НЕК МАСА ГУЗВАЙ РУШ 5 страница

Дуьз я, дуьз я, Кваса, — ашпазди Антонан гафар тестикьарпа.

ХУIкьил АЛВАНАН РИКI, КВАСАДИН ДАРМАНАР

РикIинивай, гъиле агъур гетIе аваз хъуьрезвай Алван акурла, шадхьана Антон къаргъна, ам рушан вилик экъечIна.

За ваз, духтур, мили къатух гъанва. Са хабарни гва...

Вуч хабар я, Алван ччан?! —лезги чIалал рахана Антона рушан гъиле авай гетIе столдал эцигиз куьмек гаиа.

Куругълудин гада залай алатна! Аллагьдиз шу кур хьуй, алатна!

— Ам бубани. галаз зи кIвализ атана, сифте дяве ийиз кIанзавай, ахпа зи гафар кьабул авуна, рази яз х, ъфена. Зунни лап шад я, Алван ччан, за цIук вун кутадани?! Эсиллагь ваъ, ваъ!..

— Заз, духтур, вун такурла, вучиз ятIани... зи рИкI алай кас яргъариз фена къакъатнавай хьиз жезва... Мурдар мецер элуьхъзачиртIа, валлагь духтур, за ваз кIвалин къуллугъчивал ийидай...

— Гьайиф тушни, Алван ччан! Вун пачагьризни хуш жедай гуьзел я! Вун рикI алай свасвиле кьабул тийидай кас ччилерал алач, алатIа, ам делиди, кимиди я... Валлагь за дуьз лугьузва, инанмиш яни?

Алванан лацу ччиниз элбаэл иви гадар хьана. Ам гила хъуькъвер яру ва михьи кагьрабадин рангарал безетмишна, вилер атIумдай чка жгъин тийиз хейлин къалабулух акатна, столдихъай къарагъна, цлахъ агалтна акъвазна. Инал лагьай гафари рушаз бегьем эсер гайиди Антона кьатIана. «Яраб и рушаз зи муьгьуьббатдикай хабар аватIа?.. АвачиртIа, Алванакгъалаба акатдачир, адан ччиниз и рангар къведачир... — фикирна докторди. — Хьайиди, ана жеда — гьикI кIандагIани хьурай! » — вичин рикIе авай хиял гьа инал лезги рушаз лугьуз кIан хьана. Амма везифа, куьмек кIанзавай халкь рикIе гьатна, ада сив акьална.

Ефимов киснавайтIани, адан ччинин рангари, вилери ва ччандин гьерекатри и жегьилдин рикIе вуч аватIа къалурзавай. Алвана затIни кьатIанач. Руш кисна: «Гьа гила, гьа мад духтурди ялавлу, амма хуш гафар, рикI къарсурдай гафар сивяй акъудда... »—Хиялри тухвана, Алван кис хьана акъвазнавай. Докторди келимани акъуднач, амма умудлувал квай ванцелди лагьана:

— Алван ччан, зун эхирдал кьван в« кьисметдин неси жеда!.. Хаталувал авач...

Докторди, цIай кваз кузвайдан хьиз къизмиш хьанвай рушан пелез темен гана.

— Вун такурла, Алван, зазни и кIвале авай пенжерри эквдач. Вучиз ятIани гьамиша вун рикIе ава, рикIяй акъатдач... ИкI хъсан я, хъсан я, Алван ччан!..

Къецел патай са кIеретI итимар къвезвай ванер атана. Ефимов айвандик экъечIна, Алвана вичивич квадарнач, ада гетIеда авай къатух кухнадиз тухвана Абдулжелилав вахкана.

— Абдулжелил халу, буш гетIе гехце, пака нек гъи дай къаб авач.

— Башуьсте, ччан руш! Абдулжелила Алванан къекъифнамай ччина вилер

атIумна, хейлин перишанвилелди дерин агь алай нефес чIугуна. И кар Алвана кьатIана.

— Вахъ вуч хьанва, Абдулжелил халу?!

— Ччан руш, вун акурла зи рикIел са дуьшуьш хтана. Жувазни хабар авачиз агь акъатна. Чи замана чIуруди я... Гье-гьей! Инсанривай садавай садаз их тибариз жезвач, ччан руш... РикIе битмишай, уьмуьр патал герек ширин майваяр, садавай садаз пишкешиз жезвач — рикIин эрзиман, мурадар ачухна баян аву никай игьтият ийизва. А мурадар, михьи яд авай була, хар ятIани, инсанривай тIеам чириз тахьана, гьеле садазни акунни тавуна ччили чIугун хъийизва...

— Зун, халу, ви эхтилатдин гьавурда акьунач, ваз вуч лугьуз кIанзава? —Алван тажуб хьана ашпаз Абдулжелилаз килигна.

— Са кас, ччан руш, вал ашукь я... Адавай ваз в« чин рикIе авайди лугьуз жедач...

Вууууув!.. Ам вуж я, халу?! —лагьана рушай бамиш гьарай акъатна. И легьзеда Алванан ччанда гьич са къуватдивайни вилик пад кьаз тежедай хьтин кичIевилин, ашкъидинни шадвилин фул къарагъна. Рушан РИкIи ван къачуна. Алваназ сада вичин туьтуьнин хад кьуна чуькьвена, нсфес дар авур хьиз хьана. Руш са легьзеда кисна, ахпа дибдилай кьатI хьайи къелем хьиз, гьар патахъ галтад хьана. Ам ччина капаш аваз, жаваб гуьзлемиш тахвуна, катна хъфена.

