НЕК МАСА ГУЗВАЙ РУШ 12 страница

Медресадиз хъфизвани? —Бералиди хабар «ьуна.

Фекьи авачир медресадиз в уж къведа? —Вагьид къарагъна хъфидайла, ам докторди акъвазарна.

Хтул, вун урус школадиз къведани?

—КъIведа, духтур... амша зи бубадихъ ктабар къачудай пул авач.

— Ктабарни тетрадар за къачуда, фидани? ЦIийи школани ахъа жезва...

— Фида, дуктур!

Гьа и юкъуз докторди Гьасанов Вагьид школада туькIуьрна, адаз ктабарни тетрадар Iкъачуна, вичин жумартлувилин къапу мад са кесибдин аялдиз ахъайна.

Жуьмя мискIиндин дарамат эцигиз, са шумуд йис алатна. И йикъара Ефимова округдин начальник Брусилов чIалал гьана, Ахцегьа школадин бинени эцигиз башламишна.

Пачагьди вичин бюджетдай пул ганач. Гьавиляй Ахцегьрин жемятди школа эцигунин рекьиз чпи пул

кIватIна. Доктор Ефимовани и рекьиз 25 манат пул гана.

— Зун, жуьмя мискIин эцигунал харжун патал цIуд манат пул гайи Гьарусалай усал яни?!

Жвмятри саваб я лугьуз миокIиндал гьавая кIвалахватIа, школадал кГвалах авурла пул къачуна. Доктордиз жуьмя миокIиндилай школа фад куьтягь хьун гзаф «Iандай. МискIиндин къванцин кГвалах халкь галаз «ьиле фейивили фад куьтягь хьана, амма къене патан—тахтадин крар, къавар дуьзар авун гзаф яргьал чIугуна. Нетижада доктордиз кIанивал хьана— школа вилик ахъа хьана.

Школа ахъа авур межлисдал доктор Ефимова кIуфук яъвер, ква: з Брусилов аз лагьана:

— Гила, жанаби начальник, вавай и округла зани кIвалахна лугьуз жеда! Чкадин халкьди ви тIвар кьа да, амма и тIварунихъ ваз пис экъуьгъунар гилигдач, вучиз лагьайтIа, абуру вуна эцигиз тур школа рикIел хкида...

IIкьил УРУСАТДИН ЦУЬК

Гьа йикъан нянриз хузари хурук кутур фекьици, вичин умудлу, сир хуьн алакьдай са мирес арада аваз, лап чинеба Ефимоваз кIвализ эверна.

Фекьидал алай гьал акурла, доктордик хъуьруьн акатиа, ада хабар кьуна:

Вал цIару чугъар тепилмиш хьана, яни? — док торди лезгидал хабар кьуна.

Ваз вуч хъсан чир хьана, духтур! —фекьиди ничин дакIунвай ччинив, чIар алачир кьилив цIарцIар гуз туна, Ефимовал мягьтелвилер авуна.

— Бес чир жечни, фекьи? — Ефимов хъуьрена. — Линейкадал гатай гъил, садни цIару чугъари сухар гайи «ьил пис дакIвада. Линейка гвай фекьидихъ, я цIару къачагърихъ гьич инсаф авач... За авайвал лугьузва... Медресада авай аялар капашар дакIуна зи патав къвезва. Абурун гъилер икI ви > кьил хьиз дакIуина жезва. Япарал хирер жезва. Ибур, дегь заманада лрабри, чпин чIалаз муьтIуьгъ тахьай лукIариз ийиз

хьайи вагьши къастар, жазаяр хьиз аквазва заз... Инсаф, квехъ фекьийрихъ авач.

— Гатун тавур дуьгуьдикай, духтур, аш жезвач, — лагьана фекьиди векъи ванцелди, ччанда авай зурни гьайбат къалурна. И касдин ччинин лишанар, вилерин амалар чир жедай гьалда амач. Ччинин хам далдамдин хъурхъ хьиз, тIарам хьана акъвазнава. Ада уф ттуна, дулдурмадиз гьазурнавай ратунин жьатIар хьиз дакIунвай пIузарар юзурна хьиз давамарна:

Гьар са устIардихъ вичин алатар ава. Демирчи дихъ. кIутанй кагьузар, эфенвай чат, дуьлгердихъ якIв, ранда, чавустан... Фекьидихъ каламни линейка ава...

А устIарри затIни тушир ракьукай, кIарасдикай уьмуьрда вазни заз герек затIар ийизва, фекьи. Абуру баркаллани къачуда, амма вуна аялар медресадай катарда. Къаргьишар къазанмишда...

Виридакай фекьияр хьайитIа, чи хам. духтур, пуд кепекдай хъфидач...

Фекьи эхиримжи гафар лугьуналди пашман хьана. Вучиз лагьайтIа, ада вичин рикIин сирмурад, метлеб инал, урус доктордин вилик эчIирун, вичин еке ягъалмишвал яз гьисабна.

— Чахъай каIГьатайтIа, — лагьана фекьиди ял кьу на, зегьле фенвай азарлудан ван акъудна, — а жуь... ишол... ишколадамишколадиз кьабулда ман.

