Мазақтаманы айту 5 страница

                    Қ ұ м, саз, тұ з.

1. Оқ ушыларғ а ас тұ зы, жә не қ ұ м, саз туралы адамдар мен жануарларғ а пайдалану қ ажеттігі, ас тұ зының негізгі кө здері кө лден тұ з ө ндіру туралы тү сінігін қ алыптастыру.

2. Логикалық ойлау қ абілетін, біл байлығ ын дамыту.

3. Табиғ атты аялауғ а тә рбиелеу, ел байлығ ын ү немдеп пайдалануғ а ү йрету.

Бас бармақ бауғ а барды,

Бір дегенім бү ркіт,

Қ алады аң дар ү ркіп.

Екі дегенім есік,

Білмейді ол есеп.

Ү ш дегенім ү кі,

Ұ стап жеді тү лкі.

Тө рт дегенім тиін.

Бес дегенім бұ лбұ л,

Сайрағ анда дү л–дү л.

Алты дегенім арғ ымақ,

Бір дегенім таяқ қ ой,

Дө ң деу жерден қ арғ ымақ.

Жеті дегенім жайын

Жайынның жейміз майын.

Сегіз дегенім серке.

Енесіне ерке.

Тоғ ыз дегенім–тү лкі,

Жү рген жері кү лкі.

Он дегенім оймақ,

Осымен сө зді қ оймақ..

 Қ ұ м                          Саз

Қ ұ м, саз тұ з туралы не білесің дер?

Оз ойларын айтқ ызу

Қ ұ м табиғ атта жиі кездесетін сусымалы тау жынысы. Ол қ атты тау жыныстарының ү гілуінен пайда болады. Ол ақ, сары, сұ р жә не басқ а тү рдегі ұ сақ тү йіршіктерден тұ рады. Саз тау жыныстарының желге мү жіліп, кө лдер мен тең із тү біне шө гіп, жиналуынан пайда болады.

Ас тұ зын біз тамақ қ а қ осамыз.

Екі кө з бен қ ос қ ұ лақ

Бір бас пенен бір мұ рын

Нешеу болды қ ос шырақ,

Санап шығ ар кім бұ рын?!

Екі аяқ пен екі қ ол,

Бір ауыз бен бір тілің...

Нешеу болды қ ане, бол,

Санап шығ ар кім бұ рын?!

Сұ қ саусағ ым суғ а барды

Ортаң қ олым орақ орды.

Аты жоғ ым ағ аш жарды,

Жұ мсамапты алақ аным,

Тек шынашақ –балапанын.

               Сұ рақ

1. Қ ұ м неден тұ рады?

2. Қ ұ мды қ алай ө ндіреді?

3. қ ұ манан не жасайды?

      Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

         Мұ най жә не табиғ и газ

1. Оқ ушылардың жаң ғ ыш пайдалы қ азбалар –мұ най мен газдың қ асиеттері туралы тү сініктерін қ алыптпстыру                         2. Жаң а сабақ ты мең гертуде пә наралық байланысты қ олдана отырып ізденуге, шығ армашылық пен жұ мыс жасауғ а дағ ды қ алыптастыру. 3. Отын ө неркә сібіндегі экологиялық проблемаларды шешуге тә рбиелеу.

Бір ақ шымшық,

Екі ақ шымшық.

Ү ш ақ шымшық,

Тө рт ақ шымшық.

Мұ най газ туралы не білесің дер?

Мұ най-тү сі қ оң ыр, май сияқ ты сұ йық. Оның ө зіне тә н басқ а пайдалы қ азбаларғ а ұ қ самайтын иісі болады. Мұ най жақ сы жанады жә не ө те кө п жылу бө леді. Мұ найды тең іздер мен ірі кө лдер жә не ө зендерде арнаулы кемелер –танкелер арқ ылы тасиды.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Сұ рақ -жауап

1. Мұ найдың негізгі қ асиеттерін ата?

2. Мұ найды қ алай ө ндіреді?

3. Мұ найдан нелер алынады?

Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

          Пайдалы Қ азбаларды қ орғ ау

а) Білімділігі: Пайдалы қ азбалардың тү рлерімен таныстыру. Адам ө міріндегі маң ызына, алыну жолдарына тоқ талу.

ә ) Дамытушылығ ы: Ө з ойларын ашық білдіріп, пікірлерін қ орғ ай білуге, ө здігінен ізденуін, шығ армашылығ ын, танымдық қ абілетін дамыту.

б) Тә рбиелілігі: Табиғ атты аялай білуге, сү йіспеншілікке, ү немшілдікке тә рбиелеу.

Психологиялық дайындық

1 дегенде тұ райық,

2, 3, 4 – алақ анды соғ айық,

Оң жақ қ а бұ рылып,

Сол жақ қ а бұ рылып,

Бір отырып, бір тұ рып,

Біз жү гіріп алайық.

5 дегенде асық пай,

Орнымызды табайық..

Пайдалы қ азбалар жпйында не білесің дер?

1. Кенді пайдалы қ азбаларғ а қ ұ рамында металл кездесетін тау жыныстары жатады. Оларды ө ң деу арқ ылы темір, мыс, қ орғ асын, алюминий, алтын, кү міс, мырыш жә не тағ ы басқ а металдар алынады. Кенді пайдалы қ азбалар, ә сіресе, Орталық Қ азақ станда кө п шоғ ырланғ ан. Ондағ ы Жезқ азғ ан жә не Қ оң ырат мыс кен орындары ә лемге ә йгілі.

2. Жанғ ыш пайдалы қ азбаларғ а тас кө мір, мұ най жә не газ жатады. Тас кө мір - ең кө п ө ндірілетін қ азба. Сен тас кө мірді тек отын ретінде ғ ана пайдаланылмай, одан басқ а да кө птеген заттар алынатынын білесің. Оны ө ң деу арқ ылы дә рі - дә рмек, мата бояйтын бояу, ә тір, қ опарғ ыш зат, тың айтқ ыш, нафталин, пластмасса жә не басқ а кө птеген заттар алынады.

Біздің елімізде тас кө мірдің қ оры ө те мол. Тас кө мірдің аса ірі кен орны - Қ арағ анды. Екібастұ зда ашық ә діспен арзан кө мір ө ндіріледі.

Мұ най - ө те қ ызулы отын. Ол кү л қ алдырмай тү гел жанып кетеді. Мұ найды айыру арқ ылы бензин, керосин, машина майы жә не басқ а кө птеген бағ алы заттар бө ліп алынады.

Каспий маң ы ойпаты мен Маң ғ ыстау тү бегінде мұ най мен газдың аса бай кен орындары бар.

3. Кенге жатпайтын пайдалы қ азбалар қ ышқ ыл алуғ а, тың айтқ ыштар ө ндіруге, қ ұ рылыс қ ажетіне пайдаланылады. Бұ л топты тұ з, фосфорит, ә ктас, мә рмә р, гранит, қ ұ м, саз т. б. қ ұ райды. Олардың қ айсысы болса да біздің жерімізде баршылық. Ал Қ аратаудағ ы фосфорит кен орны қ оры жө нінен дү ние жү зіндегі алдың ғ ы қ атарды иеленеді. Фосфоритті ұ нтақ тап, фосфор ұ ны тың айтқ ышын ө ндіреді. Гранит - ө те қ атты тау жынысы. Оның табиғ и бү лінуі ө те баяу, жү здеген жылдар бойы ө теді. Бірақ граниттің бә рінің бү ліну процесі бірдей емес, ірі қ иыршық тысы тез, майда қ иыршық тысы ө те баяу бү лінсе, ал сұ р гранит бү лінбейді десе де болады. Қ ұ рылысқ а қ олданатын гранитті ысып жылтыратады, тегістейді, жө ндейді. Бұ л оны бү лінуден қ орғ айды.

Сергіту сә ті. Орнымыздан тұ рамыз

Белге қ олды қ оямыз,

Бұ рыламыз оң ғ а бір

Бұ рыламыз солғ а біз

Бір, екі, ү ш: бір, екі, ү ш.

Жоғ ары қ олды созамыз,

Тып - тыныш боп отырамыз.

