НЕК МАСА ГУЗВАЙ РУШ 15 страница

— Аллагьдин хатурдай хьуй, мирес, сабур ая! Ваз вири за ахъайда!

Инал папан парталар алукIнавай Гьажимурада Панагьаз ва «шагь» Гуьлметазвичи авур крар ахъайна. Панагь рахкурна, амма Квасадини кIвалин иесиди екееке хъуьруьнаряа, агьвалат, иичIе хьана руьгь дабандиз атанвай папазни чирна. Ада ачгь аладарна, вичин гъуьлуьз лагьана:

— Аллагьдиз шукур хьуй, и завал гьа икI алатна! Ма вун захъ янанмиш хъижедайни?! Зунни, а гуж хьайи стха Панагь кьведни, са гунагьни квачиз вуна рекьидай! Гуж хьайи ежа, Гьажимурад, ма ихьтин къаравилЯЯр жеч гьа?!

— За ви дуст юрист Панагь кIвачерик вегьеначтIа, гила тамаш! — лагьана папан парталар хутIунна, вичинбур алукна хтанвай Гьажимурада. — Эгер Панагь и вилаятда акъваз хъувуртIа, вичелай алчах кас авач. Ам сирлу «дишегьлиди» дели авуна!..

Гьажимурада доктордизни адан мугьманриз вичи Панагьакайни «шагь» Гуьлметакай авур зарафатар хьайихьайивал ахъайна. Вирида хейлин вахтунда хъуьруьнарна.

IХкьил

ЦУЬКВЕРИН СУВАР

— Зун жумарт кас я, духтур! — лагьана Гьажиму рада личин ЕфимоIванни Катядин арада, хъуьрезвай яру алванрин кIапIалдал эцигна.

Ефимов са геренда хиялри гуьзел цуькверини таза. векьери кьунвай Мегьдидин хизелай къачуна инсанрин арадиз хутахна.

Катяди са шумуд хупI яд хъвана, ахпа фикирлу хьанвай Ефимоваз вил яна хбиз лагьана:

Антон! И гуьзел дагъдин векьерал алайла, вуна вуч финирзава эхир? Валлагь вун къариба кас я!

Катя! И гуьзел дагъдални зун агъур фикирар авуниз мажбур хьана. ТIебиатди пищкешнавай и гуь зелвилерин тIеам гзаф инсанриз бегьем аквазвач, дуст. Абурухъ дердер ава.

Ви дуст Гьажи, заз чиз, анжах тек са къарави лияр авун алакьдай кас я. Ада и гнил вун фикирдик кутур эхтилат авуна.

Зи дуст Гьажи гзаф камаллу кас я, — докторди а патал цуькверин арадай кушар жугъуриз, абур нез вай Квасадиз вил яна, ам яваш рахана, — инал, Катя, вун зеррени шаклу жемир. Адан зхтилатди зун фикир дик кутунва. Ам къаравилидал итим кIаии патахъ — шадвилихъ, я кьиникьихъ гадарун алакьдай кас я. Адалай инсан вири халкьдиз кIаниди авун алакьдай вал, а кас виридаз негьунни алакьда. Инал, Гьажиди дерин мана квай гафарал, вичин ва агъзурралди авай вич хьтин кесибрин кьисметдикай эхтилат авуна. Эхь, абурухъ иеси авачир вацIар, кьецIил кIвачери тIушунзавай, куьтягь тежер яргъи рекьер ава...

АватIа лап хъсан хьана! — Катя кефй ханвай даз, тIимил кьван ягьанатзавайдаз хае ванцелди гьа рай алаз рахана, хурув кьунвай цуькверин кIунчI ада гъил кьулухъна гадарна.

Ибурукай кеф хкуд тавуна гадарун инсафсузвал я, Катя халум! — Гьажимурада цуьквер вичи кI; ва тIайбурни кутуна, тадиз кутIунна начальникдин рушав вахкана. — За ибуруз килигна ви кьиометдин эхирим жи межлис гьихьтинди ятIа лугьуда, валлагь лугьуда.

И цуьквериз килигна, вуна зи кьисметдин эхи римжи дем гьихьтинди жеда лагьайтIа, вун камал лу кас я, Гьажи! Де лагь акван! — аквазакваз Катя дин атIугъна акъвазай ччиннк милаимвал, амма шак луIвал къалурзавай юзун акатна.

Гьажи, руш перишан тежедайвал ая гьа! — Ефимов леэгидал рахана.

Доктордал кьил элягъна, Гьажимурада Катядин гъиле авай цуьквериз килигнакмлигна башламишна: — И кьве алван, Катя халум, муьгьуьббатни садсадан рекье ччаи эцигун алакьдай дуствал авай, къени ужагъдин (къерехдилай атIанвайбур я. И ужагьдин иеси атIангье! — Гьажимурада цавун вили ччинал, луварал кьуьл ийиз, гагь агъадал эвичIиз, гагьни чГибчIиб винел < г. адзр жез, вичин а кьил авачир яргъи, амма хуш мани ччилел эчIирзавай цавяр нуыкI къалурна. — Ада мукана ацукьнавай сусан кефи къачун патал, сифте адаз тIуьн гана, ахпа манияр лугьузва, вичин ужагъдал къаравулвал ийизва. Иоятда ада, Катя халум, «чи ужагъдаллай цуьквер вучиз атIана, чи муьгьуыблт низ гана?! Чи кIвал дуьздал акъатначни, янсан!? » — лугьузва. Ингье, а вафалу нуькIрен ужагъ — муг иналла.