Доктордиз гьекьедин ял гьатнавай фекьидин кIваляй тадиз экъечIиа хъфиз кIанзава. Гьавиляй фекьидин ван тахьайдай < кьуна, тадиз дарманар къачудай рецептар кхьена. КицIи кьур хер кутIунна, ам къецел экъечIдайла, иниз Гьажимурада атана.

Антон стха, вуна ина вучзавайди я?! Астафирул лагь, астафируллагь! — Гьажимурада вичиз аламат хьанвайди къалурзавай ччин туькIуърна.

Азарлудан кьилив атанвайди я, Кваса. — лагьа на Ефимов милиз хъуьрена.

Астафируллагь, астафируллагь! Заз Ефимов, урус духтур, чи мятьледин фекьидин кIвале аквазва... Зун инанмиш ятIани, зал алай и алухар инанмиш жезвач. Жумла жагьан шагьид я!

—Вун кис, Гьажимурад! Кис, иблис Кваса! — Фекьидай гьарай акъатна.

Гьажимурад фекьидикай зарафатар ийиз атанвайди чир хьайи Ефимов, хъуьрезхъуьрез хъфена.

Дуьз лагь, фекьи, им вуч агьвалат я? Хашперес духтурдивай, Аллагьдин хуру ахъай тийизвай, и ваз дарман кIан хьанани?

КIеве акIайла, кьейи хва Кваса, им вакIаз буба латьана кIани дуьнья я... ЗатI таквазвай вилера капаш ттуна, фекьи кушкушдал рахана.

— Вак ви буран хьтин кьилиз ягъа, гьеллебаз фекьи! Жумла жагьан шагьид жеда! Пака за вун терсина ламрал эцигна и дереда гваз къекъведа!

— Инсаф ая, аман Кваса стха! Зун кIеве авай кас я... Зи зарафатдик цIай кутумир!.. — Фекьидиз бегьем кичIе хьанвайди, адан бирдан милаим хьайи, регьим авун тIалабзавай касдиз хае ванци тестикь авуня. — Вуна вуч хьайитIани ийида. Дад, зи балайрин язух ша! Къашкъа чи кIвализ атайди чир хьайитIа, къазиди зун жуьмя миокIинда негь ийида...

Заз гаф кIанда! — Гьажимурад зу. рлама раха на. — Вуна Къашкъадин рекье кьил эцигда!

Башуьсте, башуьсте!

Зун ваз килитда... Аллагь куьмек хьуй!

За вун Къунагъламишун, ччан Гьажимурад! — фекьи меселай виниз хьана.

Зун динж я...

Гьажимурад Ахцегьрин мичIи, баябан хуьруьз эвичIна, ам хейлин вахтунда, вичин дуст Ефимов хьиз йифен сирлувилериз яб гуз дар куьчейриз фена.

Ефимов и сеферда, гзафни гзаф, фекьидиз дарман авун патал ваъ, адан жемятдин къажпыан кьван хьанвай кьилиз тамашун патал и ругьанидин кIвализ фена. Доктордин фикирди «вак виридан пай ква, доктор, виридаз ви «уьмек кIанда... » — лугьудай фикиррин, ам ингье, и такIан касдиз: вичинни халкьдин арада цаз алай жугъун хьана акъвазнавай фекьидизни куьмек авуниз мажбурна.

Брусилован руш Ежатеринади (Катяди) кIвале доктор вилив хуьз хьана. Аз, а са гъвечIи багьна ЖУУ_ЕЙЗ екееке хъуьруьнарзава. Гуьзел, амма кстахвили бегьем аял авунвай руша, бубадив зварар гуз, рекIинивай акъвазнавай Абдулжелилаз араара вил ягъиз, ам доктордин тавдин кIвале къекъвезва. Сифте ам цлак квай суьретриз килигна.

«Паб авачир кIвал я ман... субай касдин югъ гьа гьим я. » — лугьуз чпин къайдасузвал, аваравал гьахъ ийиз алакьдай ксар Ефимоваз гзаф такIан я.

Михьивал, къайда, къулайвал... авачир кIвал акурла, доктордиз гьа гьалатда вичин дустари «я стха, мехъер ая ман» лугьуз и арада агъур чIалар гьалчдайди хъсан чида.

Сухан тIал багьна авуна, хъсан парталар алукIна чIагана атанвай Катя, исятда цIийи свае кьван хуш гьалда, вичин гуьзелвилин нур ттуна чаз доктордин кIвале аквазнава.

РекIин ахъай авуна кIвализ аватай Ефимов мягьтел хьана: тавдин юкьвал алай элкъвей столдихъ альбом гъилеваз Катя ацукьнава.

Катя! —Ефимов ччина шадвал ва мягьтелвал аваз кIвализ хтана. — Хьайи кар авани?! Вун икI геж акъатна ман, нихъ галаз атана?!

— Заз рехъ чида, гьавиляй текдиз атана! — лагьана Катя хъуьрена. — Зи свах тIазва, иниз атун «умаз, док тор, ам «йена.

Ефимов ашпаз Абдулжелилаз «илигна. Адан вилери, «вахъ гьазурвал авани, дуст? »—лугьузва. Ашпаз гъавурда акьуна.

— Вуч кIандатIани авазва, доктор! Къавурмишнавай къуьрен карч кIан хьайитIа, гьамни столдал къведа!

— Сагърай, стха, вун гзаф жумарт я! Амма Катя вавай машгъул ийиз хьанач. Бейниван Катя, вуна багьишламиша!

