Ұйым экономикасы. Мазмұны. 1. Кәсіпорын – экономикалық жүйенің негізгі бөлігі…2. 2. Кәсіпорынның өндірістік құрылымы…..6. 3. Кәсіпорынның жұ

Стр 1 из 11Следующая ⇒

Ұ йым экономикасы

Мазмұ ны

1. Кә сіпорын – экономикалық жү йенің негізгі бө лігі……………………………2

2. Кә сіпорынның ө ндірістік қ ұ рылымы………………………………………….. 6

3. Кә сіпорынның жұ мысын жоспарлау………………………………………….... 9

4. Кә сіпорынның ең бек ресурстары………………………………………………. 13

5. Негізгі капитал……………………………………………………………………. 17

6. Айналым капиталы………………………………………………………………. 20

7. Кә сіпорындардың инвестициялық іс – ә рекеттері……………………………22

8. Кә сіпорындардағ ы ең бекақ ы жү йесі мен оны ұ йымдастыру………………. 28

9. Ө ндірістің экономикалық жә не ә леуметтік тиімділігі……………………….. 36

10. Кә сіпорындағ ы ө німнің сапасы жә не бә секелесу қ абілеті……………………42

11. Ғ ылыми – техникалық прогрестің экономикалық тиімділігі………………. 44

1. Кә сіпорын – экономикалық жү йенің негізгі бө лігі

1. 1. Ө НДІРІС ПРОЦЕСІНДЕГІ Ұ ЙЫМНЫҢ МАҢ ЫЗЫ ЖӘ НЕ НЕГІЗГІ МАҚ САТТАР

Ұ йым – экономиканың даму сатысының негізгі бір бө лігі болып табылады. Ө йткені кә сіпорындарғ а қ оғ амғ а қ ажетті ө нім шығ арылады жә не жұ мысшы мен жұ мыс қ ұ ралдарының аоасында байланыс орнатылады. Еркін ө неркә сіп кә сіпорны дегеніміз ө ндірістік – техникалық, ұ йымдастыру - ә кімшілік жә не шаруашылық еркіндігі бар ө ндіріс бірлігі. Кә сіпорындар белгілі бір ө ндіріс ө німін шығ ару ү шін, не болмаса жұ мыс атқ ару ү шін, ә ртү рлі қ ызметтер кө рсетулер арқ ылы қ оғ амның қ ажеттілігін қ анағ аттандыру жә не пайда табу мақ сатында қ ұ рылады. Ө ндірістік жү йе ретінде кә сіпорынның ішкі жә не сыртқ ы ортасы болады.

Сыртқ ы ортағ а – экономикалық саясат, қ ұ қ ық тық жағ дай, экономикалық, ә леуметтік, экологиялық жә не технологиялық жағ дайлар жатады.

Ішкі ортағ а – ең бек ресурстары, техника жә не технология, бә секелестік, маркетинг жә не т. б. жатады.

Кә сіпорынның нарық тық экономикадағ ы негізгі мақ саты – бә секелесуге қ абілетті ө нім шығ ару арқ ылы неғ ұ рлым кө п пайда табу жә не ең аз шығ ынмен ең жоғ ары пайда табу негізінде сұ ранысқ а ие жә не бә секелесуге қ абілеті бар ө нім шығ ару болып табылады.

Ө неркә сіп кә сіпорнының функциялары мыналар:

ө ндірісте жә не жекеше тұ тынылатын ө нім шығ ару;

тұ тынушығ а ө німді жеткізу жә не сату;

ө німді сатып болғ аннан кейін қ ызмет атқ ару;

кә сіпорындағ ы ө ндірісті материалдық – техникалық жабдық тау;

кә сіпорын жұ мысшыларының ең бегін ұ йымдастыру жә не басқ ару;

кә сіпорындағ ы ө ндіріс кө лемін жан – жақ ты дамытып, ұ лғ айту;

кә сіпкерлік;

салық тарды тө леу, мемлекеттік бюджеттің жә не басқ а да қ аржы ұ йымдарының міндетті жә не міндетті емес тө лемдерін орындау;

мемлекеттік заң дары, нормативтер мен стандарттарды орындау.