— Алван зи рикIе авайдан гъавурда акьуна. —ла гьана Абдулжелил, цал кьазкьаз хъфей рушаз килигиз хейлин акъвазна.

Мугьманрин кIвале Ахцегьай тир тIварван авай фотограф, тIарам тир буйбухах авай, хци ва ири вилерай викIегьвални жумартвал аквазвай, тандал багьа магьутдин чухва, рапIрапIар гузвай хромдин кухар галай цIийи мегьсерар, бухарадин хъицикьдин чIулав ва кьакьан бармак алай, доктордин дуст Гьасман, ччина араара такабурлувилин атIугъай шикилар тваз, почтарин къуллугъчийрин дамахар гвай парталар, чинар алаз Нуыь ва кьакьан кутугай шикилрин, къумрал

якIарин, черкес чухва, бармак алай еке эхтилатчи, ахщегьри лугьудайвал Илас хозяин авай.

— Чуп, доктор, исятда ял ягъиз гьамамрал физ ва. — Гьасман сабурлувилел рахана. — Илас хозяйинди чун галачиз вичи: «КIусни фу атIудач»—лагана кьин кьуна... Фаэтонар къведа, чун гьа инлай вири абурук ккIида.

Куьнс заз и гъил, ихтияр це...

Кье вахъ, доктор, ччандилай шикаятдай касни жедач! —Иласа гур ван акъудна, — Жуьмя юкъуз, ял ядайла, мусурманар азарлу жедач. Къеледаллай урус рихъ чпин доктор ава... Адалай гъейри, къе вуж азар лу хьайитIани, Кваса Гьажимурада сагъар хъийида. Адахъ гьич са доктордихъни авачир «дарманар» ава!..

Гьажимурадан «дарманрин» тIвар кьунамазни виридак хъуьруьн акатна. Вучиз лагьайтIа, адан «дарманар» виридаз машгьур тир.

ЦIаярзавайди яд авай дерин вирин кьакьан къерехдал мес вегьена секинарна, цIай акатна сассарал алукьиз зурзадайла, хабарсуз атана хуртI гана азарлу вириз гадарна. ЦIаярин азар «вай маса са касдиз: «Мекьи я! Винел пад кIеви ая! Яд!. Яд! »— лугьуз гьарайзавай арада атана Квасади лагьана: «Ви хва, атIа кимел сада гапур илигна кукIварна!.. » Азарлу тек са кIаникай квай вахчаг алаз, гъиле кьецIил гапур аваз кимел акъатна...

КичIе хьуникди ва руьгь къарсурдай такIанвал хьуникди и ксарин цIаяр атIанай кьван. Руфун тIазвайдаз эзмишнавай вакIан кIерийрин «хапIа», рикI тIазвайдазни гужуналди инияр гана. Азарлуйриз регьят хьана. И хабар элбаэл вири хуьруьз чкIана.

— Шире тIимил хьанвай ва я ам амачир руфун затI тIуьрла тIар жеда — лагьана Ефимова, — вакIан кIерияр тIуьрла, тIал атIузва. Вучиз лагьайтIа, и затIаряк руфунин шире гужлу ийидай, шире къведай булахар ахъа ийидай дарманар — кислотаяр ва маса дарманар ква кьван. Иниярни рикIин тIал атIуниз хъсан себеб жезвайди бубайрилай инихъ халкьдиз чидай кар я, —докторди хъверна. —Гьажимурадаз: «Ви дарманар хъсанбур я, вун халис жерять я! » — лагьайла, ада заз жаваб гана: «Залай тъейри касни авачир чкада Гьажимурадни дердерин дарманар жгъидай кас я... РикI михьи касдин гъил шафа жедай адет я! Зи рикI къайи булахрик ква, гьавиляй михьини я. Виридалайни вилик ам лагь лугьуник, фмтIне, гъибет авуник квач, гьавиляй ирид цяй чуьхвенва. Ам ччарадал пехил туш, гьавиляй адавай масадан кIвал чIуриз жедач. Садазни хажалат хьунухь кIандач. Зи рикIиз кIанибурун рекьерни рикIер сад хьунухь кIанда, яс эхи ийидач, амма адаз мехъер кIанда. Накъвар аквадай вилер авач, хуьруьн вичин уьмуьр кьван хуш я, шадвал зи рикIин лувар я!.. » Ибур, дустар, къаравилияр авуна югъ няни авун кIани касдин гафар туш. Ибур халкьдин камаллувал вичиккутунвай, каммаллухцин баркаллу келимаяр я... •Ихьтин акьуллу гафар, крар гвайвиляй заз зи Кваса стха гзаф играми хьанва!

— ЯтIа, дуст кас Антон, за исятда Гьажимурад гьа л низ галаз хкведа, гьамни чахъ галаз, чи межлисдал хьана кIанда!.. — Илас къарагъна, садазни яб гун таву на, чIугуна Гьажимурадан кIвалихъ фена.

