4. Кәсіпорынның еңбек ресурстары

4. Кә сіпорынның ең бек ресурстары

4. 1. КӘ СІПОРЫН КАДРЛАРЫ ЖӘ НЕ ОЛАРДЫҢ Қ Ұ РЫЛЫМЫ

Нарық экономикасында ең бек ресурстарының маң ызы арта тү седі. Ө ндірістің инвестициялық бағ ыты, ғ ылыми техникалық процестің соң ғ ы нә тижелерін қ олдану, ө нім сапасының артуы ең бек ресурстарына деген кө зқ арасты ө згертіп, ең бекке творчестволық жағ ынан қ арауғ а жә не жоғ арғ ы дә режеге мамандар дайындауғ а ық пал жасайды.

Ең бек ресурстарын басқ ару дегеніміз – жұ мысшылардың ең бек функцияларын атқ арғ ан кезде ө здерінің барлық мү мкіншіліктерін барынша жоғ арғ ы сатыда қ олдануына ә сер ететін принциптер мен ә дістерлің жиынтығ ы. Ең бек ресурстарын басқ ару мынадай бағ ыттардан тұ рады:

· ең бек ресурстарын жоспарлау;

· ө ндіріске қ ажетті ең бек ресурстарын анық тап, оғ ан кететін шығ ындарды есептеп шығ ару;

· ең бек ресурстарын жұ мысқ а қ абылдау;

· жұ мыс орындарына кандидаттар дайындау, конкурс ұ йымдастыру арқ ылы жұ мыскерді таң дап алу;

· жұ мыскердің ең бекақ ысын анық тау, ең бекақ ылы қ ұ рылымын анық тау;

· жұ мысқ а алынғ ан адамдарды кә сіпорынмен, ұ йыммен, жә не оның басқ а да бө лімшелерімен таныстырып, болашақ жұ мыс орны жайлы тү сінік беру;

· берілген жұ мысты неғ ұ рлым тиімді орындау ү шін ең бек ресурстарын оқ ыту жә не оқ ыту бағ дарламасын жасау;

· жұ мыскердің ең бек іс-ә рекетін бағ алау, жә не бағ алау ә дістерін жасап, онымен жұ мыскерді таныстыру;

· ең бек етушінің жү мысын ө сіру, тө мендету, жұ мыстан шығ ару, бір қ ыметен басқ п қ ызметке ауыстыру

· басқ арушы кадрларды дайындау, келісім-шартын тоқ тату: басқ арушы кадрларды дайындаудың бағ дарламасын жасау; басқ арушы кадрлардың ең бек тиімділігін арттыру жә не мү мкінщілік

· терін арттыруғ а бағ ыттау;

· ең бек қ арым-қ атынастарын жақ сарту;

· халық жұ мыспен қ амтамасыз ету;

Кә сіпорындағ ы ең бек ресурстарын басқ ару ә дістері ү ш топтан тұ рады:

· ә кімшілік;

· экономикалық

· ә леуметтік-психологиялық.

Осы топтаулар арқ ылы ең бек ұ жымына, не болмаса жеке жұ мыскерге ә сер ету ә дістері анық талады.

Кә сіпорындарғ а кадрларды басқ аратын негізгі бө лімше-кадр бө лімі. Олар жұ мысқ а алу, жұ мыстан шығ ару, жұ мысшыларды оқ ытуды ұ йымдастыруды, іс қ ағ аздарын дайындау жә не т. б кө птеген функцияларды атқ арады.

Ең бек ресурстарын жұ мысқ а қ абылдап жә неолардың қ ызметін ә рі қ арай ө сірудің негізі талаптары:

1. жоғ арғ ы кә сіпкерлік квалификация жә не оқ ытуғ а бейімділік;

2. араласу тә жірбиесі мен бірге жұ мыс жасау дайындығ ы.

