НЕК МАСА ГУЗВАЙ РУШ 16 страница

Жаватаз мадни ялавлу гафар лагьана, гьа и рекьел УРУс «рушан» кIвачерик ярх жез кIанзава, амма «Наташади» кушкушдал лагьана:

—Исятда Алванан кьилив хъвач. Папари, жерягьри гайи затIни тIуьн тавурай. Вуп са герендани адан патавай къарагъмир. Вач, жуван тай авачир гуьзел юлдашдиз тавазвилер ая. Абур вири дарманрилай хийирлу я, Жават. Пис жез хьайитIа, зи кьилив ша.

КIвализ мукьвал хьанвай «Наташади» далуда капашар ттуна, Жават элкъуьрна рахкурна.

Ефимова касни квачиз баябан хьанвай куьчеда, шляпа гъиле кьунвай арада, атъадихъай ччиляй акъатайди хьиз участкадин начальник Чеченадзе атана. Ефимова вичи авур сирлу докторвал бегьемдиз дуьздал акъатайди кьатIана, ам булушкадин ценер гъиле кьуна, кьулухъ вил ягьиз кIвализ катна. Чеченадзе мягьтел амукьна. Участкадин начальникдиз, катай, урус фасон парталар алай «дишегьли» доктордин рикIинихъ фейиди акуна. Полициядин капитан жинди тухвайди хьиз, аламат хьана амукьна, эхирни ам рак гатана, вич яшамиш жезвай Ефимован къуншидаллай кIвалериз хъфена.

— Рак ахъая, Абдулжелил! — Ефимов дишегьлидин дун алаз, вацран экуьни кьунвай яргъи айвандин кьиле акъвазна.

Рак ахъай авур Абдулжелил мягьтел амукьна. Адаз вичин доктор Антонан ван атана рак агхъа авурла, айвандик квайди «дишегьли» яз жгъана. Ахпа адаз и «дишегьли» доктордихъ галаз туьхкIуьз атанвай Катя хьиз хьана, ам шад хьана:

— Ша, азиз Катя! Доктор хуьре а: ва... Зун мугьманрин кьилив гвайла, экъечIна фена, гьиниз фенатIа, мус хкведатIа лагьанач, амма гьа гила, гьа мад ахкъатда...

— Чир жезвачни, сгха?! — лагьана Ефимова адет дин ванцел хабар кьуна.

Абдулжелилан ял кьуна. Ам кисна, айвандин кьиляй рекIивихъ къекъвей «дишегьлидиз» вилеривай гъутар гуьцIна, мад рикIивай килигна.

КичIе жемир, Абдулжелил стха! Зун Антон я... — докторди «ьилеллай шляпа хутIунна, вичин къаш къа мег къалурна хъуьрена.

Зун, Абдулжелил стха, зи муыьуьбат туькIуьр навай дагъви руш саламат авун патал и сефер дишегь лидин шикилда хьунухь герек хьана... Алван кIевяй акъудун патал зун ваз иблисдин кус алаз акуртIани зеррени аламатар ийимир, стха...

КIвализ хтай Ефимова вичин сирин юлдаш Абдулжелилаз вири хьайихьайивал ахъайна. Къаткиз фидайла, Ефимова лагьана:

— Абдулжелил стха! И сир чи кьъедан арIада амукьрай. Инсаиди инсаввили буюрмишай къаст авур ла, ам тIебиатди эцигнавай сергьятривай кьаз теже дай къудратлу къуват я!

— Эхь стха, инсанвал къудратлу къуват я!..

— Реже хийир хьурай! —Доктор Къаткиз фена. Капитан Чеченадзе геж хьиз, йифиз вичи началь

ниивилекIвалаIХзаIвай Дожъузпарадай хтана. ГалатнавайтIани, вири чириз кIан хьунин къастуни, адалай алава полициядин сыщиквилин ашкъиди и кас секин тунач. Ада вичин военный мундир хутIунна, чухвани бармак алукIна, багъдихъай доктордин кIвализ тамашун патал фена. «Мумкин хьайитIа, аниз фенвай дишегьли вуч къуш ятIа чирда за, — фикирна Чеченадзеди, — тахьайтIа, сухвара къати тIал гьатнавайди те/стикьна кIвализ фида». Чеченадзе вич яшамиш жезвай хозяиндин батъдиз, анай Ефимован хозяиндин багъдиз фена, къачагъ1 хьиз, доктор авай кГвалин айвандал хкаж хьана.

Зулун и йифиз къвердавай давал хкаж жезвай пад чиими вацран зайиф экуьни ччилел рухъведин ранг гъанва. ВацIу вичин ван. хуьрел чукIурнава. Араара, гъуьрчез экъечIнавай кацерин ваиер къвезва. Абуру ажугълу авур кицIерни элуькьзава.

Доктор авай кIвалерин са шумуд пёнжер, исятда Чеченадзе акъвазнавай айвандихъ1 гала. Доктордин кIвале экв кузва. Капитан явашяваш пенжердихъ атана кIвализ /килигна. Ана касни авачир, амма гьяркьуь «реслодин далудал, къайдасуз тегьерда дишегьлиди парталар вегьенвайди акурла, сыщикдин вилер алакьна.

