3. Кәсіпорынның жұмысын жоспарлау

3. Кә сіпорынның жұ мысын жоспарлау

3. 1. ЖОСПАРЛАУДЫҢ МӘ НІ, МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘ НЕ КӨ РСЕТКІШТЕРІ

Нарық тық экономикада ө неркә сіптің тиімді ең бек ету кә сіпорын жұ мысын дұ рыс жоспарлауғ а байланысты болып келеді. Кә сіпорынның негізгі жоспарларына кә сіпорынның даму жоспары, ө ндірістік бағ дарлама, кә сіпорынның ә леуметтік- экономикалық даму жоспары жатады.

Қ азіргі уақ ытта кә сіпорынның даму жоспарын жасау барысында, жоспарлау методологиясын ә рі қ арай жетілдіруге кө п назар аударылады.

Жоспарлау методологиясына жоспарларды жасаудың тү рлері мен ә дістері жатады.

Жоспарлау методологиясын дамытудың негізгі бағ ыттары:

· жоспарларды дамығ ан ғ ылыми-техникалық жә не есептік – экономикалық негіздеуді ұ лғ айту;

· қ ажетті нормалар мен нормативтер қ олдану;

· ө ндірісті техникалық -экономикалық негіздеу;

· баланстық есептеулер жү ргізу,

· ө ндірістің тиімділігін арттыру кө рсеткіштерінің жү йесін жақ сарту;

· материал сыйымдылығ ын, қ ор сыйымдылығ ын азайту;

· ең бек ө німділігін арттыру;

· жоғ арғ ы сапа ө нім шығ аруды ұ лғ айту;

· жоспарлардың ың ғ айлылығ ын, ық шамдылығ ын қ амтамасыз ету жә не т. б.

Кә сіпорынның даму жоспарын прогрессивті техникалық – экономикалық нормалар мен нормативтерді қ олдану арқ ылы негіздейді. Норма дегеніміз қ андай да бір ө німді шығ аруғ а кететін қ ажетті шикізат, материал, отын энергияның ең кө п кеткен шығ ыны, ол абсолюттік шама болып есептеледі.

Норматив дегеніміз – салыстырмалы шама ең бек қ ұ рал жабдық тарының қ олданылуын кө рсететін кө рсеткіш. Нормалар мен нормативтерді жасағ ан кезде, ғ ылым мен техниканың жаң а жетістіктерін, технологияның, ө ндірісті жә не ең бекті ұ йымдастырудың жетістіктерін, кә сіпорынның ө ндірістік қ уатын кең інен қ олдануды жә не алғ ы ө неркә сіптік тә жірибені есепке алып отыру керек.

Техникалық -экономикалық нормалар мен нормативтер мынадай топтар бойынша жасалынады:

· нақ ты ең бек шығ ындары (ө німді шығ аруғ а кеткен уақ ыт шығ ыны, қ ызмет ету нормасы, жұ мысшылар санының нормативі);

· материалдық шығ ындар нормасы (шикізат, материал, отын, жылу, энергия жабдық тарлың ү лестік нормалары);

· ең бек қ ұ рал жабдық тарын қ олдану нормативтері (машиналарды, ірі қ ұ рал – жабдық тарды, механизмдерді, қ ұ рал-саймандарды қ олдану нормативтері);

· ө ндіріс процесін ұ йымдастырудың нормативтері (ө ндіріс циклының ұ зақ тығ ы, аяқ талмағ ан ө ндірістің кө лемі, шикізат, материалдар, отынның қ орлары);

· іске қ осылатын кә сіпорын, ө ндірістер, цехтар мен агрегаттардың жобада берілген ө ндіріс қ уатын игерудің нормасы.

Бұ л арқ ылы ө ндіріс қ уатының қ аншалық ты кө лемде қ олданылуы есептелінеді. Нормалар мен нормативтер ә ртү рлі жағ дайларда қ олданылады. Тірі ең бек шығ ындарының нормасы ең бек ө німділігінің дең гейін, жұ мыс уақ ытының қ олданылу дең гейін, ең бекақ ының кө лемін анық тауғ а қ олданылады. Материалдық ресурстар шығ ынының ү лестік нормасы арқ ылы қ ажетті материалдың жеке тү рлері анық талады.

