НЕК МАСА ГУЗВАЙ РУШ 8 страница

вун вири дуьньяда русвагь ийида, иниз жумла жаIII шагьид жеда! Муьхцяй экъечIнавайди вич я, амма Iлалдин рекьин юкьваллай зун беябурзава?! Пул мл эциг, тахьайтIа жумла жагьан шагьид жеда, за 1 мусурман уьмметдиз, Мегьамедан шариатдиз акси тирди, мутIлакьан, шаксуз чирда, ахпа элдивдашIлагъ ийиз тада!!

Эхиримжи келимаяр Гьажимурада гьарайдал лажа, ам къецеллай рекГинихъ фена.

Акъваз, акъваз! Я кьейи хва Кваса, акъваз! — а рус кушкушдал рахана, ада Гьажимурад кьуна, пул и"! турба кьуран ччилел гадарна. — Гьисаб ая!.. Жуп пай «ъачуна, лал хьана аклад!.. Иниз инсаиар псда!..

Гьажимурада, ажугьлувили дели авуна, ччанда зур

IIш сабурсузвал ттунвай Гьарусан вилик турба ахъай. Iадиз пул ар гъисабаа.

— Кьудкъад манат! — Гьажимурада гьарайна. — Кьудкъапии цIуд, имни виш... Вишни муьжуьд... И къара пуларни артух... къахчу, къази Гьарус, гила жув ахлад, а. хлад!

Кьазиди рекГиниз в ил ер яна, турба къахчуна, ам лбадик кIапикай чIулунал кутIунна,

Ви пай, Кваса, за акакьарда...

Къазиди рак ахъайна, ам угъри хьиз, кичIезкичIез гьар патаз килигна.

— Къашкъа духтурдикай цуькведилай атъур са келима ви сивяй акъатайтIа, за вун, къази Гьарус, русвагь ийида, кьин хьуй, жумла жагьан иниз шагьид жеда! Де ахлад! Заз вун акунач...

Къази Махлус къаридин харапIайриз папар ракъурна, вич рикIик гъалаба кваз Гьажимурадан гуьгъуьниз фена.

«Къекъвераг Кваса малжамалда рикI аваз Махлус къридин кIвализ атанвайди тир, къазиди фикирна, — адан сивив исятда кIараб вигьин тавуна жедач... тахьайтIа, ада вичиз акурдакай бегьем къаравили туькIуьрна, зун иблисди хьиз беябурда»...

Чайханадай Гьажимурад са туьквендиз эверна, гужунал туькIуьрнавай, амма къалпвал. малум жезвай миливал ччина аваз, къазиди вичин ван алишверишчидикай чуьнуьхна хьиз лагьана:

Дадбидад, Кваса, зун беябурмир! — къазиди минетна. — За ви пай пулни гъанва... Маларни гуда!..

Зун гафунилай дамиш тежедай кас тирди ваз чир жеда, жумла жагьан шагьид я, за, гьеле, касни я базарда, я хуьре, кIвале маса ганвач. Вунни маса гу дач, къази. Амма вуна за лагьайди ийида: варавара гьа! Вуна Къашкъа духтурдиз такIанвал ийиз тахьуй! АвуртIа ви вайни гьал жеда!.. Ам зи стха я!

Башуьсте! Гьажимурад, жуван пай къачу на...

Вав, акъвазрай, къази... Заз пай авач... Вуна заз пай туькIуьрна жеди, амма кфир жадуди зулумламиш на кьейибурувай къакъуднавайди, зи туьтуьхда акIана амукьда... Жумла жагьан шагьид я, кIандач, кIандач...

Гьажимурад зегьерлу гъуьлягъдикай хьиз, Гьарусан гъиле авай пулуникай катна хъфена. Бес и касдиз пул герек тушни? Эхь, гзаф герек я, амма Гьажимурадаз тарашайди кIандач!

Къази Гьарус, фекьияр, инра авай «жерягьар»

Кьашкьадин серенжемри вучиз къарсатмишзаватIа, Гьажимурадаз шаксуз чида. Абуру араара, докторди кутазвай михьивилинсагъламвилин рекьер касни квачир баябанбур авун мурад яз, чпихъ авай кьван чиркин уюнрикай, менфят къачузва. Ингье, Гьажимурад вичин камаллувилихъ, кьатIунрихъ инанмиш яз дустуниз — Ефимоваз манийвал гузвайбурухъ галаз кьуршахар кьун патал майдандиз экъечIнава. Са сеферда Кьашкьа гзаф дертлу яз кисунин себеб чир хьайила, Гьажимурад мягьтел амукьна. Доктордиз и кжъуз округдин кьиле акъвазнавай полициядингьампа Брусилова: «Ругьанияр, авамвал и дагълара чи пачагьлугьдин умудлу даяхар я, абурук хкуьруниз за рехъ гудач, »—лагьана кьван. Дустунин перишанвили Гьажимурадан рикI тIарна. Гьа йикъалай Квасади къазидин, фекьийрин, «жерягьрин» «ччан алай чкаяр» ахтармишна, абур чеб вуч метегьар ятIа халкьдиз чирунин мурад пилик эцигна. Ингье, ам мавгьуматдин чIураллай жанавуррин гьиллебазвилин, гьарамзадавилин рекьера баят хьанвай «жерягьрин» геле ава. Негь амалар, къаних нефе, чIулав крар, юзунар докторди къалабулух кутунвай кстахрихъ авайди чизчиз, Гьажимурад абурун астIар пад винел ийиз алахънава. «Угърудиз угъри! » лагьайла цIай кьада, — фикир авуна хиялди тухвай Гьажимурада, — ада, гьеле кIулал тарашай гьамбарханадин ругни, хуьшреканар аламаз, субутдай делилар авачир вун беябурда, вакай буьгьтенчи ийида... Лмма чуьнуьхдайла авур фендигарвал, чуьнуьхайди алай чкайрин тIвар кьун бес я: угъри рикI акъатна рскьидач, амма адаз кыиникьив барабар азаб гуда, ам кисда, лал жеда, ахпа ам чуьнуьхайди вахъ галаз пай мм из гьазур я. Ада минет, дадбидад ийида, ви вири мурадар, метлебар, тIалабунар элбаэл тамамариз вичин 11. азурвал малумда. Са гафунал ам ви лукI я... ».

