тұ рақ тылығ ына жә не т. б. септігін тигізуге жағ дай жасайды. Бұ л арада айналым қ аражатының нормативі қ олданылады. Айналым қ аражатының нормативі – қ аржы жоспарында белгіленетін ақ шалай қ аражаттың ең аз мө лшері. Ол кә сіпорынғ а, бірлестікке, ұ йымғ а ө здерінің қ алыпты, толассыз жұ мыс істеуін қ амтамасыз ететін тауар – материалдық қ ұ ндылық тардың ауыспалы қ осалқ ы қ орларын қ ұ рау ү шін қ ажет.

Айналым қ аражаттары 2 тү рге бө лінеді: меншікті айналым қ аражаты жә не қ арызғ а берілген айналым қ аражаты.

Меншікті айналым қ аражат – кә сіпорындардың, бірлестіктердің, ұ йымдардың ресурстар жө ніндегі тұ рақ ты ең аз қ ажеттерді қ амтамасыз ету ү шін бекітілген нормативтерге сә йкес ө здерінің тиесілі айналым қ аражатының бір бө лігі.

Қ арызғ а берілген айналым қ аражаты – кә сіпорындардың, бірлдестіктердің жә не ұ йымдардың айналым қ аражатының қ ысқ а мерзімді банк кредиті жә не айналымғ а тартылғ ан қ аржы есебінен қ ұ ралғ ан бө лігі.

6. 2. АЙНАЛЫМ Қ ОРЛАРЫНЫҢ АЙНАЛЫСЫ ЖӘ НЕ ОНЫ ЖЕДЕЛДЕТУ ЖОЛДАРЫ

Айналым қ аражаттары ә рқ ашан да қ озғ алыста болып, ауыспалы айналым жасайды, яғ ни айналыс сферасынан ө ндіріс сферасына, ө ндіріс сферасынан айналыс сферасына қ айта айналып келіп отырады. Мұ ндай қ ұ былысты айналым қ орларының кезең і деп атайды.

Айналым қ аржысының айналымдылығ ы – айналым қ аржысының тиімді пайдалануын сипаттайтын экономикалық кө рсеткіш.

Айналымдылық коэффициенті – сатылғ ан ө німнің кө лемін (Рп ) айналым қ аражаттарының орташа қ алдығ ынан (СО) бө лу арқ ылы анық талады.

Ко = Рп / СО

Айналым қ орларының айналымын жылдамдату кә сіпорынның негізгі мақ саты болып табылады жә не оның мынадай жолдары бар:

ғ ылыми – техникалық прогрестің соң ғ ы нә тижелерін қ олдану;

ө неркә сіптік ө ндірістік ұ йымдастыру формаларын жетілдіру;

арзан конструкциялық материалды қ олдану;

шикізат, отын – энергетика ресурстарын ү немді қ олдану жә не т. б.

Айналым қ орларын қ олдануды ұ йымдастырудың негізгі мақ саты - ө ндіріс процессіз ү зіліссіз жалғ астыру жә не сатуғ а шығ арылғ ан ө німді айналым қ орларының ең аз мө лшерінен қ амтамасыз ету.

Ө з қ озғ алысында айналым қ орлары ү ш сатыдан ө теді:

ақ шалық;

ө ндіргіш;

тауарлық;

Ақ шалық сатыда дайындық жұ мыстары жү ргізіледі. Айналыс сферасында ақ ша капиталы ө ндіргіш капиталғ а айналады. Ө ндіргіш сатыда ө ндіріс процесі басталады. Ө ндіргіш сатыда дайын ө нім шығ арылып, сату сатысы басталады, яғ ни ө ндіргіш капитал тауар капиталына айналады да, тауар сатысы басталады. Схема тү рінде алсақ,

А- Т...... Ө....... Т1 - А 1

Мұ ндағ ы: А – кә сіпорынның ақ ша қ ұ ралдары;

Т - ө ндіріс қ ұ ралдары;

Ө - ө ндіріс;

Т1 – дайын ө нім;

А1 - ө німді сатудан тү скен ақ ша қ ұ ралдары.

Кә сіпорындағ ы айналым қ орлары кә сіаорынның ө з қ орларынан жә не қ арызғ а алынғ ан ресурстардан тұ радыұ

Айналым қ орларының кө здеріне пайда, несие, жарғ ы қ оры, бюджеттік қ орлар, кредиторлық берешек т. б. жатады.

Негізгі тү сініктер

Айналым капиталы

Ө ндірістік айналым қ орлары

Айналыс қ орлары

Дайын ө нім

Ақ ша қ ұ ралдары

Дебиторлық берешек

Айналым қ орларының айналысы

Айналым қ орының қ ұ рылымы

Айналым қ орларының кұ ны.

Айналымдылық коэффициенті

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 9 10 Следующая ⇒