Полициядин капитан Чеченадзеди югъдини йифдини Ефимовал гуьзчивал авун лазим я. Гьавиляй Брусилова (Каоитандиз доктордин къуншидал яшамиш хьун меслят къалурна. Доктордин уьмуьр, адан ацукьун, къарагъун чирун мурад яз, Чеченадзеди вич Ефимован еке дуст хьиз къалурзава. Ефимова Тифлисда кIелайди, гзаф вахтунда ам ина яшамиш хьун чиз, доктордиз «зи шегьерэгьли... » — лугьуз эверун капитандиз адет хьанва.

Ччин гьамиша атIугъай, тIарам буй алай и гуржи. доктор акун кумаз, хъуьтуьл жеда: ада гьасятда хъверда, ахпа чукурна доктордин мукьув атана адан гъил вичин кьве гьиливни кьуна юзурда. Тади кваз гуржи нугъатдал рахун хесет хьанвай капитанди гьар сеферда дуьшуьш хьайила са декьикьада доктордивай сагъвал, шадвал, кефкефият, кеспи кьиле фин... хабар кьада.

Полициядин «апитанди рекьвел ягълух кьуна, рак гатана, амма ам ахъа ийидай кас атанач. Мад гатадайла, рак вичвичелай ахъа хьана. Чеченадзе кIвалин къенез гьахьна. Ина аиа азарлуда хьиз, са шумудрахъ «агь, угь» авуна. РекIинин, ахпа инсандин ванер атана, къапарив ван ийиз туна, кухняда кIвалахзавай Абдулжелил тавдин «Iвализ атана.

— Доктор ксанвани? — капитанди азарлудп: * х; иваицелди хабар кьуна.

Фадлай ксанва, жанаби капитан.

Сухар тIаэва... Бес вучда?! — ИкI лагьай Чече надзе, дишегьлидин парталар алай креслодин мукьвал атана.

Ефимов ахварал фенвачир. Ада месел яргъи хьайилани Алван рикIяй акъуднач. «Алванан, адан Паладин сагъвалсаламатвал хуьн патал за вири герек серенжемар кьабулнатIа? — фикирзава докторди. — за залай алакьдайди авуна. Алванан сагьвал мягыкем авун патал мад вуч герек я? Пакамахъ Наташадиз сагырай лугьун кIан яз Жават атайтIа, за адаз вуч лугьуда?! Ахцегьрин накьвадални алачир Наташа гьинай гъида?... »

Дактодаиз вич и йифиз амварал фин тяйидайдичиз, лампа туыхуьрнач. Гуржи нугъат кваз рахазвай Чеченадзедин ван чир хьана, докторди Iкьил хкажна. Ам атунин себеб чир хьайила, Ефимова: «Яраб Абдулжелила дишегьлидин парталар креслодин кьилелай къахчунайтIа?.. »—фимирна. Чеченадзеди «сухан тIал» рикIелай Iракъурна хьиз лагьана:

— Мукьва... куьчедай винел, шегьердин саягъ парталар алай са дишегьли катна. Вучиз катрай? Чидач. Амма ажайиб дуьшуьш я.

Абдулжелил гъавурда акьуна, ада тадиз креслодин кьилеллай парталар къахчуна, шкафда эцигна хьиз, лагьана:

И парталар, жанаби капитан, чи в ах Наташади Бакудай Антонан сусаз ракъурнавайбур я. Ибур Гьа жимурада алукIнавай... Квасди вичида гьина иисанрик хъуьруьнар кутунатIа...

Кваса вуж я?

Гьажимурад я. Базардал чайхана ахъайнавай, вири вичин Iкъаравилийрал, зарафатрал, кьуьлерал шад ийизвай кас вуч я? Гьа кваса ибур ал аз чи кIвализ кьван хтана, чакни хъуьруьнар кутуна, катна хъфена...

Агьан! АтIа «ъаравили, уюнбаз Кваса... Чида. Ам бетьем артист я.

Эхь, гьам.

Ка! питан къарагъна рекIинихъ хъфена.

— Жанаби капитан, дарман «Iандачни?

— Доктордин гуьрцелдал кIвач эцигун кумаз заз регьят хьана. Са тIимил кьван тIазма. Завай ихьтин гъвечIи тIал эхиз жеда, амма доктор инжикли жедач.

Капитан хъфена. Докторди вичин кIвале тух жедалди хъуьруьнарна, ам тавдин «Iвализ атана.

Чи театрдин эхирни, Абдулжелил стха, хьеанди хьана. Вуна вири камаллувилелди дуьз хъувуна. Амма са кар рикIелай алудмир, исятда полициядин кицI Гьажимурадан киилив фин мумкин я: адаз ви гафар ахтармиш авунин къаст ава жеди.

— Исятда зун кестирма рекьерай Гьажимурадак акакьда. — Абдулжелил хуруганни туьтуьнай акъуд тавуна, Гьажимурадан кIвализ фена.

ХIIкьил

ЗУЛУН ШИКИЛАР

Ефимова пакамахъ виридалай вилик Алванан гьалдикай хабар кьуна. «Сивел мили хъвер ал аз, Алван гатфарин югъ кьван гуьзел я! » —лагьана къуншидин папа хийирдин хабар гваз хтана. РикI архайин хьайи докторди пIузарар жунадал кутIунна. «Хабар кьур кас хьайитIа, пIузаррилай буьвел экъечIнава лугьуда, — Ефимова фикирар авуна. — Вах гьинва, чун адаз сагърай лугьуз атанва... » — хабар гвайбур атайтIа Iвучда?.. За ам къе пакамахъ лап а кьиляй фаэтонда аваз Худатиз хъфенва лугьуда... »

Гьа ихьтин фикирар ийизвай арада доктордин кIвализ Жават атана акъатна.