Ефимовни Катя яргъалай, таза векьеринии яруни хъипи алванрин кIапIалрин кIаник, тIИмил кьван кьатIуз жедайвал аквазвай, какайраллай цавяр нуькIвериз килигна. НуькIрен я ччандик, я вилерик зеррени юзун квач.

— Вуна, Катя халум, — Гьажимурада мукан патавай атIай яру кьве алван къалурна, — йбур садсадавай къакъудмир. Абур гьамиша саналлаз хьурай.

— И цуькрер, Гьажи, шуьткьуьда, ахпа кьурада. — Катя цуьквер садсадав агудна хъуьрена.

— И щуьквер (КьурайтIани, куь муьгьуьбатдин цуквер зсиллагь кьурадач. Абур, Катя халум, куь хура авай рикIяй Iкъуватни тIуьн агакьзавай цуьквер я! Гъиле авай муькуь щуьквер и куь уьмуьрдин йикъар гьа ибур чеб хьиз сересбур—жуьрбажуьр рангар алайбур, масан атирар галайбур жеда лугьузва!.. Захъ са суал ава, доктор, — Гьажимурада са геренда фикир авуна, — адаз жаваб гунуг за куь кьв. еданни видик эцигзава. Шадвал ава яргъа авай, ам умудлу хьун я. Шадвал ава вак мукьва декьикьайра, сятра акакьдай, ибурукай гьим хъсан я?

Кьведни! — докторди жаваб гана. — Мукьвал тир шадвал дадмишда, Гьажи, яргъалди рикIин умуд, мурад яз шаддиз яшамиш жеда. Уьмуьр кьиле тухун патал, инсандихъ тзаф кьадар интересар хьана кIанда, стха.

АферинI Чи Катя халумахъ мукьваллай шад& и лер са гьамбар ава, ядгъаллайбурни тIимил туш!

— Акьуллу кас, мецени амалрини крари чир тавуртIа, мад чирдай са затIни авач. Заз, Гьажи, вун къе чир хьана! — Катяди, и келимаяр лагьана, Квасадив гъил вугана, масан хьайи цуьнвер хурув кьуна.

— Чир хьухь, Катя халум, я рикIе дерт авайдаз, я тIаэвайдаз и цуькверикай, нуькIрен манийрикай дад къведач, абурукай кеф авач. НуькIрен ширин манидин ван галукьайла, адаз вичин рикI кацери чухвай хьиз жеда.

Чеперин сувуз физ гьазур хьанвай жегьилриз межлис «ъурмишун, абурухъ галаз зуьрнечи устIарар, ашукь Абдуллагь щуькверин сувар кьиле тухуз гьун доктордиз гзаф хуш я.

Исятда докторни Катя «Мегьдидин хев» тIвар ганвай тIулал ала. Абуру инал ялни яна, Гьажимурадахъ галаз хейлин эхтилатарни авуна. Гила лезгийрин хайи датьларин тIебиатдиз килигин!

Гатфарин пакамахъ кьакьан даогъларин векьера хьайи касди увмуьр амай кьван а гуьзел чIурун шикилар, нуькIверинруьгь аршдиз хкаждай ванериндем, цуьквери чгаш атиррикай туькIуьрдай селлер рикIелай ракъурдач!

Ингье, гьа и декьикьада рагъ акьуна. Са тIимил кьван вахт инлай вилик, къацуни вили яз са жерге сирлу шикиларни рангар гзаф алай дагъдин тIулар, хурар, исятда къацунни хъипивал алай лацу рангари кьуна. Ибур къацу чIурал алай, ракъинин нурар акьурла, къизилдин тIахвер хьиз аквазвай стIалрIин ва хъипи цуькверин рангар я. Вили кьатIудай кьван мензилар ялаэдлн мецер хьиз амвазваи алвапри кьунва.

Рушари, гадайри жIеретIкIеретI хьана, ацукьна ялар ягъизва. Абуру чантайра авай няметар вилик вегьена пакаман нагьар ийизва.

Рекье садсадан къвалал алаз хьайи рушарни гадаяр чебчпикай яргъаз ацукьнавач. Гадайри рикIяй яр кьунвай рушариз чпин жумартвал къалурзава: чукуриз физ булахдилай яд гъизва. «Мад кIани затI авали? » — лугьуз хабар кьазва. Рушарни чпин рикIиз мукьва гадайриз чантада авай гьазургьалал: фу, къафун, виридалайни багьади — рикIи юзурзавзй мили хъуьруьн лишке ш гузва. Къе мягьледин жегьилри чпин дуствал, муьгьуьбат мадни мягькем ийида. Къе. абур садсадан ухшарриз, хесетриз, юзунриз, лигимвилиз лап мукьувай килигда. Цуькверин сунарин кьилин метлебни гьа им тирди виридаз чида.

— Ччан доктор! Айибмир. Чна ваз чахъ авай ня метрикай гъанва! — лагьана гуьзел са руша, Ефимо ванни Катядин арада суфра зцигна. — Чаз ччанни ви рекье къурбанд ийидай къаст ава! Мад вучда.. —. ИкI лаIгьай руш суфрани а! хъа таоуна, рвгъуьвили япарни кваз къиэмишнаваз катна рушарин арада чуьнуьх хьана.