— Абдулжелилак тахсир квач, — Катяди альбом акьална, ам къачур чкадал — этажеркадал эциг хъуву на. — Зун,. бейхабар атана, адалай гъейри ви ашпазди инал заз, вуна сувун яцарин макан, кьакьан тагъда йиф акъудур «ьисани ахъайна.

— Агьо! АкI ятIа, вун машгъул авуна! — ДарИIХ жедай, кьван вахтни хьанач. Антон, заз бубади вун галаз хтун тапшурмишнава.

— Хийир хабар?

— Фейила чир жеда, Антон. — Белки за...

Са белкини авач! Ви хесетар чидайвили, ингье, зун ви кьилив атана. Са багьнани кьабулдач! Къе вун чи хзандин межлисда хьана IкIанда! Мад мугьманар ава,

Зун ваз муыIуьгъ я, Екатерина! Анжах хъел къвемир!..

Заз хъел?! Жедай кар туш! —Катяди яргьал чIугур хъуьруьнарна. — Де ша, чун фин, жанаби док тор. — Катяди, вичин махпур хьиз, хъуьтуьл гъил акал на, доктор «ъецел акъудиз алахъна.

Ваъ, ваъ!.. Зун икI тадиз экъечIна финик квач... Эвел за вун къунагъламиш авуна кIанда, Катя, ахпа куь кIвализ фин.

—Зун ви мугьман туш, ваз межлисдиз эвериз атанвай ччам я. Эгер ччамра фейифейи чкада тIуьртIа, адаз кIвализ элкъведалди са гьафте вахт кIан жеда... Ша, ша!

Доктор тадиз вичин дун дегишна, Катядихъ галаз Брусилован кIвалихъ рекье гьатна. Хуьруьн куьчеяр цифедик квай вацра са гьал экуь авунва.

— Вун и йикъара, Антон, заз гзаф къариба акваз ва, — лагьана Катяди доктордин гъиликай кьуна. — Ваз касни ахквазмач. Бегьем фикирлу я. ТахьайтIа, кIаниди гъиляй акъатнани?

Доктордиз и гафарин ван атайла, вичин ччин ягъай хьиз хьана. Алваназ аваз хьайи вичин муьгьуббатдикай Катядиз хабар хьайиди хьиз хьана. Йиф туширтIа якъин, Катядиз Ефимован ччиниз атай рангарай, адан вилерай, руьгьдик акатай гъалаба аквадай. Доктор хейлин вахтунда кисна. Ахпа ада:

. —Захъ кIаниди ава, Катя, — доктор ванцик < гъал; аба кваз рахана, — ам зи гъиляй нивай акъудиз жеда?! Заз чиз вуна и эхтилат...

— Са себеб авачиртIа, и гафар зи рикIел къведа чир... Шумуд йикъар, гьеле, гьафтеяр алатна, вун чи кIвализ хтанач. Хатадай дуьшуьш хьайилани, вуна ччи на бейкефвилин— азарлудан лишанар аваз, «зун дагь вийри туьзлемишзава, абур заз килигиз мягьтел тахьу рай... »—лугьуз, вуна за: кай кьил баштан авуна. Вахъ бес инсаф амачни?!

Катядик хъел акатна, са геренда доктордин гъил ахъайна, са кам кьван гуьгъуьна акъвазна.

— Ви кIвалахар югъйиф талгьана, тек са вун ваъ, цIуд доктор алахъайтIани куьтягь жедач, къвердавай къалин жеда... Дагъвияр гзаф я, вун сад. Хкетрикни квачир зиринтвал вахъ хьайитIани, вири дере рази авун кьилегкъведай кар тущ... Вахъ ял ядай, дуст кьун

вай рушаз бахш ийидай вахтар хьана кIанца, Антон. И дереда вун машгъул я жеди, амма зун ялгъузвили дарихна, дарихна... пад жедай гьалдиз гъанва! Заз вун такур са юкъуз... дуьнья пичIи яз жгъизва...

—Масан Катя! Масан Катя! Вуна багъишламиша, дуст! За гъалатТар ахъайна!.. Инанмиш хьухь, зун инсафсузни хьанва...

Докторди тадиз Катядин гъиликай кьуна, ахпа кьантIардин кьилелай агъуз эвичIзавай тикдал акъвазна, рушан хъуькъвез темен гана.

— Къе вун заз гзаф бегенмиш хьана! Вири гафар, юзунар, агъакьнавай, рикIивай ашукь хьанвай, вафа лу дустунинбур я! Инанмиш хьухь, зун шад я!

Антона мад ва мад рушаз теменар багьишна.

— Къедалди зун шаклу са кар авай, — лагьана Ефимова Катя са геренда дуванханадин варцив акъ вазарна. —Заз ви сергьятсуз наз гваз, такабурлувиаел ди кьиле тухузвай, араара аялвални сарсахвал кака хьай амалар бегенмиш тушир. За вун уьмуьрда, акьул лу са келимани акъудунин алакьунар авачир кас яз гьисабнавай. Хъсан хьана хьи... зун ятъалмиш хьана! Зун вакай катунин эвелимжи себебни гьа им тир.