Нормалар мен нормативтер ө німнің ө зіндік қ ұ нын анық тау ү шін қ олданылады.

Жоспарларды техникалық – экономикалық негіздеу арқ ылы олардың кө рсеткіштерін анық тайды.

Жоспарлар мынадай кө рсеткіштерді қ олдану арқ ылы жасалынады:

· сандық

· сапалық

· кө лемдік

· ү лестік

Сандық кө рсеткіштерге- жалпы ө нім мен тауар ө німінің кө лемі; сатудың кө лемі; жұ мысшылардың саны; жалақ ының қ оры; пайда кө лемі, ә ртү рлі ө ндірістік шығ ындардың мө лшері жатады.

Сапалық кө рсеткіштерге - ө ндірістің экономикалық тиімділігі, ең бек ө німділігің ө суі; ө зіндік қ ұ ны азайту, ө ндіріс тұ рақ тылығ ы, қ ор сыйымдылығ ы; ө німнің сапасы жатады.

Сандық жә не сапалық кө рсеткіштер бір – бірімен тығ ыз байланыста болады.

Кө лемдік кө рсеткіштерге - ө ндірістің жалпы кө лемі, жеке процестер мен факторлардың кө лемі жатады.

Ү лестік кө рсеткіштерге – бір – бірімен байланысты бірнеше кө рсеткіштердің арақ атынасы жатады; мысалы: бір ө німді шығ аруғ а кеткен металл шығ ыны.

Ө неркә сіптің жоспарлық кө рсеткіштерін есептеу ү шін табиғ и, ең бек жә не қ ұ ндық ө лшемдер қ олданады.

Табиғ и ө лшемдер - ө ндірістің кө лемін, материалды ресурстарды жоспарлағ анда қ олданылады. Олар сапалық жә не сандық кө рсеткіштерді қ амтиды.

Ең бек ө лшемдері - ең бек ө німділігін есептегенде, жалақ ының мө лшерін, ө нім нормасын есептегенде қ олданылады. Ә детте норма – сағ атпен белгіленеді.

Қ ұ н ө лшемдері – кө рсеткіштердің қ ұ нын кө рсетеді. Қ ұ н ө лшемі арқ ылы ө німді сату кө лемі, тауар жә не жалпы ө нім жоспарланады.

3. 2. КӘ СІПОРЫННЫҢ ДАМУ ЖОСПАРЫНЫҢ НЕГІЗГІ БӨ ЛІМДЕРІ МЕН КӨ РСЕТКІШТЕРІ

Кә сіпорынның даму жоспары мынадай бө лімдерден тұ рады:

Ө неркә сіп ө німін шығ ару жоспары (ө ндірістік бағ дарлама) – негізгі бө лім болып саналады. Бұ л бө лімде ә ртү рлі ө німдерді қ ұ ндық жә не табиғ иө лшемдерде шығ ару жоспарланады жә не ө нім сапасын арттыру қ арастырылады. Сонымен бірге кә сіпорындарды мамандандыру, шоғ ырландыру, жинақ тау, қ ұ рамдастыру жоспарланады.

Ғ ылым мен техниканы дамыту жоспары. Бұ л бө лімнің негізгі маң ызы – ғ ылыми – техникалық прогресті жылдамдату, ғ ылыми – зерттеу жұ мыстарын жоспарлау, таза ө німдерді шығ аруды жоспарлау, прогрессивті технологияларды қ олдану, ө ндіріс процесін автоматтандыру, автоматтандырылғ ан басқ ару жү йесін қ олдануды жоспарлау, ең бекті ғ ылыми тү рде ұ йымдастыру. Бұ л бө лімге стандарттандыру мен метрологиялық ө лшемдерді жоспарлау да жатады. Ғ ылым мен техниканы дамыту жоспарының кө рсеткіштері: ө ндірісте жаң адан шығ арылғ ан ө нім, ең бекті механикаландыру жә не автоматтандыру дең гейі, жұ мысшылардың санын салыстырмалы тү рде азайту, ө ндірістің техникалық жағ дайын жақ сарту арқ ылы ең бек ө німділігін арттыру жә не тауар ө німінің ө зіндік қ ұ нын азайту, ө німнің сапасын арттыру, қ ұ рал-жабдық тарды, материал сыйымдылығ ын, табиғ и ө лшемдігі ең бек ө німділігін қ олдану жә не т. б. жатады.

