НЕК МАСА ГУЗВАЙ РУШ 10 страница

— Заз атай чармар авач. — Фекьиди бегьем ччинни элкъуьр тавуна, Ефимоваз жаваб гана.

— Афиз! Мусадин хва Афиз! Вун иналлани?

Ала, ала! Жемятдикай сада жаваб гана.

Вуна тIуб иляна тухвай фекьидин чар гьинизна? — докторди хабар кьуна.

Аллагьдин каламдал кьин хьуй, —лагьанажемят дин юкьвай вичивич малумна дирибаш, агьил Афи за, — чар вуна зав вугайвал, гьич къатунани ттун та вуна фекьи Садудив вахкана!

— Саду фекьи, ви рикIел хтана жеди. — Хтана... а чар зав ахгакьна.

— Гьа чарче вуч аватIа, и жемятдиз хабар гунуг зи мурад я. Къази Гьарус округдин халкьдин сагъвал хуьнин серенжемрик экечIнава... Гаф, фекьи Саду, види я!

Фекьиди Панагь ахкуна, мичIивиликай менфят къачуна, ада чинебадаказ юристдивай чар къахчуна, ялавдив мукьва хьана. Вилер са легьзеда жемятда атIумна, ахпа яргъал кьуна хьиз, чар арабдал кIелиз зтечIна. Фекьиди ччандай суйни гьайбат аваз араб гафар; муьхвед чIалал хълагьна.

Чарчин эхирда авай гафар фекьиди хълагьнач, ада I. плер цавал кьуна гьарайна: — Первердигар! Завалрикай вуна хуьх! Аааамин!

Амин! Амин! Амин! — жемятдини ван къачуна.

Саду фекьи! Вуна чар эхирдал кьван кIел ая. — ъана Ефимов милаим ванцелди рахана. Фекьидиз чара хьанач. Ада мад чар аладарна, ам Фдал кьван кIелна.

Жемят чкIана.

— КIелай чар, духтур стха, — лагьана Салмана, • мят чкIайла, атIа Панагьан жибинда авай, гьада

1»окьидив вахкана.

— Вуч хьайитIани жеда. Ам, Салман, зи геле ава, ксмятдиз зарар гунин рекье ава.

Ихтияр це, Антон стха, за ам и дерейра гел ачиз квадарда!

Хьанач хьи, Салман! Ам итимдин алакьун—къу ъвал туш. Адахъ галаз жент чIугун, ам элдиз негь

/и халис алакьун я — викIегьвал я. Заз ам негь. ндай къаст ава!

XXVII Iкьил АЛВАН ДЕРТЛУ Я.

Мад са йиф Смугъула акъатна. Докторди «тсьве фе тIуш гайи» чубандал кьил чIугуна. Адан гьал сан я. Хирер ахъайна, абур михьна, дарман яна мад тIун хъувуна.

— Вад йикъалай, чубан стха, балкIандал алаз зи илив, Ахцегьиз ша. Вйри хъсан, хъсан жеда.

МинтIикь Къурбан шикаят ийиз Брусилован кьилив палда, ада и сеферда яб ганач, анжах лагьаналда: Доктор вун Сибирдиз ракъуриз жедай кас я. 14 ада лагьайвал ая, тахьайтIа, ви эхирзаман жеда... »

Доктор Антон Ефимов халкьдиз истеклу хьунин илин себебрикай садни, и касди садра вич килигай арлу сагь жедалди рикIелай алуд тавун я.

Хуьрера хьайи са шумуд кжъуз кихлигиз _тахьай ьур азарлуйрал кьил чIугуна, абурТИад, ва умудлу уна, пакамахъ ам амбулаториядиз хтана. Ина сифте; флу яз, докторди урусдин аял хьтин расу чIарарин,

лацу якIарин, экв гвай вили вилер авIай, цГикьведцIипуд яш хьанвай, гьаларай зиринг са гада кьабулна. Доктордин кьилив атайла, ада куьгвне са ппекиникай хкудна вмчин эрчIи патан гъилин капаш къалурна. Гададин капаш гзаф дакIунвай. Ам гъвар ктур хьиз хкаж хьанвай.

Вуч. хьана? Канани? — Ефимова хабар кьуна".

Заз чидач...

— Гъилин иесидиз, — доктор аламат хьанваз гададиз килигна, — вичин гъилихъ вуч хьанатIа чидач? Жедай кар туш!

Вуч хьанатIани заз чидач, доктор... къаткурла, сагь гъил, экуьнахъ гьа икI хьана акуна.

Тапарар, гьиллеяр я! Ччарадан бахчадай ичер тухурла... галтугкатун хьана, ччиле акьуна жеди?

Ваъ, духтур, хьайи кар туш... Им сурун суадар хьана хьи!.. Ви дарманнианзад! — гада къарагъна

•хъфидайла, докторди ам къуьнелаи кьуна акъвазарна. — Ви тIвар лагь! — Вагьид я.

Бубадин тIвар!

Эмирбег.

А кьар кьилел алай жесиб Эмирбег ян и? — Гьам я.

Гъилиз дарман яда, амма за ви буба аквада... Гъил кутIур гада, катна хъфена. «Ччандилай гъил

къачуз гьазур аял тир. За адан кьилел атай къаза, дуьшуьш чирда хьи, чирда... » — лугьуз доктор фикиррик квайла, «низ ванни тавуна Алван атана.