Къе Гьажимурад, Николаян са къеледа авай кьушунри рей гуз тунвай къудратлу пагьливан кьван шад м. Зарафат туш: къедлай кьулухъ округдин ругьанийрин кьил къази Гьарусан ччан алай чIулав лекейрал Ква| адин тупIар ала. КIанивал тавуртIа, Гьажимурада и чIулав лекейрал тупIар илисда, а вахтунда къази элдин пилик, алчахвялер дуьздал акъатай жасус хьиз ярх жеда.

Гьажимурада вичиз къе акурди, вичи яб гайиди вири Ефимоваз лугьудай. Гьайиф, гьайиф, ам яргъа ава! Квасадивай акъваз хьанач, ам Хинез хъфидай итимдихъ къекъвена, ингье, исятда доктордиз чар кхьидай касдин кIвалихъ фена. Ихьтин кас Панагь хьана. Юристди Кваса душман хьиз кьабулна, адан саламдизни жаваб тагана атайдаз далу гана ацукьна.

— За авур зарафатдикай, Панагь, гьеле, бендедиз хабар авач, иниз жумла жагьан шагьид я, — лагьана ашпазди кIвале вилер къекъуьрна, и «Кьуьзуь субай дин» гьал ахтармишна. Ина кьилерал «ичер» алай кьа кьан кровать акъвазнава. Цла еке, амма гьафтедин руг алай буйдин гуьзгуь ава. Кроватдаллай месер дуьз тахвуна, йикъар алатнавай. Столдал кьуранвай фан, якIун кIусар, патар тIуьнвай са шумуд ич, куьлуь авунвай чичIекар ала. Столдин кIаник чехирдин бутыл каяр къайдасуз гьалда гадарнава.

Панагьай хейлин вахтунда ван акъатнач. Эхир Гьажимурада пенжер ахъайна, эхтилат давамарна.

— Вун чайханайриз хквезмач эхир? Вири рикIелай алудна тур, Панагь. Зун галачирла, жумла жагьан шагьид я, вун дарих жеда... Яда, Квасадикай хъел къведани? Чун исятдилай туьхкIвенва! Ма зи гъил! Ччан жуван, ччан жуванди! Ччарадакай дад авач!

Гьажимурада Панагьав гъил вугуда.

— Дьявол я вун, Кваса, халис дьявол я!.. — ла гьана Панагьа ччин чIуру яз Гьажимурадан гъил кьу на. — Мад вуч хьана, ийидай зарафат, къаравили ава жеди, дьявол?

•— Ваъ, ваъ! Вуна заз исятда чар кхьихь!

— Низ я!

— Исятда ваз чир жеда...

— Кьил тIазва...

—Исятда туькIуьрда! — Квасади жибиндай хъзадай затI, юкьва якIун кIус авай, са гъил кьван фу акъудна.

— Ви кьилин ван заз базардал атана. Ана ттум ттумуниз яна, къармахри ччил чализ, кьве жанавур ацукьна, кьведани къув язава...

— Вун гьахъ я, дьявол, гьахъ я... — чехир акурла Панагьан гуьгьуьл ахъа хьана мили хъверна хьиз, ку мазкумаз кьве истикан хъвана, ам чар кхьиз ацукьна.

Са шумуд Югь идалай вилик, Панагь арзачи яз Прусилован кьилив фена. «Чайчи Гьажимурада гъиле глпур аваз зал гьужум авуна, арада итимар гьатна кьун хъувуна... » — лагьана тапарар туькIуьрна. Амма «гапур» кьатI галачирди хьуникай, юристди вичвичелай фейдикай, вич ашпаздиз буржлу хьуникай келимани авунач. Инал Панагьа Ефимованни Гьажимурадан дуствиликай суьгьбет авуна, абуру кIан хьайи и> алатда, никай хьайитIави зарафатар авуна, хъуьруьнаруналди йикъар акъудзавайди тестикь авуна.

