2.Кәсіпорынның өндірістік құрылымы

2. Кә сіпорынның ө ндірістік қ ұ рылымы

2. 1. Ө НДІРІС ЖӘ НЕ Ө НДІРІСТІК Қ Ұ РЫЛЫМ ЖАЙЛЫ ТҮ СІНІК.

Ө НДІРІС Қ Ұ РЫЛЫМЫНЫҢ ТҮ РЛЕРІ

Ө ндіріс – қ оғ амның ө мір сү руі жә не дамуы ү шін қ ажетті материалды ө німдерді шығ аратын процесс. Ө ндірістің дамуын ең бек қ ұ ралдарынан, ең бек заттарынан жә не белгілі бір мақ сатпен жасалынатын жұ мыс процесінен тұ ратын ең бек ету жағ дайы анық тайды.

Қ азіргі заманғ ы ө ндіріс, ғ ылыми – техникалық процестің нә тижелерін қ олдану, соның ішінде автоматизацияландыру арқ ылы дамиды. Ә рбір ө ндірістік кә сіпорын - цехтардан, учаскелерден, қ осалқ ы шаруашылық тардан, басқ ару жә не ұ йымдастыру шаруашылығ ы ұ йымдарынан тұ рады.

Ө ндірістік бө лімдердің жиынтығ ы, олардың саны мен ө зара қ арым- қ атынастары жә не ө ндірістің кө лемі мен жұ мысшылардың саны кә сіпорынның жалпы қ ұ рылымын қ ұ райды. Кә сіпорынның ө ндіріске байланысты бө лімдері: цех, участок, қ ызмет кө рсететін шаруашылық тар бірігіп, кә сіпорынның ө ндірістік қ ұ рылымын қ ұ райды. Ө ндірістік қ ұ рылым ең бек ө німділігінің дең гейін, ө ндіріс шығ ындарын, табиғ и байлық пен техниканы қ олданудың экономикалық тиімділігін анық тауғ а ық пал жасайды. Кә сіпорынның негізгі ө ндірістік қ ұ рылымының бө лігі болып цех саналады. Цех - ә кімшілік жағ ынан оқ шауланғ ан, жай ө ндіріс процесінде белгілі бір жұ мысты атқ аратын буын.

Цехтардың 3 тү рі болады:

· Негізгі

· Қ ө мекші

· қ осалқ ы жә не т. б.

Негізгі цехтарда сатуғ а ә зірленген дайын ө німдер шығ арылады. Кө мекші цехтарғ а – қ ұ рал-жабдық тар, жө ндеу жұ мыстары, энергетикалық, кө лік цехтары жатады. Қ осалқ ы цехтарғ а – қ айта ө ң деу цехтары, шығ арылғ ан ө німді безендіретін қ ораптар мен басқ а да жұ мыстар жатады (орау, жү ктеу, тасымалдау, тү сіру).

Цехтар – учаскелерден тұ рады. Учаскелер 3 тү рге бө лінеді:

· негізгі

· кө мекші

· қ осалқ ы

Ө неркә сіптік кә сіпорындағ ы ө ндірістік қ ұ рылымның 3 тү рі (типі) бар:

o заттай;

o технологиялық;

o аралас.

Заттай қ ұ рылымды қ олданғ ан кезде кә сіпорынның негізгі цехтары мен учаскелерінің ә рқ айсысы белгілі бір ө німді, не болмаса белгілі бір бө лшектерді ө ндіруге маманданады. Заттай қ ұ рылымның кө птеген пайдалы кө рсеткіштері болады. Ө йткені ол цехтардың арасындағ ы байланысты дамытады, ө ндіріс циклын азайтады, жұ мысшылардың ө нім сапасын кө теруге деген кө зқ арасын жақ сартады. Соның арқ асында ө нім ө ндіру ұ лғ аяды, ө ндіріс шығ ындары азаяды.