— Алван вуч гьал я, Жават стха? — Ефимова хабар кьуна.

Гзаф хъсан я, стха. Ви ччандиз, ви вахан ччан диз дуьаяр ийизва. Алван: «вичикай «вез; гагь стха диз, гагьни вахаз ппар хьанва» лугьуз дарихвилер ийизвай.

Гьайиф тушни, стха! Ам вуч лагьай чIал я?! Чи жести кIевевайдаз кувмек авун я.

ПIузарар кутIуннава хьи?

Буьвел экъечIнава.

— Ам икI сад лагьана гьинай атай зегьримар я? — Чидач.

Наташа вахаз Алвана са геренда вичин кьилив атун патахъай минетзава. Наташа къарагънавачни?

Ам, Жават, къе пакаман ярар алукьайла къара гъна фаэтонда аваз Худатиз хъфена.

— Гьайиф, гьайиф!..

Алваназ тIазвани?

Ваъ. Ада куьн инжикли ийимир лагьана.

И арада доктордин пIузаррал алай жуна алатна. Жаватаз Антонан спелар ттванвайди, пIузарар буьвел алачиз михьи тирди акуна. Ам са геренда къариба дуьшуьш4 хьайихьайивал рикIел хкизвайди хьиз фикирлу яз кисна. «Алван кьиникьикай хкудайди мад Антон я... Заз ам, гьеле, алатай няниз чир хьанвай... Шаклу яз атайла, ингье, зал спелар ттванвай доктор дуьшуьш хьана, а шаклувал амач, амач!.. »

— Вун вуч «иена, Жават?

—. Доктор! Антон стха! Зун виридан гъавурда акьунва!..

Эхиримжи келима явашдиз, кушкушдал. хълагьна, вилерал накъвар алай Жават Ефимован хура гьатна. Абуру хейлин вактунда садасад къужахдай акъайнач.

И сир чи арада амукьрай, Жават стха! Алван вахаз чир хьайитIа, мад ам зи ччиниз чкидиг хъийидач. Зун акурла катда, адан рикI тIар жеда...

Аллагь, аллагь! Инсанни жеда кьван! — Жавата доктордин хъуькъвериз теменар гана. —Кьин хьурай аллагьдал, зун ви рекье ччанни гуз гьазур я! Ви гаф— зи кьин я! Ччан стха, зи хцел тIвар зциг!..

Ама завай, тади къачумир. Алван хъсан хьурай. Чна хвани цIийи тIвар дуьньядиз атунин гьуьрметдай бегьем сувар кьиле тухуда!

Адет хьанвайвал рекIинив ван ийиз тутуна, кIвализ Гьажимурад атана.

Ччан етим, ваз кьуьзуь къужаяр кьуй! Бахтлу бала, намуслу игит хьуй, ччан етим! — къарийрин га фар т. икрарна, Гьажимурада Жаватан гъил кьуна. — Доктор, , ваз и дГийи югъ хийирлуди хьурай!

Сагърай, стха! —Ефимова жаваб гана.

Спелар?! — Гьажимурад тажуб хьанваз доктор диз килигиз акъвазна.

ЦIарнахар экъечIнавай, Гьажи, ттуниз мажбур хьана.

— АкI ятIа хата авач. Заз каци тIуьр хьиз хьанай.

Гьажи, къе зунни вун фена кIандай чка ава.

Бугор, зун гьазур я! 1

— Панагьакай вуч хабарар ава?

Бакуда ава. Ручель иоэяиндин къуллугъчи я лу гьудай хабарар ава.

Чи хуьре ам фейидалай гуьгъуьниз гьава хейлин михьи хьанвайди вун а кьатIанвани, Гьажи?

Бес, духтур! Зи чайханадин гьава мадни михьи ди я. Чи гадайри заз гьар са кжъуз виш сефер сагь рай лугьузва. За ам ттумунихъ ведреяр галай лам хьиз, катарур саягъ ваз чида хьи...

—Чида, Гьажи, баркалла! Вуна ви гаф кьиле тухвана. Кфирдиз хайи хуьр дар авуна... Къе завай, Гьажи, вун галачиз югъ акъудиз жедач.

— Буюр, зун гьазур я!

Ефимова Жават кIвализ рахкурна, вич са терен духтурханадиз фена. Ина цIийи хабар ава: са сят инлай вилик окруеда к Гв а лакун патал цIийи фельдшераккушерка атанва. Ам агьайни, кутугай шикилрин, гьаларай дирибаш урус руш я.

Доктор Ефимов я. —Антона рушав гъил вугана..

Антанина Ермак... Акушерка я—. руша вичин ччи нив регъуьвилин ранг гъана хьиз, доктордин гъил кьуна.

— Гзаф хысан хьана! Чи гзаф эрзиман са мурад туькIвена! —доктор, Бералидихъ элкъвена. —Чи дуст Жаватан сусаз Алваназ аял хьанва. Вичини четин хана. Антанина къени пака гьадан мукьув хьурай. Тавакъуй, да Алванал мукъаят хьурай.