, Кьве фаэтонди доктор Бфимован мугьманар ва ашпаз Абдулжелил гьамамрал тухвана. Мугъулатдин дередай экъечIайла, ина метIерал кьван кIеркIетIар къакъажна марфар авачирлани чIулав палчух хьиз рагъул «цяй» са кIеретI дишегьлияр экъечIиз гьазур жезвайди акуна, Ефимова тадиз фаэтон а патаз акъудна ва акъвазариз тупа.

— Дустар, тадиз эвичI! И вахар, рушар Мугъулат дин а патаз акъудна кIанда... — Ефимов фаэтондай эвичIна.

—Играми вахар! Куь язухдай за инал муьгъв эцигиз тада. Исятда кIвачерал алукI, фаэтонда аках, а патаз тухуда.

Дишегьлийри тадиз кIеркIетIар агъуз хъувуна, шаталар, мягьсер, къизилгуьлдин цуьквер алай рангарин гуьлуьтар кIвачерал алукI хъувуна. Доктор са герен суван щуьквер хьтин гуьзел рангари безетмишнавай и дишегьлийриз килигна. Абурун яр алаз лацу, бегьем яру, къумрал ччинрай гумрагьвал, ччанарин сагъвал аквазва. Абур Женидин чими ятари къизмишарнава. Гьеле, гзафбурун гьекьикьрин цулар хьтин чIулав чIарар кьеженма, пелера, гарданра гьекьеди цIарцIар гузва. Абурук квай кьве рушал бегьем кьеженвай перемар • ала. Дишегьлийрал алай гьал акурла, Доктордин зегьле фена.

— Я вахар, я мчан вахар! Им жуван ччандиз зулум авул я!.. Чими ций чуьхвена, гила вацIун къай ччанда ттуна са шумуд норе кIвачикIвачи фин бес дуьз яни?!

Ьсс нучдл, ччан духтур? Чи гъуьлерихъ девлет; шач. Я абур фаэтончияр туш... —лагьана са кьакьан

Д1I1IКЧ Ь. ЧIIДИ.

Чч; пI пах! Парталар кьежена вучиз туна! ЧIарар кьуран;! кIанда... Ччан чуьхвена, са сяткьве сят чими, далдп ч. кад. а ацукьна IкIанда... ИкI къато кьада, и стел. жом жечда! Мад икI ийимир! Заз азарлуяр акунани кIандач... Гьайиф, гьайиф!..

— Ччан духтур! Текени. ви гафар Аллагьдив ага кыш! —лагьана маса, тIимил кьван яшар хьанвай папа. Са гъвечIи рушан гъиликай кьуна ам фаэтонда ацукьна. — Аллагьди чаз гурай ман! Авач, духтур, авач. Алай са булушка чуьхвена, кьурун тавунмаз алукI хъийизва... Вахт авач, ччан духтур, рехъ яргьал я... йифе гьатайла, рекьер хаталу я. Солдатар, къачагъ къучагъ ква, духтур... Агьвалат гьа ихьтинди я, ччан духтур, вун диндал атурай!

Папар вири кIамун а патаз акъудна, фаэтон хтана. Гьа и ар ада. кIамун къерехдал, ци тухвана биришбириш хьана, кIаламрилай агъуз иви кумачир хьиз, кIвачер лацу хьанвай са итим атана. Адан къуьнел лашунихъ акална тIушуннавай, амма яд кIвахьзавай каргадин шал ала. Зурба буйдин, туькме ацIай и кас Мугъулатдилъ атана, са легызеда акъвазна, гьар патаз кнлигпа, кисла циз гьахьзавайла, до. кторди ам акъваз а р н а.

Яваш, стха! Фаэтонда акьахнаа патазэкъечI ая!

Ваъ, сагърай, духтур... АкI хьайила хесетар чIур жеда. —Шал гвай кас милиз хъуьрена, доктордиз килиг па. — Заз гьамиша инал фаэтон ни гьазурда? Зурба пачагьлугъдивай инал са муьгъв эцигиз жезвач. Эциг найтIа адакай вири халкьдиз фаэтон жедай. Чими цяй акъуднавай кIвачер и къайи кьарада ттун азар тирди зазни чида. Вучда, чара авач, лувар квайтIа, цавай фи дай хьи... —Шал къуьнераллайди метIерихъ кьван похъивилелди авахьзавай Магъулатдин «чIулав це» гьахьна, кIвачериз кьарадикай «сувах гана» а патаз экъечIна, хъфена.

Доктор хияллу яз, хейлин вахтунда инлай хъфей итимдизни папариз килигна. Адан фикирди и арада лугьузвай: «Вун Ахцегьа и гуьзел ва хъсан дарман ятар авай хуьруьз «упулар гьингй атурай лугьуз къекъвезвай доктор, а завал гьинай къвезватIа, инге ваз и дуьшуьшди къалурна. Вуна истелжемдин азар туьретмиш хьун, дагълуйри кIвалахнакIвалахна акъатай гьекь, гарквай серинрик«кьурур» хъувунин нетижа я... Ахцегьа саки вири кIвалерин ракIарар пенжерринкъан" шарда ава, вири кIвалера хаталу сквазняк къекъвезва... Инсанрихъ кесибвили тIушунна ппекпартал авач. Ибур азар туыретмиш хьунин себебар яз гьисабнай... Къизмиш ччанар къайи це ттуна, вацIун къайи гар хура аваз яргъал рекьиз хъфинни азарриз еке майдан я... Халкьдихъ бегьем пачагьлугъ авайтIа, адаз дагълуйрин дердибала аквадай... Ахьтин пачагьлугъ авач, авач... »

Докторди фикирар кIватI а вун а, и арада Гьажимурада япал кIуф эцигна лагьана:

— Ви фикирри, и кIамал муьгъв эцигзава. . Ада инлай хъфей бейниванар азарлу тахьанайтIа... лугьузва, Эркек итимрин фикиррин гуьгъуьнал, доктор, хъсан крарни алайди я. Пачагьлугъди эциг тавуртIани халкьди и кIамалай гъвечIи, гьакIан кIвачин муьгъв кими ийидач.