Брусилова Панагьан ажугълувиликай менфят къачуна, ам гьа и йикъалай: «Чайханада кIватI жез чкIизиай гиманлу ксарин ва халкьдихъ акахьнавай Ефимован гуьгъуьна ттуна. Брусилова Гьажимурадахъ галаз туьхкIуьн, Ефимовахъ, адан амай дустарихъ галаз лап хъсан алакъада хьунухь Панагьал кIевелай тапшурмишна. И кьиляй, «вуна вун жумарт яз къалура! » лагьана полициядин полковникди, «вири квез кIенип. IЛ ийида, жанаби начальник! » — лагьана хуруз гъил яна, икрам авур Панагьан гъута пулунин векьрекьарзавай чарар ттунай. Начальникди Панагь рекье хутадайла адаз, «Зи гъилин ачухвал валай аслу жеда» — лагьанай.

Ингье, межлисдин къизгъин вахтунда, Салманан кIвализ са дагъви атана, ада Ефимов хабар кьуна, адав чайчи Гьажимурадан тIварунихъай чар вахкана.

Ефимовак къалабулух акатна. Адан* рикIе гьа гьалатда вилерал накъвар алай Алван гьатна, тадиз чар аладарна, ам кIелна:

«Гьуьрметлу духтур стха!

Жумла жагьан шагьид я! Ви гзаф кIени, чIехи диде, Мухлус къари вичин вири мажузатарни кереметар, мелII. амарни жадувилер гваз и дуьньядикай хъел атана. а дуьньядиз катна. Вичиз хъсан сят хьуй! Ада вич реидайла, аламатрив ацIанвай вичин харапIайриз цIай ьун веси авуна лугьузва!? Себеб чидай касни авач... Хажалатди вун къарсур тавурай! Рекьер хаталубур. За исятда чи жерягьрин диде ччилерик рекье твада. и патахъайни са цIийи перцеллай накьвар за адан рал вигьидайдахъ кIевелай инанмиш хьухь! /Iс вун сагърай. Ни стха Гьажимурад»

Чар кIелна Ефимова тух жедалди хъуьруьнар аву» на, ахпа лагьана:

— МичIивилин мад са харапIа чкIана... Им гуьзел кар хьана!

ХХIIкьил

ГИРВЕДАЛ

Зул хъсан атайла, доктор, — лагьана Салмана дагъдин векьерал акьалтуникумаз вичин балкIан Ефи мов алай балкIандив агудна, — дагълар гзаф жумарт жеда...

А жумартлувал заз чидай жумартлувал я, — док тор лезгидал рахана. —И къудратлу дагъларини дагьарри, цIарари анжах ччандилай гъил къачузалакь дай игитвал авай рухвайриз жумартлувилин тIям къа лурда, Салман стха. Абуруз чпин девлетар багьа я. И аквазвай тик кьутIалдай винел экъечIун, атIа чарху кай фин, ахпа кьуьзуь живедин маргъалар фена, дегь заманадин харапIаяр хьана чкIизвай къванерин гьам бардай суван яцар гъуьрч авун, анжах игит касдин кар я! Игитриз и дагълара фу ава. Гьавиляй куьн, дагъвияр, саки вири ччандилай гъил къачуз алакьдай игитарни я!

— Гъуьрч авун, Антон стха, четин кар туш хьи, адаз вуч игитвал кIанда кьван?!

Ваз вуч ава кьван стха, вун дагълара вердиш я. И дагълар, суван яцар такур инсанар мягьтел хьана амукьда.

Ангье, доктор, къаравул яцар аквазва... — Сал мана гъил туькIуьрна, гьеле яргъа авай дагъдилай ца вуз хкаж хьанвай, ятахдин къав хьтин са тепедал алай зурба крчари агъур авунвай кьилер гьар патахъ юзу риз санал акъвазнавай гьайванар къалурна. — Абур зун чпин рекьел къведалди анлай юзадач. Ваз и йифиз дагъларин дем къалурун зи рикIе гьатнавай, духтур. Кеф ина ава, стха!

Ам вуч дем я, Салман?

— Тамашачи жедалди, вуна хабар кьамир стха.

Салмана алатай йифиз дагъвийрикай, суван яцаринни чIурун цIегьерин суьруьйрикай, са жигъирдал чинеба туькIуьрнавай вичин кумадикай, анра авай дармай тир пифин кьачIарикай, ялтан кIарасрикай авур суьгьбет доктордиз лап бегенмиш хьана. Ада исятда •халис дагъвидин парталар алукIнава: кьилел кIук аиачир чал бапIах, кIвачерал гуьзел рангарин нехишар акъуднавай сусан «сандухар хьтин» туькIвей кемер ала. БалкIандин пурарихъ кIурт ва япунжи кутIуннава. Абур дагъда кьиле фидай демина гзаф герек затIар и. Доктордив кьатI атIанвай винтовка вуганва. Адан гьибеда недайхъвадай затIарилай гъейрй, кIвачериз ядай къармахар, чIарчIин яргъи еб ава. И бур вири дагълара чарасуз герек затIар я.

— Исятда, Салман, чун и гуьзел вирерикайни раха дачни? — докторди хкетрик тсвай хьтин, рагъул чIурал алай кьве вир къалурна.

— Ваъ, духтур. Чун югъ кумаз чи кумадик ацукьун шартI я. Чна балкIанризни саламат чка жугъурун ла. шм я. Вирикай, ахпа атIа, чна рекье ттур бубайрин чкIанвай куьгьне кIвалерикай суьгьбет ийидай вахт къведа, стха.