Ө ндірістің экономикалық тиімділігін арттыру жоспары. Бұ л жоспарда ө ндірістің экономикалық тиімділігін арттырудың жалпы кө рсеткіштері – нақ ты ең бекті, негізгі қ орларды, айналым қ орларын, кү рделі қ аржыны, материалдық ресурстарды қ олдану кө рсеткіштері беріледі. Бұ л бө лімнің негізгі кө рсеткіштері – жалпы жә не таза ө німді ө ндіру қ арқ ыны, ортақ тұ рақ тылық, ең бек ө німділігінің ө су қ арқ ыны, қ ор сыйымдылығ ы, айналым қ орларының айналысы, капитал сыйымдылығ ы жә не материал сыйымдылығ ы.

Кү рделі қ аржы жә не кү рделі қ ұ рылыс жоспары. Ол жаң а кә сіпорындар салуды, кә сіпорындарды кең ейту жә не қ айта қ ұ руды, ірі цехтар мен обьектілерді кең ейтуді, ө неркә сіпті техникалық қ амтамасыз етуді, ө ндірістің технологиясын дамытуды; механикаландыру мен автоматтандыру қ амтиды. Негізгі кө рсеткіштері - ө ндірістегі негізгі қ орлар мен ө ндірістік қ уаттарды іске қ осу, жеке обьектілер мен ө ндірістік базаларды салу, ө ндіріс қ уатының ө сімі, кү рделі қ аржылардың кө лемі, қ ұ рылыс – монтаж жұ мыстарының кө лемі, аяқ талмағ ан ө ндірістің кө лемі.

Материалдық -техникалық қ амтамасыз ету жоспары. Оғ ан ө неркә сіп ө німдерін шығ аруғ а кететін шығ ындарды есептейтін материалдық есептеулер жү йесі жатады. Ө ндірістік ө неркә сіпке қ ажетті материалдық ресурстарды нормалар мен нормативтерді қ олдану арқ ылы есептеп шығ арады. Бұ л жоспарда шикізат, материал, отын, энергия жә не т. б. ү лестік шығ ындарын азайтудың жолдары қ арасстырылады.

Ең бек жә не кадрлар жоспары. Бұ л жоспар ө ндіріс кө лемі ұ лғ аюының жә не оның тиімділілігін арттырудың негізгі белгісі ретінде ең бек ө німділігін жү йелі тү рде ұ лғ айтуды қ арастырады. Ең бек ө німділігінің кө рсеткіші салыстырмалы бағ адағ ы нормативтік таза ө німнің жылдық кө лемін ө ндірістік жұ мысшылардың орташа санына бө лу арқ ылы анық талады. Бө лімнің негізгі бір кө рсеткіші – жалақ ы қ оры. Мұ нда жұ мысшылардың орташа ең бекақ ысы анық талады. Осы жоспар арқ ылы жұ мысшы кадрлар саны мен қ осымша ө ндіріске қ ажетті жұ мысшылар саны белгіленеді.

Ө ндіріс шығ ындары жоспары. Бұ л жоспардың мақ саты - ө ндіріске кететін шығ ындардың кө лемін анық тап, осы арқ ылы ө ндірістен алынатын пайданың кө лемін табу жә не материалдық, ең бек жә не қ аржы ресурстарын пайдалы тү рде қ олдану.

Қ аржылық жоспар (қ аржы). Қ аржы жоспарында мынадай кө рсеткіштер кө рсетіледі – айналым қ орларын есептеу, олардың айналымын тездету; кә сіпорынның мемлекеттік бюджетпен қ арым-қ атынасы; негізгі ө ндіріс қ орларын салу жә не қ олдану; пайданы есептеу. Қ аржы жоспарының маң ызды бө лімі – несие жоспары.