XVIIкьил ДАРМАН ЯТАР

•: — ЧIехибур жувалай акьуллу хьайитIа, жув гъвечIиди хьунухь хъсан я. — лагьана Антон „Ахцегьрин гьамамрин чими ва кудай ятар авай булахрин чешмейрал вилер алаз хияллу хьана, вацIун къерехдив гвай къацу чIурал ацукьна. — ЧIехибур тат ютмибур хьяйила, гъвечIибурун эхирзаман я.

: — Вуч фикирлу хьанва, дуст? лагьана Иласа Антонавай хабар кьуна. Гьасмана виридавай кисун истемишна.

— За, йисан къене са шумудрахъ, и гьамамрал парталар чуьхуьзвай булахар, менфят къачудайла къулайвилер авай, михьивилин ва сагъвилин маканар хъувун патал кхьинар, рахунар, ккIинар авуна... Я пачагьлугъди, я хуьруьн кьил кьунвайбуру заз яб ганач. Заз, гьар

са чешмедал къав, ниликии гьекь кьурурдай, фу недай, къав алай далда са кьадардин коридор кIан хьана. Пачагьдин идарайри затIни хиве кьунач. Хуьруьн кьиле акъвазнавай кар алакь тийидай, амма яцIу рахунар гний гьакимри, дишегьлияр ирид тIапIарар алай ччилин къазмада чуьнуьхиз гьазур тир ругьанийрини затIни хиве кьунач. Килиг, килиг! Абур я къе, я пакамахъ азарлу жеда. — Докторди, ччанара серии гар ттуна, ачух, амма чими булахрик парталар чуьхуьзвай, танрал аламай перемарни кьеженвай папарин са кIеретI къалуриа, ада гъил туькIуьрна. — Азарлуяр я гъуьлериз, я хурухъ галамай балайриз герек амукьдач. Азарди кIвалер перишанда... Им жуваз аквазакваз халкь завалдин къужахдиз вигьин я... Аквазвани! — Ефимова, къавар алай гьамамар къалурна. — Пачагьлугъди вичин солдатар, офицерар, гьакимар патал ракьун къавар алай, къава, ччиле тахтани цемент авай гьамамар, кIвалер эцигнава. Абурукай кесиб халкьдиз пай авач. —Солдатни пачагь динж хьайила, доктор, халкьдин фу чрана жеда. — лагьана Гьажимурад зарафат кваз рахана, — ам, якIв, якIв я, гьеле мишердивай атIуз жедач. Дишегьлияр, доктор, мекь эхи авуниз, заз жгъанвайвал, жанавуррив барабар я! Азаррикайни азарлуйрикай, дертлуйрикай рахадай кьван...

— Гьажимурад стха, акъваз! Им къаравили кутадай ара туш. — лагьана фикирлу хьанвай Гьасмана. Тумаждин чантадай са хейлип шикилар акъудна, абур доктордин гъиле вугана.

— Вуна, дуст Антон, — лагьана Гьасмана, — аал тапшурмишнавай: «Чи хуьруьн халкьдин уьмуьр» кьил ганвай фотояр бегьемарнава. Бегенмиш жедатIа чидач.

Ефимова фотогр, афиядин шикилар къачуна, абуруз килигиз башламишна. Доктордихъ галаз Иласни Нуьгь шикилриз килигунал машгъул хьана. Абдулжелила, Гьажимурада тIуьнар гьазурна, абур исятда вилик гъизва. Ефимов яд авай, цурун агъур кварар кIулаллаз, лап ччилелди кьван кыилер агъузна, зурба азабдик къванцин тик гурарай, дар ва тик куьчейрай винел гуьне патаз вацIун яд гваз физвай дишегьлийриз килигна. Абурукай, гьеле са яшлу дишегьлиди вичин са гъиликай агъур гъварциз гул авуна, ам гурарин са къванце акIурна акъвазнава.

— И бейниванрал алай аааб вуч я?! — Ефимов вилер фотографияда атIумна хейлин кисна. —Ибур гьекьеди кьунваз, заз чидай бузханаяр хьтин серин ччилин кIвалериз ва я вацIун гар къекъвезвай чархаллай хаталу маканриз хъфена, кьилеллай шалар гадарна, ял ягъиз къайи къванерал, асуннавай, кьежей ччилел ацукьиа...

Гзафбур, галатунин тьайбатдай ацукьай рухуиал ярх хьана ахварални фида, амма беден къаю кьуна, ам кIарас хьтинди хьана къарагъда, — лагьана Гьасмана кьил юзурна.

