|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ұйым экономикасы. Мазмұны. 1. Кәсіпорын – экономикалық жүйенің негізгі бөлігі…2. 2. Кәсіпорынның өндірістік құрылымы…..6. 3. Кәсіпорынның жұСтр 1 из 11Следующая ⇒ Ұ йым экономикасы Мазмұ ны 1. Кә сіпорын – экономикалық жү йенің негізгі бө лігі……………………………2 2. Кә сіпорынның ө ндірістік қ ұ рылымы………………………………………….. 6 3. Кә сіпорынның жұ мысын жоспарлау………………………………………….... 9 4. Кә сіпорынның ең бек ресурстары………………………………………………. 13 5. Негізгі капитал……………………………………………………………………. 17 6. Айналым капиталы………………………………………………………………. 20 7. Кә сіпорындардың инвестициялық іс – ә рекеттері……………………………22 8. Кә сіпорындардағ ы ең бекақ ы жү йесі мен оны ұ йымдастыру………………. 28 9. Ө ндірістің экономикалық жә не ә леуметтік тиімділігі……………………….. 36 10. Кә сіпорындағ ы ө німнің сапасы жә не бә секелесу қ абілеті……………………42 11. Ғ ылыми – техникалық прогрестің экономикалық тиімділігі………………. 44 1. Кә сіпорын – экономикалық жү йенің негізгі бө лігі 1. 1. Ө НДІРІС ПРОЦЕСІНДЕГІ Ұ ЙЫМНЫҢ МАҢ ЫЗЫ ЖӘ НЕ НЕГІЗГІ МАҚ САТТАР Ұ йым – экономиканың даму сатысының негізгі бір бө лігі болып табылады. Ө йткені кә сіпорындарғ а қ оғ амғ а қ ажетті ө нім шығ арылады жә не жұ мысшы мен жұ мыс қ ұ ралдарының аоасында байланыс орнатылады. Еркін ө неркә сіп кә сіпорны дегеніміз ө ндірістік – техникалық, ұ йымдастыру - ә кімшілік жә не шаруашылық еркіндігі бар ө ндіріс бірлігі. Кә сіпорындар белгілі бір ө ндіріс ө німін шығ ару ү шін, не болмаса жұ мыс атқ ару ү шін, ә ртү рлі қ ызметтер кө рсетулер арқ ылы қ оғ амның қ ажеттілігін қ анағ аттандыру жә не пайда табу мақ сатында қ ұ рылады. Ө ндірістік жү йе ретінде кә сіпорынның ішкі жә не сыртқ ы ортасы болады. Сыртқ ы ортағ а – экономикалық саясат, қ ұ қ ық тық жағ дай, экономикалық, ә леуметтік, экологиялық жә не технологиялық жағ дайлар жатады. Ішкі ортағ а – ең бек ресурстары, техника жә не технология, бә секелестік, маркетинг жә не т. б. жатады. Кә сіпорынның нарық тық экономикадағ ы негізгі мақ саты – бә секелесуге қ абілетті ө нім шығ ару арқ ылы неғ ұ рлым кө п пайда табу жә не ең аз шығ ынмен ең жоғ ары пайда табу негізінде сұ ранысқ а ие жә не бә секелесуге қ абілеті бар ө нім шығ ару болып табылады. Ө неркә сіп кә сіпорнының функциялары мыналар: ө ндірісте жә не жекеше тұ тынылатын ө нім шығ ару; тұ тынушығ а ө німді жеткізу жә не сату; ө німді сатып болғ аннан кейін қ ызмет атқ ару; кә сіпорындағ ы ө ндірісті материалдық – техникалық жабдық тау; кә сіпорын жұ мысшыларының ең бегін ұ йымдастыру жә не басқ ару; кә сіпорындағ ы ө ндіріс кө лемін жан – жақ ты дамытып, ұ лғ айту; кә сіпкерлік; салық тарды тө леу, мемлекеттік бюджеттің жә не басқ а да қ аржы ұ йымдарының міндетті жә не міндетті емес тө лемдерін орындау; мемлекеттік заң дары, нормативтер мен стандарттарды орындау. 1. 