          Сұ рақ жауап

1. Пайдалы қ азбалар қ олданылуына қ арай нешеге бө лінеді?

2. Жанғ ыш пайдалы қ азбаларғ а не жатады?

3. Кенді пайдалы қ азбалардың қ ұ рамында не болады?

        Мә тінді оқ ып, тү сінік айту.

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

             Топырақ

Білімділігі: Оқ ушыларғ а топырақ тың ерекшелігі жә не оның қ ұ рамымен таныстыру. Топырақ тың тү рлерін ажырата білуге ү йрету.

Дамытушылығ ы: Тә жірибе жұ мысын жү ргізу арқ ылы оқ ушылардың жан-жақ ты ойлау қ абілетін дамыта отырып біліктілігін, дағ дыларын арттыру.

Тә рбиелігі: Оқ ушыларды ұ йымшылдық пен жұ мыс жасауғ а тә рбиелеу.

 Сабақ тың тү рі: аралас сабақ

Психологиялық дайындық.

Сыныбымыз тап – таза

Бор да дайын тақ тада

Ойымызды жинақ тап

Отырайық партағ а

Топырақ туралы не білесің дер?

Топырақ бойында қ ұ нарлылық қ асиеті, яғ ни ө сімдіктерді сумен, басқ а да қ оректік элементтермен қ амтамасыз ететін қ абілеті болады. Механикалық қ ұ рамы (топырақ тү йіршіктерінің мө лшері) бойынша топырақ қ ұ мды, қ ұ мдақ сазды жә не саз топырақ болып бө лінеді. Жасы мен генезисі бойынша — қ ыртысты кү лгін топырақ, батпақ ты топырақ, ормандық сұ р топырақ, қ ара топырақ, қ оң ыр топырақ, кү рең топырақ, тағ ы басқ алар болып бө лінеді.

Топырақ - қ ұ нарлы топырақ, қ ұ нарсыз болады екен.

Қ ұ нарлы топырақ арқ ылы еліміздің ауыл шаруашылығ ы ө сіп ө ркендейді.

Кітаппен жұ мыс.

Іштей оқ у

Топтар бө ліп оқ иды

Тә жірибелік жұ мысқ а дейінгі бө лікті оқ ыту.

Ақ қ ағ азғ а топырақ салып анық тап қ арату.

Не кө ріп тұ рғ анын, не бар екенін сұ рау?

- Топырақ қ ұ рамын мұ нан ә рі анық тау ү шін тә жірибе жасайық?

(Қ орытындыны тақ тағ а іліп отыру)

Туғ ан жер тобы

1 - тә жірибе. 1 кесек топырақ ты суғ а салайық. Не байқ адық? Кө піршік шық ты?

Бұ л ауа. Ол қ айдан шық ты?

А У А

Туғ ан тілім тобы

2 - тә жірибе. 1 уыс топырақ ты темір қ албырғ а салып, отқ а қ ыздырып, бетіне шыныны ұ стайық?

Не кө рдік? Шыны бетіндегі су тамшысы.

С У

Туғ ан ел тобы

3 - тә жірибе. Топырақ ты одан ә рі қ ыздырдық. Кө кшіл тү тін шығ ады. Бұ л не?

Ө сімдік қ алдық, тамыр жанды.

Ш І Р І Н Д І

3 Топпен жұ мыс

Шіріндісі жанып біткен топырақ ты салып араластырдық.

Лайланғ ан суды тұ ндырып қ ойдық.

Стақ ан тү біне қ ұ м, бетіне саз шө геді.

Қ Ұ М

С А З

Қ орек кө зі

Топырақ Тіршілік бесігі

Жер

Қ асқ ыр қ ақ ты қ ақ паны.

-Ашың дар тез! – айтқ аны.

Сол-ақ екен, лақ тар–

Титтей-титтей шұ нақ тар

Жан-жағ ына жү гірді,

Жасырынып ү лгерді:

Бірі– тө сек астына,

Бірі– пештің қ асына,

Бірі– сә кі астына,

Бірі– астына кереует,

Бірі– тапқ ыр керемет

Отыр кү бі тү бінде.