— Башуьсте, доктор.

Зун къе кефеуз я... Са патахъ фида.

Лап хъсан жеда. Ял ягъа, доктор. Вуна ви сагъ вал рикIелай ракъурзава, акI виже къведач, доктор.

Цуькверин сувар кьиле фейи юкъуз Панагь эхиримжи сефер Ефимоваз ажкунай. Анлай инихъ пуд варз алатнава. Чеперин сувай Къуьлуьйрин гадаяр хтай йифиз Панагь чир жедай гьалда амачир. Ам хъвадайди хъуьчГуьк кваз Гьажимурадан кьилив атана: «Чайхана кIеви ийизва, чун мехъерал фена кIанда» — лагьана, юристди ина авай итимар акъудна. Столдал чехирар эцигна хьиз, гьарайна:

Гьажимурад! Зун ваз гьикьван буржлу я?

Пуд манатни зур.

Ма вад манат.

Сагърай, Панагь! — Гьажимурада пул къахчуна.

Ша ибур ичIирин! —кефли Панатьа столдал вичи эцигай шуьшеяр къалурна.

ИчIирин! — Гьажямурада хуьрек гъана. Вилик квайди кыведани хъвана.

Кваса, вуна зун мае а гудач хьи?! — Панагьа ван цик шел кваз хабар кьуна.

— Гудач, гудач! Иниз жумла жагьан шагьид жеда! Вун Ахцегьай са патакъ экъечI тавуртIа, завай зи сив хуьз жедач...

Зун Ахцегьай патаз «ьейитIани экъечIдач. Маса гумир, Гьажимурад! Зун ви лукI жеда.

Гудач, Панагь, а мм а заз чиз вун са патахъ зкъе чIун саламатвал я.

—> КьейитIани еанихъни фидач, фидач! Зун къавал тур дишегьли заз чир авуртIа, дьявол, зун рекьидалди ви лукI жеда!.. За ваз цIуд манат дарит ийида! Честное благородное слово, исятда гуда! —Панагьа векьрекьар ийизвай пулдин чарар акъудна, абур Гьажидал гадарна.

Гьажимурада пелел тIуб эцитна, са геренда фикирна: «Къе за и жасус катардай къемеда туькIуьрда», ахпа лагьана:

— Ша, ша за ваз а гуьзел къалурда. Анлай анихъ ви намус ви гьая!.. ,

— Ша, ша! — Панагь къарагъна.

Гьажимурада пиян тир Панагь чпин кIвализ галаз хъфена. Са геренда юрист варцихъ акъвазарна, Гьажимурада вири агьвалат вичин папаз ахъайна.

— А дишегьлиди, Панагь бег, вун гуьзлемишзава! Ангье, атIа лампа гъиле аваз акъвазнавайди гьам я. Де вач! Кефкефият вид и я! Гьажимурада Панагьан далуда капашар ттуна, —Мад зун хъфена! — Гьажиму рад са далдадив чуьнуьх хьана.

Панагь атабататаба яз, лампадал фена, вилера экв гьатна, адаз затIни ахквазвач.

— Я руш, лампа эциг! — Панагьа ханди хьиз, вич виняй кьуна, буйругъ гана.

Дишегьли лампа эцигна, ам кIуфал хъуьруьн алаз, амма ччанда ажугъдин фул аваз а патал (хьиз акъвазна. Панагьаз дишегьли бегенмиш хьана, ада явашяваш атана, цлавай акъвазнавай яру хъуькъвер, зурба

жендек алай сусал гъил вигьин кумаз, адан кIук, къуьнер, ччин лакадай ктад хьанвай «улари яна. Са легьзеда Гьажимурадан гьаятдиз, гьиле, кIваче звар авай пуд паб атана, абуру Панагь «нафтIадин ни къведалди» гатана, ахпа пиянвал алахьдалди гьаятда авай тутун ттарцел кутIунна.

Папари гатун кумаз, пиянвал алахьна, Панагьан ийиртийир квахьнавай. Ттарал кутIурла, къурхулувилин фул кьилиз яна, ам хейлин вахтунда лал хьана. Ада. «Гьа гила, гьа мад зи винел кьецIил гапур гъиле авай сад: я папан гъуьл, я стха къведа... зи эхир пехир хьана. »— лугьуз къурхулу фикирарзавайла сада кушкушдал эверна:

— Панагь! Панагь!

КичIела Панагьан руьгь дабандиз фена, адай жаваб акъатнач.

— Панагь! Яда, вун иналлани?! — Гьажимурада та диз юрист ахъайна. — Яда, жат! Исятда а иблис папан стха къвезва. Кат! Кат! Вун ада рекьида, катI. Югъ же далди и турпахдал ви гел амукь тавурай!..

Гьажимурада ччанда зурзун авай «юрист», мичIи паруйрай галчIурна, батъларин са шумуд цларилай алудна, хкана вичин кIвале хутуна.

— Вар агала! — Гьажимурад рекIинин хъиткьёрдал кIуф эцигна кушкушдал рахана. —За дели хьанвайбур Рутул патахъ алудда, вун агъадал, Мискискар галай вал кат! Исятда кат!..