Вун, гьахъ я, дуст кас Гьасман. Чпин дарманар ийида, кIеве гьатайла, зи патав къведа. Азарлуяр гзаф, зун тек хьанва. Агъур азар. лу къаткурдай больницани авач, Хуьр еке я, азарлуйрал кьил чIугуна хтайла, зун галатна лап хурт жезва, дустар. Вучда? Авуна кIани кр. ар гзаф хьанва.

Инал Ефимов ва адан дустар гзаф шикилриз килигна. Абур хайи хуьр, адан халкьдин дердибала чидай, адан хъсан ва масан кIвалахар кIватIнавай, ана авай эркек рухваяр, кIевевайбурни къудурбур акунвай касди янавайбур я. Гьавиляй, дугъриданни, абур Ахцегьрин уьмуьр къалурзавай шикилар хьапва. Абурук кIвалер, муькъвер, мипараяр, эцигуирал зурба магьирвал къазанмишнавай устIарар, каргачи, дерзи, башмагъчи, зергер, папагъчи... устIарри чпин крар къалурзава. И шикилрик гамар, назбаличаяр, рангунин гуьлуьтар, гьибеяр, зегьметдал рикI алай дагъви дишегьлияр ква.

Ибурухъ авай гьайбат аку гьа! — Ефимова, ши килдик квай жергеда гьатна муькъвелай элячIзавай свасар къалурна. Абурукай гьар садан кIула, чпин кьи лерилай винизна хьиз, къацу векьерикай гуьзел «мег» эцигнавай рангунин чувалар алай. Чувалар гьакIанбур тушир. Абур гьар сада, вичел алай парталрив кьунвай рангарин гамунинбур тир. Шикилрикай садаз килигна, докторди хъверна.

Зи дуст, Абдулазиз! — лагьана докторди шикил дал вилер алаз. — Дугъриданни и кас халкьдин же рягь я. Адав са гзаф азаррин «кьил хадай» дарманар гва. Абуруз зун килигна. Векьерикай, дувулрикай, цуьк верикай, пешерикай... и касди гуьзел дарманар туькIуьр нава. Шикилни цуькверин юкьва акъвазна янава...

—Къундыркъун!! Мекьдырмекь!!! — лугьуз, гьарай алаз Гьажимурад хтана.

— Вуна вуч лугьузва, Кваса? — Гьасмана хабар кьуна.

— За лугьузвайди заз чида... Зав гвайбур сифтенисифте, атIа тIулалаллай чими ятар жгъай Квасадин гафар я... Адакай къаравили мах ава... Куьн тIуьнри къизмишай арада за ам ахъайда хьи, ахъайда...

Зул тиртIани гьаваяр бегьем гатунбур тир. Дустар ацукьнавай чIурал малдин кIвач хкIун тавунвай таза гуьг ала. Гьавада пилтепилте хьана хуьшрекандин «къирер» авай, а бур жуьрбажуьр шикилар къачуиа дагъларихъай атана, агъадал физва.

КIаник цIийи, хъуьтуьл халичаяр кваз, гьамамра чуьхвенвай итимри фу нез башламишна. Абурун вилик атир алахьиз ашпаз. ар тир Абдулжелиланни Гьажимурадан гъилин гьунарар ква.

— Кваса дуст! — Ил аса гьарайна. — Нубат види я. Ви мах гьим тир?

— Ам ингье... —Гьажимурада суьгьбет башламиш на. — Хьана кьван хьанач... Кечмишда, лап эййй... дегь заманада Ахцегьрин хуьре мамачи къариди пГицI атIайдалай, свае гъидалди кIваляй юзун тавур, «Iук никIуквай хьирхьамар экъечIнавай тенпел хьана кьван. Адаз гьа ихьтин зулун са юкъуз свае гъаналда. Ам ка маллу ва бегьем фендигар квил хьана кьван. Гьеле, са хендидени гъуьлвиле кьабул тавур, тIвар ирид магьал диз чкIанвай тенпелдиз атаивайди вичин гьунаррихъ инанмиш хьун лазим я.

Лугьуда хьи, сифте йифиз суса наврузбегтенпелаз бегьем дем туькIуьрна: ада кIвализ атана, алайалачир хтIунна вичивич наврузбегдиз къалурна. Тенпелдин сивин патаривай сел хьана цIаран яд авахьна, амма гада алай чкадилай юзанач. Руша гададиз мес къалурна къаткун теклифна. Тенпел цIаран яд туькьуьниз ацукьна— юзанач. Сваса къирмаж къачуна «чи хуьре ихьтин адет авайди я! » — лагьана, ам тенпел гададал гьалчиз башламишна. «Гьарай, аман, дад, бес я!.. » — лугьунар гзаф хьана, амма руш акъвазнач. Ада: «Чи хуьре хурук какатайди катдалди гатадай адет авайди я!.. » — лугьуз тенпелдин кьил, ччин, далу, кIул... талгьана гьа къирмаж илигна, кIвале бегьем йикьшуван ттуна. Чара хьанач, тенпел юзана: кичIевиляй ам кьил чуьнуьхна, къарагъна атапата яз къецел фена. Жумла жагьан шагьид я! Свае адан гуьгъуьнай экъечIнач хьи, экъечIнач! Ада гила аюх хьтин эйбежер суфатни буй алай тенпел вацIун кьерез гьална: «Чи хуьре чиркин тенпелар вацIа ттуна хъуьтуьл жедалди кIур гудай адет ава»—лагьана тенпел къирмаждин хура ттуна тухвана. Жумла жагьан шагьид я! Баркаллу лезги руш гьа икI, ччанда тIал, кичI авай тенпел вацIун къерехдал гъана.