Къапуйри ванна. Анай кьакьан бармак, чухваяр, «ух галай чекмеяр алай, кьакьан буй алай къазах экъечIна, ам са геренда доктордизни Катядиз килигна, абур вичиз чирна: «Багъишламиша! »— лагьана уяхвалкъалурна, винел хкаж хьана. И векъи касди доктординни Катядин ширин эхтилат кьатIана.

Варз циферин чIулав пердедикай хкатна, кьуд пад экуь хьана. Дереда вахтсуз атанвай хъуьтIуьн гьаваяр акъвазнава. ЯтIани Ефимован ва Катядин рикIери садасад къизмишарнава. Антоназ исятда, Катя вичихъ галаз югь жедалди амукьун кIанда. Руша алатай йикъара хьиз, шит амалар хъийизмач. Вуна хиялда, ам са шумуд йикъан къене аялвиляй экъечIна, гила, акьул балугъ хьана, вичвичин халис иеси хьана. )«3и виликай Урусатдин цуьк экъечIнава, — Антона фикирна, —»ам гзаф гуьзелди, гзаф хуш атирар галайди я. Завай Алваназ авай муьгьуьббат и гуьзел рушал хкиз хьайитIа, зун бахтлу кас тир.... »

IIIкьил

РИКIЕР ИКЬРАР Я

Ефимовни Катя кIвализ хтайла, цлан сятди ирид яна. Гьеле, мугьманар вири кГватI хьанвачир.

Вахтунда атана, доктор, — лагьана Брусилова, агъайнидаказ камар къачуна, Ефимов къаршиламиш на, — Къариба кар хьана... Катюша, доктор кIваляй жгъана, яни?

КIвале аеачир, амма фад хтана, — Катяди вичин ашкъи гьавалу тир рикIи къизмишна къекъифнавай ччин бубадикай чуьнуьхна, ам хъуьрена а патан кIва лиз катна.

Брусилов вичин руш катай патахъ килигиз, амукьна. Ада фикирна: «И иблис мус инсандин шикилдиз къведа эхир!? Гагь им хъел авуна, байкъуш хьана кIвалин мичIи са муртIа «суда, гагь идакай гьаргьар, акъваз тийиз хъуьредай шейтIан жеза... Тахсир зинни зипапанди я, чун яам чIурнавайди. Мурдардиз вердишарна... » Брусилова доктордин гъиликай кьуна, адаз дивандал чка къалурна, ам вични мукьув ацукьна, ччина перишанвилин хъен аваз, гьар еа келима алцумзавайди хьиз, явашяваш рахана.

— Дуьньядиз кьведра «ъведайтIа хупI серее тушир ни! Са уьмуьрда авур гьалатIар муькуь уьмуьрда тик рар ийидачир.

— За икIни лугьун, — доктор суьгьбетдик экечIна, — вич затI тущирди вад уьмуьрдини къени ийидач. ЦIвелинди вич яз, мегъуьнди вич яз амукьда. Амма ципицIриз, ичериз, нарариз... гьуьрмет ава. Абуру чпин са уьмуьрда гьикьван инсанар шад ва тух ийида!

Докторди, Брусилован гъавурда гьат тавуна, инал авур эхтилатдик округдин дамах гвай начальникдин фараш гьалар пузмишIна. Аниз фикир тагана, докторди давамарна:

АцIанвай къапунихъ вичин ван ава, пичIидахъни вичинди...

Ви философия инал кутугнавач, доктор. Исятда арада авайди зунни зи паб ва Катя я... Чавай Катя хъсан вердишариз хьанач. Ам агакьнавай руш я, амма амалар, крар сарсах аялдинбур я.

Къедлай кьулухъ, Барис Александрович, Катядиз а тахсир гумир, ам гзаф хъсандиз ацукьна къарагъдай чка чидай, фидайни тефидай жигъирар аквазвай, лугьудайни талгьана кIаниди кьатIузвай инсан я. Вуна багъишламиша, зи философия я ваз, я ви гьуьрметлу юлдашдиз, камаллу Катядиз талукь туш! За инал ви фикирдикай хабар авачиз хиялар авуна, абур мецел > гъана, кьун тавунвай чкадал лугьун хьана.

— В« тафар, Антон, дуызIбур яни, тахьайтIа — зара фатдинбур? — Брусилова хабар кьуна.

— За ваз гьакъикъат лугьузва. Зун шад я!

Докторни Брусилов хейлин вахтунда эхтилатрик кваз хьана. Абур Катядилай элячIна пачагьдин политикадал кьван атана.

— Валай, доктор, заз са шумуд варлу терекмади, алишверишчиди... шикаят авуна, —Брусилова вичин ван векъи авуна хьиз башламишна. — За вун абурун вилик тахсиркар авунач. Анжах чи политика, ваз чида, иира девлетлуйриз далу яIгъун я. Чкачкада, гьар са юкъуз жуван государстводин хатасузвал таъминарун я. Эхиримжи йисара Кавказда кьиле фенвай вакъиайри дагъвияр хейлин няс авунва. Инара пачагьдин аксина эхтилатар ийизва, гьеле, мурдар къаравилияр ахъайзава. Абур дагъвийриз цавай аватнавач, Бакудай, Тифлисдай, Грознидай... гъанвай ксар ава. Вакай, геле вазни хабар авачиз, инра гьатнавай авараириз куьмекчи хьанва. Гьабурун идеяяр хуьзвайди хьанва. Гьина хьайитIани «есибрин тереф вуна хуьзва, девлетлу батIул авун ваз закон хьанва... Фикир ая, гьа икI хьанва.