1. 2. КӘ СІПОРЫННЫҢ ТҮ РЛЕРІ МЕН Ұ ЙЫМДЫҚ Қ Ұ РЫЛЫМДАРЫ

Қ азақ станда «Меншік туралы» заң ғ а байланысты мемлекеттік меншіктегі, жеке меншіктегі жә не аралас меншіктегі кә сіпорындар қ ұ рыла алады.

Мемлекеттік кә сіпорындар – бұ л негізгі қ орлары мемлекет меншігінде болатын жә не басқ ару органдарын мемлекет тарапынан ұ йымдар тағ айындайтын кә сіпорындар болып табылады. Егер мемлекет кә сіпорын бюджеттік болса, ол мемлекеттік бюджеттен қ аржыландырылады. Ал, егер кә сіпорын мемлекеттік ұ йымдардың қ арамағ ында болса, ол кә сіпорын қ азыналық болып есептеледі.

Кә сіпорындар тү рлі белгілеріне қ арай бө лінеді:

· сала тү ріне байланысты;

· шаруашылық іс - ә рекетінің тү ріне байланысты;

· қ ұ қ ық тық жағ дайына байланысты;

· меншік жағ дайына байланысты.

Меншік формасына байланысты кә сіпорындардың тү рі:

· мемлекеттік;

· кооперативтік;

· ұ жымдық;

· жеке.

Қ азақ стан Республикасында кә сіпорын типтеріне байланысты мынадай классификация қ олданылады:

Кә сіпорын тү рлері классификаторының негізгі схемасы

Ақ ысы тө ленетін жұ мысшылардың орташа санына байланысты кә сіпорын тү рі	Акысы тө ленетін жұ мысшылардың салалары топтары бойынша бө лінетін саны
	1-топ	2-топ	3 -топ	4-топ
1. Шағ ын кә сіпорындар	200-ге дейін	100-ге дейін	50-ге дейін	25-ке дейін
//-//	21-50	11-25	6-10	4-6
//-//	51-100	26-50	11-25	7-10
//-//	101-150	51-75	26-35	11-15
//-//	151-200	76-100	36-50	16-25
2. Орташа кә сіпорындар	5000-ғ а дейін	500-ге дейін	1000-ғ а дейін	500-ге дейін
//-//	201-500	101-150	51-100	26-50
//-//	501-1000	151-200	101-250	51-100
//-//	1001-2000	201-300	251-500	101-200
//-//	2001-3500	301-400	501-750	201-350
//-//	3501-5000	401-500	751-1000	351-500
3. Ірі кә сіпорындар	10000-ғ а дейін	1000-нан аса	2000-ғ а дейін	1000-ғ а дейін
4. Аса ірі кә сіпорындар	10000-нан аса	1000-нан аса	2000-нан аса	1000-нан аса

Ақ ысы тө ленетін жұ мысшылардың санына байланысты кә сіпорын тү рлерінің классификаторындағ ы салаларды топтау

1-топ	2-топ	3-топ
1. Электро-энергетика	Ғ ылым жә не ғ ылыми қ ызмет атқ ару	Ө неркә сіп: 1. Жең іл
2. Отын ө неркә сібі		2. Тамақ
3. Металлургия ө неркә сібі		3. Микробиологиялық
4. Химиялық жә не мұ най химиялық, химиялық - фармацевтік		4. Ұ н шығ аратын мал ө німдерін шығ аратын кә сіпорындар
5. Машина ө ндіру жә не металл ө ң деу		5. Баспалық ( Полиграфикалық )
6. Орман жә не ағ аш ө ң деу, қ ағ аз ө ндіру кә сіпорны		6. Басқ а да ө неркә сіп ө ндірісі
7. Қ ұ рылыс материалдары кә сіпорны		7. Ауыл шаруашылығ ы
8. Ә йнек фарфор фаянс ө неркә сібі		8. Орман шаруашылығ ы
9. Қ ұ рылыс		9. Тасымалдау
10. Геология жә не барлау		10. Байланыс
		11. Материалдық ө ндірістің басқ а да салалары
		12. Тұ рғ ын ү й жә не коммуналдық шаруашылық

Қ азақ стан Республикасы экономикасының ұ йымдық – қ ұ қ ық тық нысанғ а байланысты кә сіпорындар классификаторының негізгі схемасы