Суфрадик виш нямет квай! Ина тIанурдин таза фуарилай башламишна, дуьдгъвер, ругунвай каиаяр, лситIа, ниси, ругунвай верч авай. Са къерехдивай докторди гъвечIи гьибейра аваз кьел, истивут, сумах ЖIГъана. СуфрадаллIай здтIарин атир галукьай доктординни Катядин иштагьар ахъа хьана, абур. фу нез башламишдалди Гьажимурадахъ къекъвена, амма къаравили дуст и арада амачир. «Ам къе цаварал фидайвал я» — Кваоадин гафар рикIел хкана доктор хъуьрена.

— Фу неъ, Катя. Зи дуст и арада авач. Къе Гьа • жимурад цаварал фидайвал > я...

— Ам вуч лагьай чIал я?! — Катяди тажуб хьанваз хабар кьуна.

— Зазни чидач. Ада вяч: «Цаварал хъфида» — лугьузва.

Ял яна, фуарни тIуьна. Бирдан чуьнгуьрни балабан сзце гьатна, цуьк алай чIурал ширин ванер гужлу хьана. Са арадлай вири кис хьана. Ахпа ашукь Абдул лагьа вичин > ван хкажна: . :

Мааан вахт я дигай гатфар Цуькверин свае, шад бахтавар, Заз хьизIва къе ширин гафар РикIерин куьсад бахтавар...

Гададаллай рушан вилер

Цуьквераллаз зериф гъилер.

И сувариз цаварччилер

Квез хьуй, квез хьуй, дад бахтавар!..

«Шагь» Бубади ашукьдин мани куьтягь хьун кумаз, рекье гьатунин буйругъ гана. Вири юзана. Ефимова Катядиз балкIандал акьах хъийиз куьмек гана, вич адан къвалаллаз яхдиз фена.

Чеперин сува, рушарни гадаяр къацу чIурал чкIана. Абур яргъалай дагъдин хуралай экъечIиавай ла, цуни цIару, яруни хъипи цуьквер хьиз аквазва. Га, гь санлай, гагь масанлай руша гададиз, гадади рушаз цуькверин екеекекIуячIар гузва. Абуру мукьвал хьайи гьалатда чпин рикIера, гьеле, фадлай битмиш хьанвай масан (келимайриз, мецел къведай рекьер ахъайзава.

Ингье, суван цуьквери бегьем кьунвай са тIулал, садсадан гуьгъуьнаваз атай гужлу ччан авай гадани, буй бухах алай, ччина жегьилвилин нур авай гуьзел руш дуьшуьш хьана.

Ма ваз цуьквер! — Руша къужахдавай, гьеле, кутIуниз тахьанвай цуькверин цуьл кьван авай кIунч1 пададин къужахда вугана. Абур мукьвал гхьана. Гада дик рушан нефесдик кваз атана фири некIедин атир галукьна.

Пать! Зи цуьквер ваз гуз кIанзавай... — лагьа на гадади руша гайи цуьквер вичин цуь> кве_: рик кака дарна.

ЧирикIерни, гада, гьа и цуьквер хьиз какахьрай!

Ам зи мурад я, дуст! — жаваб гана, гада мягь тел амаз, мукъаят руш элячIна са патахъ фена.

Булахдив са руша къумрал гададин жибинда яйлухни кисе ттуна, мили хъверни катна, ам вячин сирерин юлдаш тир мае а рушан далудихъ чуьнуьх хьана.

Маса тепедилай рушни гада: гагь сад вилик катйз, гагь масад, садсадан гуьгъуьна ава. Амма абурувай гьеле, жуьрэт авуна рахаз хьанвач. Абурун цуьквер акахьунин рекьера ава.

Кьве руша са лекъве цуькверин юкьва ацукьна кIунчIар дуьзарзава. А патан кIамун далдадивай рушарал цуькверин еке са кIунчI гадарна, гада чуьнуьх хьана. Рушар сифте мягьтел амукьна, ахла агьвалат. дин гъавурда гьатна, абурукай сада гьарайна:

И кIунчI, гада, гьидаз савкьат я!

ФатIиматаз! ФатIиматаз! — гадади жаваб гана.

Вун вуж я?

Зун Аслан я!

Са гъвечIи в акт алатна жедй, Аслана ФатIиматаз яд гъана. Яд хъвана, разивилер авуна, руш гададин курумкурум гьекь адаз, къекъифнавай кьакьан пелез килигна, адаз вичин яйлух пишкешна.

Гьа икI, дуьньядин безакни ярашух, шадвални умуд тир жегьилар и цуькверин сувариз чпин рикIерни ахъайна кIанибуруз килигзава, абурун рангар, шикилар рикIел хуьзва.

