Мазақтаманы айту 6 страница

         Ө сімдіктер қ андай болады?

 Білімділік Ө сімдіктердің тіршілік ету мерзімі жайлы тү сінік беру. Кө бею. Ө сімдіктің кө бею жолдары туралы білім беру.

Дамытушылық: Тә жірибелер жасау арқ ылы оқ ушы танымын кең ейтіп, қ ызығ ушылығ ын ояту. Дү ниетанымын кең ейту, сө здік қ орын молайту, тіл байлығ ын арттыру.

Тә рбиелік: Қ оршағ ан ортаны қ орғ ауғ а ү йрету арқ ылы экологиялық тә рбие беру.

Психологиялық дайындық

Орманда кірпі келеді,

Саң ырауқ ұ лақ тереді.

Кездесті, міне, керегі:

Екеуі қ айың астынан.

Біреуі терек қ асынан.

Қ анша олар болмақ есепте,

Тоқ ылғ ан салса себетке?

Ө сімдіктер қ андай болады?

Ө сімдіктер туралы ә ң гімелендер?

. Ө сімдіктердің тіршілік ету мерзімі ә р тү рлі. Кейбір ө сімдіктер бірнеше ай, енді біреулері ұ зақ уақ ыт тіршілік етеді. Кө бею- барлық тірі табиғ атқ а тә н қ асиет. Кө бею дегеніміз - ә р ө сімдіктің ө зі сияқ ты ұ рпақ қ алдыруы. Сол ө сімдіктің санын кө бейту. Ө сімдік тұ қ ымнан, тү йнектен, пиязшық тан кө бейеді.

Бір ү йде біз нешеуміз?

Кел санайық, екеуміз.

Бас бармағ ым - папам,

Балаң ү йрек - апам.

Ортан терек - ағ ам

Шылдыр шү мек - мен

Титтей бө бек - сен.

Бір ү йде біз нешеуміз?

Бір ү йде біз бесеуміз.

Ө сімдік қ алай кө бейеді? Кө бею жолдары.

1. Тұ қ ым арқ ылы. 2. Тамырсабақ, тү йнек, пиязшық арқ ылы.

      Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

   Біржылдық, екіжылдық, жә не кө пжылдық ө сімдіктер

а) Білімділігі. Оқ ушыларғ а ө сімдіктердің ө мір сү ру ұ зақ тылығ ы біржылдық, екіжылдық, ү шжылдық жә не кө п жылдық болатыны туралы тү сінік қ алыптастыру.

б)Дамытушылығ ы. Оқ ушылардың ө сімдіктердің адам ө мірі ү шін маң ызын ө з бетінше ойлау қ абілетін дамыту.

в) Тә рбиелілігі. Оқ ушыларғ а ө сімдіктердің маң ызы, кө птү рлілігі жайлй тү сіндіріп, олардың дү ниетанымдық кө зқ арасын қ алыптастыру, ө сімдіктерді қ орғ ауғ а тә рбиелеу.

Табиғ ат - біздің анамыз,

Табиғ атқ а баламыз.

Табиғ атты қ орғ айтын,

Біз ә депті баламыз.

Жер байлығ ы кө п екен,

Мең геруді қ алайды.

Осының бә рін мең гертер,

Дү ниетану сабағ ы. Шең бер қ ұ рып, бір біріне сә ттілік тілейді.

Ұ йымдастыру.

Біржылдық, екіжылдық , кө пжылдық ө сімдіктер туралы не білесің дер ойымызды айтайық.