Технологиялық қ ұ рылым қ олданылғ анда технологиялық процестің ретіне байланысты жұ мыс орындалады. Ө ндірістік қ ұ рылымның бұ л типі цехты не болмаса учаскені басқ аруды оң айлатады жә не ө ндірістің бір номенклатуралы ө нім шығ арудан келесі номенклатуралы ө нім шығ аруына ық пал жасайды. Кемшіліктері: цехтардың арасындағ ы ө ндірістік қ арым-қ атынастардың кү рделенуі, жоғ арғ ы ө німді қ ұ рал-жабдық тар мен қ ұ ралдар қ олданудың мү мкіншілігінің жоқ тығ ы жатады. Бұ лардың бә рі ең бек ө німділігінің тө мендеуіне, шығ ындар кө лемінің ө суіне ә серін тигізеді.

Ал ө ндірістік қ ұ рылымның аралас тү рі болса, заттай қ ұ рылымның да, технологиялық қ ұ рылымның да элементтерінен тұ рады жә не бұ л тип цехаралық тасымалдардың кө лемінің азаюына, ө нім ө ндірудің ө ндірістік

циклының қ ысқ аруына, ең бек жағ дайын жақ сартуғ а ең бек ө німділігін арттыруғ а, ө німнің ө зіндік қ ұ нын азайтуғ а ә серін тигізеді.

2. 2. Ө НДІРІСТІ Ұ ЙЫМДАСТЫРУ ТҮ РІ

Ө ндірісті ұ йымдастыру тү рі дегеніміз - ө неркә сіптік кә сіпорынды ұ йымдастыру ерекшеліктері мен техникалық жағ дайының жалпы сипаттамасын беру. Ө ндірісті ұ йымдастырудың тү ріне кө птеген факторлар ә сер етеді:

Мамандандыру дең гейі

ө ндіріс кө лемі;

шығ арылатын ө нім номенклатурасының кү рделілігі жә не тө зімділігі т. б.

Ө ндірістің негізгі ү ш тү рі болады:

· жеке-дара ө ндіріс;

· сериялық ө ндіріс;

· жаппай ө ндіріс

Жеке-дара ө ндіріс – алуан тү рлі жә не тұ рақ ты емес, номенклатуралы ө німдерді жекелеп шығ арумен сипатталатын ө ндіріс ү лгісі. Мысалы: ірі трубиналар, кемелер, металлургиялық, кен жабдығ ы жә не т. б. Сондай-ақ жеке тапсырыстар бойынша жеке тұ тыну заттарын шығ аратын тә жірибелік заводтар, кә сіпорындар жеке дара ө ндіріске жатады. Ерекшеліктері:

· ә р тү рлі номенклатуралы ө німдердің шығ арылуы;

· жұ мыс орындарын технологиялық мамандандыру бойынша ұ йымдастыру;

· ә мбебап қ ұ рал-жабдық тар мен технологияларды қ олдану;

· қ олмен жинау жұ мыстарының ү лкен кө лемі;

· жоғ арғ ы білікті ә мбебап жұ мысшылардың санының кө п болуы;

· ө ндіріс циклының ұ зақ тығ ы;

· аяқ талмағ ан ө ндіріс кө лемінің кө п болуы.

Сериялық ө ндіріс тү рі кең номенклатуралы біртектес ө німдерді бір уақ ытта сериялармен шығ аруды кө здейді. Сериялы ө ндіріске партиялармен енгізілген, конструкциялары бірдей ө німдерді бір уақ ытта шығ ару жатады.

Негізгі ерекшеліктері:

· біртектес ө німдердің ү лкен номенклатурасының тұ рақ ты шығ арылып тұ руы;

· жұ мыс орнының бірнеше операцияларды орындауғ а мамандануы;

· бө лшектер мен ө німдерді партичмен шығ ару;

· мамандандырылғ ан қ ұ ралдар мен технологиялық жабдық тардың кө п қ олданылуы;

· қ олмен жинау ең бегінің аз мө лшері;

· орташа білікті жұ мысшылар санынының кө п болуы;

· ө ндіріс циклының ұ зақ еместігі;

· ө нім сапасын бақ ылау процесінің автоматтандырылуы.

Тү рлері – ұ сақ сериялы, орташа сериялы, жаппай сериялы ө ндірістер, мысалы: самолет шығ аратын, мотор шығ аратын заводтар.