Гьа и йифиз кьулухъ эл. къвез Iкилигиз, Панать Усугъчайдал алай карвансарадал кьван катна. Ана са Куружуван арабада чуьнуьх хьана, дуьз Худатиз. фена.

Панагь ракъурай кьиса рикIел хкана, «ъе КIампIал кьилел алай векьин зурба са таядихъ ацукьнавай Гьажимурадани Ефимова мад хъуьруьнарна.

Инлай хъипини яру хьанвай зулун ттарар, векьерал ахкьалтнавай экв гваз къацу гуьгвер, къацар аквазва. Ииаланал Iкъарамаларин, тьерерин кIапIалар ала. Са десте гадайри гуьтдал малар ахъайна, къацу ва гегьенш векьел «КIунп лаш» къугъвазва. Кьведпуд дищегьлиди кьерел алай къамишлухдай кацин ттумар хьтин аквазвай нацIарин кIукГвар кIватIзава. Араара вили цавун къгужах безетмишна, дурнайрин, чIурункъазарин, уьрдвгрин пуд пIипI алай, хважамжамдин хьтик

тать гаявай цIиргъер кьибле патахъ физеа. Ингье, »ри ничхIиррин цIяргъер агъадай лужлуж хьана физва. Къушарихъ цава чпян рекьер ава. Виридалай виняй дурнаяр, абурулай агъадай чIурун къазар, ахпа уьрдегар, виридалай агъадай, лап ччилив мукьва яз, чубарукар хъфида. ГьалчIай йикъарани йифера дурнаяр, чIурун «ъазар цавун аршдиз хкаж хьана, циферин винелай фида. Амма циф авайла уьрдегар цел ацукьда. Куьлуь нуькIвер чилиз мукьва яз лув гана фида.

Гуьнедай кIеретIкIеретI солдатар низамда аваз агъадал, винел физвайди акуна, Гьажимурадан рикIел вичи Бакудай тIвар гваз хтай къеледин есир атана.

Антон стха! — Гьажимурада цавал вилер алаз са геренда хияллу хьайи Ефимоваз эверна. — За пIапI русда аваз тIвар хкай солдат кIвализ хъфенайтIа?

Эхь, Гьажи. Ам чна, хейлин зегьмет акъалтнай тIани къеледин есирвиляй ахкъудна. Исятда ам, заз чиз Бакуда, вичин дустарихъ гала.

Вя хъсанвал а касди рекьидалдини рикIелай алуддач. И низ жумла жагьан шагьид я!

РвкIелай алуд тавуртIа, ам халис инсан я, Гьа жи стха.

— Вуна халис инсанриз куьмекзава, духтур. Им заз хъсан чидай кар я.

— Гьажи! Ша чна къарникъузар кIватIин.

— Буюр, зун гьазур я.

Ефимоваз къарникъузрин къенибур ва чIурубур хъсан чида. Ингье, кьве дуст чпин рузияр авай зембил гваз, гьеле, малдин кIвач хкIун тавур гуьнейриз фена. Мукьва къвайи зулун марфари ччилер хурт жедалди кьежирна. Гьавиляй кIампIалин векьера, хурара къарникъузар гзаф булвилелди экъечIнава. Абур къацу гуьгдал гадарнавай лапу цуьквер хьиз, гьиналгьанал кIапIалар хьана гумрагьдиз акъвазнава. Доктордини Гьажимурада са тьамбар къарникъузар кIватIна.

Гьажимурада цIун куьз гьазурна. ШуькIуь тIваларикай шишер туькIуьрна, Ефимова михьнавай къарникъузрин «абабар чрана, абур вилик эцигун кумаз, са жегьIИЛди еке пешерик кутуна чранвай са хейлин кIезрияр, картуфар, чанта ацIурна ичерни чуьхверар гьана. Абур духтурдин суфрадал эчIирна, хъуьрезхъуьрез хъфена. ЧIурал, кIани дустунихъ галаз фу тIуьн, тIебиатдин ш, икилриз килигун дуьньядин кеферикай сад яз чидай Ефимова лагьана:

Гьажимурад стха! Им бегьем ял я. гъун; я! Чун иниз мадни къведа!

Бугор, зун гьазур я!

И деминик Катяни квайтIа...

Гзаф хъсан жедай, валлагь хъсан жедай! —Гьа жимурадан ччин аквазакваз чIуру хьана. — Гьа йифе лай гуьгъуьниз Катя ваз ахкунач, яни?

— Ахкунач. Я чарни кхьенач. За кхьей чарчизни жаваб хтанач. Адан буба мукьва хъфида, им дугъри хабар я. Адахъ къванщш рикI ава. Чун туьхкIуьн кIан жедач. Инаг заз «ъсан чида. Абурун къуллугьчи руш Лейли зи кьилив атана. Адав гвай хабарри з. и рикI пис дарих авунва. Катяди заз чар нхьена, ам Лейлиди (вичив вугай арада, къецелай хтай Брусиловаз акуна, ада рушан гъиляй а чар къакчуна кIелна, ахпа къазунна гадарна, вичин рушахъ галаз еке къал авуна лугьузва. Ад аз зи хъел ава. Зун межлисдал геж хьун багьна хьана. Лезгийрик какахьнавай доктордиз руш гайила адан тIварван агъуз аватда эхир. Катядихъ рикI хьайитIа хъсан я.