1. Қ аржылық емес корпороциялар / ұ йымдар

1. 1 Мемлекеттік корпороциялар

1. 1. 1. Мемлекеттік кә сіпорындар

1. 1. 2Кең шарлар

1. 2. Жеке жә не аралас корпорациялар

1. 2. 1 Шаруашылық бірлестіктер

1. 2. 2 Сауда биржалары

1. 2. 3 Коллективтік кә сіпорындар

1. 2. 4. Фермер шаруашылығ ы

1. 2. 5. Дін ұ йымдары шаруашылық тары

1. 2. 6. Қ оғ амдық ұ йымдар шаруашылық тары

1. 2. 7. Тұ тыну кооперативтері шаруашылық тары

1. 2. 8. Бірлескен кә сіпорындар

1. 2. 9. Басқ а да кә сң порындар

2. Қ аржылық корпорациялар / ұ йымдар

2. 1. Қ азақ стан Ұ лттық банкі

2. 2. Коммерциялық банктер

2. 3. Қ амсыздандыру компаниялары

2. 4. Зейнетақ ы қ аржылары

2. 5. Инвестициялық кә сіпорындар мен ұ йымдар

2. 6. Депозиттік ұ йымдар

2. 7. Басқ а да қ аржылық ұ йымдар

3. Коммерциялық емес ұ йымдар

3. 1. Мемлекеттік қ ұ рылтайлар

3. 2. Қ оғ амдық қ ұ рылымдар мен қ аржылар

3. 3. Қ оғ амдық ұ йымдардың қ ұ рылтайлары

3. 4. Қ оғ амдық бірлестіктердің одағ ы

3. 5. Тұ тыну қ оғ амдары

3. 6. Қ амсыздандыру жү йесі

3. 7. Сот жә не заң ұ йымдары

3. 8. Діни ұ йымдар мен қ оғ амдар

3. 9. Басқ а да коммерциялық емес ұ йымдар

4. Ү й шаруашылығ ы

4. 1. Жеке ең бек

4. 2. Азаматтардың жеке шаруашылық тары

Салалық қ ұ рылымына байланысты: ө неркә сіптік, қ ұ рылыс, кө лік, ауыл шаруашылығ ы, байланыс жә не басқ а.

Ұ йымдастыру формаларына байланысты: акционерлік, ұ жымдық, мемлекеттік, фермерлік, жанұ ялық, жалқ ы (жеке) жә не басқ а.

Жеке сектор. Қ азақ станда жеке сектор мынадай бө лімдерден тұ рады:

· жеке кә сіпкерлік;

· толық серіктестік;

· коммандиттік серіктесті;

· жауапкершілігі шектеулі қ оғ ам;

· қ осымша жауапкершілікті серіктестік;

· ашық акционерлік қ оғ ам;

· жабық акционерлік қ оғ ам;

· ө ндіріс кооперативтері.

Жекеше кә сіпорын – жеке меншік қ ұ қ ық негізінде жұ мыс істейтін кә сіпорын. Жеке кә сіпорын азаматтың мү лкінен, алынғ ан табыстан, несиеден жә не басқ а да заң ды кө здерден қ ұ ралады.

Толық серіктестік бір-біріне жеке сенім артқ ан заң ды ұ йымдардың немесе жеке адамдардың бірлестігі, онда қ атысушылардың бә ріне серіктестіктің міндеттемелері бойынша ө здерінің барлық мү лкімен ынтымақ ты жауапкершілік жү ктеледі. Қ атысушылардың жарналық ү лестері, алынғ ан табыстар мен басқ а да заң ды кө здер есебінен қ ұ ралғ ан серіктестік мү лкі ортақ ү лестік меншік қ ұ қ ығ ы негізінде оның барлық қ атысушыларына тиесілі. Толық серіктестікке қ атысушылар заң ды ұ йымдар дербестік пен заң ды ұ йым қ ұ қ ығ ын сақ тайды. Жарғ ылық қ оры минималды есептік коэффициенті 25 ө лшемінен кем болмауы керек.

Коммандиттік серіктестік – сауда немесе коммерциялық қ оғ амның бір тү рі, оның қ атысушылары кә сіпорын бойынша қ ауіп-қ атерді ө зінің барлық мү лкімен толық мойнына алушыларғ а жә не коммандистерге немесе кә сіпорынғ а жұ мсалғ аны ү шін ғ ана жауап беруші жә не пайдадағ ы ү лесін ғ ана алушы салымшыларғ а бө лінеді (100 айлық есептік кө рсеткіш).