— Рази я, — лагьана доктор, рагъул ранг къачунвай Iлгъдин векьерай кьилер маргъалри кьунвай дагълар 1 алай еке кьве в, ирин, вилини лацу ятарал вилер алаз ишелди фена.

Югъ нисинрилай алатнава, гьава гзаф хушди я.

Салманни Антон, кIане тIимил кьван элциф яд авай

црин са дередай винел физва. Абуру и яд гагь чпин

чапла пата, гагьни эрчIи пата таз хьана. Дереда лап

кьилел куьрсай эйбежер чархар, дагьарар ава. Чарха

рикай садан «гьаятдал» зурба са севрени адан йис бе

|, ем тахьанвай кьве шарагди, са ккуьникайни къайгъу

I. ун тавуна, ччанара рагъ ттуна, мукьуфвилелди

квазвай чкаяр чухвазва. Абур гъуьрчехъандиз акуна,

!. а гъилин ишара авуна доктордизни къалурна.

Дереда азайбур север алай чархун кIаникай фин лайм я.

Абуру чал къванер гьалчда гьа! — доктор сифте русдал рахана, ахпа вичин дуст Салманаз и чIал те ирди рикIел хтана лезгидал давамарна. — Абур винел, VII кIаник... чун хаталу рекье ава, къван гадарда...

Вун килигаз хьухь духтур... Исятда абур чуьнуьх ьижеда. Абуруз чпин магъара авай чка, чаз акун зер гли хуш кар туш. А север ина заз пуд сеферда акуна. Iпик хкIун тавурла севре инсандиз гьич вилни ядач.

— Квахьпа хъфена! — доктор север алаз хьайи чархал вилер аламаз рахана. — Чаз са вил яна катна.

Доктрин Салман севрен магъара авай чархун кIаИIIк. и"! фона.

Лна магъара авайтIа, Салман стха, инал, адан кIаппк кIарабар, келлеяр... баят жедай...

ЛкI хьайила, духтур, ам сев тахьун лазим я хьи. Сопор, Антон стха, кьил саламат ийидайла, эвелниэвел «шин фендигарвилихъ, ахпа къуватдихъ: сарарихъни къармахрихъ инанмиш я. Гьич са севрени вичин магъарадин мукьварив кьур гъуьрчекай амукьай кIарабар тадач. Абур кучудда, тахьайтIа, тухвана лап яргъариз гадарда. И севре вичин «гьаятдал» алай кIарабар са сеферда гадардайла заз акуна. Ада кIарабар, ингье, гьа и дереда селди пехъивал ийидайла, гьа гьадан юкьваз гадарна. Хатадай къерехдал аламукьай кIарабарни келлеяр, анихъай эвичIна атана, селдиз хъивегьна. Ингье, атIана лекьерин муг ава. Лекьер чпин луварихъ, муг алай, рехъ авачир дагьардиз инанмиш я.

Чархун синерал пуд лекь ацукьнава. Гьаларай вири динж тир. Къе мад абур юзан хъийидач. Дереда балкIанрин кIвачери ванер акъудайла, анжах тIимил кьван кьилер юзурна, абур агъадал килигна хьиз секин хъхьана.

— Ингье, доктор... Абуру къе гьарда са свал тIуьна. ацукьнава.

Мукан кIаник цIакулар аламай лувар чкIанвай. " " *" — Лекьерин «чанах» чуьхуьдайбурни къе тух я, духтур. И кIарабар жакьваз, сикIер, къузгъунар, пехъер... атун лазим тир. Белки, гьабурни атана хъфена жеди. Духтур, заз дарманар аквазва, ихтияр гайитIа са гьибеда авайбур кIватIда.

Вучар я, гьинва!?

Пифин кьачIар аквазва заз, атIа шимеда абурун сан гьисаб авач. Анаг дарманрин мяден я.

Заз абурун пешер, кьачIар, дувулар, ранг... вири акуна кIанда.

Доктор балкIандилай эвичIна. Хазинадал фидай ашкъидал, ам пифин кьуру кьачIарин «рукваз» гьахьна цуквал ацукьна, дагълуйрин арада гьуьрметлу дар манар тирвекьериз хейлин. килигна.

— И дарман векьерикай дагъвийри хийир къачуникай суьгьбет авун лазим я, Салман, — доктор пифин кьачIар дибдай акъудиз, абур гъиле шуткьуниз, винеллай къариба, амма хуш ни галай алкIидай затI са пикIиниз кIватIзавай Салманан кIвалахдиз килигна.

— А суьгьбет за ийида, духтур, амма исятда чна кумадиз финин фикир рикIелаи алуд тавун лазим я.

Салмана зирингвилел кIвалахна, са геренда еке са пикI пифдай ацIурна, адан сивик тIушуннавай цIегьрен хам кутIунна, гьибедиз хъивегьна.