Лугьуда хьи, тенпелдиз вацIун къерехдал атайлаг гзаф кичIе хьана: «За, за чуьхуьда, зун гьахьда... » — гьарайна, ам рушан гъиляй акъатна, винел катна. Ада гагь санлай, гагь масанлай вашДук гъил кутаз яд къайи яз акурла кьулухъ жез, вацIун кьер кьуна винелди фена. Гьар сефер гъил цик хкIурла, адай: «Къундыр, къун! Мекьцыр, мекь! » — лугьуз гьарай акъатиз хьана. Им тенпелдиз чир хьанвай: «Къанва, мекьида» гафар тир кьван.

Свае гъайи йифиз, вири наврузбегер, сандухдин паяр вилик кваз, вичиз гьатнавай гуьзелдилай вил аладармз, кефинин а кьилиз экъечIна кIвале хьунухь фадлай адет тирла, и гуьнуь къара тенпел йифди гъил цик кутурла: «Къундыр, къун! Мекьдыр, мскь! » — лугьуз Ахцегьрин вацIун кьере хьана.

Лугьуда хьи, а вахтара Женияр къалин нацIари кьунвай. Тенпел атана чими ятар авай и тIуларал акъатна. Гьи булахдик, гьа булахдик гъил кутуна, ам ингье атIа «Солдатрин» гьамам авунвай чешмедал ат. аналда. Гъил кутуртIа, жумла жагьан шагьид я! адай: «Ахвайш, ахвайш! »— лагьана хъуьруьнар какахьай еке гьараяр акъатналда. Тенпел булахдал акъатайла экр* хьана. Адан гуьгьуьшз атай цIийи свасаз, вичин наврузбег чими яд авай булахдив гвайди жгъана. Парталар хутIунна, сваса гада булахдин лунгарда ттуна, «Чи хуьре ихьтин адет авайди я» — лагьана тенпел са суткада чуьхвеналда. Тенпелдилай алатай кьарар чивацIук акахьна, ам гьа къалай инихъ рагъул хьанва...

, ВацIун яд гьамамрилай винихъни михьиди туш эхир, —лагьана Гьасман хъуьрена.

— Лугьуда хьи, — жаваб гана Гьажимурада, —Хинарин хуьруьн. кIаник квай ва гьа хуьруьн кьилихъ галай чими булахрални гьа ихьтин тенпелрин къад йисарин кьарар, чиркер чуьхвена...

Гьа, акI ятIа, вун гьахъ я. — лагьана Ил аса.

Бес суса а тенпел чуьхвеначуьхвена кьерез га дарнани, тахьайтIа? — Гьасмана хабар кьуна.

— Ахьтин диялни ийимир, дуст! —лагьана Гьажимурада вичин расу ва шуькIуь спелриз звер гана, дамахар ануна. — Суса лацу хьанвай вичин наврузбег гимIIшдин манат хьиз хура ттуналда... Ахпа къужахда кьуна а суса вичин ярдай, япар иицIи кIасзавай бацIидай хьиз, гьараяр акъудналда... Бес, дустар, а свае гьакьван къизмишди тир... Хана рекьидалди гьа гьахьтин сад жувахъ жедач жал? Уф! Уф!

Межлисдал алайбуру вирида хейлин хъуьруьнар авуна. Абур Гьажимурадан «демина» къизмишна амайла, кьилихъ галай тепедилай Брусилов, адан паб ва тIарам буй алай маса са дишегьли малум хьана.

Абуруз чун аквадалди, — лагьана Ефимова—чна абуруз межлисдик экечIунин теклиф авун кутугай кар я, дустар.

Зун фида, — лагьана Илас къарагъна, къавал ракь ва ракьун кIек. алаз цIийиз эцигнавай гьамамарва кIвалер алай тепедал хкаж хьана. Ефимова са тIимил йикъар вилик, «3< и Петроградда кIелзавай гуьзел Катюша. хкведа... » — лугьуз Брусилован паб рахай га фар рикIел хкана. Адан «Гьам я жеди... гуьзел Катю шадиз чунни килигда. » — лагьана.