Қ анша лақ бар бұ л ү йде?

              Сұ рақ -жауап

-Қ ұ нарлы топырақ та қ арашірік қ алай пайда болады?

– Қ арашірік қ алай пайда болатынын мына сурет арқ ылы кө з жеткізейік?

       Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

                     Топырақ ты қ орғ ау    

Білімділік. Топырақ жайлы жә не оның қ ұ рамы туралы тү сінік беру, тә жірибе арқ ылы кө з жеткізу.

Дамытушылық. Оқ ушылардың байқ ағ ыштығ ын, ойлау қ абілетін, тү сінгенін жеткізе білу қ абілетін дамыту.

Тә рбиелік. Табиғ атты аялауғ а, ұ қ ыптылық қ а, елін, жерін сү юге баулу. Ө зіне деген сенімділікке баулу.

Психологиялық дайындық

Бойды сергек тік ұ ста,

Емін-еркін тыныста.

Оң қ олың ды соз алғ а,

Қ ол ұ шына қ ара да,

Ү шбұ рыш сыз ауада,

Сол қ ол босқ а тұ рмасын,

Шең бер жасап тынбасын.

Топырақ ты қ алай қ орғ ау керек?

Топырақ жамылғ ысын қ орғ ау жә не оны тиімді пайдалану топырақ та оғ ан тә н емес физикалық немесе биологиялық агенттердін болуын немесе ол агенттердің қ ажетті орташа жылдық дең гейден асып тү суін топырақ, ластануы дейді. Топырақ ластануының мынадай тү рлері бар: минералды техногенді қ алдық тармен ластану; улы органикалық жә не бейорганикалык, қ осылыстармен ластану; радиоактивті заттармен ластану. Топырақ тың ластануы қ оршағ ан ортағ а қ ауіпті, ө йткені улы заттар қ оректік тізбек арқ ылы топырақ тан ө сімдікке, ө сімдіктен жануарғ а, жануардан адам организміне тү седі. Қ алыпты табиғ и жағ дайда топырақ та болып жатқ ан процестердің бә рі тепе-тең дікте болып, онда ө здігінен тазару процестері жү ріп жатады. Адамның шаруашылық қ ызметінің дамуы барысында топырақ қ ұ рамының ө згеруі, тіпті бұ зылуы жү ріп жатыр. Қ азіргі таң да планетадағ ы ә рбір адамғ а бір гектарғ а жетер-жетпес айдалатын егістік жерден келеді. Осы аз кө лемнің ө зі адам тіршілігі арқ асында одан да бетер азаюда. Қ ұ нарлы жерлердің ү лкен бө лігі тау-кен жұ мыстары, ө неркә сіп орындары мен қ алалар салу ә серінен жарамсыз болып жатыр. Ормандарды кесу, табиғ и ө сімдіктер жамылғ ысын бұ зу, агротехникалық талаптарды сақ тамай жерді қ айта-қ айта жырту топырақ эрозиясының пайда болуына, яғ ни, топырақ тың қ ұ нарлы қ абатының желмен жә не сумен жуылып, бұ зылуына алып келеді.

Қ уырмаш»

Қ уыр-қ уыр қ уырмаш,

Балаларғ а бидай шаш.

Бас бармақ,

Балан ү йрек,

Ортан терек,

Шылдыр шү мек,

Кішкене бө бек.

Сен тұ р– қ ойың а бар!

Сен тұ р– жылқ ың а бар!

Сен тұ р– ешкің е бар!

Сен тұ р– сиырың а бар!

Сен тұ р– тү йең е бар!

Ал сен алаң дамай,

Қ азан тү бін жалап, ү йде жат.

Мына жерде қ ұ рт бар,

Мына жерде май бар.

Мына жерде қ атық бар,

Қ ытық, қ ытық!

Сұ рақ жауап

1. Топырақ қ ұ рамы неден тұ рады

2. Топырақ қ алай қ ұ рылады

3. топырақ тығ

Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

          Ө сімдіктердің алуан тү рлілігі

1. Мә тіндегі ақ ынның шынайы суреттеу шеберлігін оқ ушы жү регіне жеткізу, ә ң гіменің мазмұ нын тү сіндіру.