Докторни гъуьрчехъан, гьеле, югь~аламаз сувун яцарин рикI алай маканар тир дагъларин кIаник квай яйлахрин аIрада авай кьве кьил гьяркьуь, юкь дар, кьакьан муьгъв хьтин акъвазнавай гирведал хкаж хьана. Инал виш йис инлай вилик эцигнавай къванерин кумадиз?. гьахьна. Ина кIвачел къарагъайла, . аквадай пуд тIеквен—дакIар ттунва. Абур гьар сад са патахъ элкъвезва. Кумадин вири цлар чархукай къупармишнавай зурба къванер тир. Ина са кьадар гичин къапар хьумурдин чапак, хейлин цIивинар ва маса затIар ава. Кумадин къавук кьекьел тIваларикай туькIуьрнавай шишер, сив кIеви са гъвечIи кIарасдин къапуна авай кьел, кьерцIин над алчударна чахмах, адан къванер ва къав кутунва. Кумадин муртIа жгъа векьерин са кIунчI ава. Абур анлай хилер алаз хкаж жезвай гумадин рехи спелар хьиз аквазва. Кумада авай саса затIуниз къедим замападин хазинадай жгъанвай къиметлу затIариз хьиз килигай доктор, жгъа векьерин кIунчI акурла, милиз хъуьрена. Докторди жгъа векьерин кIунчI къачуна.

Им Салман, вуна аялрлз, я гуьзгуьдин кьилелай кутун патал сусаз кIватIна, рикIелаи алатна амукь хьана, яни?

Ваъ, доктор. Абуру заз и кумада акъвазун хийир лу яни тушни, зи гъиле гъуьрч гьатдани гьатдачни къалурзава.

— Жеч, я стха!

— ГьакI я, стха. Исятда вун гъавурда акьада. Салмана жгъа векьерин кIунчI, са тIвалунал

акьалжна, кумадин са дакIардай къецел акъудна.

Исятда дагълар, инра лугьудайвал, япар хкажна киспа яб гуз акъвазна. Вансес квач, гар авани авачни кьатIуз, хьун четин я. Амма Салмана къецел акъудай кIунчIуна авай векьин яргъи, сангьисаб авачир кьван ва

гьисс авуниз артух тир жгъаяр исятда авачиз аквадай гару юзурна, абурун яргъи, туьк алай хьтин «чIурар» са патахъ ялна.

Гар, духтур, гьи патахъай ава?

Гар, ауст кас Салман, суван яцар авай дагьдай чун галайвал юзазва. — Антон, вилер жгъа векьерин туьк алай гъаларал алаз хъуьрена. — Абур гъуьрчехъандин кумекчияр я!

Куьмекчияр я, стха. Дагьлара ихьтин секин вах тара абуру чаз бегьем къуллугъ ийизва. Гьавадихъ са тIимил кьванни гьерекат квачиз жедач. Гзаф вахтара а гьерекатди чи хийирдиз кIвалахзавани, тахьайтIа зарар диз, ваз чир жедач, гьа и жгъаяр ахьтин вахтара чаз ге рек жезва.

— Дагълариз исятда чакай хабар авач, яни?

— Авач, вири гьайванар анра секин я. Абур гар далуда аваз атана гьа и хивелай — муькъвелай, агъа яйлахдин тIулаIралфидайвал я. Чна абуруз бегъемтамашаяр ийида. Садкьвед хкяна гваз хъфида.

— Вири вичин нубатдай къведа. Вуна, стха заз пификай эхтилат ая, зи рикIи кьарай кьазвач.

—< Бубадиз регьмет! Гьа и арада за ваз дарманрикай эхтилат ийидай. За са кьиса ахъайда, ада, ваз пификай хейлин сирер ачухда...

Инал Салмана са дагъвидин кьилел атай дуьшуьшдикай суыьбет авуна. Ам гъуьрчехъан яз, далда кьуна ацукьнавайла, вилик квай пифин кьачIарин куллухдал хирер алай, жендекдай иви авахьзавай зурба са сев атана. Ада и кьачIарин арадиз гьахьна, инсанди хьиз, тапасрив кьаз ялиз, абур акъудна, и набататрин дибдихъ галай шабалутдин ранг алай, кьаруш хьтин жими затI вичин хирерал алтадна. Гъуьрчехъандиз инал пиф хкIурла, севрен хирераи авахьзавай иви акъвазайди акуна. Гьа и юкъуз сев мад кьве сеферда пифин кьачIарин кIапIалриз атана. Гьа икI сев са шумуд юкъуз иниз къвез, пифин мелгьям ччандал алтадиз хъфена.

— Гьа заманайрилай къедалди, — лагьана Салмана пиIкГена авай пифин. кьаруш«ъалурна, — и дарман, чна дагъвийри дагълара, рекьера чи чантадай кими ийиз вач. Идакай яд авуна хъвада, и дарман хирез яда, дуьд гъвердик кутуна, тIазвай чкаяр тIушунда, идан ял ку тада. Къай фейила, и дармандикай еке куьмек ава. Къе нен, рикIин азарриз пиф дарман я.

— АкI ятIа, Салман стха, ам Китайдин халкьди дегь заманайрилай инихъ ишлемищзавай гзаф багьа, дарма

нар тир женшендин дувулар кьван хъсан затI я. За пифии гьунарлувал азарлуйрал бегьем ахтармишда. Аллагьди гурай, и затI хъсан дарман хьайитIа, за ам ви кIвачерихъ яда. А вахтунда ви тIвар вири заманайрин несилри кьада. Им—гъвечIи кар туш, Салман!