/ Округдин санитарный кIвалахрин кьил тир, еке дуллух къачузвай, паб къачун тавунвай, шикилриз ва хесетриз гуьзел доктор Антон Ефимов езневиле кьун Брусилован папаз, Брусиловаз вичизни кIанда. Чпин руш тадиз хкунин ва ам доктордихъ галаз таниш авунин къайгъудик кваз абур хейлин вахт тир. Ингье, Екатерина Брусилова, Петрограддин са гимназияда кIел куьтягь тавуна, «зайиф жезва, руша кIелнавайди бес я, ял ягъурай... » — лагьана дидеди чпин кьилив Ащегьиз хкана. Ам дидедини бубади гъвечIи чIавалай кетах вердидIарнавайди хьуниз килигна, уьмуьрда вмчиз чидайдалай башкъа кар авур кас туш. Дидедин чIалаз килигна, ада гуьзел ва багьа парталар алукIнач. Рекьера алаз хьайи, кIвалин къуллугъчи рушариз хае хейлин усал, амма ччандйй*«ьунвай парталар алаз ам гьамамрал атанва. Дидеди: «Руша беден чуьхвейдалай гуьгъуьниз алукIда жеди... » — лагьана фикирна хъсан парталар авай картондин «сафар» гваз атана. Амма

Катяди абуруз вялый янач. Адан тандал лацу сун куфта, рехи сун юбка, кIвачерал кьадардин дабанар галай чIулав туфлияр, кьилелни памбаг хьтин хъуьтуьл, лацу, къвалал цIай хьтин яру, магьутдин кIусарикай туькIуьрнавай къизилгуьлдин цуьк алкIурнавай шляпа алай. Катядихъ дуьз, кьадардин буй, гуьзел ериш, чагъа аялдиз хьиз, дакIур, рикIиз хуш хъуькъвер, кстахвал аквазвай лацар гзаф галай, хуш, ири ва вили вилер ава. Ам, гъиле чIуралай атIанвай са шумуд «геж уяххьайи зулун цуькни» аваз, дидедин къвалаллаз атана, акьул балугъ тахьанвай аял хьиз халичадал ацукьна. Руша нубатнубатдал виридаз вил яна. Вилер доктордин вилера гьатайла, Катяди тIимил кьван малум жедай гьал хъуькъверин кьилер яру авуна, ам тIимил кьван къалабулух акатна, Гьажимурадаз килигна. И арада Квасадин сивяй «демедем» яна и межлисдаллайбуруз чпин уьмуьряшда, гьич са вилаятдани такур хьтин дирибашвилин, аламат жедай гьунарлувал къалур авур кьуьл авуна. Сифтедай инал алайбур мягьтел амукьна, ахпа кьуьл зарафат квачиз бегьем пагьливан. ди хьиз хъсан кьиле тухузвайди акурла, вирида Квасадиз капар яна. Гьажимурада аламат жедай дирибашвилёлди кьуьл авуна, кIвачер кIватIпа, вичивич цавай гт> ана халичадал гьалчна, рюмкада авай чехир къачуна Катядиз, ахпа Ефимоваз вил яна, спелрилай тупIарчIугуна, мили хъверна, вичин тегъве капаш акIурна, кьил далудихъ вигьена, стIал амай кьван чехир хъвана.

Хейлин шадвилин капар яна, чухсагъулдин гафар лагьана, межлисда авайбур са кьадар кисайла Брусилова вичин руш къарагъарна лагьана:

—Жанабияр! Им зи гъвечIи руш я, тавакъуйда таниш хьухь!

Рушаз регъуь хьана, ада вичин ччиниз яру рангар гъана, са садав гъил вугана. Ахцегьри рушан гъил кьуна, амма садани адаз темен ганач. Доктор Ефимова рушан гъилиз темен гана, вичин вилер адан вилера атIумна. Гъил кьадай нубат Гьажимурадал атана. Ада тади кваз вичин эрчIи патан гъил «цIай акъатдалди» маргадин шалцин чухвадивай гуьцIна, ахпа рушан гъил кьуна, амма вичин гъилиз яргъал чIугур темен гана, кьулухъ элкъвез килигиз хтана.

: •— Еке уюнбаа, зурба къаравили кас я... — Брусилов хъуьрена. —Катя! Азиз руш, адан амалрикай ви зегьле фенвай хьиз аквазва заз... АкI хьанач хьи! Гьажя. чи къаравили я. Адак эсиллагь хата квай кас туш,..,! Жапабияр! Куьне куь дем давамар ая, зунни куьне, ингье квек кваз яхъ!

Мсжлисда авайбуру сасад хъвана рюмкаяр ччидел эцигиз гьазур хьанвай арада, еке синида недай ва хъва дай затIарикай безетмишнавай хунча кьилин кукIвал < члаз, ам гъилерив кьунтавуна, тикдай агъадал Гьзжи мурад хтана, ада урусдал лагьана: . : ;

— Милая Катюша, синимити (хунча! — Гьажимурад Катядин вилик метIер яна акъвазна.

Катя гъавурда акьуна, ам тадиз къарагъна, агъур хунча Квасадин кьилелай къачуна суфрадин юкьвал эцигиз фидайла, Гьажимурадай гьарай акъатна:

— Угашайте, милая Катюша, доктор!

ИкI лугьуникумаз гъилер галатнавай руша сини Антонан вилик эцитна, ам хъуьрена чкадал ацукь хъувуна. , .

— Большое спосибо, от нас всех, дочка! — лагьана Гьажимурада Катядин гъил лкьуна, амма. мад вичин •гыи лиз темен гана, спелдин са хел сиве кьуна, уюнар акъудна, ам ацукьна.

Вирида шад хъуьруьнар авуна. Катя лагьайтIа, вилерал къвезвай шадвилии накъвар михьунив агакьзамачир.

ТIуьнар куьтягь хьана. Доктор, Брусилов, Илас, Гьасмап, Гьажимурад... «кIек алай гьамамдии» вилик тIулал ацукьна. ;

— Антон! Ваз Ахцегьрин чими ятар бегьем бегенвдиш хьанвани? —Брусилова хабар кьуна.