Кә сіпорын ұ жымының ә леуметтік даму жоспары. Жұ мысшылардың ә леуметтік жағ дайын, ең бек жағ дайын, демалысын ұ йымдастыруда жоспарлау шаралары қ арастырылады

Табиғ атты қ орғ ау жә не табиғ ат ресурстарын пайдалы қ олдану жоспары. Су ресурстарын, жер ресурстарын, минералдық ресурстарын жә не ә уе бассейнін сақ тау мен дұ рыс қ олдану жатады. Сонымен бірге аз қ алдық ты жә не қ алдық сыз технологиялық процестерді ұ йымдастыру, қ ұ рамдастырылғ ан ө ндірістерді дамыту, табиғ и ресурстар, шикізат жә не материалды кешенді тү рде қ олдануды жоспарлайды.

3. 3. Ө НДІРІСТІК БАҒ ДАРЛАМА ЖӘ НЕ ОНЫҢ НЕГІЗГІ КӨ РСЕТКІШТЕРІ

Кә сіпорынның даму жоспарының ең негізгі бө лімі - ө нім шығ ару жоспары немесе ө ндірістік бағ дарлама. Ө ндірістік бағ дарламаның кө рсеткіштері – тауар ө німдерін ө ндірудің ө су жолдары, шығ арылғ ан ө німнің сапасы, ө нім шығ аруды арттыру.

Жоспардағ ы қ ұ н ө лшеміндегі ө нім кө лемін анық тау ү шін ө нім шығ ару жоспарының табиғ и ө лшемдегі кө рсеткіші қ ажет. Табиғ и ө лшемдерге – тонна, метр, квт/сағ ат, дана, комплект жатады. Ө лшем бірліктері ө ндірістік ерекшеліктерін, жоғ арғ ы сапалы жә не экономикалық тиімді ө німдердішығ ару жолдарын, материал, ең бек, қ аржы ресурстарын ү немдеу жолдарын қ амтуы керек. Жоспарда берілген ө лшем бірліктер жоспарлау мен ө ндірісті ұ йымдастырудың барлық бө лімдері ү шін міндетті тү рде сақ талуы керек. Бұ л ө ндірістік бағ дарламаны белгіленген ассортиментте келісім бойынша жабдық тау жоспарын орындауғ а жә не ө ндірістік бағ дарламаны ө німнің сапа кө рсеткіштерімен байланыстыруда аса қ ажет. Ө нім шығ ару жоспарының маң ызды бір бө лімі - ө німнің сапасын арттыру. Ө нім сапасы ө зінің техникалық -экономикалық кө рсеткіштерімен, еліміздегі жә не шетелдердегі техниканың жоғ арғ ы жетістіктеріне сай болуы керек. Ө нім шығ ару жоспарында ө ндірістегі ескірген, қ азіргі заман талабына сай емес, тұ рып қ алғ ан ө німдерді шығ аруды тоқ тату жолдары қ арастырылады. Сонымен қ атар шығ арылатын ө німдердің стандарттарғ а сай болуы қ арастырылады,

Ө ндірістік бағ дарламаның қ ұ н кө рсеткіштеріне:

сату кө лемі;

тауар ө німі;

жалпы ө нім жатады.

Сатылғ ан ө німнің кө леміне байланысты, ө ндіріс салаларының, бірлестіктер мен кә сіпорындардың іс-ә рекеттері, жасап жатқ ан қ ызметтері анық талады. Сатылғ ан ө німнің кө леміне кә сіпорынның балансында тұ рғ ан, сатуғ а дайындалғ ан, тө ленуге тиісті дайын ө німдер, жартылай дайын ө німдер жә не ө зінің кү рделі қ ұ рылысына жү ргізілетін жұ мыстар кө лемі жатады.

Сатылатын ө німнің кө лемін мына формула арқ ылы анық тайды:

Со = Тж+Qж. б +Q Ж. А,

мұ ндағ ы: Тж – жоспар бойынша берілген товар ө німінің кө лемі;

Сө –жоспар бойынша берілген тауар ө німінің кө лемі;

Qж. б. – Qж. а - сатылмағ ан ө німдердің жылдың басындағ ы жә не жылдың аяғ ындағ ы қ алдық тары.

Тауар ө німінің кө леміне: сыртқ ы шығ арылып сатылатын дайын ө німдердің жә не жартылай дайын ө німдердің қ ұ ны; ө неркә сіп жұ мыстарының қ ұ ны, (сырттан тапсырыс беріп жасалынғ ан) жатады.