Доктор Ефимовни Катя цуьк алай дагъдин вакьера къекъвева къужахар цуькверай ацIанваз булахдал хтайла, мягьтел амукьна. Ина хаш туькIуьрна ччиле акIурнавай лашарал Гьажимурадан чухва, бармак алкIурна, аюх туькIуьрнава. Адан хурудикай Квасадин тIварван авай «реврев! » — ракьун сес авай «ччан чуьнгуьр» куьрсарнава. Бармакдал чар алкIурнава. Адал араб гьарфарал кхьенва: «Зун и дуьньядвкай сергьят амачир кьван хкIунвай беден я! Хабар кьадай к ас хьайитIа, адаз зи жаваб ихьтинди я: чун гьала: лзадаяр, дулыри, экуь, жумарт ксар — халкьариз чпин ччандикай рекьернм мувкъвер туькIуьрнавай, еке рижI авай инсанар алай чи ччилел, гьарамзадаяр, къачагъар, мичIивилел рикI алай байжъушар, ментIикь, азтъун, вичелай гъейри ччан алайди аквадай вилер авачир къаралмишар яшамиш жезва... Я аллагь! Зун а бур фейи рекьяй гьикI фин?! Я аллагь, абуру яд хъвайм булаждай за гьикI яд хъван?! Я аллагь, абурун юзунар, вилер аквадалди зун буьркьуь хьунухь регьят я!

Я аллагь, эбурун ванер, сесер къведалди зун къвап хьиз беши хьуй! Дуьньядин азабни дарт гьабуру цазва, аллагь! Зун хутах! Цаварал хутах! И чар «хьена куьтягь жедайла, инсанар, зун хутхуз атанвай. Зун цаварал фена! Я элкъвен, я авра динж хьана амукьин. »

«Шагь» Бубадив гьасятда къариба аюхдинни цаварал фенвай Гьажимурадан чарчин гьакъиндай «нуькверрилай», апа, «везиррилай» хабар агакьна. «Шагь» Бубади цуькверин суварик квайбуруз Гьажимурада дуьньядикай; хъел авунин себаб (яз туивай дертлувилин шикаят» кIевиз кIелна лагьана:

— Цаварал Гьажммурад са декьякьадани акъваздач, вучиз лагьайтIа, адан дуст—стха Къашкъа духтур ччилерал алама гьа!

— Гьажимурада иоятда авунвай «къаравили», Катя, — лаIгьана Ефимова, фикирлу яз къарагъна ру шан гъиликай кьуна, ам «Къугъвадай тIулал» гваз фена, — за кьатIузвайвал, бегьем са сегьне я, валлагь сегьне я! Гьажимурада тунвай шикаят кIелдайла, зун иисанрин ччинриз килигна, акпа за абурун рахун риз яб гана. Халкьди Гьажимурадал хъверпач. Са шу муд касдиз Гьажидин шикаят бегенмиш хьанач. Абуру ягьанатдин хъуьруьнар ийиз алахъна, амма садни чпиз шерик тахьайди акуна гьабурни кисна. Халкьдиз чпин хва акьуллу тирди, адан фикир уьмуьрдин дериндиз физвайди Чида. .

Гьеле эхтилат бегьем хьанвачир. Са гетIеда авай къатух, дуьдгъвер; мукаш, лавашар, са цуьл_. жуьрбажуьр недай кьачIар гваз суван кукIвай агъадал Гьажимурад хтана, гвайбур доктордин вилик эцигна.

— Цаварал фенвай, доктор. Заз ана тек пуд къари аIкуна. Амай хесетар завай кьатIуз хьанач, амма жумартлувилиз гаф авач! За ви тIвар кьурла, чукурна фена гьарда са затI гъана, зав вугана. Фуар гъайида лагьана: «Зи хциз лавашни таза мукаш гзаф кIаии няетар я. Ма, твах, вичиз дидедин маминилай гьалал хьуй!.. » Муькуь къариди: «Цуькверикай хьанвай дуьдгъвер я... Чи Къашкъадиз твах. Ам, хва, чи бахт я»— лагьана. Пуд лагьай «ъариди къатух авай гетIе зав вугана, хъуьрена хьиз, тапшурмишна: «Къашкъадиз, бала, гьуьрмет ая! Ам ччилерални цаварал гьуьрмет авай кас я! » Ингье, дуст кас! Зани ваз чи дидейри лагьайвал гьуьрмет ийизва. Авайвилш дарвал чидай затI туш! Авачирвидиз кеоибдивай чара жедач. Ваз кIани кьван кьачIар за гуда!

Докторди фикирлу яз, ччина шадвални уьзагъвал аваз, Гьажимурадаз ябгудайла, Катя иштатьлувилвлди «Цаварилай гъанвай няметар» нез эгечIна. ,;...

Ибурухъ гзаф хъсан дад гала, Гьажи! — лагьа на Катяди. — дугъриданни и затIар цаварилай атай буруз ухшар ава!

Яйлахрин вири затIар, Катя, ширин жеда. Дна гьава, михьивал, серинвал, цуьквер, таза векьер, къайи муркIар хьиз акъвазнавай булахар, виридалай хъсан къарияр — дидеяр ава!

Гьебеяр, чантаяр канбардай, къужахар, гъилерни къуьнер, рикIерни вилер шад ийидай цуькверай ацIурна, Къуьлуьйрин мягьледин жегьилар «Мегьдидик хев» тIвар ганвай тIулал эвичIна. Абурухъ галаз Ефимов ва Катяни хтана. Амма Гьажимурад мадни гел тутуна квахьна.