— Зун гьеле умудсуз туш. Сабур ийида. Зи пата таксир амач. За туыхкIуьн патал чар мхьена.

Зулун югъ няни хьана. Аялар, гадаяр, рушар, малар вилик кваз хуьр галайнихъ рекье гьатна. ВацIай винел, кьерелай галчIур жезжез гьуьлуьн циф физва. Ада вич акаквай кIамар аквазаиваз ацIурзава. Ингье, са «ьил Самурдин дере кьуна фена, муыкуь кыил А«цагьрин куьруын. къаравул КГеле дагъдихъ гелкъвена, гьамамIар галайвал рекье гьатна. Ихьтан зулун йякъара дагьвийрИ йифиз циф хьун хъюан гьисабда. «Йифен цифеди пакамахъ рагъ гъида» — лугьуз ина инанмишвилер ийизва. ГьакI язни я!

ХIПкьил РИКIИН ДУСТАР

Нянриз бубадякай чинеба, Катя Ефимован кьилив атана.

— Антон! вун бубадихъ галаз туьхкIуькI, белки ада чи мехъер авуниз ихтияр гун... — Катяди Ефимовпп гъил кьуна, минетдай ванцелди башламишна. — Зя. ч вун кIан я, Антон! Зун чукурмир, инсаф ая, зи муьгьуьббатдиз кIур гумир, Антон! Зун галчIурна хутахзава, Антон!

— За вири уьмуьр ацгогна, къуллугъзавай инсанрикай, нетIерин гьамбарарни вагьшияр авур касдихъ галаз зун кьейитIани туькIуьн хъийидач! Ад аз дагъ: вийрин гьарайдик акакьзавай зунни вагьши я. Тахсиркар ви буба я. Эгер буба атIана, ам саймишни тавуна акъвазна, валай заз юлдашвал авун алакьдатIа, буюр! Заз вун кIан я, Катя! Санизни хъфимир. Заз чиз, чавай чи уьмуьр, чаз кIанивал туькIуьриз жеда.

Катя къагьар кваз шехьна.

Завай буба гадариз жедач, Антон... За гзаф ве ревирдер авуна.

ЖедачтIа, ваз кIанивал ая. Де сагърай! Ваз хъсан сят хьурай!

Докторди вилера ягълух ттуна шегьзавай Катя варцел кьван рекье хтуна, вич элкъвена хтана.

Экв хьанвачир. Ашпаз Абдулжелил къарагънавай. «Тарп! » —ван авуна, йифиз аIХъа яз амукьнавай мугьманрин кIвалин куьчедихъ галай пенжердай чемодан атана кIвалин юкьвал алукьна. Ам хъивегьайди вуж ятIа чир хьанач. Ахъа авурла, чемоданда авайбур хайи югъ къейд авур эхиримжи межлисдиз Ефимова Катядиз тухвай шарталар тир.

Абдулжелила сасад акъудна къерехдиз эцигна. Шляпадик кутIуннавай чIулав лентинал савжах ян а чар алкIурнавай. «Вун рикIин деринрай заз кIан я. Заз гуж хьана! Вун дагъларин есир тирди заз геж чир хьана. Зи муьгьуьбатни за вун ашукь тир и къванеринни чархарин гьамбарда кучудна хъфизва. Захъ. хайибур гадардай Iкъуват хванач. БаIгъишламиш ая! Заз лянетар яйимир, Антон! Зун гьич садазни гъуьлуьз фидач. За зи лишандал гъайи парталрик чIулав лента кутунна. Ада ваз зун кьенвай хабар гузва, Антон! Зун бубадин алахь тийидай ажугълувилин гъуьрч хьана, кьисметди кьиникьин къужахдиз гадарна. Зун дуьньядал аламач лагьайтIа вун гьахъ я, дуст. Заз куьтягь тежедай дердер ава, абур кхьиникай дад авач. Вилин накъвар вацIув вугуни гьи касдиз теселли гана, гьидан язух гьал акуна, гьидаз куьмек авуна?!. Зун хайибурухъ гала, амаз заз зун абуру ччан аламаз кучудиз тухузвай гуьнуькъара есир хьиз я. РйкI пад жезва, мад бес я! »

Гьарфариз килигизкилигиз, вичи лугьудайвал: «Ефимован школа куьтягьнавай» Абдулжелила Катядин чар кIелна, фикирлу хьана. «Бейниван Антон! Урусатдин цуьк гьатнава, зи гьал пис жедач, белки Алваназ авай муьгьуьббат за Катядал хкин. — лугьуз шадвилер ийизвай... Гила ви югъ гьим жеда? Вун чи дереда машгъулдай къуват, шикилар, крар ама жал?.. »

Чемоданда авай. шейэр гьиналгьанал чкIана аламаз, чар гъиле кьуна, доктордин уьмуьрдин гьахъ шагьид тир Абдулжелил фикирлу яз амайла, кIвализ Ефимов атана. Ам хейлин вахтунда юзун квачиз кIвалин юкьвал цуквал акъвазнавай аишаздин перишан ччиниз, са сеферда вичи алукIна Алванан уьадуьр хвена, апха Катядиз пишкешай парталриз килигна.

— Ибур, Антон стха, сенфиз хканай... — Абдулжелилаз парталар пенжердай гадар хъувун ва инал жгъанвай чар чуьнуьхун кIан хьана.