Кө п жылдық ө сімдіктер – екі жылдан астам тіршілік ететін ө сімдіктер. Кө п жылдық ө сімдіктер қ оң ыржай аймақ та кө біне шө птесін, ал тропиктік аймақ тарда, кө бінесе, ағ аш, бұ та тү рінде ө седі. Бұ лардың сабағ ында не тамырында қ ор жиналатын арнайы органдары (тамыр, тамыр сабақ, тү йнек, жуашық ) болғ андық тан ауа райына, жыл маусымына қ арай сабағ ы қ урап қ алғ анмен тіршілік қ абілетін сақ тап, келесі жылы қ айта ө седі. Мә ң гі жасыл тү рлері де бар. Бір жылдық ө сімдіктер – тіршілігі бір жылғ а ғ ана созылатын ө сімдіктер. Бір жылдық ө сімдіктердің екі тү рі бар: 1) жаздық Бір жылдық ө сімдіктер – тары, жаздық бидай, зығ ыр, шегіргү л, гү лкекіре, т. б. Жаздық Бір жылдық ө сімдіктердің тұ қ ымы кө ктемде немесе жазда ө ніп-ө су сатысынан тез ө тіп, тіршілік кезең ін бір вегетативтік маусымда (1 – 5 айғ а дейін) аяқ тайды; 2) кү здік Бір жылдық ө сімдіктер – кү здік бидай, кү здік қ арабидай, т. б. Бұ лардың ө сіп-ө ну сатысы ұ зағ ырақ болады ә рі оғ ан салқ ын температура қ ажет.

Сағ аттың тіліндей,

Иіліп оң ғ а бір,

Сағ аттың тіліндей

Иіліп солғ а бір.

Оң аяқ, сол аяқ,

Жаттығ у оң ай-ақ.

            Сұ рақ жауап

1. Біржылдық жә не екіжылдық ө сімдіктердің бір-бірінен қ андай айырмашылығ ы бар?

2. Кө пжылдық ө сімдктердің ерекшелігі неде?

3. Ағ аштың жасын қ алай анық тауғ а болады?

Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

    Ө сімдіктердің тіршілік ортасы

а) білімділік: Ө сімдіктердің тіршілік ету ортасына жалпы мағ лұ мат бере отырып, білімдерін терең дету, адамның қ ызметін оның табиғ атқ а ә серін қ арастыру арқ ылы сабақ ты мең герту;

б) дамытушылық: оқ ушылардың ақ ыл – ой таным қ ызығ ушылығ ын арттыру, ө з ойларын ашық айта білуге жеке топта, жұ пта жұ мыс істей білуге дағ дыландыру;

в) тә рбиелік: оқ ушылардың бойына адамзатқ а қ ажетті қ ұ ндылық қ асиеттерді қ алыптастыру, адамгершілікке, имандылық қ а сабырлы да ізденімпаз болуғ а тә рбиелеу, табиғ атты, жан - жануарларды қ орғ ауғ а шақ ыру.

Психологиялық дайындық

Болайық шы ақ жаң быр (Ақ ырын жауғ ан жауын тырсылын жасайды)

Астан-кестен жауатын

Ө ткiншi ендi бiз жаң быр (Тез-тез жауғ ан жаң быр тырсылын келтiред

Ө зен туралы не білесің дер ә ң гіме жазамыз?

Тіршілік ету ортасы дегеніміз – организм мекен ететін табиғ ат бө лігі. Тірі организмдер қ оршағ ан ортамен тығ ыз байланысты. Тірі организмдердің бір - бірімен жә не сыртқ ы ортамен қ арым – қ атынасы туралы ғ ылым. Экология ( грекше «ойкос» - ү й, мекен; «логос» - зерттеу немесе ғ ылым) деп аталады. Экология терминін алғ аш неміс биологы Эрнст Геккель (1866 ж) енгізген. Біздің планетамызда тірі ағ залар тө рт тү рлі мекенді игерген. Олар: су, ауа, қ ұ рлық жә не ағ заларда. Ө лі табиғ ат факторларғ а - жарық, жылу, жел, жаң быр, бұ ршақ, топырақ, судағ ы тұ з, газ қ ұ рамы жатады. Ө лі табиғ ат факторларының ә сері тірі организмдердің біздің ғ аламшарымызда таралуын анық тайды. Кө птеген ө сімдіктер мен жануарлар ү шін осындай маң ызды фактор ең алдымен