2. КӘ СІПОРЫННЫҢ ТҮ РЛЕРІ МЕН Ұ ЙЫМДЫҚ Қ Ұ РЫЛЫМДАРЫ Қ азақ станда «Меншік туралы» заң ғ а байланысты мемлекеттік меншіктегі, жеке меншіктегі жә не аралас меншіктегі кә сіпорындар қ ұ рыла алады. Мемлекеттік кә сіпорындар – бұ л негізгі қ орлары мемлекет меншігінде болатын жә не басқ ару органдарын мемлекет тарапынан ұ йымдар тағ айындайтын кә сіпорындар болып табылады. Егер мемлекет кә сіпорын бюджеттік болса, ол мемлекеттік бюджеттен қ аржыландырылады. Ал, егер кә сіпорын мемлекеттік ұ йымдардың қ арамағ ында болса, ол кә сіпорын қ азыналық болып есептеледі. Кә сіпорындар тү рлі белгілеріне қ арай бө лінеді: · сала тү ріне байланысты; · шаруашылық іс - ә рекетінің тү ріне байланысты; · қ ұ қ ық тық жағ дайына байланысты; · меншік жағ дайына байланысты. Меншік формасына байланысты кә сіпорындардың тү рі: · мемлекеттік; · кооперативтік; · ұ жымдық; · жеке. Қ азақ стан Республикасында кә сіпорын типтеріне байланысты мынадай классификация қ олданылады: Кә сіпорын тү рлері классификаторының негізгі схемасы
Ақ ысы тө ленетін жұ мысшылардың санына байланысты кә сіпорын тү рлерінің классификаторындағ ы салаларды топтау
Қ азақ стан Республикасы экономикасының ұ йымдық – қ ұ қ ық тық нысанғ а байланысты кә сіпорындар классификаторының негізгі схемасы 1. Қ аржылық емес корпороциялар / ұ йымдар 1. 1 Мемлекеттік корпороциялар 1. 1. 1. Мемлекеттік кә сіпорындар 1. 1. 2Кең шарлар 1. 2. Жеке жә не аралас корпорациялар 1. 2. 1 Шаруашылық бірлестіктер 1. 2. 2 Сауда биржалары 1. 2. 3 Коллективтік кә сіпорындар 1. 2. 4. Фермер шаруашылығ ы 1. 2. 5. Дін ұ йымдары шаруашылық тары 1. 2. 6. Қ оғ амдық ұ йымдар шаруашылық тары 1. 2. 7. Тұ тыну кооперативтері шаруашылық тары 1. 2. 8. Бірлескен кә сіпорындар 1. 2. 9. Басқ а да кә сң порындар 2. Қ аржылық корпорациялар / ұ йымдар 2. 1. Қ азақ стан Ұ лттық банкі 2. 2. Коммерциялық банктер 2. 3. Қ амсыздандыру компаниялары 2. 4. Зейнетақ ы қ аржылары 2. 5. Инвестициялық кә сіпорындар мен ұ йымдар 2. 6. Депозиттік ұ йымдар 2. 7. Басқ а да қ аржылық ұ йымдар 3. Коммерциялық емес ұ йымдар 3. 1. Мемлекеттік қ ұ рылтайлар 3. 2. Қ оғ амдық қ ұ рылымдар мен қ аржылар 3. 3. Қ оғ амдық ұ йымдардың қ ұ рылтайлары 3. 4. Қ оғ амдық бірлестіктердің одағ ы 3. 5. Тұ тыну қ оғ амдары 3. 6. Қ амсыздандыру жү йесі 3. 7. Сот жә не заң ұ йымдары 3. 8. Діни ұ йымдар мен қ оғ амдар 3. 9. Басқ а да коммерциялық емес ұ йымдар 4. Ү й шаруашылығ ы 4. 1. Жеке ең бек 4. 2. Азаматтардың жеке шаруашылық тары Салалық қ ұ рылымына байланысты: ө неркә сіптік, қ ұ рылыс, кө лік, ауыл шаруашылығ ы, байланыс жә не басқ а. Ұ йымдастыру формаларына байланысты: акционерлік, ұ жымдық, мемлекеттік, фермерлік, жанұ ялық, жалқ ы (жеке) жә не басқ а. Жеке сектор. Қ азақ станда жеке сектор мынадай бө лімдерден тұ рады: · жеке кә сіпкерлік; · толық серіктестік; · коммандиттік серіктесті; · жауапкершілігі шектеулі қ оғ ам; · қ осымша жауапкершілікті серіктестік; · ашық акционерлік қ оғ ам; · жабық акционерлік қ оғ ам; · ө ндіріс кооперативтері. Жекеше кә сіпорын – жеке меншік қ ұ қ ық негізінде жұ мыс істейтін кә сіпорын. Жеке кә сіпорын азаматтың мү лкінен, алынғ ан табыстан, несиеден жә не басқ а да заң ды кө здерден қ ұ ралады. Толық серіктестік бір-біріне жеке сенім артқ ан заң ды ұ йымдардың немесе жеке адамдардың бірлестігі, онда қ атысушылардың бә ріне серіктестіктің міндеттемелері бойынша ө здерінің барлық мү лкімен ынтымақ ты жауапкершілік жү ктеледі. Қ атысушылардың жарналық ү лестері, алынғ ан табыстар мен басқ а да заң ды кө здер есебінен қ ұ ралғ ан серіктестік мү лкі ортақ ү лестік меншік қ ұ қ ығ ы негізінде оның барлық қ атысушыларына