Кадрларды жұ мысқ а қ абылдауғ а маң ызды қ ұ жат – ең бек келісімі немесе контракт

Ең бек келісім – жұ мысқ а алушы мен жұ мысқ а кіруші адамның арасындағ ы келісім – шарт. Онда – жұ мысқ а кірушінің ең бек функциясы, жұ мыс орны, қ ызметтік міндеттемелері ең бекақ ысының кө лемі кірген уақ ыты, мерзімі кө рсетіледі.

Кә сіпорында жұ мыс жасайтын барлық жұ мыскерлер 2 категорияғ а бө лінеді:

ө ндірістік персонал (ө ндіріс просесінде ең бек етушілер);

кә сіпорынғ а қ арайтын бейө неркә сіп жұ мысшылар (тұ рғ ын ү й шаруашылығ ының, балабақ шалардың, ең бек ұ йымдарының жә не т. б. қ ызметкерлері);

сонымен қ атар жұ мыскерлер – инженерлер- техникалық мамандар (ИТМ), қ ызметкерлер жә не жұ мысшылар болып бө лінеді.

Инженерлік – техникалық мамандар ө ндіріс процесін ұ йымдастырып, оны басқ арумен айналысады.

Қ ызметкерлерге – қ аржы-есеп, жабдық тау, сату жә не т. б. функцияларды атқ арушы жұ мыскерлер жатады.

Жұ мысшылар – материалдық ө німдерді шығ арушы немесе ө ндірістік жә не тасымалдау қ ызметін атқ арушы кә сіпорын қ ызметкерлері. Олар – негізгі жә не кө мекші болып бө лінеді.

Негізгі жұ мысшылардың коэффициенттік саны былай анық талады:

Кн. ж. = 1- Ж кж / Жбж

Жкж - кә сіпорындағ ы, цехтағ ы, учаскелердегі кө мекші жұ мысшылардың орташа саны, адам;

/ Ж бж - кә сіпорындағ ы цехтағ ы, учаскелердегі барлық жұ мысшылардың орташа саны, адам.

Ең бек ұ жымы жұ мыскерлердің жалпы санына қ арай кә сіпкерлік біліктілігіне сай ә рқ ашан да ө згерісте болады: біреулер жұ мысқ а кіріп жатса, біреулер шығ ып жатады.

Мұ ндай ө згерістер кадрлар ағ ымдылығ ы деп аталады.

Кә сіпорындағ ы кадрлар жағ дайы мына коэффициенттер арқ ылы анық талады:

Жұ мысшылардың шығ ып кету коэффициенті (пайыз):

Кш к = Ж ж ш / Ж * 100%, мұ ндағ ы

Жжш - жұ мыстан ә р тү рлі себептермен шығ ып кеткен жұ мысшылардың саны (берілген уақ ыт аралығ ында), адам;

Ж – жұ мысшылардың орташа саны, адам.

2. Жұ мысшыларды жұ мысқ а қ абылдау коэффициенті (пайыз):

Кж қ = ( Ж ж қ / Ж) * 100, мұ ндағ ы

Ж ж қ - белгілі бір уақ ыт аралығ ында жұ мысқ а қ абылданғ ан жұ мысшылардың орташа саны, адам.

3. Кадрлардың тұ рақ тылық коэффициент

К т = 1 – Ж ш к / Ж + Ж мұ ндағ ы

Ж ш к - кә сіпорынның ө з еркімен, болмаса ең бек тә ртібін бұ зғ аны ү шін шығ ып кеткен жұ мысшылардың саны.

4. Кадрлардың ағ ымдылық коэффициенті (пайыз):

Ка = ( Ж ш к / Ж ) * 100%

4. 2. ЕҢ БЕКТІ НОРМАЛАУ ЖӘ НЕ ЕҢ БЕК Ө НІМДІЛІГІ

Кә сіпорында ең бек процесін дұ рыс ұ йымдастыру ү шін қ андай да бір жұ мысты орындау ү шін, қ анша ең бек кө лемі керек екендігін білу ү шін ең бек нормасын анық тап алу қ ажет.