Ефимова округдин начальникдиз руьгьдин секинвилелди яб гана. Вучиз лагьайтIа, ихьтин эхтилатар авун Брусиловаз, гьеле фадлай адет хьанвай кар я. Вири межлиера начальникдиз гъалатIар, ягъалмишвилер виликамаз хълагьун адет хьанва.

Хейлин кисна, ахпа докторди сабурлувилелди, гье, ле тIимил кьван ччин а уьтчкемвилин, вичин амалрал разивилин лишанар аваз лагьана:

— Ажизбуруз, кIелзавайбуруз куьмек авуна, абу рун гъил кьун, абур уьмуьрдин хаталу ва чешн улам рилай алудун, мегер пачагьлугъдиз зарар авай кар яни? Заз чиз, за дагъвийрив куьмекдин гъил вугун урусринни лезгийрин дуствал хъсанди, мягькемди, яргъал заманайрал къведалди дурумлуди авун я. За мад хълагьда, лезгияр яракьривай, солдатривай

муьтIуьгъариз жедач* абур яракьрини солдатри пис къарсатмишзава. Дагъвийрин хесетар заз хъсан чир хьанва: хъсанвал абуру рикIелай алудзавач, амма писвал авурла, ччанарилай, хзанрилай, малдевлетдилай гъил къачуна кьисас къахчунин—писвал хъувунин жигъирриз физва... Чун, урус халкьдин векилар дагъвийрин арада гьикьван мергьеметлу, гьикьван хъсан хьайитIа, гьа гьакьван дагъвияр чални мергьеметлу жеда... Инра зегьметчи халкь азиятдик ква, ятIани ам секин я...

— Мукъаятвилелди «Гвалахдай за> мана я, доктор, заз чиз вун гъавурда акьуна.

Дагъвийрин арада доктор Ефимовахъ авай стхавилин гьуьрметди округдин начальник, Дагъустандин областдин кьиле акъвазнавай пачагьдин итимар, гьеле Кавказдин губернатор кардик кутуна. Губернаторди округдин начальник Брусиловаз Ефимовал бегьем гуьзчивал авун тапшурмишна. И серенжемдал бес тахьана абуру Ефимов, Дербентдиз, ПортПетровскдиз дегишар авунин месэлани эцигна. А фикирар кьиле фенач. «Санизни зун къведач. Эгер за авунвай къелетар аватIа, кIвалахдилай алуд. Зун ина, инфекцияр къведай, ам чкIидай уламрал акъвазна, дагьвийриз «уьмек ийидайла, гарнизондин саламатвал хуьнин къайгъуйрик квайла, масаниз акъудун — пачагьлугъдин ва халкьдин вилик тахсиркарвал авун я... » — лагьана Ефимова Дагъустандин областдин санитарное управлениедиз чар кхьена.

Доктор Ефимов тахсирлу ийиз хьанач. Анжах: «Гуьзчивал ая, дагъвийрин арада ам вучиз аватIа чир ая... » — лагьана областдай чар атана, гьа идалди гуманлувал артух авуна, доктордин гуьгъуьна жасусар ттуна.

Катя атана, ада бубадихъай чинеба Ефимоваз гъил элягъна, вичин «ьилив эверна са шикил къалурна, руша рикIе са фикирни авачиз хабар кьуна:

— И гуьзел рушаз, Антон, вуна Тифлисда куьмек авурди яни, тахьайтIа?..

Ефимов фотокарточка къачуна, адаз килигна. Шикилдикай адаз Алван килигна. Бирдан рикIи цIай кьур хьиз, доктордин нефес дар хьана, кьиле жуьрбажуьр агъур хиялри пехъивал авуна. «Аквар гьаларай, Катядиз Алван заз кIан хьуникай хабар ава» — фикирна

Антона. «Хьайиди жеда» — лагьана Ефимова вичин альбомдай Катяди, ихтияр авачиз къачунвай фотокарточка жибинда хутуна, са гужбаладал, руьгь секин касдиз хае ван туькIуьрна лагьана:

И шикилар, Катя, заз зи докторвилин практика кьиле тухун, са вахтунда рикIел хкун яз янавайбур я... Руш гзаф гуьзелди я. Ам гьа и Ахцегьа яшамиш жез ва. Зи вах я! За ам и мукьвара кIани гададиз гъуьлуьз гана, ам бахтлу хьана...

Ам лезги руш я эхир, вун урус!.. Ваз адакай вах гьикI хьана, Антон?! —Аламат хьанвай Катяди хабар кьуна.

Ам яргъи тарих я...

Ваз минет хьуй, Антон, ахъа ая! И руш лап гуь зелди я.

— Гьайиф тушни, масан Катя! Вун хьтин гуьзел, зи рикIиз акунач! — Докторди вичин гъалаба чуьнуьхна.