— Ада исятда сана: инсанар, ахпа вичивич маш гъулзава жеди. Чна ам цавуз акъечIайла ахкуна! Ги лани ам хай> и чIурал аламачиз жеч. Исятда и тIулал ни бегьем дем башлаэдишнава эхир! — лагьана Ефи мов шад яз жегьилрик какахьна. ... .

И тIулал инсанар чплн хесетри, рикIери чпиз кIанивал гваз къекъвезва. Гзаф пай межлисдин ччанар я. Абуру зурба гьалкъадиз кГватI хьана, мес хьтип хъуьтуьл векьел. ацукьна ял ягъизва ва кьуьлерзавайбуруз тамашаяр ийизва. Чпини нубат, атайла, ашкъилувилелди кьуьлдай майдан кьазва. Бязи рушарни гадаяр жуырбажуьр къугъунрал маштъул я. Ингье, са кIеретI рушарни гадаяр «вилер кутIунар», маса кIеретI «кьифни кац», гадайрин са десте «ламаламар», бязибур «кьуьлуьн бармакар» къугъвазва. Са шумуд жегьилдиз къариба къугъун жтъана. Абур кьилихъ галай, дагъдин векьи кьунвай, амма тик ччиниз хкаж хьана, сада садан кIвачер кьуна, чпикай яргъи кIанчI хьтинди авуна, цуькверай агъадал авадар ийизва. Муькуь са кIеретI гадайри чпин лашарикай «балкIанар» авуна, абурал ацуIкьна тикдай цIуьдгъуьнар ийизва.

Цуькверин сувар мукьвалмукьвал Ашукь Абдуллагьани вичин пагьлквандиз хае тир гур ва ширин ванцелди безетмишна. Ингье, цуьквера аруш хьана, къуьнерал, пияла хъвайи хьиз, пиян ийидай дагъдин векьерин атир алаз шад жегьилар хъуьрез, хъфиз рекье гьатна.

ХКЫIЛ КЪАЙИ МЕЖЛИС

. ЦIай куькIвена кузвай хьтин яруяру кьве алван. —Ингье, гьа и вазада гардангардандихъ вегьена эциг, Лейл и! — лагьана Катяди, мугьманрин кIвале шадвилерин межлис патал къурмишзавай столдихъ акъвазнавай лезги рушаз минет авуна.

Завай чи кьиометдихъ галазни гьа икI рафтар ийиз жедайтIа хупI туширни! — Катяди гьасятда ва за диз вегьей кьве цуьк садсадав агудна, чебчпел арушна, абур столдив зцитнавай яру махпур алай са жуьт хъуьтуьл креслойрихъ элкъуьрна. — Зи кьисмет дин жилавар гьа икI, и цуьквер хьиз зи гъиле хьанай тIа, Лейли! 1.. За ваз... ваз вуч кIанда?

Заз, Екатерина халум, затIни кIандач.

— Вун дели: я, Лейли! Са затI кIан хьухь! Белки заз кIанивал жеда, дели руш! Зи рикI регьимлу тирла булушка тIалаба! Шадвилив зи ричк1 ацIанвай дежьикьайра... ам гьамиша регьимлу я, Лейли! Зи кьисметди хъвер авурла, заз жуван ширин ччан гьалтайдаз пайдай къаст жеда, Лейли! Авам буьндуьгуьр Лейли!..

— Заз, халум, аллагьди ганач: инсанрин рикIел зун фадлай аламач.

Катя столдиз килигнакилигна, ахпа залдихъ ахъа тир рекIвдрикай сад ахъайна гьаниз гьахьна.

— Кьей Катя!.. Хъсанди я, амма чи духтурдин са кикек квайди туш. — лагьана кьуд цлан есир тир етим лезги руша гьайифар чIуIгуна.

И етим рушайъ гуьзел буйни бухах ава, амма цIегьерин завалди адан кутугай суьрет тIимил эйбежер авунва. И цлара етимдин кьилел гзаф къазаяр атана. Амма ам гьелени намусдик хкIадай гаф кьабулайди хьанвач. Пиян леченикдин, участкадин началыгакрин гьиляй акъатна, ада са шумуд йиф регъве, са шумуд йифни югъ Ахцегьрин гъенерик акъудна. Пакамахъ: «Багъишламиша, Лейли! » — лагьана леченикар няниз мад муьтIуьгъ тежедай Лейлидихъ къекъведай.

Лсйли кукIвар хьанвай парталар алаз, пачатьни леченик, участкани нуьквер чин тийиз, гатила кыш тавурай лагьана, абурун чкIанвай харапIайрай катна, касни къвен тийизвай гьамамар алай тIулал, хъсан хуьрекрин атир алахьзавай кухнядиз гьахьна. Аллагь рикIел алай ашшазди рушаз фу, къафун гана, «вач кьейиди, жуважув инра къалурмир» лагьана ам рахжурда кьван. Амма Лейли хъфидач. Ада: «Гишила са кулера рекьидалди, заз инсанри къаст авуна кьирай, — лагьана фикирна гьамамрилай элячIнач. Гьа инЛай: «Леченикдиз вун хуш хьанва, кьей руш» — лпгьана, Лейли Ахцегьиз хутахна. И бейниван етим гьинай ятIа чир ийиз алахъай касни хьанач. Герекни туш. Куьз лаIГьайтIа, етимар — фу гвайдан есирар лезги дерейра гзаф ава. Абур гьар са карвансарадай, фан ни авай хьрарикай, мехъер авай гьаятрай кIани кьван жгъизва.