—Заз вири чида, Абдул... —Докторди ашпазди халатдик чуьнуьхнавай чар къачуна. — За ибур дакIардай гадарун гуьзлемишиз са шумуд йиф тир. Алатай йиф эхиримжиди хьана. За фикирнавай: «Я Катя амукьда, я адан бубади зи парталар гьа и мукьвара авур гьал гадарда. Зун вири мусибатриз таб гуз гьазур хьана акъвазнавай кас я, Абдул. »

Катядин чар кIелна, Ефимов ахъа тир пенжердин мукьвал фена, фикирлу яз акъвазна. Ам и легьзеда азарлу хьиз, ажуз, гъвечIи хьана аквазвай.

Ангье, Абдул, къавахар!..

Аквазва, доктор. Абуруз вун йикъа са шумуд рахъ килигзава...

Абур, дуст, зун атайла, са гъвечIи гадади, типIих авуна хъуьчIуьк кваз тухузвай цIамар тир. Гила килиг, Абдул! Гьар сад са пагьливан хьиз чIехи жезва, арш диз, цавуз хкаж жезва!

. КIвалин рагъакIидай патахъ, куьчедин къерехдивай физвай циз мукьва Ефимовни адан къунши Абдулкерима хейлин йисар инлай вилик, къад къавах тIвал акIурнай. Им докторди Ахцегьа къаршиламишаи сифте гатфариз хьайи кар тир. Антон и къад къавахдиз са жергеда акъвазнавай стхайриз хьиз, кIанивилелди килигзава. Адаз дагьвиярни урусар гьа и къудратлу къавахар хыяз, гумрагьдиз са жергеда хьун кIан я.

Ингье, къавахри пакаман шагьвар галукьна, чпин пешер юзурна. Пенжердай кIвализ дагьдин гъвечIи чарчардин «щиииш.. » — ван атана. Гьа и легьзеда къавакрин кIвенкIвера рагъ акьуна.

Хейляц фикирлу хьайи докторди давамарна:

Заз зи уьмуьр, гьеле, герек ама, Абдул. Захъ язух хьанвай азарлуяр ава. Абур. дагъларин тIарнавай ри кIер я... Зун гьабурун Iгьарайдиз фида. Зи муьгьуьббат ни. къедлай башламишна гатфарин марф хьиз, дередин вири даIгълариз чкIурай! — доктордин ажузвал квахь на, ам пагьливан хьиз акъвазна. — Эгер, Абдул, сада вавай Къашкъа духтур вучиз эвленмиш жезвач? — ла гьана хабар кьуртIа, вуна гьихьтин жаваб гуда?

За, за... дактордал вичиз кутугай са кьил гьалт завач, — лугьуда.

Вахъ инанмиш жедач, дуст. Мукьвара зи яхцIур йис жезва. Эхиримжи умудни атIана.

За вуч лугьудатIани, валлагь чидач.

Заз чида, лагь хьи, чя доктор «Iани кас хьанач. Гьавиляй ам субай ама.

Инанмиш жедач. Ваз ваъ лугьудай дидени буба жедач, я кIандач лугьудай руш.

—АкI хьайила, вуна икI лагь: адахъ кIаниди авай. А руш доктордиз кьисмет хьанач. Масад гъида. ч лагьана кьин кьунва.

РакIар гатана, кIвализ рекъвер кутIуннаваз, юкьван буй алай, юзунриз мукъаят, атIугъай ччин алай са жегьил итим атана. Атай касди рекьвелай ягълух алудна, ам кIватIна жибинда хутуна, ири шабалутдин ранг алай вилер, доктордин вилера атIумна, агъурагъур са шумуд кам къачуна вилик атана.

Къазимегьамед я, доктор, Агъасиев я.. Ахцегьви, , ви хуьруьнви я, стха... — урусдал умудлувал квай гур ванщелди ракана, Къазимегьамед а доктордал гъил яргъи авуна.

Вун хвашгелди, Мамед—Ефимова ччин ачух на. — Гьа гила чир хьана.

— Сагърай, доктор.

— Вуна заз... пачагьдин са начальникдиз ихтибар ийизваии?! — Ччзина мили хъуьруьн аваз Ефимова хабар кьуна.

— Ихтибар ийизвачиртIа, гуьгъуьна жасусни поли ция къекъведайла, и Мамед ви кIвализ къведачир.

Доктор вучдатIа чизмачиз, мягьтел яз акъвазнаван Абдулжелилаз килигна.

Доктордин вилера вилер атIумна, Къазимегьамеда мили хъверна хьиз лагьана: ;

— Захъ Абдулжелилакай чуьнуьхдай затIни авач, доктор. Заз адан ирид бубаярни кваз чида. Чи итим я.

— Захъ мае а мурад авач... Бес тIуьн?

Вири гьазур язва, доктор! —жаваб гана, Абдул желил Къазимегьамед чир хьана, кIвачел акьалтна адав гъил вугана. — Багъишламиша, заз вун гьа гила чир хьана.

Зарар авач, стха... Доктор, исятда зи гуьгъуьниз атун мумкин я. Вуна са гьалатда зун хвена кIанда. Амай эхтилатар ахпа ийида чна. Рекъвер кутIунна вай — «сарар тIазвай» са кас, ви кушеткадал алаз хьурай... Иниз атай ччин кутIуннавайди гьиниз фена? — лагьана хабар кьурди хьайитIа гьам къалурдайвал хьурай. Зун иниз атайди яргъалай садаз акунва.