— Духтур! —Салман кушкушдал рахана, ада. Анто, нан къуьнел гъил эцигна, дагъдин руг хкаж хьайи, са хур къалурна. —Яцар агъадал эвичIзава.

Гуьгъуьна руквадин кIапIал аваз суван яцарин еке са нехир явашяваш, амма мукъаятдиз агъадал къвезва. Нехирдикай хейлин вилик са шумуд гьайван ква. Гьа ихьтин аралу яз физвай гьайванар нехирдин къвалерални ала. Абур гуьгъуьнани ава. Виридалай вилик физ, акъваэиз с а яц лева. Салман и мукыаят «кьушундин» вири еришдин Iгъавурда ава.

— Нехирдин гьар патахъ, Антон стха, къаравул яцар акъвазнава. Абурун мукъаятвили нехир саламат ийида. Къаравулр, ин вилерни япар дагъларал ала. Абурун нер ри исятда гьава тарашзава. Эгер адак къариба ял кваз хьайитIа, ни атай гьайванди нерай «уьфт» яда. Иле гьзеда гьайванри вирида кьилер хкажна «уьфт» ягъай къаравул яцарлай вилер алуддач. Яцариз вагьши гьай вандин, я инсандин ял атун хьайитIа, ам катда, вири нехирни гьадан гуьгъуьниз саламат патахъ катда.

— Сад виридалай лап вилик ква ман?

Ам, стха, и нехирдин «ковхва» я, кьилкьунвай яц я. Суван яцарихъ, чIурун цIегьерихъ чпин «къанунар», «адетар» ава. АкI тахьайтIа, и туьзел гьайванар вагь шийри: жанавурри, севери, машахри фадлай тахьай мисал авунвай. Рехъди фидайла, чIур недайла, ял ядай ла, яд хъвадайла, и гьайванрин нехирарни еуьруьяр къаравул яцари мукъаятвилелди хуьда. ЦIегьер хаталу вилик квайла, я бирдан хаталувал малум хьана, катиз тахьайла, яцари санлай вагьши гьайванрал гьужум ийида...

Салман, яцар атана акакьзава! — кушкушдал ра хана, Ефимова шадвилер авуна. —Им, дадаш, дуьньяда гьич са гьайванханадани жугъун тийидай тамаша я!

. — КIамай кьван тамашар ая, духтур! Заз вавай гьич са гьахъни кIандач, — Салман хъуьрена. — Ина шабаш кIватIдай Квасани авач... "

ХХIIIкьил ДАГЪЛАРИН ДЕМ

Гьелё югъ няни хьанвачир. Дагъларин далудихъ хъивегьнавай ракъини цава авай ва дагълараллай лацу цифер рангар янаIбезетмишна. Абурун экв дагъларал аватна, _инра авай кьван лацу затIари жегьре ранг къачуна. Салаватдин, Мулкамутдин дереяр инлай элячIна, Закатала галай патахъ «миргин гъерер», эйбежер шикилрин хшраканар къвез агъадал фена. " Абуру кьакьан цава хейлин гужлу гар авайди тестикьзава, *" гьамбардай хьиз агъур затI гваз, агъурагъур лув гана са лекь цавуз экъечIна. Вагьши бегьем цавуз хкаж хьана, ада са патахъ лув гайила, гъуьрч гвайди лувар кIватIна виняй къван хьана атай маса лекьре яна. Туькдин хъуьцуйган эчIирай хьиз цав цIакулрай ацIана. Са легьзеда лекьери садасад кьуна, абур цавай вигьизвай куьгьне яргъандин патар хьиз зарбуналди агъуз атана. Лекьерикай рагъул са затI хкатна, ам агъадал, дередиз аватна. Лувар квай вагьшийри кьведани, чпи/чеб агъа дередиз кьилихъди гадарна.

— Гъуьрч гьидаз гьатнатIа? — фикирлу яз Салман рахана. — Абуру исятда хурушум жедалди ккIунарда, ахпа буьркьуьбур хьиз, са чархал ацукьда. Гъуьрч къе йифиз жанавурдиз, я сикIрез жеда...

— Ваз, Салман стха, вагьшийрин кьилел къведай дуьщуьшар виликамаз чида хьи!

— Уьмуьр дагълара, чIурара, вацIара, тамара акъатзава, духтур. Вагьшийрин, къушарин къилихар, алакьунар, еришар, рангар, ванер чир тахьайтIа, гъуьрчехъандин чанта гьамиша буш жеда...

— Ваз тIебиат хъсандиз чида, Салман! Вал за бегьем пехилвал ийизва.

— Ам чир хьунухь, духтур стха, чи фу я. — Яцар аквазвач хьи!

— Абур исятда, атIа кIамуз эвичIна. Анай яд хъваз иа. Чи «муькъвелаи» абур фида хьи фида!

ТIекйендай къецел вил ягъай доктордиз лап мукьп. IЛ суван яцар акуна.

— Ви яцар атанва, стха, — доктор кушкушдал ра

Къецел гьеле мичГи хьанвач. Цаваллай цифери хъипини жегьре рангар дагъларал ракъурзама. Яцар кIеретIкIеретI хьана, зурба чепкьан къванерал хкаж хьана, абур са затI тарашзавай хьиз алахънава.