— Ччан духтур, вун гьина ава?! — руша вичин вилерал накъвар гъана, ам акьалнавай пенжердихъ элкъвена.

— Алван ччан! Вахъ вуч хьанва? Мад гьикI хьана?! — доктор бамиш ванцелди рахана, ада рак акьална. — Секин хьухь, Алван, секин хьухь!

— За зи ччандиз къаст ийида, духтур... За зун вацIуз вигьида! И заваллу дуьньядикай заз дад авач!..

Вуч хьана, Алван? Тадиз лагь!

Зун акунани такIан касдиз гузва...

Ам вуж я?! —> доктордай гьарай акъатна.

Ам... атIа баят, есир... Панагь я...

Панагь? Аку садра!? Секин хьухь, Алван... —

доктор ччандик цIай акатна, хейлин фикирлу хьана, пр ада рушан кьилелай гъил чIугуна давамарна: — хирдал кьван ви кьисметдин иеси жеда лагьана за. ин кьунва... •— Докторди къецелай кIвачин ванер гайла, Алван а патан кIвализ тухвана, ацукьарна.

Ам бул аториядиз кьуьзуь къари атана. Ада, нефес ар хьана, саса келима акъудиз лагьана:

— Зи хци вун вичин кьилив ша лугьуз минетзава. даз мад пис хьанва.

— Сведа, диде, исятда кведа.

Докторди са геренда къари ацукьарна. Къецелай уркурар квай фаэтон атана, ам амбулаториядин вииК акъвазарай ванер атана. Фаэтондай, Ахцегьа варван авай са девлетлу эвичIна, ам чIугуна док> рдин кабинетдиз гьахьна.

— Доктор, зи хва азарлу я, фаэтонди вун гуьзле ишзава. Ам рекьелла.

— Кьве юкъуз гуьзлемишрай!.. Зун и дидедин хцин. плие физва. — Ефимов, атай девлетлудин кьама $ай ял, адан суйгьайбат гваз, зурлама рахун акурла, кугълу яз экъечIна, къаридихъ галаз шегьредал; ичIна.,

Девлетлу ччинив цIай къекъвей хьиз яру хьана, > йлин вахтунда алайвал кисна акъвазиа, эхирни затIп кьатIун тавуна, ада доктордин гуьгьуьниз чукурна.

Доктор, вун къе чи азарлудин кьмлив къведани? ам рекьел акъвазна.

Вот так бы давно! ИкI лагьана кIандай... Зун ьведа, фаэтон герек туш. Вуна вахъ пул ава лугьуз. н ви. починенный яз гьисабмир! Заз вакай хабарни; ач. Заз пул герек туш! Нубат и дидедин хцин патав пн я, ахпа килигда.

Ччан духтур, вун диндал атурай! Хуб хъсан жа чб ганани! — лагьана къариди девлетлу са кьадар Iатайла. — Вун диндал атурай!

Гьавая рахамир, я кас... Вучда за ви диндал гана, вучда?! Заз куь дин, менсеб, аллагьни калам (аи фекьийри, муьруьдри вучзаватIа аквазва. Абур уь хийирдихъ галач...

Базардин майдандилай элячIна физвайла Ефимов |д лагьана акъвазна. Адан рикIел винелай куьлег яна кдиз кабинетда амай Алван хтана.

— Вун, диде, хъвач, зун исятда дарман гваз къве да, — доктор амбулаториядиз элкъвена.

«Азарлуда эверзава лагьайла, чи къашкъа сивихъ яд галаз хьайитIа, ам галудна, кIевевайдан гьарайдик акакьда, —> азарлу кIевяй акъудун патал чи духтур ччандилай гъил къачуз гьазур я, адаз виридалай вилик сагъвал багьа я, гьавиляй ам югъдини йифди сагьвилин гуьгъуьна ава... > И гафар Ахцегьрин кимерал, межлисра, кIвалера лугьузвай халкь гьахъ я. Ефимоваз вичин михьи, амма къвердавай агъур жезвай кIвалахди, гьеле, кIаниди бегьем къалурнач.

«Вун гьикI хьана, Алван ччан, зи рикIелай алатна! Ви рикI дертлу авурдаз лянет хьуй!.. Зун къарсурна... — лугьуз фикиррик квай Ефимов амбулаториядиз хтана. Алван гьелени шехьзамай. Адаз вич авай кIвалин рак акьалайди гьич хабарни хьанач.

— Алван ччан, и «яниз зун жуь кIвализ къведа, — Алванан къуьнел гъил алаз докторди руш диндирмиш на. — За анал вири лугьуда. Исятда кIвализ вач.

— Ччан духтур, ша гьа, чна вун гуьзлемишда, лап югь жедалди гуьзлемишда... — Зун къведа, къведа Алван!

— Зи кесиб диде, а патахъ цIуьдгъвезва, духтур. Кар яцIариз физва... Ви куьмекчар" асуз" Трёк" я!