жарық болып табылады. Жарық тың ә серінен ө сімдіктер мен жануарлардың тіршілігіндегі тә уліктік жә не маусымдық ө згерістер басталады. Мысалы: жаздың ортасында қ орек пен жауын-шашынның болуына қ арамастан ө сімдіктер ө суін бә сең детеді не тоқ татады. Бұ ларда тұ қ ым мен жеміс пісе бастайды, қ оректік заттар жиналады.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Топпен жұ мыс.

1 – топ «Тірі табиғ ат» Қ ай тұ жырым дұ рыс?

2 – топ «Ө лі табиғ ат» Жануарлар мен табиғ ат арасындағ ы байланысты

            Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

                    Жабайы мә дени ө сімдіктер

а) Білімділігі. Оқ ушыларғ а жабайы мә дени ө сімдіктер туралы тү сінік беру. «Ө сімдік шаруашылығ ы»сө зін тү сіндіру.

б)Дамытушылығ ы. Оқ ушылардың ө сімдіктердің адам ө мірі ү шін маң ызын ө з бетінше ойлау қ абілетін дамыту.

в) Тә рбиелілігі. Оқ ушыларғ а ө сімдіктердің маң ызы, кө птү рлілігі жайлй тү сіндіріп, олардың дү ниетанымдық кө зқ арасын қ алыптастыру, ө сімдіктерді қ орғ ауғ а тә рбиелеу.

Психологиялық дайындық

Психологиялық

ахуал

1 мин Табиғ ат - біздің анамыз,

Табиғ атқ а баламыз.

Табиғ атты қ орғ айтын,

Біз ә депті баламыз.

Жер байлығ ы кө п екен,

Мең геруді қ алайды.

Осының бә рін мең гертер,

Кө п деген ө сімдіктер адамның кө мегінсіз ө седі

Мә дени ө сімдіктерді адамдар кү тіп бағ ады.

Мә дени ө сімдіктердің шық қ ан орталық тары

Осы заманғ ы адам мә дени ө сімдіктерсіз ө мір сү ре алмағ ан болар еді. Мә дени ө сімдіктер адамды ең қ ажетті заттармен қ амтамасыз етеді. Мә дени ө сімдіктер - астық, кө кө ніс, жеміс-жидек, мата тоқ уғ а қ ажетті шикізат. Мә дени ө сімдіктерсіз қ ант, май, мал азығ ы да болмас еді. Ү й жиһ азы, қ ағ аз, дә рі, ү й ішін сә ндейтін ә р тү рлі заттардан ө зге де қ ажеттіліктерді тек мә дени ө сімдіктерден аламыз. Мә дени ө сімдіктердің сан алуан тү рлері мен іріктемелерін алу ү шін қ аншама жылдар ө тті емес пе?

Жолдарың а ү ң іліп,

Екі бақ а жү гіріп,

Секіреді, бақ -бақ,

Ағ аштарды аттап.

Олар ерте тұ рады,

Беті-қ олын жуады.

Оң ғ а-солғ а шайқ алып,

Бақ ылдайды ә н салып.

Судан шіркей табады,

Ө сіп ү лкен болады.

Бақ -бақ, нақ -нақ,

Біздер айттық тақ пақ.

Ө сімдіктер туралы жалпы не білесің дер?

ІІ топ: Мә дени ө сімдіктер.

ІІІ топ: Бө лме ө сімдіктер. Ә р берілген тапсырманы орындайды

Қ олдану

Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

                     Жануарлардың алуан тү рлілігі

Білімділік: Жануарлар ә лемінің алуан тү рлілігі туралы ұ ғ ым жә не олар еліміздің байлығ ы, оны қ орғ ау туралы тү сінік беру, олардың қ андай топқ а жататындығ ын анық тай білуге ү йрету.