Абуру вучзава, Салман? —докторди хабар кьуна.

Дарман незва, духтур. — Ам вуч дарман я?!

Кьел.

— Кьел анал эцигайди вуж я?

Зунх я, доктор. Вуна гьа исятда «ви яцар атана»— лагьанани?

Лагьана. Абур ви яцар язни я.

За, духтур стха, яцариз къуллугъни ийизва. Са шумуд югъ инлай вилик за инал са хейлин къванцин кьел гъана, аквар гьаларай ам тIимил хьана. И йикъа ра чи яцари кеф чIугвадайвал я. За кьел гъаначиртIа, абур яргъаз, Азербайжандин шурлухдиз фидай. Пака махъ мад кьел гъидайвал я. За яцариз эвердайвал ваз аквада.

Агъур, яцIу крчар алай кьилер хкажна, абур дамах кьуна, инал кьел недайлани къаравул яцари мукъаятвал ийизВЭ. Са кIеретI яцар кумадин лап мукьвал атана. Салмана доктордин япал кIуф эцигна лагьана:

Духтур, ибурукай бегенмишди яхъ!

Завайи гуьзел икъудратлу гьайванрал, Салман, гъил хкаж жедач, валлагь жедач!

ЯтIа, зун килигин...

, — Акъваз, я стха! Чна тамашар ийин.

Къаравул яцарикай кума галай патахъ атайда аквазакваз гъалаба къачуна, ада нер цавал кьуна ни чIугуна, ахпа вилик кIвачер нубатнубатдал ччиле эцягъна. Гьа и арада доктордиз хабарни тахьана Салмана са тфенг яна. Яцар лувар квайбур хьиз, садсада акьазвай крчари акъудзавай «къупакъупдин» ван кьилеллаз, нерай уьфтер ягъиз, вилик акатай къаравул яцарин гуьгъуьналлаз катна.

— Гьайиф, катна! —Доктордай гьарай акъатна.

— Чаз бес кьадар амазма, доктор! Ам мад юзун хъийидач!

Доктор дагъларин тик кьутIалрай винел катай суван яцариз мягьтелвилелди килигиз амайла, Салмана а патал хьиз, ярх хьана аламай кьве яшара авай яц тукIуна. Ам, гьеле, акьван еке хьанвачир, ятIани инра

у; тупIувтупIув, дабан йлисна ацукьарнавай хьиз, якIуни пиди хранва.

— Доктор, инал ашукь Абдуллагьни кIандай! — Салмана яцран кьил галамачир жендек кумадин ви лик эцигна. — Адаз якъин вири вилералди аквадай. Сад ава халкьдин сиви лугьун, садни ава жуваз акун. Жуваз акун кеф я!

Салмана, са вилиз акуна, муькуьдаз ахквадалди яцран хам хутIунна, жендек кумадин къвенерин арада пуна кIеви авунвай лашунихъ вегьена, адан къенер пкъудна.

Жендек михьна, адан ширинширин чкайрилай якIар пIана, абур чапакдиз вегьена, Салман яд агъиз булахIал фена.

Докторди мичIи хьанвай кумада са гъвечIи ракьун лампа куькIуьрна, ам къванцин кьацIал акъвазариа. Кумадин къав экуь хьана. Анкай, кьве къванцин а. рачай Ефимоваз са къаргъудин кьатI гьатна. Им пуд тIекиен авай кфил хьтинди я. Аник эферар, хъипи истивут цуьквер, сумах авай кисени ква.

Доктор кумадин гьар патаз килигна, эхирни къецел жъечIна фикиррик акатна. «Инра гьинал вун акъвазайтIани, гьинай вун фейитIани къариба, руьгь пиянардай квфииин—сирлу крар дуышуыш жезва... Пагъ, дагълар, куьн магьир устIаррин романрин ччинар хьиз романтикадив ацIанва. хьи! «Дагъларин дем, гьеле, гила башламишзава»—лагьайди вуч я?! Бес шарагар галай сев, пифин кьачIар авай хур, суван яцар, янавай гъуьрч и кума, ина авай затIар, зи дуст Салман вични... Абур вири къудратлу дагъларин деминикай хъсан, рикIелай фин тийидай кIусар я! Зи стха гъуьрчехъанди вичин рикI зи капал вегьена, гила ада вич ашкъи гьавалу авунвай хайи дагълар, абурун тай авачир тIебиат къалурзава... Стхади стхадиз вич кквел шад ятIа, вичин Iакьатдин булах гьикьван жумартди ятIа къалурзава. II кас зи багьа Алванан рикIин са пай хьиз заз хуш я! Лбурухъ кьведахъни ччандилайни гъил къачуна, заз гьуьрмет ийидай къастар ава. Ибур са вацIун яд хъваннай дагъвияр я... Алван, Алван! Яраб завай ваз бегьем \ ьсанвилер жедатIа, ччан кесиб руш, ччан кесиб Алван!..

— Яд туш им стха, бахт я! Яд туш им гуьзел уьмуьр |! — лугьузлугьуз Салман стIал алахьзавай гичинда

й& ай яд, са хъуьчIуьк квай цГамар, кЪачIарйн кьуру танар гваз хтана.