Жалпы ө німнің кө лемі жоспарланғ ан уақ ытта белгіленген жұ мыс кө лемін қ амтиды.

Жо = То – Аб + А

мұ ндағ ы: Тө - тауар ө нім

А б, А а жылдың басындағ ы жә не жылдың аяғ ындағ ы аяқ тамағ ан ө ндіріс кө лемі.

Таза ө німнің кө лемі- тауар ө німінің кө лемінен материалдық шығ ындар мен негізгі қ орлардың тозуын (амортизациясын) алып тастау арқ ылы анық талады.

3. 4. БИЗНЕС ЖОСПАР ЖӘ НЕ ОНЫ ЖАСАУ ЖОЛДАРЫ

Бизнес – жоспар – бұ л бизнестің жаң а тү рін қ ұ руғ а, фирма қ ызметінің жаң а сферасын қ амтуғ а қ ажетті кә сіпорынның даму жоспары.

Бизнес-жоспарды жаң адан қ ұ рылғ ан кә сіпорындар, сонымен қ атар экономикасы дамығ ан ұ йымдар жасауы мү мкін. Бизнес-жоспар келесі маң ызды мә селелерді шешеді:

o кә сіпорынның болашақ та тұ рақ тылығ ын жә не тіршілікке икемділік дә режесін анық тайды, кә сіпкерлік қ ызметтің тә уелділігін тө мендетеді;

o дамудың сандық жә не сапалық кө рсеткіштер тү ріндегі бизнестің болашағ ын анық тайды;

o фирманың потенциалды инвесторлар жағ ынан кө мекті қ амтамасыз ете отырып, олардың ық ыласын жә не қ ызығ ушылығ ын тартады;

o жоспарлаудың бағ алы тә жірибесін алуғ а кө мектеседі, мекемеге жә не оның жұ мыс ортасына деген болашақ та кө зқ арасын дамытады.

Бизнес-жоспар инвесторлар жә не кә сіпкерлер арасындағ ы келіссө здерді бастаудың бастапқ ы тармағ ы болып табылады. Кө бінесе бизнес-жоспар шетелдік фирмалармен келіссө здер жү ргізу ү шін қ ажет.

Бизнес-жоспар кә сіпкерлік жобаны дә лелдеудің формасы ретінде бизнестің жоспарлық қ ызметінің саласына техникалық -экономикалық дә лелдеуді бірте-бірте ығ ыстырады. Онда фирма қ ызметінің ө ндірістік жә не нарық тық қ аржылық жә не техникалық, ішкі жә не сыртқ ы аспектілеріне сә йкес келетін артық шылық тар қ арастырылады.

Ең алдымен бизнес-жоспарды қ ұ растыруғ а кірісу ү шін қ ажетті ақ параттің барлық жиынтығ ын алуымыз керек. Бизнес-жоспардың қ ұ рамы мен мазмұ ны шектелмеген. Ол 6, 8, 10, 18 жә не тағ ы басқ а бө лімдерден тұ руы мү мкін. Бизнес-жоспар қ аржы-экономикасы іс-ә рекетте кө рсеткіштерге жетуге бағ ытталғ ан жоспардың бір тү рі.

1 бө лім. Кә сіпкерлік іс-ә рекеттің алғ а қ ойғ ан мақ саттары

Кә сіпкерлікпен негізгі мақ саты – пайда табу. Болашақ тағ ы жұ мысты белгілей отырып, қ анша, қ андай кө лемде пайда табуғ а болатындығ ын есептеп шығ ару қ ажет. Сонымен бірге, бұ л бө лімде басқ а да мақ саттар кө зделеді: ә леуметтік мақ саттар – тауарлармен атқ арылатын қ ызметтерді кө бейту, қ алыптастыру, ғ ылыми-техникалық, ағ артушылық потенциалды ұ лғ айту, іскерлік жә не халық аралық қ арым-қ атынасты нығ айту, кә сіпкердің статусын кө теру, кә сіпкердің экономикалық потенциалын дамытып, нығ айту; басқ а да арнайы мақ саттар – шетелдермен қ арым-қ атынас жасау; ә р тү рлі ассоциацияларғ а мү ше болып кіру; кә сіпкерліктің ерекше мақ саты - ә р тү рлі қ айырымдылық жұ мыстар кө рсету.