~" — За са рехъ акъудда, Алван ччан. Вун динж жеда. Панагь мурдар кас я, ада вун хуьдач, Алван. Ам ёкё пияниска, жасус я. За руш адав вугудач... Вуна къе ийидай кIвалахар вири кьатIар галачирбур жеда, доктор. — фикирна Ефимова, ам вилер шегьредлайтIуз винел физвай Алванал алаз акъваз хьана, — вун теспача хьунин себеб, Алван, и гуьзелдин, къалабулух квай, туькIуьн тавунваи уьмуьр я... А уьмуьр ваз багьа я, гьайиф хьи, вавай адак пай кутаз жезвач, жезвач. Чи арада диндин дагьарар акъазнава. Чи арада динни менсеб лугьуз кьве ялав хкаж хьанва... За рушал вегьейтIани хаталу я, руша залди гадаруртIани, гьикI хьайитIани чун кьведни телеф жеда... Я гьукумат, я заз истеклу халкь чи куьмекдиз къведач. Абуру руьгьерин къанлуяр тир ругьанийрин тереф хуьда... Пагь, пагь! Алван гьиляй акъатна хьи!.. За и руш бес гьикI секин авурай?! Ччан алайла, ам гуьзел руш я, кьейила, мейит... За ам рекьидач, уьмуьр яз хуьда!.. »

Доктордин фикирар мад гуьгъуьниз атай фаэтондин

.. чпори кьатIна, ам къарагьна. Фаэтончини дезлетлу лфни лугьуз тахьана рекьелламаз, доктор кьуьзуькъашдин хцин куьмекдиз фена.

Ашпаз Абдулжелилаз адет чIуриа, вичел кьилни 11 угун тавуна, доктор элячIна а паталлай кIвализ /ьфиз акурла, аламат яз, ам къарагьна Антонан кьишв физ гьазур хьана. Гьа и арада Ефимова эверна.

— Дуст кас Абдул, вучда, вучда?! — Докторди ктьем дарих яз хабар кьуна. — Вучда дуст?! Алван ьиляй акъатна хьи, акъатна...

Акъатна, доктор, акъатна. Адакай ваз пай Iмач... — Абдулжелил агьвалатдин гъавурда акьуна, Iеришан яз, кьил куьрсна кисна.

Къе няниз за Алванан дидедиз акьалтIай гаф Iагьана кIанда, Абдул... Зун арада амач, заз адакай чай амач, акI хьайила, дагъларин гуьзел, атирлу цуьк ндиз иесивал ийидай кас кьван жугъурна кIанда... 5а Алван аз «эхирдал кьван ви кьисметдин иеси жеда»

• лагьана гаф ганва, дуст. Завай зи гаф чIуриз жеI. ач. За Алванавай са гаф хабар кьунач. Яраб и руш Каватал рикГивай ашукь я жал?..

Зани анаг гьич. хабар кьунач, доктор. Кесиб ру иив гьамиша Жаватан хабарар гваз жеда. Адалай •адкьве чарни хтана лугьуз Алванав хабар гвай. Жа штакай рахадайла, Алванан ччин бегьем нурлаван кезва. ИкI чи гуьзел руша вичин рикIе чка ганвай \асдиз, а рикIин гатфарни дуьзмиш авунва жеди, стха.

Вун гьахъ я. Абдул... Эгер Жават Алваназ кIан IаватIа, за пакамахъ адаз тел яда. Жаватаз мехъер ийиз куьмек туда...

Вуна, стха, а кесибриз бубавал авуна! — лагьа ма вилериз шадвилин накъвар атай Абдулжелил ми |из хъуьрена. — Гье-гьей! И кар лезгийрин эсилне гилдин, адэвледдин рикIелай фидач! Ви къудратлу рикI сагърай, стха!

Мад вучда... За зи стхадиз мехъерда! Зи вахни п> уьлуьз гуда... Инсанар икьван кIеве ттунвай агъай |ш: ши ругьанийриз лянет, лянет хьурай!..

Доктордин кефияр аквазакваз хейлин ачух хьана. Лдаи ччина авай умудсузвилинни азабдин рангар, лишапар катна, абурун чка умудлувилинни уьзагъвилиншадвилин лишанри кьуна.

Докторди и арада фикирна: «Алван динж хьайила, зи рикIни хейлин динж жеда, за ам зи вах яз эхирдал кьван саламат ийида. И заманада гуьзел руш кесиб хьун гзаф хаталу я... За ам чахуткадин сивяй акъудна, алчах Панагьан пацукайни хкудда! За зи вах: динж кIвалин иеси ийида. Зунни а кIвалин са нефес жеда».

Абдул стха! — докторди ашпаздиз эверна. — Алванан кьилив гьа исятда фена кIанда... Зи алатар аван къаб гехце лагь. Ам гьана ама. Ахпа рушаз са патахъ эверна Жаватанни вичин арада авайди мукьва кьилибурун муьгьуьббат яни, тахьайтIа кIанившшн ди... Чира!

Башуьсте, стха.

Доктор гьеле хиялдик кумай, кIвализ Абдулжелил хтана.

Абдул стха, гьикI хьана, лагь акван!..

За вири чирна. Жаватан тIвар кьурла Алванак бегьем лувар акатна/Ада вич Жават амаз садазни фи дачирди заз чирна хьиз, лагьана: «Доктордиз за эй уьмуьрдин эхирдал кьван вахвал ийида. Яраб аллагь, завай рекьидалди адан хъсанвилер ахгакьариз же датIа!? »

Хъсан хьана, Абдул, чаз Алванан рикI чир хьана.