— Са кьве хъупI ая, гьа!

Ефимоваз и арада яд кIанзавай. Мад ина садкьве хъупI хьанач — тух жедалди къайи яд хъвана.

Имни, доктор, вири азарар алуддай гьунарар авай булахдин яд я! И цик са сеферда экечIайди уьмуьр амай кьван а барнаван булахди пияла гаявай — адан гьахъ ашукь я! За исятда жуважув гьа булахдик ку туна хтанвайди я, ккуьз лагьайтIа, зун адан гьахъ ашукь я! Зун адан есир я!

Ччан духтур, са касди и булахдин яд хъваз хьа йитIа, а кас рекьизмайди туш, валлагь туш! Адаз вичин

. уьмуьрда, тIал тIал я, гьеле кьилиз «самни ягъун» чир жедач гьа! Кпулар... бедендин вири тIалар тахьай мисал ийида!

Салманан гьерекатрвни гафари доктор сифте мягьтел авуна, ахпа ам вични ашкъи гьавалу хьана, къугьваз, хъуьрез кIанз, беден хуш гьал кьезил хьана къарагъна. Мад яд хъвана, Ефимов хъуьрена.

— Им вуч аламат я! — хабар кьуна Ефимова, Сал ман къужахламишна. —Дугъриданни им яд туш, халис чехир я! Ина аквазакваз итимдин кефияр куьк ийиз ва!.. И булахдин цик, дуст кас, радий ква! Ам, цик итим диз лазим доза кваз хьайила, еке дарман затI я...

— Доктор стха, дагъларин дем башламишзава!

— Ам, стха, фадлай башламиш хьанва.

— ЯтIа, чна ам лайихлудаказ давамарда!

Пакамахъ вуна заз чи дарман булах къалур дани?

Къалурда... За вун зи дагъларин дем къалуриз гъанва. Гьа ихьтин яд «ЯхцIур йикъан булах» лугьуз Игъиррин чIурални ал! а, доктор.

А булахдал зун фена, стха. Вуна дуьз лагьана. А булахни радий квайди я. Ада кпулар, подагра, ради кулит... сагъарда.

Йиф гзаф секйндиз башламиш хьана. Кумада кузвай цIун «пекьрекьрилай» гъейри инра авай вансес авачир.

Доктор са геренда къецел экъечIна, гьар патаз: гъетер алай михьи цавуз, чIулав хьана ччилин кIаниз фенвай дерейриз, кьилел хкаж хьана атIугъна акьвазна

Ван кьакьан кукIушриз килигна. Элкъвена хкведайла, даз са шумуд цIун техвер хьтин затIар акуна, хтана Салманаз эхтилат авуна.

— Пагьгьо, духтур! — Салман хъуьрена. — Зи ку адай экв акурла инра авай лутупуту, гьеле къача ръар шад жезIва гьа...

\ — Абур вужар я?

Абур: сикIер, цуцIулар, север, жанавурар я...

Жеч, я стха!?

Инанмиш хьухь гьакI я. Абур зи кумадай экв IКурла, чIугуна, инрихъ къведа. ТукIур гьайвандин [Ьил, къенер гьатзава. Адалай гъейри, чун алай и чарх гирве, муьгъв гьабурузни далдаяр квай, яцарин, цIе Ьерин фвнхтун гзаф авай уьлчуь тирди чида.

Са йис яш хьанвай яцран, кишмишдай хьиз экв аватIавай таза якIун кIусар цIивиндин цIай галукьнамазни (рана. Кумада сивиз цIаран яд гъидай кабабдин атир Ьатна.

„ — А вягьшияр, Салман, и кабабдин ниэдал къзезкайбур я! —докторди иштагьлувилелди хъверна якнез ЬпIламишна.

Кумада гъвечIи нехишар алай, гьяркьуьвиле са 0> кIв авай ягьлух вилик экIягъна, дагъларин деминик! Квайбур фу нез эгечIна. И суфра екеди тушир, амма денлетлуди хьана. Идал таза кабабар, чехирар, атирлу ВIкьер, цуьквер, лавашдин фар, ниси, къаймах, какаяр ала. Са арадилай чапакда ругунвай, атирлу якIун шурПаии кьве бадида аваз суфрадал атана.

Геждалди тIуынар, хъунар, дагъларин уымуьрдикай, «бурун деминикай суьгьбетар авуна, урус докторнилезги гъуьрчехъан, чубан стхаяр хьиз далудалудиз яна, рикIср сад яз, нефесар какадарна, кьакьан дагъда ксана.

йифиз гирведилай гьар патахъ физ хьайи вагьши П. айванри абур ахварикай кудна, ятIани, динжвал къачун бегьемди хьана.

Экуьнахъ кьве дустни санал ахварай аватна.

— Гила, стха Антон, за зи «гьаваяр» яда, — Салман кфнл гваз къецел экъечIна: «фифифафафа... » —ван цслди са шумуд бенд тикрар ийиз кфилдин ван дагъла ри. ч чукIурна, хтана кумадик ацукьна.

⇐ Предыдущая 7 8 9 10 111213 14 15 16 Следующая ⇒