ІІ бө лім. Бизнес –жоспардың негізгі кө рсеткіштері

Тү йіндеме

Бұ л бө лім негізгі бө лім негізгі бө лім болып есептеледі жә не мынадай бө ліктерден тұ рады:

басты мақ сат

ө німнің қ ысқ аша мінездемесі, айрық ша ерекшеліктері;

қ ойылғ ан мақ сатқ а жетудің жолдары мен ә дістері;

жобаны орындау мерзімі;

шығ ындар кө лемі;

болжаулы тиімділік пен соң ғ ы нә тижелер;

нә тижелерді қ олдану аясы

Негізгі жалпы кө рсеткіштер:

ө ндіріс пен шығ арғ ан ө німді сату кө лемі;

пайда тү сім кө лемі;

ө зіндік қ ұ нды азайту жә не қ арызғ а алғ ан қ аражат;

рентабельдік.

Арнайы кө рсеткіштер:

сатылғ ан тауарлар мен атқ арылғ ан қ ызметтің сапасы, саны жә не ерекшеліктері

салымдардың қ айтарымдылық уақ ыты;

жоспарланғ ан нә тижелерге жетудің кепілділілігі.

ІІІ бө лім. Тұ тынушыларғ а жеткізілетін ө німдер мен атқ арылатын қ ызметтердің мінездемесі

Бұ л бө лімнің кө рсеткіштері:

ө німнің сыртқ ы тү рі, сипаттамасы, суреті, безендірілуі жә не т. б.

кә сіпкерлік тауардың тұ тынушылары туралы тү сініктемелер (тауарғ а сұ раныс, аймақ, ұ йым туралы хабарлар); кә сіпкерлік ө німді сату бағ асының болжамы.

IVбө лім. Сату нарығ ын, сату кө лемін талдап бағ алау

Бұ л бө лімде ө ндіріс кө лемі, сату кө лемі анық талады. Маркетингтік зерттеулер жү ргізіліп, бә секелестер мен бағ а саясаты жә не олардың мү мкіншіліктері зерттеледі.

Vбө лім. Ұ йымдық шаралар мен жұ мыс жасау жоспары

Кә сіпкерлік бағ дарламағ а – маркетинг, ө нім шы, ару, ө німді сатып алу, сақ тау, тасымалдау, сатып алушығ а ә ртү рлі дең гейдегі қ ызмет кө рсету жатады.

Ұ йымдық шараларғ а – бизнес-жоспарды орындауды басқ ару, жобаны басқ арудың ұ йымдық қ ұ рылымы, орындаушылардың іс-ә рекетін қ адағ алау, ең бекақ ының арнайы формаларын ұ йымдастыру шаралары, кадрларды дайындау, есептеу жә не бақ ылау жатады.

VI бө лім. Ресурстармен қ амтамасыз ету

Бұ л бө лімде ресурстардың тү рлері жә не кө лемі жайында ресуртарды қ олдану ә дістері жайлы анық тамалар беріледі. Ресурспен қ амтамасыз етуге – материалдық ресурстар, ең бек ресурстары, қ аржы ресурстары, ақ парат ресурстары жатады.

VII бө лім. Жобаның тиімділігі

Бұ л бизнес-жоспардың соң ғ ы бө лімі, мұ нда кә сіпкерліктен алынғ ан тиімділік есептелінеді. Тиімділіктің негізгі кө рсеткіштеріне – пайда жә не рентабельділік кө рсеткіші жатады. Сонымен қ атар ә леуметтік жә не ғ ылыми –техникалық тиімділік есептеледі.

Негізгі тү сініктер

Жоспарлау

Жоспарлаудың методологиялық негіздері жә не кө рсеткіштері

Норма жә не нормативтер

Сандық кө рсеткіштер

Ү лестік кө рсеткіштер

Кө рсеткіштердің ө лшемдері

Кә сіпорынның даму жоспары жә не оның негізгі бө лімдері

Ө ндірістік бағ дарлама

Ө ндірістік бағ дарламаның кө рсеткіштері

Сату кө лемі

Тауар ө німінің кө лемі

Таза ө німінің кө лемі

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