Мугьманар садсад, кыведкьвед атана. Къе Брусилован дидедин тIвар алай, играми руш Катя хайи югъ я. Къе къад лагьай сеферда мугьманар столдихъ ацукьда, абуру тIварунин иеси Екатеринадин сагълутъдай чехирар хъвада, ялавлу гафар лугьуда.

Къенин межлис иллаки гурди хьунухь. гуьзлемишиз хьайи Катядиз, рикI къарсурур хабар гана: «Доктор Ефимов рагъакIидалди хуьруьз экъечIнава, пилами элкъвена хтанвач».

Къеледайни кьве фаэтонда авай мугьманар атана. Абурун арада къеледин начальник Самарцевни ава. Им яргъи снелар галай, къумрал якIарин, юзунриз зиРинг, яцIу ва вежъи ван авай, кжьван буйдин итим я. Нубатнубатдал Брусилован папан, чIехи рушан ва Катядин гъилер кьуна, гьардаз садкьве гаф латьана ам ацукьна. Столдихъ округдин кар алай чIекибур кIватI хьана, фуар. нез башламишна. Амма межлисда, адан кьиле хьана кIани Катя аквазвач.

— Катя! Мугьманри вун гуьзлемишзава. — лагьана Брусилова, а паталлай кIвале ччин кIаникна кроватдал ярх хьана шехьзавай рушан гъиликай кь)/на, ам къарагъариз алахъна.

Зун, буба, столдихъ ацуIкьдач...

Себеб!?

Антона къе закай бегьем ягьанатна. Шумудрахъ хабар авурди я, атанач хьи, атанач...

Ам исятда, са азарлу лезгидин кьилихъ гала. Адакай ваз дад авач, ччан руш. Ша, мугьманрин кIва лиз хъша гьа!

Зун къведач, буба. Завай къе вилерин накъвар хуьз жедач. Вуна зи кефияр авач лагь. Са арадилай хкведа.

И юкъуз, гьеле, пакамахъ Катяди вичи Ефимов акуна, адаз къунагълукдиз вахтунда атана кIаниди латьанай. Адалай гъейри, къенин межлисдал руша вичин лишан кутун. гуьзлемишзаваи. И кардин гьакъиндай Ефимова айгьамарни авунвай.

I" Катя аЛачир межлис перишанвилин хъен гваз кьи" ле физва. Сят кIуьдалай алатайла, вилера техсиркарвйлин лишанар авай Ефимов атана. Гъиле авай чемодан са къерехдив эцигна, ам вилик атана.

— Ахшам хийир хьурай, жанабияр! — Ефимова кIевиз салам гана.

Эрекьдини чехирди къизмишарна, викIегь хьанвай мугьманрикай са шумуда дактордиз туьгьметдин тафар лагьана.

— Вун чи межлис муркIадал гадарна... Датядиз тIвар эцигай шадвилин югъ, вуна ясдин агъузардиз элкъуьрна. Вуна вучна эхир!? — Брусилов ажугълу яз рахана.

— Зун кIеви азарлудин гьарайдиз Мискискуз фенвай...

— Са вагынидиз куьмекна, тушни!?

И арада залдин са рак ахъа хьана. Са легьзеда вилвр дактордин вилера атIумна Катя киена, ахпа ам рикIин геляна къенез хъфена.

Са вагьшидиз куьмекна, ам крчар, еке сарарни итим. къазундай кIирер аламаз тамуз ахъайна!? — Брусилова мад хабар кьуна.

Завай вагьшиярни инсанар кьатIуз жезва, жа наби начальник! — Ефимоваз хъел атана, ам кIевиз рахана. — за куьмек авурди къене эркекдиз хае рикI авай, намуслу лезти тир. Халис инсан я! Вучиз ам загьшя жеда!?

Вач, ! гьа гилани са куымек ая!..

— Вуна лагьаначиртIани, заз ина муркIадал ацукьиз кIанзавачир. Сагърай!

Доктор рак геляна, экъечIна хъфена. Катя гадар хьана Ефимован гуьгъуьниз физ алахъна. Амма бубади ахъайнач.

— Кам къачуртIа, за вун зи рушвиляй атIуда, Екатерина!.. Ам инсафсуз кас я. « Духтурвилин хамуна гьахьна, адаз мад са затIни аквазвач!..

Вилерал капашар алаз агьузар винел алудна, Катя вичин кIвализ хъфена. Межлис чкIана.

«Брусилов дегиш хьана. Начальник хъфизва. » — лугьудай эIхтилатар ахцегьри, гьеле, фадлай инйхъ гваз къекбвезва, амма округдин кьисмец гвай касдиз вичиз хабарни авач. Ада вичин девран гьалзава. Жуьмядин юкъуз ам ахцегьрикай тIварван авай са девлетлудин ва я са лутудин кIвале, я багъда стол къурмишна Iкефкеф, иятда жезва. Киш ва гьяд йикъара ам хзанарни галаз дачада, Ахцегьрин чими ятар, серее гьава авай, ракь алай кIвалера ава.

Лишанар яна хкведайла, солдатри офицеррикай чинеба лежберриз векьер ягьиз, гвенар гуьз... куьмекар гудай.