 Дамытушылығ ы: Оқ ушылардың сө здік қ орын кең ейту, ойлауын, кө з алдына елестету қ абілетін дамыту.      

Тә рбиелік мә ні: Оқ ушыларды сезімталдық қ а, адамгершілікке тә рбиелеу.

Психологиялық дайындық

Біз балдырғ ан баламыз,

Қ ұ стай қ анат қ ағ амыз.

Дү ниені аралап,

Оқ ып білім аламыз.

 Жануарлардың қ андай тү рлерін білеесің дер?

Жануарларды бақ ылап ү йрену ө те қ ызық ты.

Жаң а сабақ.

Кіріспе.

Ө сімдіктер сияқ ты жануарлар да алуан тү рлі болып келеді. Жер бетінде жануарлардың

тү рлері ө те кө п. Ғ алымдардың зерттеуі бойынша олардың

2 млн-дай тү рі белгілі болды. «Жануар» сө зі парсының «джан-джанвар» деген сө здің екінші бө лігінен алынғ ан. «джан-джанвар» қ азақ ша-жануар ә лемі, яғ ни дү ние жү зіндегі тірі мақ ұ лық тар дегенді білдіреді.

Жануарлар мынадай топқ а бө лінеді:

ЖАНУАРЛАР

Қ ұ стар, балық тар, жорғ алаушылар, қ осмекенділер, бунақ денелілер, сү тқ оректілер

Қ ұ стар-8600 тү рі бар. Айырмашылығ ы ұ шады.

Балық тар.

Балық тардың 20 000 тү рі бар. Олардың айырмашылығ ы жү зеді.

Қ осмекенділер.

Қ осмекенділердің -4000 тү рі бар. Олардың айырмашылығ ы қ ұ рлық та да, суда да тіршілік етеді.

Сү тқ оректілер

Сү тқ оректілердің – 5000 тү рі бар. Олардың айырмашылығ ы балаларын ө з сү тімен асырайды.

Жорғ алаушылар.

Жорғ алаушылардың – 8000 тү рі бар. Олардың айырмашылығ ы бауырымен жорғ алайды.

Жә ндіктер.

Жә ндіктердің – 700 000 тү рі бар.

 Аң дар

Жабайы

Ү й жауырлары

Олардың кө пшілігі ағ аштың жапырағ ымен жә не шө ппен қ оректенеді.

Жануарларды аулап, етпен қ оректенетіндерді жыртқ ыштар деп атайды.

Ең маң ыздысы Анық тама

Ақ бө кен шө л, шө лейтті жә не далалық аймақ тарда тіршілік етуге бейімделген. Олардың қ оныс ө згертуі ауа райына, Ақ бө кен жұ п тұ яқ ты жануарлардың ішіндегі ең ө сімталы, жылына бір рет тө лдейді. Жаппай тө лдеуі мамырдың 1-жартысында ө теді. Бұ л кезде кү н салқ ындап, жауын-шашын кө п болады да, оны қ азақ халқ ы «Қ ұ ралайдың салқ ыны» деп атайды. Кө біне егізден, кейде 3 лақ та туады. Ақ бө кендер ө сімдіктердің 80-нен астам тү рімен қ оректенеді. Олардың басты жауы – қ асқ ыр, ал жас тө лдеріне бү ркіт, дала қ ыраны мен қ арақ ұ стар да шабуыл жасайды.