Жаппай ө ндіріс - ө ндірісті мамандандырудың ең жоғ ары сатысы. Мысалы, автомобиль, трактор заводтары. Бұ л тү рі бойынша ә ртү рлі ө німдер бір уақ ытта ү зіліссіз шығ арылып отырылады.

Ерекшеліктері:

· тек қ ана аз номенклатуралы ө німдерді ү лкен кө лемде шығ ару;

· жұ мыс орнының тек қ ана бір операцияныорындауғ а мамандандырылуы;

· жұ мыс орындарының операциялардың ретіне қ арай орналасуы;

· арнайы жә не мамандандырылғ ан технологиялық қ ұ рал-жабдық тардың ү лкен кө лемі;

· механикаландырылғ ан, автоматтандырылғ ан технологиялық процестердің кө п қ олданылуы;

· операцияларды дайындау жә не аяқ тау уақ ытының аздығ ы;

· қ олмен жинау жұ мыстары кө лемінің азаюы;

· ең тө менгі білікті жұ мысшылардың ең бегін қ олдану;

· ө ндіріс циклының қ ысқ аруы;

· ө ндірісті басқ аруды жә не жоспарлауды шоғ ырландыру;

· кә сіпорындарды басқ аруда автоматтандыруды енгізу.

2. 3. Ө НДІРІСТІК Қ Ұ РЫЛЫМНЫҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ

Ө ндіріс қ ұ рылымына мынадай факторлар ә сер етеді:

· кә сіпорнның халық шаруашылығ ының қ ай саласына жататындығ ы;

· шығ арылғ ан ө німнің номенклатурасы;

· оның конструкциялық ерекшеліктері;

· қ олданылғ ан материалдар;

· шикізаттар жә не оларды ө ң деу тү рлері;

· ө німнің конструкциялық қ арапайымдылығ ы жә не технологиялық тө зімділігі;

· ө нім сапасына қ ойылатын талаптар;

· ө ндіріс тұ рпаты, оның мамандандырылуы жә не кооперацияландыру;

· технологиялық қ ұ ралдар мен жабдық тардың қ ұ рамы;

· ө ндірістің ө згертілген номенклатуралы жаң а ө нім шығ аруғ а қ алыптаса алуы;

· ө ндіріс процесінің негізгі, кө мекші жә не қ осалқ ы цехтардағ ы ерекшеліктері.

Ә рбір сала кә сіпорындарының ө ндірістік қ ұ рылымдары негізгі ө ндірістің жағ дайына байланысты ө зіндік ерекшеліктерімен оқ шауланады. Тек, кө мекші жә не қ ызмет етуші шаруашылық тар ғ ана барлық кә сіпорындарда бірдей болып келеді.

Ө ндіріс қ ұ рылымына ә рі қ арай дамытудың жолдары:

· кә сіпорындар мен цехтарды ірілендіру;

· негізгі, кө мекші жә не қ осалқ ы цехтардың арасындағ ы тиімді байланысты сақ тау;

· кә сіпорынды жоспарлаудың тиімділігін арттыру жолында тұ рақ ты жұ мыс жү ргізу;

· ө ндірісті ірілендіру арқ ылы (тұ рақ ты) қ уатты, ғ ылыми-ө ндірістік ұ йымдар ұ йымдастыру;

· техника мен жоғ ары сапалы технологияны тұ рақ ты тү рде дамыту, ө ндірісті ұ йымдастыруды жетілдіру;

· ө ндірістің тиімділігін арттыру.

Кә сіпорындар мен цехтарды ірілендіру арқ ылы жаң а жоғ арғ ы ө німді техниканы кең кө лемде енгізуге жағ дай туады, технологияны дамыту, ө ндірісті ұ йымдастыру жақ сарады.

Негізгі тү сініктер

Ө ндіріс

Ө ндірістік қ ұ рылым

Ө ндірістік қ ұ рылымның тү рдері

Ө ндірістік ұ йымдастыру тү рі

Ө ндірістік қ ұ рылымның даму жолдары

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