тиесілі. Толық серіктестікке қ атысушылар заң ды ұ йымдар дербестік пен заң ды ұ йым қ ұ қ ығ ын сақ тайды. Жарғ ылық қ оры минималды есептік коэффициенті 25 ө лшемінен кем болмауы керек. Коммандиттік серіктестік – сауда немесе коммерциялық қ оғ амның бір тү рі, оның қ атысушылары кә сіпорын бойынша қ ауіп-қ атерді ө зінің барлық мү лкімен толық мойнына алушыларғ а жә не коммандистерге немесе кә сіпорынғ а жұ мсалғ аны ү шін ғ ана жауап беруші жә не пайдадағ ы ү лесін ғ ана алушы салымшыларғ а бө лінеді (100 айлық есептік кө рсеткіш). Жауапкершілігі шектеулі қ оғ ам – фирма қ ызметіне қ атысушы адамдардың бірлестігі, бұ л бірлестікте қ атысушылардың ә рқ айсысының фирманың міндеттемелері бойынша жауапкершілігі оның барлық қ атысушылары ү шін ә рбір қ атысушы ү лесінің мө лшеріне бірдей еселенген қ атынаста қ осқ ан ү лесімен шектеледі. Қ осымша жауапкершілігі бар қ оғ ам – қ атысушылары ө здерінің жарғ ы қ орына қ осқ ан ү лесіне байланысты міндеттемелерге жауап беретін қ оғ ам. Акционерлік қ оғ ам – жарғ ы қ оры бар кә сіпорын, оның капиталы кө птеген жеке капиталдарды біріктіру нә тижесінде, акцияларды шығ арып, сату арқ ылы қ ұ ралады жә не оның пайдасын акционерлер дивиденд тү рінде бө ліседі. Қ оғ амның ә рбір мү шесінің жауапкершілігі оның акцияларының қ ұ нымен шектеледі. Ашық акционерлік қ оғ ам – акциялары бағ алы қ ағ аз нарығ ында олардың белгіленген бағ асына сә йкес келетін бағ а бойынша еркін айналатын акционерлік қ оғ ам. Жабық акционерлік қ оғ ам – акциялары тек қ ұ рылтайшылары арасында ғ ана таратылатын акционерлік қ оғ ам. Ө ндіріс кооперативтері – азаматтардың еркін тү рде біріккенін білдіретін заң ды тұ лғ а. 1. 3. КӘ СІПОРЫНДАРДЫҢ Қ ЫЗМЕТ ЕТУ МЕХАНИЗМІ Кә сіпорынғ а қ ажетті заттар: 1. материал, шикізат; 2. қ осалқ ы бө лшектер, қ ұ рал-жабдық тар, есептеу қ ұ ралдары, ақ парат, отын, отын- энергия, жер ресурстары, ғ имараттар, қ ө лік қ ұ ралдары, ө ндірістік жә не шаруашылық қ ұ рал жабдық тар, ақ ша қ аражаттары. Кә сіпорынның шығ аратын заттары: 1. белгілі бір ассортименттегі, номенклатурадагы, кө лемдегі дайын ө нім; 2. ө ндіріс қ алдық тары; ө ндіріс шығ ындары, ақ ша қ аражаттары. Кә сіпорынның қ ұ рылымы: 1. негізгі ө ндіріс; 2. кө мекші ө ндіріс; 3. қ ызмет етуші жә не қ осалқ ы бө лімдер. Кә сіпорын жү ргізетін процестер: 1. ғ ылыми зерттеулер; 2. проэкт (жобалау) конструкциялар; 3. дайындау; 4. жө ндеу; бақ ылау; 5. қ ызмет ету, 6. сақ тау, 7. тасымалдау 8. , тү птеу, 9. орау, 10. басқ арту Кә сіпорынның басқ ару функциялары: 1. сатистика, 2. есеп; 3. талдау; 4. жоспарлау; 5. шешім қ абылдау; 6. ынталандыру; 7. бақ ылау; 8. реттеу. Кә сіпорындардың ұ йымдастыру функциялары: Нормалау; 1. оперативтік жоспарлау; 2. диспетчерлеу; 3. басқ ару функциясын орындау; 4. ресурспен қ амтамасыз ету; 5. жұ мыс орындарын жоспарлау; 6. ың ғ айлы жұ мыс жағ дайларын жасау; 7. дайын ө німді сату. Негізгі тү сініктер Ө неркә сіптік кә сіпорын Кә сіпорын функциялары мен кө лемі Кә сіпорындардың салалық қ ұ рылымы Кә сіпорынның ішкі жә не сыртқ ы ортасы Кә сіпорындардың негізгі тү рлері Ірі кә сіпорындар Орташа кә сіпорындар Шағ ын кә сіпорындар Аса ірі кә сіпорындар
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|