«Солдатрин гъилер квазва. Бейниванар, аквар гьаларай лежберар я. Чпин кеспидал ашукьвили, адакай яргъаз авуниз килитна, абур лап делибудала ийизва... » — лугьуз Ахщегьри солдатрин къеледа есир яз фенвай уьмуьррин гьайиф чIугвадай. «И къучагърикай гьар садавай вад кас хуьз жедай хьи... Пачагьди вичин тажагъавал хуьн патал гьикьван къелеяр эцигна, гила анра гыикьван солдатар хуьзва! » — лугьуз дуьнья акунвай ахцетьри мукьвалмукьвал солдатар са патахъ алатайла сугьбетар ийизва. Солдатри чпини: «Дуьньяда вуч хабар ава? » —> лугьуз чинеба суалар вугудай.

«Багълара, векьин маркарив, никIераллай кумайра лежберарни рабочияр къеледа авай солдатрихъ галаз гуьруьшмиш жезва. «Стха, им гзаф хъсан кар я! — лагьана Мурсалов Селимхана Агъасиев Къазимегьамедаз Бакудиз чар кхьена. —Зунни са шумудрахъ абурун ракьел ЭIКъечIна. Вун инавмиш хьухь, стха, солдатриз дуьньяда гьа и мукьва кьиле феназ кIани революциядин залзаладикай хабар ава. Абуру чеб пачагьдин еолдатар хьана, яракь гваз адан интересар хуьз амукьун чпии еке бедбахтвал яз гьисабзава. Солдатрикай сада заз лагьана: «И жигъирра гьамиша чуп умудлу ва шад ийизвай хабарар гвай итимар. хьун чи мурад я». Чун и жигъирра ава, абур вужар ятIа, ваз хъсан чида.

Ви дуст Селимхан»

Багъларинни никIерин арада авай жигъиррай мукьвалмукьвал Мурсалов Селимхан, Гъасманов Алимирзе, Гьажиев Къазимегьамед, Мегьарамов Нисред ва мад са хейлин виликкьилик квай рабочияр аквадай. И жигъирриз, Ахцегьиз хтайла, са шумудракъ Агъасиев Къазимегьамед ва Айдинбегов Мукьтадирни атана. Абуру къеледин гарнизондин солдатринни дагъвийрин дуствал, солдатрин арада революционный фикирар «ъизгъин хьун еке метлеб авай кар тирдй лагьана, (Гадайриз солдатрин рикIериз фидай жигъирар дуьздиз пайна. И жигъирра доктор Ефимовазни чка гана.

ХIкьил ИНСАНВАЛ — КЪУДРАТЛУ КЪУВАТ Я

Наташадиз Ахцвгьар, иллаки адан тIебиат, кудай ятар, инсанар гзаф хуш хьана. Ада гатфарин, гатун, зулун вахтара вич мукывалмукывал Ахцвгьизкъведайди хиве кьуна.

Варцар алатна. Исятда Абдулжелилани Антона Бакудай Наташади ракъурай мад са посылка ахъайна. Инани, виликан посылкада хьиз, Катядиз цванвай парталар ава. Виликанбур гатфарин, гатун назик, лацуцIару рангаринбур тир, исятда хтай посылкада авай парталар вири зулуз алукIиз жерибур я.

Посылкадай акъудай парталар шкафда авай къармахрихъ вегьена, Ефимов са геренда багъдиз килигзавай айвандик экъечIна.

Къецел хурушум жезвай. Хуьрни хейлин секин хьана.

Доктор айвандин кьиле авай тахтунал агалтна ахварал фенвай арада, тади кваз атай са касдин кIвачери ччиле авай тахтайрив ван ийиз туна. Ефимов къарагъна, ам вацран э(куьналди вичин винел атай касдиз килигна. Атайди Жават я. Адак еке къалабулух ква.

Салам гунни рикIелай фена. Жават гъилер тIушуниз, са геренда кисна.

ГьикI хьана, Жават?! — докторди ванцик къур хулувал кваз хабар кьуна.

Алван рекьизва, доктор... Бес вучда!?

Вун дели хьанвани!? Алван вучиз рекыида!? Вуч хабар я? Тадиз лагь акван!

Доктор Жаватан патав атана, ахпа зегьле фенваз, кичIе хьанвай ванцелди адан япал*гьарайна:

РикI акъудмир, Жават, тадиз жаваб це!

Аял хаз жезвэч. Эвер тавур къари амач... Ре кьизва, зи Алван, доктор...

Ефимова са геренда вичини гъилер тIушунна, адав кьиле вяш фикир къекъвена, са легьзеда ам къванцикай эцигнавайди хьиз, зеррени юзун квачиз кисна. «Вучда, доктор?! » — Жаватай акъатай гьарайди Ефимован хурук цIай кутуна, адан нефес дар хьана. «Лезги дишегьлиди вилер экъисна, кьиникь кьабулда, амма ада вичин вин ел я герек фельдшер, я доктор атун кьабулдач хьи, кьабулдач... Я мукьварал дишегьли акушеркани алач. Бес вучда, вучда?.. Вуна Алваназ экирдал кьван стхавал авун хиве кьунвай, Антон!.. Вах кIеве ава. куьмек тахьайтIа, вун доктор я лагьана мад дуьньядиз экъечI хъийидани?! ».