Исятда. Абдул желил, тадиз Жават галаз хъша, а кас лап Мамедаз ухшар авайди я. — Вичизни гьами ша чи кIвалин рак ахъади я.

Жават рекъвер ладу ягълухдал кутIуннаваз «рахадай чIалар» вири чирна кушеткадал «ъаткурна.

ДакIардай рекьиз килигиз акъвазнавай Абдулжелила кьве къазахни чухва алай са лезги винел атана, доктордин рикIинихъ акъвазнавайди хабар гана.

— Вун за атIа...

— Гьич фикирмир, заз ина чуьнуьх жедай виш тIеквен ава. АтIа коридордай зун, вазни жгъин хъийидач.

Къазямегьамед а патал хьиз кьве кIвалин арада авай парталар хутIундай чкадиз. фена.

Рак гатана, ихтияр гудалди кьве къазах кIвализ атана, абуру доктордиз часть гана.

— Жанаби доктор, иниз атай рекъвер кутIуннавай кас гьиниз фена? —са къазахди хабар кьуна.

— Ам санизни фенач, атIа патал алай кIвале ава. Сухва дарман цана са геренда ксурнава.

Адан тIвар, бубадин тIвар гьикI я?

Ша, хабар яхъ?

Докторди рак ахъайна Жават къалурна

Яда, ви тIвар вуж я?

Жават я. Уфуф!..

Бубад тIвар?

Савзихан я.

Къазахди вичин къуьнер чуькьвена, сивел кIвенкIна, са чарчиз вил вегьена ам къецел экъечIна, чухва алай лезги итим галаз хтана.

Бухарадин чIулав бармак вилера ттуна, кичIёзкичIез камар къачуна, къурхулувал авай вилерай а кас кушеткадаллай Жаватаз килигна.

Им туш. — Къазахриз гъил иляна ам тадиз къе цел экъечIна.

Утанмаз, хаин! — лагьана докторди ажугълу ванцелди. — Хайи хуьруьнви маса гузва... Заз а алчах хъсандиз чир хьана, ам Панагь тир.

Заз адан чIехибур вири чир хьунилай гъейри, — лагьана К/ьазимегьамеда ажугълу яз, — ам иниз ракъурнавайбурни чида, стха. Кфирдин хва элкъвена хтун мумкин я. Вири авайвал амукьрай. Зунни зи чка дал хъфида.

Къазимегьамед цлакай куьрснавай пальтойринни шинелрин арада чуьнуьх хьана.

ЦIуд декьикьа алатна жеди. Хаин, къазахар галачиз доктордин кIвализ хтана. Ада и сефер бармак мадни вилериз чIугуна, ччинни патал кьунва. Панагьазвич и кIвале авайбуруз чир хьун кIан туш. Ингье, ам ванни дегишна хьиз рахана:

— Зи гъилевай кьвати, гимишдин кьвати амукьна. Квез акунани? — Панагь вилериз зварар гуз, гьар патахъ килигна, дсжтордини Абдулжелила куьчедай фейи кицI кьван саймиш гавурди акуна, ам элкъвена хъфена.

— За вичин дуван, къе аквада! — Къазимегьамед столдихъ атана. — Ацукь, доктор! Ахьтин тула кицIер заз гзаф акурди я. Зи геле къекъвез гъиле затIни гьат тийиз абурун ччан акъатда. За, доктор, ви рикIин гафариз яб гана. Гьа икьтин къудратлу, мертьяметлу— халис инсандин рикI авайвиляй, стха, ваз дагъвийри чпин рикIера чка ганва. — Къазимегьамеда руьгьдин деринрин ван дуьзарна лагьана: «Заз зи уьмуьр, гьеле, герек ама... Захъ язух хьанвай азарлуяр ава. Абур дагъ вийрин тIарнавай рикIер я... Зи муьгьуьббатни къедлай башламишна гатфарин марф хьиз дередин вири дагълариз чукIурай... » — Ибур зурба революционердин ялавлу гафар я, доктор!.. — Вуна чаз яб ганани?!

За квези яб гана, атIа йифиз Брусиловгзни... Ада вун хъфейдалай гуьгъуьниз, къунагълухда авайбу руз лагьана: «Гьа идаз медицинадин службадин пол ковниквилин тIварни ганва. Хаталу кас я, адаз ихтибар авуна завай руш гуз жедач. Къе авам дагъвийрик ка кахьнава, пакамахъ дустагъдин ракIарай килигда... » Ибур доктор, тIимил кими яз, " вири Брусилова лагьай гафар я. Вак абуру тIубни кядач, доктор. Вахъай а чинеррин есирриз цIухъай кьван кичIе я. Ви далудихъ къудратлу халкь гала. Ада гьа инлай ТемирканШура диз кьван цIиргъ дуьзарна, ччанарилайни гъил къачу на вун хуьда! И кардал вуна зеррени шак мийир. Бру силов къе хъфена, амма цIийиз атанвай начальник Мо лина ви гьакъиндай цIийи чар гъана. Ви винел мадии кIевиз гуьзчивал ая лагьанва.

⇐ Предыдущая 15 16 17 18 192021 22 23 24 Следующая ⇒