Жауапкершілігі шектеулі қ оғ ам – фирма қ ызметіне қ атысушы адамдардың бірлестігі, бұ л бірлестікте қ атысушылардың ә рқ айсысының фирманың міндеттемелері бойынша жауапкершілігі оның барлық қ атысушылары ү шін ә рбір қ атысушы ү лесінің мө лшеріне бірдей еселенген қ атынаста қ осқ ан ү лесімен шектеледі.

Қ осымша жауапкершілігі бар қ оғ ам – қ атысушылары ө здерінің жарғ ы қ орына қ осқ ан ү лесіне байланысты міндеттемелерге жауап беретін қ оғ ам.

Акционерлік қ оғ ам – жарғ ы қ оры бар кә сіпорын, оның капиталы кө птеген жеке капиталдарды біріктіру нә тижесінде, акцияларды шығ арып, сату арқ ылы қ ұ ралады жә не оның пайдасын акционерлер дивиденд тү рінде бө ліседі. Қ оғ амның ә рбір мү шесінің жауапкершілігі оның акцияларының қ ұ нымен шектеледі.

Ашық акционерлік қ оғ ам – акциялары бағ алы қ ағ аз нарығ ында олардың белгіленген бағ асына сә йкес келетін бағ а бойынша еркін айналатын акционерлік қ оғ ам.

Жабық акционерлік қ оғ ам – акциялары тек қ ұ рылтайшылары арасында ғ ана таратылатын акционерлік қ оғ ам.

Ө ндіріс кооперативтері – азаматтардың еркін тү рде біріккенін білдіретін заң ды тұ лғ а.

1. 3. КӘ СІПОРЫНДАРДЫҢ Қ ЫЗМЕТ ЕТУ МЕХАНИЗМІ

Кә сіпорынғ а қ ажетті заттар:

1. материал, шикізат;

2. қ осалқ ы бө лшектер, қ ұ рал-жабдық тар, есептеу қ ұ ралдары, ақ парат, отын, отын- энергия, жер ресурстары, ғ имараттар, қ ө лік қ ұ ралдары, ө ндірістік жә не шаруашылық қ ұ рал жабдық тар, ақ ша қ аражаттары.

Кә сіпорынның шығ аратын заттары:

1. белгілі бір ассортименттегі, номенклатурадагы, кө лемдегі дайын ө нім;

2. ө ндіріс қ алдық тары; ө ндіріс шығ ындары, ақ ша қ аражаттары.

Кә сіпорынның қ ұ рылымы:

1. негізгі ө ндіріс;

2. кө мекші ө ндіріс;

3. қ ызмет етуші жә не қ осалқ ы бө лімдер.

Кә сіпорын жү ргізетін процестер:

1. ғ ылыми зерттеулер;

2. проэкт (жобалау) конструкциялар;

3. дайындау;

4. жө ндеу; бақ ылау;

5. қ ызмет ету,

6. сақ тау,

7. тасымалдау

8. , тү птеу,

9. орау,

10. басқ арту

Кә сіпорынның басқ ару функциялары:

1. сатистика,

2. есеп;

3. талдау;

4. жоспарлау;

5. шешім қ абылдау;

6. ынталандыру;

7. бақ ылау;

8. реттеу.

Кә сіпорындардың ұ йымдастыру функциялары:

Нормалау;

1. оперативтік жоспарлау;

2. диспетчерлеу;

3. басқ ару функциясын орындау;

4. ресурспен қ амтамасыз ету;

5. жұ мыс орындарын жоспарлау;

6. ың ғ айлы жұ мыс жағ дайларын жасау;

7. дайын ө німді сату.

Негізгі тү сініктер

Ө неркә сіптік кә сіпорын

Кә сіпорын функциялары мен кө лемі

Кә сіпорындардың салалық қ ұ рылымы

Кә сіпорынның ішкі жә не сыртқ ы ортасы

Кә сіпорындардың негізгі тү рлері

Ірі кә сіпорындар

Орташа кә сіпорындар

Шағ ын кә сіпорындар

Аса ірі кә сіпорындар

12 3 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