Доктордин вилериз рикIивай накъвар атана, ам фикирлу яз багъдиз фена.

/_ Нянин хурушумриз доктор Ефимов Алванан диде а" кваз, абурун кIвализ рекье гьатна. Ам рекьиз экъечIна, амма гьинихъ физва? «Алван! За вун гьикI рикIяй акъудин?! А рикI михьиз види тирла, завай вун аиай акъуд жедани?! Са ккуьнизни килигдачир, руш галаз шегьердиз хъфидай... амма, заз диде кьван гьуьрметлу Халуман, буба кьван масан хьанвай Къарибан, адан амай аялрин эхир пехир жеда... Абуруз и хуьре фу, экуь югъ, мукьвакьили амукьдач... абур, мичIивилин пагьливанар тир фекьийрини муьруьдри, абурун лукIари басрух тана гьелек жеда... Жаватни зи стха я, гуьзел кас я... Алван хъсан касдал расалмишунни хъсан кар жезва. Ида зи рикIиз цГийицIийи рекьер ахъайзава, секинвал туькIуьрзава... Вучда кьван!? За зи муьгьуьббат лезги стхадиз гуда. Жаватаз багъишда!.. »

Фикиррик квай доктор хуьряй акъатна, мигьидин

> р рекьера гьатна. Ада вичин фикир кIватI хъувуна, валяй экъечIунин себеб рикIел хкана.

Ингье Ефимов, Халум дидеди Алван вах хайи: 1! ализ атана.

~ Халум диде, — лагьана докторди дерин нефес. ачуна. — аялар са геренда кецихъ фирай... За ваз издай са эхтилат ава.

И гафарин кьатI, гьеле, доктордин сиве амаз, агьIлатдин гъавурда акьур Алван гьасятда вичин стха: вах галаз къецел экъечIна.

— Алван агъакьнава. Гила ам гьуьлуьз фидай вахт Ам заз багьа зи... вах я. Заз ам динж хьун — хъсан,

га кIани, вичиз кIани, бегьем инсанвилер квай кас! Э гун кIанзава...

— Ччан Iхва, ччан хва! Вун бахтлу хьуй, ви рикI. ид хьуй, уьмуьр яргъи!.. Вуна чун патал гьикьван

ьайгъуяр чIугвада, ччан хва!?. Чун ви ччина уьзуььара я... Кесибвилиз цIай аватрай, бес вучда, я члагь!

•— КIеве гьатдай кIвалах авач, диде. Алван чна ви унши, ахпа мирес Жаватаз гуда... Мехъер за ийида, фж зиди жеда, фикир ийимир, диде...

— Зун, хва, ваз муьтIуьгъ я, ччан бала, ви рикIиз! де кьий! Ччаи асландин рикI авай хва!

— За Къариб халудизни тел яда, пул рукъурда. буру кIани затIар къачурай. ТахьайтIа вуч я... Негь фиррини кваз Алван це лугьузва. Цуьк хьтин руш! »ачуна, ахпа ам рекьиз кIандайбур са гьамбар ава.

Доктор къарагъна.

— Ччан хва, за ви вилик фу эцигин!

— Ваъ, диде, зун хъфида. Рушан патахъай касдиза гаф гумир. Итим Бакудай хкведа, гьадахъ галаз лхух лагь.

— Лугьуда, ччан, лугьуда!

Доктор хъфена. Ада мад вичи вич фикиррив, хаалатрив нез тунач. РикIи буюрмишаивал авуна!

ХХIХкьил РУГЬАНИ ВА ЖАСУС АГАТНА

йифен юкьварилай кьве сят алатнавай. Къази Гьаус, ахваривай тух хьана къарагънава. ТуькIвей, ацIай, тух уьмуьрдин кеф ччанда авай ксариз йифер гьич садни атун тавуртIани кIанда. Абурун рикIера девлетдиц шадвал ава, анра пакамахъ, ахпа иесийрихъ... вилик къведай лезетлу тIуьнрин дем ава. Абур девлет къвезвай булахриз килигуналди тух жедач. Шадвили геж кьуьзуь ийида, амма адаз юргъуивал чидач.

Къази Гьарусахъ бубадилай амукьай ирс яз кьве мертебадин еке кIвалер, еке багъ, никIер, ядай векьин чкаяр ава. Гатфарин, гатун ва зулун кIвалакар инра вири жемятди кьиле тухузва. Гьарусал, тек са куътягьнавай кIвалахдиз килигунин «гуж ала». Къази тIварван авай алишверишчидихъ галаз туьквендин шерик я. Адахъ дагъдин хуьрера, гьидагьада гьакI «аллагь патал хуьзвай» са нехир къарамалар, еке са суьруь хпер ава. Къазидин тIварунихъ куьнуьяр кутунва. Маса гьалалдин, гьарамдин рекьерайни сел хьана Гьарусан кIвализ малдевлет къвезва.