Ефимов фотокарточка жибиндай акъудна, вичинни Алванан шикилриз садра килиг хъувуна, агь аладарна хьиз лагьана:

— Заз пай авачир гуьзелвиликай вуч дад ава?.. Инал Ефимова Катядиз, Алванакай хьайихьайивал

суьгьбет авуна. Амма вичиз и руш вичиз кIан хьуникай келимани сивяй акъуднач. Шикилни рушаз хабар авачиз фотограф, вичин дуст Гьасмана ЯIГъайди лагьана

Алванан шикилдиз килигна, адан уьмуьрдикай суьгьбет авурла, Ефимов мад дарих хьана. Адан яиялар гзаф яIргъариз фева: «Вучиз зун гавур я?! И гафар гвай ругьанидиз лянет!.. »

Николай пачагь тахтунал акьалтна са шумуд йис ятIани тамам кьунин гьуьрметдай Брусиловани адан папа туькIуьрнавай къунагълух башламишна.

Столдихъ Ахцегьрин > къеледин чIехибур, хуьруьн виликкьилив, квай кьведпуд кас ацукьна. Катяди Ефимовазни вичиз садсадан патав, яру махпур чIугунвай буржунар алай, гуьзел нехишар атIана туькIуьрнавай хвехуьн «Iарасдин кьве, кресло эцигна. Столдин кьиле ацукьнавай Брусилова къарагъна ва пачагьдин сагълугъдай къунагьлухIда авайбуру сифте бокалар хъун теклифна.

Ефимованни Катядин арада чинебан суьгьбет авай

ди, абуру садасадаз инал иййзвай къулЛугъ акур манри шаксуз и кьве кас чебчпел ашукьалмашукь хьанвайди тестикь авуна.

Къунагълухда авайбур ичкиди къизмишарна, кьведкьвед хьана суьгьбетрик квайла, кIвализ кьецIи ийизийиз, тапас квачир, амма гуьзел кац атана. Нубатнубатдал кIвалевайбуруз килигна, виридалай элячIна атана ада Катядин къужахдиз хкадарна. Руша кациз тавазвилер авуна.

Алатдайди туш, —лагьана Катя кац къужахда аваз къарагъна. — 3« Набуд кеудай вахт я. Ингье ззхъ IКъакъIвез атанва.

Набуд? ТIвар я»и? — Антона хабар «ьуна.

Эхь, тIвар я. Идан кьилел къаза атайди я, за им ксурда. Катя кац гваз муькуь жЬвализ фена.

И легьзеда Ефимоваз къунагълухда авайбурун къвердавай къати ва къалин жезвай ванер хъхьанач. Ада фикирарзавай

Са юкъуз гуьзел дагъви дишегьлиди, гъилин тупIар кумачир, амма жегьеннемдин азиятди кана ажуз хьанвай, вадругуд йис яш авай гада амбулаториядиз гъана. Дишегьлиди аялдин гъилел чIередикай аватай еке къван алукьна тупIар эзмиш хьайиди лагьана. Дидедин эхтилат кьатIана хьиз, аялди гьарайна. Ада, зичин тупIар патронди, а патронни вичиз Къули халуди гайиди ва чкIулдал адан къеневай затIар акъудзавайла, гуррр... ван авурди лагьана. Дидедин рангар атIана. ам гада къахчуна хъфиз гьазур хьана. Ефимова аял больницада тун истемиша. Духтурди аялдин тупIар галатай дуьшуьш чкадал фена ажтармишна. И гуьзел аял гьарамзадавилел уьмуьр кечирмишзавай, инсандин шикилда авай са къанлу иблисдин, арвадбазвилин гъуьрч хьана кьван. А жфирди вичин нефе патал дуьньяда авай кьван алчахвилер ийидайди доктордиз тестикь хьана. Гададин буба кечмиш хьана. Адан гуьзел диде вичиз Iкъачунин план туькIуьрна, а алчахди хендедедин аялдин гъиле хъиткьиндай патрон вугана. Адан къаст аял пуч авун хьана. Хендеде гуьгъуьна аял аваз, вичин пуд лагьай паб хьунухь адаз кIан хьанач.

Доктор хияллу яз акурла, Брусилова спелрилай гъил чIугуна, цIикен хьиз яру ччин цавал кьуна лагьана:

— Антон, вун фикирлу вучиз я?

Авач... И мукьва кьиле фейи хаталу са дуьшуьш рикIел хтана.

Антон, адакай чаз суьгьбет ая! — Катяди ми нетна.

Ефимова аялдин, адан дидедин кьилел атай дуьшуьшдикай суьгьбет авуна, эхирдай лагьана:

— Ингье, и эхтилат авуник зи мурад вуч я лагьана суал вугун мумкин я. Мурад, заз чиз, якъинди я: ин санди вичин уьмуьр тек вич патал рекье тухвайтIа, адак обществодин пай «утун тавуртIа, а уьмуьр обще ство патал хаталуди я лагьай чIал я. Ахьтин «фирдин хци вичин уьмуьрдин къулайвилер патал тарашда, рекьида, къакъудда, алцурарда... Аялдиз къаст авун алакьай жаллатIдивай гьа вуч хьайитIани ийиз жеда.

Межлисда авайбур кисна доктордихъ яб акална, амма гьич садни и суьгьбетди къарсурнач. Брусилов гьеле, и эхтилатдин ван тахьай хьиз кьуна «ъарагъна, са себебни авачиз къецел экъечIна «Iвализ хтана. Начальникди: «Гьинал хьайитIани и «асди прогреесдин эхтилатар ийида... Ида вичин кьил еке хаталувилик вутунва. Катядиз ам рикIивай, кIа< п кьайиггIа четин я, аял бедбахт жеда... » — фикирна, фу нез эгечIна.