Ең бекті нормалау – белгілі бір кә сіпорында, ө ндіріс саласында белгілі бір жұ мысты немесе операцияны орындауғ а кеткен ең жоғ ары уақ ыт мө лшерін анық тау.

Ең бекті нормалаудың 2 ә дісі бар: тә жірибелік-статистикалық жә не талдау. Тә жірибелік – статистикалық ә діс бойынша кә сіпорынның іс-жағ дайы ө ткен уақ ыттың жағ дайымен салыстырылады.

Талдау ә дісі кө бірек қ олданылады жә не оғ ан мынадай оперциялар жатады:

· ең бек процесін зерттеп, оларды элементтерге бө лу;

· ең бек шығ ындарыны ә сіе ететін факторларды анық тау;

· жұ мыс орнын жақ сартатын шаралар жү ргізу;

· жұ мысты орындауғ а кеткен уақ ытты есептеу,

· нормаларды ө ндіріске енгізу.

Талдау ә дісі- хронометраждан, жұ мыс кү нін суретке тү сіруден тұ рады.

Хронометраж - ө ндіріс процесіндегі жә не операциялардың ұ зақ тығ ын айқ ындау жә не бақ ылау, ө лшеу арқ ылы уақ ыт шығ ындарын есептеу ә дісі.

Негізгі кезең дері:

бақ ылауғ а дайындау

бақ ылау

бақ ылаудың ә тижелерін талдау, ә рбір операцияның ұ зақ тығ ын тексеру, олардың нормативтерімен салыстыру;

қ орытынды шығ ару.

Жұ мыс кү нін суретке тү сірі – белгілі бір уақ ыт аралығ ында жұ мыс уақ ытын бақ ылап, ұ зақ тығ ын ө лшеу арқ ылы ең бек уақ ытын анық тау, яғ ни

жұ мыс орнын дайындау уақ ытты, жұ мысты бастау жә не аяқ тау уақ ыты, ү зіліс уақ ытын ө лшеу. Жұ мыс кү нін суретке тү сірудің қ орытындылары уақ ыт шығ ынын азайтуғ а, ө ндіріс озаттарының жұ мысын зерттеуге, қ ұ рал-жабдық тардың қ ызмет ету нормасын анық тауғ а, жұ мыс орнына қ ызмет ету жә не дайындау, аяқ тау уақ ытын, демалыс уақ ытын нормалауғ а жағ дай жасайды.

Кезең дері: бақ ылауғ а дайындау – жұ мысшымен жә не оның жұ мыс орнымен таныстыру, жұ мыс орындау жағ дайымен, жә не элементтерімен таныстыру; бақ ылау – барлық уақ ыт шығ ындарын бақ ылап, жазып отыру;

бақ ылау қ орытындыларын талдау – уақ ыт шығ ындарын топтау, ең бек уақ ытының балансын қ ұ ру, жұ мысшылардың категориясына байланысты уақ ыт шығ ынын талдау

қ орытынды шаралар – жұ мыс уақ ытын дұ рыс пайдалануды жақ сартудың шараларын жасау, жұ мыс уақ ытының нормативтік балансын жобалау, ең бек ө німділігін арттыру жолдарын қ арастыру.

Хронометраж – бұ л жұ мыс кү нін суретке тү сіру арқ ылы уақ ыт нормасын анық таймыз.

Уақ ыт нормасы – белгілі бір ұ йымдық техникалық жағ дайғ а шығ арылатын ө німнің бір ө лшемін дайындауғ а жұ мсалатын уақ ыт шығ ыны.

Уақ ыт нормасының қ ұ рамына келесі элементтер кіреді:

Т и = Тн + Тк + Т қ ету + Т д а + Тү +Т дем

Мұ ндағ ы: Тн - негізгі уақ ыт;

Тк - кө мекші уақ ыт;

Т қ. ету - жұ мыс орнына қ ызмет ету уақ ыты;

Тд п - дайындау жә не аяқ тау уақ ыты;

Тдем - демалыс уақ ыты;

Тү - технологияларғ а жә не ө ндіріс процесін ұ йымдастыруғ а байланысты болатын ү зілістер уақ ыты.