Инсанри: «Авай касдин нефсинихъ кIан жедач, авачирдаз къаних*вал чидач» — лугьуда. Ибур гьахъ гафар я. Барду са гъил кьван яд авай булах ятIа, ада вичикай яд авай кIам хьун патал ялюрт, фендигарвилер ийида. КIам хьайила, адаз вичикай садвад регъуьн яд авай вацI кьун, ахпа... Самур вири вич хьун кIанда Гьарус, ччандаллай жаду къари Мухлусан кIвализ гъайиди, а дан кIан «вачир нефе туширни бес?!

Гьарусахъ мад са девлет ава, им адан ччандин сапьвал я. Ибуру вир ид а Гьарус мад жегьил паб къачуниз мажбурна. Ингье, а лукI хьиз муьтуьгъ цIийи свае, ччанда жегьилвилин ахварин кеф амаз, ругьаии, амма гьамиша ажутълу, инсаф авачир гъуьлуьн гуьгъуьна кузвай лампа кьуна къекъвезва. Гьарусан сивяй келима акъатзавач, амма вири вилик къвезва, гъиле вугузва.

Ингье, къази Гьарус гьаятдиз килигзавай айвандиж экъечIна, анай кIвалерин рагъэкъечIдай патахъ галай шуьшебенддал фена, гъиле авай гьакьикьдин теспягь тупIарай звягьиз, иналлай тахтунал яргъи хьана.

Инал, къазидиз къведай юкъуз вичи вуч авун лазим ятIа, веревердер авун адет хьанва. Исятда адан фикирдин кьиле Мухлус къаридин гафар гьатнава: «Къарибан руш Къашкъадиз физва... рехъ гумир... » Къази

ч Мухлусахъ, ахпа Гьажимурадахъ галаз хьайи суьгь

тар, къалар рикIел хкана. «Вири, вири кап элягъна

л амачиз фидай, — лагьана къазидин фикирди, —

. рдимазар Гьажимурад арада гьатна... Вири адаз

нр хьана... Ада Къашкъадикай цуькведилай агъур

нф ийимир лагьанва. АвуртIа, а иблисди зун вири

уьньяда беябур ийида, иниз шак авач. Бес ругьаний

шн кьил яз, мусурмандин руш, мусурман, хашперес

13 финал гьикI разивал гун!.. Зун кисайла, жемятди

[ч лугьуда?.. Аллагьди яргъаз авурай, лезги руш

> усдиз фена лугьудай ван, округда гьатайтIа, заз

ад и турпахдал фу амач... Зи кIвал кIанелай

Фикирри къази уьмуьрдин деринриз вигьирдавай,

Iан рикIин гъалаба артух хьана, ччанда къизмишвал

атна. Винеллай кавалдин пад гадарна, Гьарус кIва

л акьалтна. И легьзеда къаткъат чIулав къир чIу

р льиз, цав мичIи хьана. Вуна хиялда, гъетер а кьил

чачир алемдин бушлухриз катзава. Абуру мад рапI

шIар гузмач, я «кьуьлерзамач». Виридал усалвилин

5 ар акьалтна. Кьуд пад М: ИчIни чIулав хьана. Вилик

ой, пешерив зулун экв гвай, тик къавахар цавун де

шриз фенвай магьарайрин чIулав хъалхъамар хьиз

тъвазна. Дагълар чIулав япунжияр галаз мичIи мур

арив чуьнуьх хьанвай хаталу къачагъар кьвац рикГиз

. ана.

Агъур фикиррик квайла, икI чIулав хьайи тIебиат!, Гьарусан ччандик, зарафатсуз, еке къурху кутуна.

1 да сифте, им вичин вилерал атанвай мичIивал яз гьиIбна. Къази вичин гъилериз, кавалдин лацу чичIериз,

/ьруьн гуьне пата санал кузвай цIуз килигна. Вири > сан аквада. «АкI хьайила, им зи гунагьар вири чи1Й малаикри заз къалурзавай мажузат я... » фикирI Гьаруса. «Астафируллагь! Вуна аф ая, я аллагь! » льудай гафар сивяй эцигнач. Йифен мичIи, чIулав декьикьайра я гар, я шагь

Ф, я сесван авач. Вуна хиялда, тIебиатдин къудратгнили виридав гвай, юзун гьарекатар къакъуднава. чанда къурху гьатнавай Гьарусаз вичин япар биши •анвай хьиз хьана, ада вичивичиз ван акъудна. ! 11 ар биши туш, хуьр лал я... Им вуч аламат! » — ла

|.; ша, Гьарус мад мягьтелвилелди гьар патаз килитна.

• ирдан къазидихъ зулун икьи, къайи шагьвар галукьна.

Ада вацIун ван гъана. Ругьанидиз, япар гила ачух хъхьай хьиз хьана.

Явашяваш цавун ччинилай «атай гъетер элкъвена чкайрал хтана, абуру чпин виликан еришар хейлин экуь авуна. Цав ачух жез башламишна. Баркаван Китин дагъдинни Шалбуздагъдин серт кукIушрин арада, Самурдин винелай, цавун къерехдал къвердавай экуь жезвай, лазни яр какахьай гуьзел рат малум хьана. Сифте ам са пад кимиди яз хейлин вахт хьана.

— Ингье, а зулумат мичIивилихъ и гуьзел экуьвал гала... Ваз шукур хьуй, я расулаллагь!.. — лагьана къази Гьарус кавалда гьахь хъувуна.