Доктор къарагъна, вичин пальто къахчуна хъфидайла, Катяни къарагъна.

— Гьиниз я?

г— Дуьз лагьайтIа, Катя, зун кIвализ хъфизва...

— Вучиз, Антон?

За къе кьил чIугуна кIани гзаф агъур азарлу ава, аквар гьаларай, адан итимар зи рикIинихъ а«ъ вазна мягьтел я. Де сагърай! Сагърай жанабияр! — Антон, кьилер хкажай кефли яз къизмиш хьанвай кIвалин иесидиз, мугьманриз ахкунач. Амма Катяди, рекье пальто алукIизалукIиз, гьерекатна Антонахъ ага кьар хъувуна.

Антон! Зуини вахъ галаз... вун рекье хутаз фида!.. •

— Зун?.. Зун в, и рикIиз фида, Антон... Тадачни?!

— Буюр, Катя! Буюр, дуст! — докторди Катядин гъиликай кьуна, абур кьведни Ефимован кIвал галай патахъ фена.

1Укьил ГЬАЖИМУРАД ХТАНА

Гзаф живер къвайила, чинра лугьудайвал, ацIай гатIалай атай кьуьд, кесибрал азаб акъулдна, явашяваш кьакьан дагьларал хкаж жезвай.

Гатфарин дем мукьваллайди малум ийиз и юкъуз чIередан нувкIре вичин къариба «Игьи... Игъи... Игъи... » —ванер хуьруьз чукIурна, ам муг эцигдай тIеквенриз килигзава. Гьаваяр хейлин уму хьанва. ЯтIани, гьеле серинрив гвай, лекъвера акъвазнавай ятари са чIар кьван мурк кьунва.

Гьажимурад хъуьтIуьн варцара фейи падни чин тийиз квахьна. Кваса Бакудин шегьерда, Сабунчида, Грознида, Белижида, Дербентда акуна лугьуз хабар хьана. «Гьажимурад катнава» — лугьудай хабарди Ефимов бегьем мягьтел авуна. «Вучиз катрай? » — лагьана фикирлу яз, ам инсанрин арадиз атана вири чирна. Ингье, кьисасдин тарих ихыинди хьана... Панагьаз Ахцегьа авай вири чайчийрин дердибала хъсан чиз хьана: Абур Гьажимурада муьштерияр къакъудна барбатIзавай. Кваса базардиз къведалди хийир къачузвай чайчияр, ашпазар, гила ам атуник зарардин иесияр хьанва. Чаяр самоварра, шурпаяр, бузбашар къажгъанра баят яз амукьзава.

Гьажимурада виридалай ужузни гайила, хуьрекарни тIямлубур ийизвайди вири муьштерийриз чида. Кьаравили, гъил ачух, Кваса базардин михьи яд авай булах хьана. Ахцегьви, дагъви, шегьерэгьли вири адан туьквендин муьштерияр хьана. Адалай гъейри Гьажимурадахъ еке, сад хьанвай «IеретI фялеяр гала. Абурувай маса чайханайра чпин рикI ачухна рахаз жедач,

Панагьа Гьажимурад катардай «амал» дуьзарна. Ада чугундин шуькIуь са чIиб яргъивилел алай турба жугьурна, ам барутдай ацIурна, кьве кьилизни кIевиз кIевиз кIумпар яна, ам IкIараодин са чхадин къенечуьнуьхна, чайханачийрикай садав вугана хьиз, лагьана:

— Къачу! Вот, что... И кIарас пIиренди я. Зав ам шейх Гьаруса вугайди я... Им Гьажимурада къулак кутун кумаз, ам барбатI жеда: са муьштерини дьяволдихъ амукьдач.., Идак дуьаяр ква...

Чайчи гзаф шад хьана. Ада Г. ьарусазни Панагьаз дуьаяр авуна, тадиз чха Гьажимурадан чайхана алай вал тухвана. ...,

Гьажимурада са карвансарадин кIаник квай, кьве рикIин алай туьквен кирида кьуна, гьа ина кIвалахзава.. Ашпаздин самаварар туьквендин къене ава, амма хуьрекардай къул чайханадин рикIийив, къецел ала. «ПIирен кIарас» гвай чайчи атана, Гьажимурадан къулан вилик квай кIарасрал ада хъуьчIуьк квай чха вегьена, туьквендиз вил яна, вич касдиз такурди тестикь хьайила, ам экъечIна хъфена.

Рагъданин вахт тир. Гьажимурада, кьве сеферда ргай хуьрекар маса гана, исятда пуд. лагьай сеферда атир алахьиз цIийи шурпа гьазурзавай. ЗатIни кьатIун тавур Квасади къулан вилик квай чхаяр далбадал цIуз вегьана, вич туьквендиз хтана. Са гъвечIи вахт алатайла, къецелай къумпара пад хьайи хьтин гужлу ван акъатна. Туьквенда авайбур са легьзеда къизмиш руьхъведини руквари басмишна. Гьажимурад, адан гуьгъуьналлаз туьквенда. авай муьштерияр ччанара кичI аваз къецел катна. Аб. уруз къеледин буржарилайи туьквен къумпарадив ягъай хьиз хьана, абур «чкIизвай туьквендай» катна. Гьажимурад элкъвена килигайла, адаз вичин къул чкIана, къажгъанар карвансарадин гьаятдиз гадар хьанваз акуна.