Кә сіпорындар ең бек ресурстарының тиімді қ олданылуы ең бек ө німділігінің ө згеруіне байланысты болады.

Ең бек ө німділігі - ө ндіріс процесінде ең бектің тиімділігі. Ө німнің бір мө лшерін ө ндіруге жұ мсалғ ан уақ ыт мө лшерімен немесе уақ ыттың бір ө лшемінде ө ндірілген ө нім кө лемімен ө лшенеді.

Ең бек ө німділігінің дең гейі 2 кө рсеткіш арқ ылы анық талады:

белгілі ең бек бірлігінде ө нім шығ арумен (тура кө рсеткіш);

ең бек сыйымдылығ ымен (кері кө рсеткіш).

в = В / Т

t = Т / В

мұ ндағ ы: в – белгілі ең бек бірлігінде шығ арылғ ан ө нім;

t - ең бек сыйымдылығ ы;

В – шығ арылғ ан ө нім кө лемі;

Т - ө нім шығ аруғ а кеткен нақ ты ең бек шығ ындары.

Ең бек ө німділігінің негізгі кө рсеткіші - ө нім шығ ару кө рсеткіші.

Ө нім шығ аруды белгілеуге ә ртү рлі ө лшем бірліктері қ олданылады.

Табиғ и ө лшем бірліктері – тонна, метр, дана, дара, жә не т. б.

Нормаланғ ан жұ мыс уақ ыты қ олданылғ ан кезде ө нім шығ ару норма/сағ ат бойынша алынады.

Кә сіпорындарда ә рқ ашан да ең бек ө німділігін арттырудың ұ йымдық -техникалық шаралары қ арастырылып отырылады.

Ең бек ө німділігін арттырудың резервтеріне мыналар жатады:

Ө ндірістің техникалық дең гейін жоғ арылату:

ө ндірісті механикаландыру жә не автоматтандыру;

қ ұ рал – жабдық тардың жаң а тү рін қ олдану;

жаң а технологиялық процестерді қ олдану;

ө німнің конструкциялық қ асиеттерін жақ сарту;

шикізаттың жә не жаң а конструкциялық материалдың сапасын арттыру.

Ө ндіріс пен ең бекті ұ йымдастыруды жақ сарту:

қ ызмет ету кө лемін жә не нормаларды енгізу;

нормаларды орындамайтын жұ мысшылардың санын азайту;

есеп жә не есептеу жұ мыстарын толық механикаландыру;

ө ндірісті мамандандырудың дең гейін арттыру;

басқ ару қ ұ рылымын жақ сарту.

Ө ндірістегі қ ұ рылымдық ө згерістер:

ө німнің жеке тү рлерінің кө лемі дең гейін ө згерту;

ө ндірістік бағ дарламаның ең бек сыйымдылығ ын ө згерту,

жартылай дайын ө німдер мен қ осалқ ы бө лшектердің кө лемін ө згерту.

Ө ндірістің ішкі резервтеріне – техника мен жұ мыс кү шін аса тиімді қ олдану жіне дамыту, жұ мыс уақ ытын азайту, шикізат пен материалдарды ү немдеу, қ ұ рал – жабдық тарды дұ рыс қ олдану жатады.

Негізгі тү сініктер

Ең бек ресурстары

Кадрлар жә не оның қ ұ рамы

Ең бек ресурстарын басқ ару

Ө ндірістік - ө неркә сіптік персонал

Қ ызметкерлер, жұ мысшылар

Кә сіпорындағ ы кадрлар жағ дайын анық тау коэффициенттері

Ең бекті нормалау

Хронометраж

Жұ мыс кү нін суретке тү сіру

Уақ ыт нормасы

Ең бек ө німділігі

Ең бек ө німділігін арттырудың резервтері

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 7 8 9 10 Следующая ⇒