— Аллагь, аллагь! Ви чIехивилиз къурбанд хьуй! — къази ччина шадвал аваз вичвичиз рахана. •— Дуьз рехъ, дугъри рехъ, Аллагьди вичи зи рикIел гъана... Къарибан руш тади гьалда чи гадайрикай садаз туькIуьрна кIанда... тадиз це лагьана кIанда! Ам гуьзелди, масанди, хъсанди туширтIа, дуьнья акунвай Къашкъадиз кIан жедачир... Яваш! И руш за къе Панагьаз къалурда!.. Им бегьем фикир я!.. Ам Къашкъадал ажугълуни я...

И пакамахъ къази Гьаруса частуналди ксудай Панагьан ахвар хана. Ада арада къуншидаллай сухта. аваз, яхцIур йис жедалди «вич папан кIвачихъ «утIур шатал тавунвай» Панагьаз эверна. Самаварди къеви куьнуьди хьиз ван къачунвай вахтунда Панагь атана, ам ацукьун кумаз ругьанийрин бубади адаз лагьана:

И турпахдал са цуьк ала... а цуьк агIана акуна заз... Зун инанмиш я, ишаллагь, гьакъикъавдани ам ви кефинин кьиле акъвазда! Вуна юн ая, я расулаллагь!..

Зун гъавурда акьунач, халу, им цуьквер атIуз гатфар туш эхир...

— Гатфариз атIудайбур, делибудалайрин цуьквер я... Зулуз атIудайбур халис цуиквер я! Абурун ччанда атирни ава... тумни — несиларни...

— Зун гъавурда акьунач, — лагьана похмел яз, кьил тIазвай Паиагьа, вичин пелен кьилер тупIарал тIушуниз башламишна. Къазидиз мугьмандин дерт чир хьана, ада цIийи сусаз ишара авуна.

— Ма хъухъ! Им вун хьтин кьил къутанвайбур патал хелкьнавай затI я... — къазиди ладу, кьуд мурцан еке шуьшеда авай, яру кагьраба хьтин чехир Панагьан вллик эцигна. Юристди вилик квай чай яргъаз авуна,

сивиз вигьиз,, далбадал кьве истикан чехир

Аквар тьаларай исятда вун хъсан я?

Хъсан я, Гьарус халу! За ваз судовольствием

; ва!

АтIа, уьмуьр Бакуда акъатзавай Къариб чи

Хъсан чида.

Гьадахъ гуьзел руш ава, ша чна ам ваз це лу1... Вуна вуч лугьуда?

Вот какой казус?.. —Панагьан ял кьуна. —Боже |! Халу ччан, и къайгъударвал и алахъун... вуч ла II чIал я?! Им «аллагьдин эмиржебир» яни тахьай >.. Ни понимаю!

— Заз мад вакай чуьнуьхдай кар авач, аллагь ша д я, за рикIе затIии ттун тавуна вири ваз ачух лу Лва...

За ваз дикъетдалди яб гузва, халу!

Къарибан руш шаксуз гуьзелни я камаллуни. I туширтIа, ам Къашкъадиз кIан жедачир... Заз ах

Iяй аллагьди эмиржебир авуна: а руш ваз туькIуьI теклифзава... Гьавшияй зун, ингье, экв ахъа жез; ез къайгъудикни ква. Хашпереспиз мусурмандин и финиф хьайитIа, чун вири ругьанияр, ви. ри мемед уьммет беябу. р, русвагь жеда! Чи хуьруьз бафин хуьр лагьана тIвар гуда!.. Им мусибатдин на•сузвал, аф тийидай гунагь я!

—Аааа! Вот что! Зун гъавурда акьуна, Гьарус ха, .. зун рушаз килигун шартI я. Эгер ам тIимил кьван IьайитIани, но скажем, гуьгьуьлди къачудай шикилар |вайди ятIа, за ам безусловно гьа къе це лугьуда.

• ЯтIа тади ая. — Къази къаргъна. Им а паталйдазни «къарагъ» лагьай чIал я.

IПанагьа вичин мукьва, Къарибан къунши са руш Iвурдик кутуна, адав Алван вацIал тухуз туна. ИнI, Гьарусан патавай хтыфена зур сятни туш, амма нда Ефимовавай кьисас къахчунин дерт авай Панавичиы хсуси планар дуьзарна, ам вацIун къвалал на. Алван и пакамахъ гатфарин цуьк алай датъдин.. ьер кьван гуьзел я. Цуькверни пешер алай, булушка

ин винелай цIийиз къачунвай, кихерии нехишар алай Ишмир вигьенвай. Лацу кьакьан пелевай зарди цIарIаргуз, шуьткьудив гутунваи буфта, араара гарданда

. 114. )II 11, пи. I. 1Г( п. анлай биришар кутунвай, са цIар Х1. IIПМ га пI, I|)ни яру, амма ири кагьрабаяр аквазва. Ччип; и I. аГпIидаказ ачух я, вилера милли хъуьруьн к Iл I I. иа ш, г

ВацIалай яд ацIурзавай чкадал, къуншидин руша п. инайгьанай эхтилатар ийиз АлваН са геренда акъвазарна. Къванцикай атIанвай хьтин кIеви ччин алай Панагьа вичин мукьва рушан тIвар кьуна, ам рекьел акъвазарна, амма рахунар Алванахъ галаз авуна.