Абур, Борис Александрович, чпиз тай авачир, гзаф багьа дарман ятар я! За абур, ингье, са шумуд йис я са гзаф дердерин дарманар яз чиз азарлуйриз ишлемишун — хъун, абурун ваннаяр кьабулун теклиф зава... Антон Ахцегьрин чими ятарикай рахадайла, ашкъилу шаир хьиз, гзаф шад хьанва.

Абур ятар туш гьа, туш. Абур инра авай дагъ вийриз ганвай куьтягь тежедай бахтунин девлетлу хазинаяр я! «Камун цик», Къеледин а патал, гуьнеда авай «Фан цик» гзаф хийирлу минералар ква. Ада /ру фун, ратар, чIулав лекь, цуьлез ва хуьрек фидай о; рга нар сагъар хъийизва. А ци инсандин беденда, затIарин хийирлу дегишвилер кьиле финифин кIвалах хъсанар

зава. ТIуьрди цIуруруниз куьмекзава. А яд сагъ итимризни хийирлу я. Ивидин дамарар михьи авун виридаз хъсан я, рикIин кIвалах регьятжеда. Женийрин, и гьамамрин ятар кпулрин, нервни, хамунин ва кIарабдин азаррин еке дарманар. я... Амма гьайиф, гьайиф! Абурукал авай хийирдилай исятда зарар екеди я.

— Ам вуч лагьай чIал я!

Инал доктор Ефимова округдин кьисмет гвай полициядин полковник Брусиловаз, дарман ятари гъизвай азарарни сасад лагьана.

— Ишлемишиз течирвили, — лагьана вичин эхтилатдин эхирда Ефимова, —Далкь патал и гуьзел ятари еке хаталувални туьретмишзава.

Брусилов доктордин гъавурда акьуна, амма кисна. Гьа и арада Гьажимурада а паталай салам гана фейи, хъуькъвер кватай, яцIу итимдин салам кьунач, адаз далу гана акъвазна.

— Ваз салам гана, Гьажи... Мусурман яз амачни, жаваб ганач хьи!.. — докторди Брусилован кисун акурла ван акъудна.

—Ам ит. им. туш, доктор. Ада авур алчахвилер чир хьайила, куьне ам округданИ тадач.

— Сир туштIа, тавакъуйда, Кваса, ам чаз ахъай ая. — Иласа минетна.

—: Са сеферда инлай фейи кфирдизни заз мехъерик эверна. Мехъер авай кIвализ фидай рекье, а хардажалди заз къеле къачур кьегьалдин уьзагъвал ччанда аваз лагьана: «Яда Кваса, за лап буюртма, за ваз гьикI лугьун—къвалари чIакьракьар ийидалди кинийрин хапIа тIуьнвай... Сивелайкапаш чIугунакимел экъечIун кумаз, ам ваз акуна хьи, зазни ваз «исятда мехъерик алад»— лагьана хуш хабар ганвай. За фикирна: «Муьфте недай шурпани аш авайла, зи руфуна вуч аватIа аку гьа!.. » Тадиз фена сиве лап туьтуьгьдал кьван тIуб ттуна ккинийрин хапIа упI авуна... » За: «Ам вуч лагьай чIал я? » — лагьана хабар кьурла, а касди жаваб гана: «Алацарна ман». Зун мад гъавурда акьунач. Эхир ада: «За хапIа михьиз экъуьчна... » — лагьана. Жумла жагьан шагьид я! А декьикьада заз а кфир инсан ваъ, инсандин шикилда авай мурдар кускафтар яз чида. Заз ам душман кьван такIан я. Итимди, доктор, итимдин салам кьада, итимди итимдиз яб гуда, ван атайдакай нетижаяр хкудиз хьун камаллувал я...

Гьажимурад Брусилова эцягъиз гьазур хьанвайди докторди кьатIана, ам кьил къакъудна са патахъ финин багыгадихъ къекъвезвай арада, адаз Ахцегьай инал атана акакьай вичин вафалу фельдшер, галатун чин тийндай Берали акуна, тадиз адан кьилив фена.

— Ипсанвал, начальник, багьа затI я! — лагьана Гьажимурад ажугълу яз Брусилован ччиниз килигна. — II дуьньяни фад, геж, халис инсанринди хьунухь ла зим!.. Халкьдин кардикай рахадайла, квез ван къвез вач, амма куьн шумуд сеферда, саймишни тавуна, ви чин гъилералди эцигай муькъверилай фенатIа, халкьди рикIел хуьзва... И эхтилатдин ванни къвемир, япара тупIар ттур гьа!

Гьажимурада пагьливан къугъвазвай епинин кIаник квай Квасади хьиз, чукурна, вичивич доктордив акакьарна.

— Иблис я, иблис! — лагьана ажугълувилелди Брусилова Гьажимурадан гуьгъуьниз килигна. — И шейтIан гьамиша куьне суфрадални ацукьарзава?!.

Брусилов Иласазни Гьасманаз икI лагьана, амма. абурай келимани акъат тавурди акуна, ам кьилди яз акъвазнавай папан патав хъфена.

⇐ Предыдущая 4 5 6 7 8910 11 12 13 Следующая ⇒