Ақ бө кен аусыл, пастереллез ауруларымен ауырады. Ақ бө кен – дә мді еті, қ ұ нды мү йізі мен тұ яғ ы, ә демі терісі ү шін ауланатын кә сіптік маң ызы бар жануар. Қ азақ станда Ақ бө кенді аулауғ а тыйым салынғ ан. Оның мү йізінен пантокрин дә рісі алынады, тұ яғ ын кү йдіріп, одан алынғ ан кү лді денедегі теміреткіге жағ ады, сусамыр ауруына шалдық қ андарды емдеу ү шін пайдаланады

Добым, добым домалақ (екі қ олынды айналдыру)

Тоқ тамайсын домалап (тезірек екі қ олды айналдыру)

Ү стел ү стін бү лдірдің (кө лымен ү стел ү стін кө рсету)

Тә релкені сындырдың (екі қ ол алақ анымен тарелкені жасау, екі жақ қ а жылдам шашу)

Тентек болып кеттің деп(Сұ қ саусақ пен ескерту)

Тұ рмын сені тепкім кеп (екі қ ол белде, оң аяқ пен тебу)

                    Топпен жү мыс

1-топ Жыртқ ыш жануарларды ата?

2-топҚ асқ ырлар жемтігін қ алай аулайды?

3-топ Аю қ алай қ оректенеді?

Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

                  Жауын қ ұ рт

     Білімділік: Жауынқ ұ рттар типіне жататын

жә ндіктердің негізгі ерекшеліктері

туралы тү сінік беру.

Дамытушылық: Сабақ қ а деген белсенділіктерін

арттыра отырып, ой-ө рістерін дамыту.

Тә рбиелік: Жауынқ ұ рт қ ұ рттарғ а жататын

жә ндіктердің ерекшеліктерін бір-

бірінен ажырата білуге тә рбиелеу.

Психологиялық дайындық

Атамның алып кү регін

Ауланың қ арын кү редім

Апама барып қ ұ дық тан

Су ә келіп беремін

Еденді де жуамын

Шаң тозаң ды қ уамын

Жауынқ ұ рт топырақ қ а кө п пайда келтіреді. Олар топырақ ты қ опсытады.

Жауынқ ұ рт топырақ тың бетеі қ абатында тіршілік етеді.

Ұ зын денесі ауа жақ сы ө тетін ылғ алды, жұ қ а терімен жабылғ ан. ол бү кіл ө мірін топырақ ішінде ө ткізеді. тек жауынды кү ндері ғ ана жер бетіне шығ ады. Жауынқ ұ рт топыпақ қ арашіріндімен қ ұ нарландрады, қ опсытады. Жерді қ азып жә не топырақ ты ө лшеусіз

Жұ ту арқ ылы ол топырақ тың қ ұ рлылысн ө згертеді.

Қ атар, қ атар тұ райық

Кә не, кә не сұ райық

Кімнің болсын бойы ұ зын

Паравозы поездің

Пш-пш-пш-пш біз кеттік

Жү рісті біз ү деттік

Гу-гу-гу гуілде

                       Сұ рақ жауап

1. Адам денсаулығ ына зиян келтіретін қ андай қ ұ рттар? (паразит-қ ұ рттар)

 2. Жауын қ ұ рты қ ай кездерде жер бетіне шығ ады? (жауынды кү ндері)

Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

                    Ұ лулар

Білімділік: Оқ ушылардың білім дағ дысын қ алыптастыру

Дамытушылық: Оқ ушылардың пә нге деген қ ызығ ушылығ ын арттыру. Оқ ушылардың ө зін – ө зі дамуына жетелеу жә не оқ ушылардың ойлау, есте сақ тау қ абілетін арттыру.

Тә рбиелік: Ұ қ ыптылық қ а тә рбие жә не табиғ атқ а деген сү йіспеншілігін арттыр

Психологиялық дайындық

Кү ннің шық қ аны жақ сы ма? (кү нді бейнелейді)

Жақ сы! (алақ андарын соғ ады)

Желдің соқ қ аны жақ сы ма? (желді бейнелейді)

Жақ сы! (алақ андарын соғ ады)

Достарың мен жү рген жақ сы ма? (адымдайды)

Анаң ды қ ұ шақ тағ ан жақ сы ма? (ө здерін қ ұ шақ тайды)

Жақ сы! (алақ андарын соғ ады)

Туғ ан ө лкеде жақ сы ма? (қ ұ шақ тарын жаяды)

Жақ сы! (алақ андарын соғ ады)

Ү йіміз бар жерде жақ сы ма? (ү йді бейнелейді)

Жақ сы! (алақ андарын соғ ады)

Биде айналғ ан жақ сы ма? (айналады)

Жақ сы! (алақ андарын соғ ады)

Қ азақ стандық болғ ан жақ сы ма?