Вун Къариб халудин руш янй?

Я — Алвана регъуьвал кваз жаваб гана.

Зун накь Бакудай хтайди я. Вот что. Бубади квез саламар лугьузва...

— Вунни сагърай вични...

— Саламат я, куьн гьамиша адан рикIел ала... Кьилелай кIвачелди вичиз килигзавай Панагьа вил

акьурла, Алванан рикIи, гъалаба къачуйа, ам къуншидин рушни туна, рекье гьатна хъфена.

— Зун рази я, къази Гьарус халу! Заз Къарибан руш бегеемиш я. Ам за; гьа < къе ще лугьуда!.. Вуна зав мехъерин харжлух пул бурж вугана кIанда... ТахьайтIа кар... . просто чаз кIанивал жадач.

Къази Гьаруса мехъердайла гъил вугун хиве кьуна. Гьа и нянриз Панагьа Алванан тIвар кьаз, рушанбуруп кIвализ вичин садкьве мукьва кьили ракъурда къваа. Алванан дидеди я ваъ, я эхь лагьанач. Вичихъ меслятдай ксар: рушан буба, халу, чIехи миресвирис авайдн лаIгьана.

Меслятар, фикирар авун патал Панагьаи векилри Халумаз садвад югъ муьгьлет гана.

Агьвалатдикай хабар хьайи Панагь Ефимован, адан дустарин гуьтъуьна къекъвена, жезмай кьван доктор начальникдиз негь жедай малуматар кIватIиз Хинез фенай. Анай Панагьа Ефимовалай са гьамбар «малуматар» хкана.

ХХХкьил

ГЬАЖИМУРАДАН ХАБАРАР

Алванан рикI секин авуна хтайла, хъуьчIуьк чуьнгуьр кваз Гьажимурад кIвале авайди акуна, Ефимов, гзаф шад хьана.

Агьогьо, дуст кас Гьажи! И арада вун акурла, к. вакьнайай эрзиадан мурадар жгъай кьваи заз хвеши хьаива!

Жумла жагьан шагьид я! Вун акурла, заз валай Iш хвеши я! — Гьажимурада, доктордин гъил кьуна, ам кIанивилелди юзурна, ахпа ада чуьнгуьр хуруз чIугуна и чIал латьана:

Ччан жуванди, ччан жуванди! Дад авач, дуст, чарадавдй. Яд бедендиз муьгьтеж туш хва! Са кIус я зун парадакай:

Элдин рикIе а& а зи ччан. Валлагь, багьа я заз уьмуьр! Багъишда ваз уф талгьана, И рикI, и руьгь, за хайи хуьр!..

— Браво! Браво! Браво! — Ефимова Гьажимурад къужахламишна, ахпа ам кьуна вичин мукьувай ацу кьарна. —Манидиз, ахпа лугьунин устадвилиз гаф авач! Абур нин чIалар я, Гьажи?

— Жумла жагьан шагьид я! Абур и касдин тесни фар я. Зини ви рикIера къекъвена, ана экуь нугътIа кьван затI и гафаривай таз жезватIа, духтур, за абур гьамиша тикрарда.

— И чIалари, Гьажи стха, зини ви рикIера эбеди стхавилин зкв куькIуьрзава. Инанмиш хьухь, за дуьз лугьузва! Эхь, дуст кас, вун гуьзел халкьдин алмас хьтин экуь, хци са кIус я! Эхь, вун элдин рикIе авай ксарикай сад я. За и гафар лап руьгьдин деринар, хкажна хьиз лугьузва. Ви ччан сагърай, зи камаллу стха!..

— Яргъаз фимир, духтур! Гьажимурадаз вичинта риф авун хуш хьанач. Гила вупа яб це!..

— За ваз яб гузва, Кваса стха! — Заз са тамаша акуна...

Гьажимурада алатай са юкъуз вичиз чайханада «Мухлус къари кьибледихъ туькIуьрнава» — лугьуз ван хьунилай башламишна, «дадбидад! »—лугьуз са пай пул гуз къази Гьарус гуьгъуьна гьатдалди хьайихьайивал вири Ефимоваз ахъайна.

— Эхь, Гьажимурад стха, ихьтин тамаша, заз чиз, гьич са касдизни акунач, —Лагьана Ефимов фикирлу

хьана, ахпа ам. хъуьрена. Ваз арада драматург, я артистар авачиз, кьве иблисдин чиркин уьмуьрдин са кIус акуна... Аламатдин тамаша хьана!

— Гьаруса вакай чIуру са гаф рахайтIа, жумла жагьан шагьид жеда! За ам къумпара кутур. фитерин гьамбар хьиз чкIурда!

— Зун инанмиш я, Гьажи... Ваз акур тамашадихъ зун ва халкь патал метлеб ава!..

Гьажимурада инал, къазидин, фекьийрин герск хьайитIа хуьруьн виликкьилик «вайбурун кьилерни мецер Алван кIанзавай Ефимован патаз гъида лагьана хиве кьуна. Антон Квасадин къуватрихъ инанмиш я, амма ада урусдиз гьуьлуьз фейи Алванал, адан хийибурал къведай къазабала кьатIана хьиз лагьана:

— Замана дегиш жедалди, Гьажи, и кар кьиле кьван фидач... Тек са зи «ъулайвал патал гзаф тссарин рикIер тIар жеда... Вуна цIудвад кас кисарда, амма више, агъзурда Алванал, зал, чи мукьва кьилидал гьу жум ийида, стха... :

Агъур фикирри гваз къекъвейдалай гуьгъуьниз Гьажимурада лагьана: .. •.