И фикирри Ефимов шаз къекъвезвай арада Алванан вафалу дуст Жават: «Гьа. рила, гьа мад зи стхади са серенжем ийида жеди» — лугьуз фикирлу яз, сабурсузвилелди доктордин ччиниз килигиз акъвазнава.

Жавата авур эхтилатдай, доктордиз Алван гзаф кIеве авайди чир хьана. Аялдал папарни сусар кьиникь «кьил къакъуд тежедай азар» яз гьисабнавай мамачи къарийри «виде я» — лугьуз гзаф дидеярни балаяр «секинарна», кIвализ цIийи инсан атайла кьиле тухуз гьазурвал акунвай шадвилин дем, ясдин марикадиз элкъуьрна.

«Дишегьли акушерка авайтIа, хупI туширни! Ам ракъур тийизвайбуруз виш лянет, виш лянет! Вишрахъ кхьена... » — фикир авур доктор, бирдан ягъайди хьиз кухунна. Адак еке гьерекат акатна, ччин аквазакваз умудлувилин ишигъди кьуна.

— За исятда зи вах Наташа кIвачин ийида! — докторди кьуранвайди хьиз, акъвазнавай Жаватан къуьнелай кьуна ам юзурна, ам къалабулух кваз рахана. — Вуна Наташа тадиз куь кIвализ гала. ч хъвач!..

— Башуьсте, башуьсте! Тади ая, доктор! Алванал ччан аламатIани чидач...

Антона гъилерик зурзун кваз, Наташади «стхадин сусаз хьурай» — лагьана Бакудай рахкурнавай парталар алукIна, тадиз ам гуьзгуьдин вилик атана. Вири хъсан тир, амма расу спелри кар энгелар ийизвай. Докторди са сят инлай вилик ччуру ттвана мугьманар кьабулайди тир. «Ана гьикI жеда? » — лугьуз фикир хъийидай вахт амачир. Ада тадиз спелар илисна твана, ччиниз пудра яна, папарин еке рав галай шляпани алукIна, адан винелай сивел кьван ири тIеквенар авай, моддин чIулав къир аладарна. Расу чIар акьалтнавай гъилерал парадный костюмрихъ галай лацу бегьлеяр акьалжна, ругуна гьазурнавай алатар ва дарманар авай къажгъан хьтин къаб къачуна, ам дишегьлийриз хае ериш кваз тадиз къецел экъечIна, Жаватаз рикIинай экъечIай «доктордин вах Наташа» кIулуз яна, чпин кIвалихъ катиз кIанзавай.

— Тади ая, рекъ къалу. ра! — лагьана шуькIуь ван акъудна, къецел чукурай тегьер акурла, Жават са гьал секин хьана.

— Докторди вичел алай, кIвачера гьатзавай, къацу махпурдин яргъи булушкадин вилик пад кьуна, са тIи мил хкажна, бегьем гьерекатзава. КIвалив Э)гакьайла докторди кушкушдал лагьана:

— Вач, кIвале авай дишегьлияр вири къецел акъуд! Виридаз ван жедайвал, Къашкъа духтурдин вах, доктор Наташа атанва лагь.

— Исятда, Наташа вах!

Жават кIвализ фей арада Ефимов а вичин «ьилеллай шляпа пелез гъана, адан винелай аладарнавай къир ччиниз чIугуна.

— Ша, доктор! — Жавата Алван авай кIвалин рак ахъайна. Мусибатдин азиятдиз, азабдиз — тIалриз да вам гуз тахьана, Алван вичвичелай фенва. Къецел алай дишегьлиирикаи са шумуда: «Умуд амачирла, духтур атана... » — лугьуз, къайи агьар аладарна. И арада вичикай машах авуна Жаватаз, а къайи кIуф гвайди яна бижгъербижIГъер ийиз кIанзава. Гьа и легьзеда «къуваааа!.. Ваааа! » — ванцелди Алван авай кIваляй чагъа аял шехьай ван атана. РикIинихъ атай папар вири къакъудна, Жават, вичизни бегьем хабар авачиз Алванни доктор авай кIвализ гьахьна.

Алван ччан!

Жават... — лагьана Алванай зайиф гьарай акъатна. — Заз хъсан я... Заз регьят хьанва...

— Ваз куьмекзавайди Наташа вах я.

— Масан вах, Наташа... — Алван мад вичвичелай фена.

Докторди Жаватаз кIел хьтий хва кьабулна, ам хайи диде саламат авуна, йифен юкьвар жедалди са тIимил амаз вичин кIвализ рекье гьатна. Исятда мад доктор Жавата рекье твазва. Ада «Шагь элкъвей» тIуларивай хкаж хьана, вичин сирлу экв ччилел ракъурнавай, са пад кими вацракай спелар аламачир ччин чуьнуьхзамач.

Жават хейлин вахтунда «Наташадин» къвалав гваз кисна хьиз фена. Ада вичин рикIив «сагърай, аферин» — лугьун патал гзаф масан, ацIай, къудратлу. гафар гьазуриз туна.

— Играми вах, Наташа! — лагьана Жавата — Къедлай кьулухъ, вах, и дагъви ви лукI я! И ччан ви рекье зеррени ян тагана кIени гьалатда рекьиз гьа зур я.

⇐ Предыдущая 14 15 16 17 181920 21 22 23 Следующая ⇒