2. Оқ ушының сө йлеу, мә нерлеп оқ у қ абілеттерін дамыту. Ө здігінен жұ мыс істеуге, оқ ығ анынан қ орытынды шығ аруғ а ү йрету.

3. Адамгершілікке, адалдық қ а, ең бекті сү юге тә рбиелеу. Болжау, ө з пікірлерін еркін айтуғ а, ө з кө зқ арастарын дә лелдей білуге тә рбиелеу.

Біз гү лдерше ө семіз,

Жапырағ ы жайқ алғ ан

Сабақ тары салалы,

Желмен бірге ырғ алғ ан.

Тепе-тең дік жолменен,

Арасында мен келем.

Бір, екі, ү ш, тө рт,

Келе жатқ ан жете алмай,

Мынау бздің мекен-жай.

 Ө сімдіктер жайлы не білесің дер?

Адамның достары ө те кө п. Солардың қ атарында ө сімдіктер де бар. Олар бізге ә рқ ашан қ амқ ор болғ ан, ә рі қ амқ ор бола береді. Егер ә рине адамдар олардың достығ ын қ ұ рметтей білсе. Олар қ амқ орлығ ымен бірге бізге қ уаныш, ә демілік, таза ауа сыйлайды.

Біз оларды тірі табиғ атқ а жатқ ызамыз. Ө йткені олар ө седі, ө неді, кө бейеді, уақ ыты келгенде немесе ауырса - солып, тіршілігін тоқ татады. Ө сімдіктер кү нге қ арап бой тү зейді, тыныс алады. Оғ ан ө суі ү шін:

- кү ннің жылуы,

- таза ауа,

- су,

- қ оректік заттар керек.

Мінекей, оларда адамдар сияқ ты. Кү тімі жақ сы болса жақ сы ө седі, ә демі болады. Кү тімі нашар, жоқ болса қ исық ө седі, немесе қ урап қ алады. Біз бұ дан ө сімдіктің тірі организм екендігін білеміз.

3. Ө сімдік тү рлері.

Ө сімдіктің негізгі топтарына тоқ талайық:

ағ аштар,

бұ талар,

шө птер.

Ө сімдіктің ә р тобының кө птеген тү рлері болады.

Ағ аштар:

қ айың, емен, қ арағ ай, кө ктерек, терек, шырша, қ арағ аш, жө ке, жеміс ағ аштары, т. б.

Ағ аштар мә ң гі жасыл болып тұ ратын, жапырақ тары ине сияқ ты болып келетін жә не кү зде жапырағ ы сарғ айып тү сетін, жалпақ жапырақ ты ағ аштар болып бө лінеді. Ағ аш – дің і жақ сы жетілген, бойы 2 метрден кем емес кө п жылдық ө сімдік (суреттері беріледі).

Бұ таның тү рлері:

таң қ урай, итмұ рын, қ арақ ат, жың ғ ыл, бө ртегү л, шең гел, т. б. Бұ талар ағ ашқ а қ арағ анда аласалау болады. Ә рі олардың сабақ тары болады (суреттері беріледі).

Ү ш бала.

Бір ауылда ү ш бала,

Олар– қ ұ рдас: ү ш жаста.

Бірақ, бірақ олардың,

Қ ылық тары ү ш басқ а.

Біріншісі шың қ етпе,

Тиіп кетсе, жылайды.

Екіншісі бір қ оң ыр,

Ақ ыл айтсаң, тулайды.

Ү шіншісі– елгезек,

Бә рімізге ұ найды.

                Қ арама – қ арсы сұ рақ тар:

1. Жер бетінде ө сімдіктердің қ анша тү рі ө седі?

2. Ғ алымдардың есептеуі бойынша біздің елімізде қ анша ө сімдік тү рлері бар?

3. Ө сімдіктер бір – бірінен қ алай ажыратылады?

4. Ағ аштарды несіне қ арап білеміз?

5. Біздің елімізде қ андай ө сімдіктер кең тарағ ан?

                  Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

© helpiks.su При использовании или копировании материалов прямая ссылка на сайт обязательна.