Вун гьа, хъ я, Антон стха, заманадиз агьзур ля нет! Гзаф гьайиф жедай крар жезва. Уф, уф! Эй гъиле къуват жен!

Вуна вучдай, Гьажи?

За... Жумла жагьан шагьид жедай! За инсандр дуьньядин вири няметрин иеси ийидай, амма инсандин шикилар алай, инсандиз хае рикIни руьгь, адаз куту > гай уьмуьр авачир куакафтарар гьуьлера батмишардай! Задуьнуь дуьньяда халис инсанар стхавилин муьгьуьб бат авайбур ийидай!..

— Камаллу стха! Вун зи рикIяй рахана...

Жумла жагьан шагьид я! Зичайханада Бакудай, Грознидай, ШекиШирвандин патарай хтай рабочияр ацукьда. Абуру, Антон стха, закай зеррени игьтият та вуна, инсанвилин экуьни ишигълаван авунвай суьгьбе тар ийизва... Абуру, Антон, ви тIварцIихъ баркалла гилигзава. Ваз абур вири чида...

Чида, Гьажи. Абур, стха, кфирдин хва Панагьаз чир тахьурай. Ам хаян я. Кесиб ксар ада Сибирдкз акъудда...

Панагь хаин я?!

Эхь, хаин я... жасус я...

За вичиз авурди тIимил я... Жумла жагьан ша гьид. жеда! Заам гила неда!.. Адавай жуьрэтна зи чай ханадих камни къахчуз жедач...

Вуиа адаз вуч авуна, Гьажи?

За ам яна кьена!

Жеч, я стха!

Кьена, кьена...

Инал Гьажимурада, са юкъуз Панагьан руфуна, кьатI галачир гапур акIурурди, ам ччина мейитдин ранг алаз къфейди, ахпа чеб туькIуьн хъувурди галайгалайвал доктордиз ахъайна.

— За адан кьисмет, Гьажи, ви. гъиле вугузва. ГьикI кIандатIани ая, а кфирдин хва Ахцегьай катарна кIанда.

— Башуьсте! За ам ттумуяихъ ведре кутIуннавай лам хьиз, са патахъ алудда. Иниз жумла жагьаи шагьид жеда!

—< АкI ая хьи, герек, ваз гафчIал лугьудай кас тежен.

Зи чайхзнада, дуктур, мад са эхтилатди ван, къа чунва. Лугьузва хьи, Къарибан руш, а гуьзел Алван, кьуьзуь жедалди субайдиз амай гьарамзада Панагьаз лишанламишиз кIанзава...

Чна и кардиз рехъ гудач, Гьажи!: — Ефимов ажугьлу ванцелди вичин кьетIивал къалурна хьиз, ра хана.. —Чна Алван чи дуст, стха — рабочий Жаватаз туькIуьрдайвал я...

. — Уф, Уф! Жумла жагьан шагьид я! Жават Алванан ччанни жигер кьведни жеда! Халис итим я! Зун зи варюхдай экъечIда, за Жаватаз куьмекда!

— Ви куьмекни герек я: за вун мехъерин тамадави ле хкянава.

— Башуьсте!

— Абдулжелилни ашпазрин чIехи ашпазвиле тайин ийизва... Ваз ван къвезвани, Абдул стха?!

— Башуьсте! А везифади зун шад ийизва! — Икьван гагьда кухнада машгъул тир Абдулжелил мугьманрин кIвализ атана, столдал хуьрек эцигна.

Ефимова Бакуда авай Къарибаз ва Жаватаз кхьей чарара, и кьилин агьвалат тамамвилелди ачухарна, абурувай тадиз хтун тIалабна. Докторди хиве кьурвал, Къарибан ва Жаватан тIварунихъ пулни ракъурна. «Мехъериз герек затIар къачу, квез рекьин харжлух

хьуй... Пул ракъурна лугьуз куьн фикирлу жемир. Квехъ хьайила вахкудай бурж хьурай... » — Гьар са чарчин эхирда и гафар кхьенвай.

йикъар кввез алатна, абуру Гьарус, ахпа Панагь бегьем къарсурна. Халума: «Заз чидач, рушан буба Бакуда ава, хтун лазим я, рушан иеси гьам я... » —лугьуз Панагьан са шумуд итим рахкурна. Эхирни абуру рушан буба Къариб хтун гуьзлемишдайвал хьана.

«. Цуьк хьтин лезги руш гьатнава... ам залай артухдаз гудани? Урусдиз руш гайи бубани диде жемятди дашкъалагъ ийида... » — лугьудай фикирри сабурлу ва аркайин авур Панагь, «тадиз мехъер ая» — лагьана Гьаруса бурж яз вугай пулдихъ чехирар хъваз, гьафтеда са сятни уях тежез кIвале ацукьна.

⇐ Предыдущая 9 10 11 12 131415 16 17 18 Следующая ⇒