(бас бармақ тарын кө рсетеді)

Жақ сы! (алақ андарын соғ ады).

Ұ лу ө сімдіктермен қ оректенеді.

Ұ лу жұ мыртқ алайды.

Ұ лу ыстық қ а, жазғ ы қ апырық қ а шыдамды келеді.

Ұ лулар денесі жұ мсақ, ү ш қ абатты, екіжақ ты симметриялы кө пжасушалы омыртқ асыз жә ндіктер. Олардың денесі бастан, тұ лғ адан, аяқ тан, бақ алшақ тан жә не бақ алшақ қ алдығ ынан тұ рады. Ұ лулар типіне бұ рын «былқ ылдақ денелілер» деген атау пайдаланылғ ан. Ұ лулар типінде 130 мың нан астам тү р бар деп есептеледі.

Ұ лулар типі

↓

Бауыраяқ тылар

Қ осжақ таулылар

Басаяқ тылар

Ұ лулардың буылтық қ ұ рттардан негізгі ерекшелігі – денесі бунақ тарғ а бө лінбейді. Тұ лғ адан ерекше қ атпарлы қ абат – шапанша (мантия) тү зіледі. Тұ лғ а мен шапанша аралығ ында шапанша қ уысы болады, ал шапаншаның ү стің гі бетінен бақ алшақ қ алыптасады.

Асқ орыту жү йесі едә уір кү рделі. Дененің алдың ғ ы бө лігіндегі ауыз тісшелері – ү ккі тілге жә не жұ тқ ыншақ қ а жалғ асады. «Бауыр» деп аталатын асқ орыту безінің аузы қ арынғ а ашылады. Кө пжасушалы жә ндіктерден бұ рын кездеспеген асқ орытуғ а қ атысатын без бауырды ұ лулардан бірінші рет байқ аймыз.

Тағ ы бір ерекшелік – ұ луларда қ антарату жү йесі ашық. Кө птеген ұ лулардың қ аны тү ссіз. Қ анның тү сі кө гілдір (басаяқ тылар) ұ лулар да бар. Жү ректе бір немесе екі қ ұ лақ ша, бір қ арынша болады.

Қ ұ рлық та тіршілік ететін ұ лулар ө кпемен тыныс алады. Суда тіршілік ететіндерінің тыныс алуы шапанша астында орналасқ ан желбезектер арқ ылы жү зеге асады.

Ұ лулардың зә ршығ ару жү йесі бір немесе екі бү йректен жә не несепағ ар тү тіктен қ ұ ралады. Бауыраяқ ты ұ лулар класы.

Бұ лар – тең ізде жә не қ ұ рлық та тіршілік ететін жә ндіктер. Оларды кө лдерден, тоғ андардан, суқ оймалардан да кездестіруге болады. Тү йіртек, жұ мырлақ кө лдерде жә не тоғ андарда ө мір сү ред.

Жұ мбақ шешу

Аяғ ы, тұ лғ а, басы бар,

Сыртында сауыт тасы бар..

Ойланып кө р балалар,

Шешуін оның табың дар.

(Ұ лу)

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

    Топпен жұ мыс

  1-топ Ұ лулар типі?

  2-топ Бауыраяқ ты ұ лулар класы?

  3-топ Қ осжақ таулы ұ лулар класы?

Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

© helpiks.su При использовании или копировании материалов прямая ссылка на сайт обязательна.