Агьвалатдикай хабар авай чайчийри, Панагьа алтIушнавай жемятдик кваз, са_ патавай акъвазна, Гьажимурадан бедбахтвилел шадвилер ийиз хьана.

Гьажимурад и арайра ахкур кас хьанач. Чайханадин самаварар дуванханадай атай къазахри туьхуьрна, къажгъанрай чкIай якIар кицIеризни верчериз хьана, вири ахлахьна.

Жанаби Борис Александрович! — лагьана Панагьа, и няниз округдин начальникдиз икрам авуна. — Пачагьлугъдиз хаталу лагълагъар ийиз хьайи са кун за чкIурна! — лагьана ванцик уьзагъвални дамахун кваз Брусиловаз хабар гана.

— Хабар ава, Панагь! — жаваб гана Брусилова, вичин чинеба агентдин гъил кьуна. — Пис хьанач...

Панагьа инал хьайихьайивал Брусиловаз суьгьбет авуна, ам ччанда кичIни къалабулухвал аваз, йифен чIулав алухрик кваз, аич полициядин начальникдин кьиливай хквезвайди касдизяи къалур тавун мурад яз,

баябан йацIун кьеряй агъаДал эвичIна, кIвализ хъфена.

Исятда Гьажимурада чайханада кIвалахзава. Ам базардин къапандин терезар алай майдандин «Iаник, гзаф инсан алтIушдай чкадал ала. Чайханадин вилик рагъ алай, михьи, хейлин яргъи айван ква. Ам кьвед лагьай мертебада хьунилай гъейри къулви «ъене авай, са гзаф къулай чка я.

Гьажимурад хтайла, Бакуда авай дустари гайи тIимил кьван пул адав гваз хьана. Ахцегьа авай дустарини гъил кьун хъувурла адаз цIийи чайханадин бине киреда кьадай, ахпа гъиле къекъведай маядин пул хьана.

Гьажимурадаз доктор атайди акуна, «ьару амалар авуна, чуьнуьх хьана, Ефимова рекIинилай къене патаз камни къачунач. Ана къалшшринни цIивиндин гумар, «ъавурмишзавай якIарин ял гьатнавай. Доктор рагъ гьатнавай, михьи гьава алай айвандик эцигнавай столдихъ ацукьна.

Гьажимурадавай акъвазиз хьанач. Ам чайдай ацIанвай чашка гъиле аваз доктордин мукьув атана, гъиле авай къапар столдал эцигна, мягьтел яз, кьил гагь са къуьнел, гагь маса къуьнел вигьиз, хейлин вахтунда Антоназ килигна. Доктордик бегьем хъуьруьн кутурдалай гуыъуьниз, адав гъил вугана.

— Вун хвашгелди, ччан доктор, сафагелди!

Сагърай, Гьажи! — доктор Квасадин цIай хьиз яру хьана къекъифнавай ччиниз килигна мад хъуь рена.

Ина гьикI хьана, Гьажи стха? — Вуна къе вири мамачи къарийрив за вуганвай спиртар хъивегьнавай хьиз аквазва?!

Зи кьилел атайди атана: а дуьщуьш, доктор, мажалук ахъайда, — Квасади вичин цIу кана илигна Шш спелар, рцIамар, кIакIамар къалурна. — Зи кьи лел атайди гьич инанмиш тежедай дуьшуьш я... Хъсан хьана, шагьидар ава. Абуру хьайихьайивал суыьбет авун лазим я...

— За кьарай кьадач, Гьажи, минет хьуй, ахъа ая. — Доктор кIевиз акъвазна.

Буюр, доктор. За ваз зи кьилел атай дуынуьш дикай эхтилат ийида... ша, и къулан вилик ша!

Анал вучда, Кваса?!

— Дуьшуьш гьа и. къулан къеняй акъатна, гьа гьадан видик кьиле фена эхир.

Чайханадик хейлин инсанар ква, абурун арада, Илас, Гьасман, Султан Межид ава: ибур вири «Квасадихъ вичин «ъул галтугна... » — лугьуз хуьре чкIанвай хабарди, кIвалера пакаман фу тIуьн тавунмаз, ингье и чайханадиз гъана. Хабар кьуркьурдаз Квасади кьил юзурна, вичин дертлувал къалурна, «сабур ая» лугьудай ишараяр авуна. «Яраб ина гьикI хьана жал?! » — лугьуз чайханада авай ахцегьри фикирар ийиз, Квасадиз мажал жедалди сабур авунгц чаяр хъваз, шурпаяр нез ацукьнава. «Им алишвериш гужлу ийидай хъсан багьна хьанва» — фикирна Гьажимурада вичин кьве самаварни буш авуна. Бузбаш, шурпаяр маса гана, эхир затIни амачир къажгъанрин кIанери ван авурла, ада са геренда ацукьна вичи фу тIуьна, ахпа эхтилат башламишунин нубат хьайила, иниз Ефимов атана.

⇐ Предыдущая 11 12 13 14 151617 18 19 20 Следующая ⇒