Мазақтаманы айту 2 страница

               Тыныс алу мү шелері

Білімділік: Оқ ушыларғ а тірі ағ заларғ а тә н қ асиет - тыныс алудың маң ызын, тыныс алу мү шелерінің қ ұ рылысы туралы білімді мең герту, ғ ылыми дү ние танымын қ алыптастыру.

Дамытушылық: Ойлау қ абілеттерін дамыту, ө з бетінше ізденуін қ алыптастыр. Сабақ қ а белсенділіктер мен қ ызығ ушылығ ын арттыру.

Тә рбиелік: Салауатты, саналы тұ лғ аны қ алыптастыру.

Қ атты нө сер басылды (жаймен тырсылдатады)

Кү н жарқ ырай ашылды (қ олдарымен кү н жасайды)

Кө ктен тө мен ә демi кемпiрқ осақ шашылды (жарты доғ а жасайды)

Тыныс алу дегеніміз организмнің қ оршағ ан ортадан оттегін сің іріп, ө зінен кө мір қ ышқ ыл газды бө луін қ амтамасыз ететін процестер жиынтығ ы. Демек тыныс алудың мә ні организм торшаларын оттегімен қ амтамасыз ету арқ ылы қ оректік заттар қ ұ рамындағ ы энергияны биологиялық қ ұ нды тұ рге айналдырып, денеде пайда болғ ан кө мір қ ышқ ыл газды бө ліп шығ аруда.

Адам мен жоғ ары сатыда дамығ ын омыртқ алыларда тыныс алу процесі бірнеше кезең де атқ арылады: 1) сыртқ ы орта мен ө кпе альвеолалары арасындағ ы ауа алмасуы, немесе сыртқ ы тыныс; 2) ө кпе альвеолалары мен кіші қ ан айналым шең бері капиллярлары арасын-дағ ы газ алмасу, немесе ө кпедегі газ алмасу; 3) газдардың қ анмен тасымалдануы; 4) ү лкен қ ан айналым шең бері капиллярлары мен ұ лпа жә не мү ше торшалары арасындағ ы газ алмасу - ішкі тыныс; 5) торшалардың оттегін пайдаланып, кө мір қ ышқ ыл газды бө луі, немесе торшалар митохондрияларындағ ы биологиялық тотығ у.

Тыныс алу дегеніміз организмнің қ оршағ ан ортадан оттегін сің іріп, ө зінен кө мір қ ышқ ыл газды бө луін қ амтамасыз ететін процестер жиынтығ ы. Демек тыныс алудың мә ні организм торшаларын оттегімен қ амтамасыз ету арқ ылы қ оректік заттар қ ұ рамындағ ы энергияны биологиялық қ ұ нды тұ рге айналдырып, денеде пайда болғ ан кө мір қ ышқ ыл газды бө ліп шығ аруда.

Адам мен жоғ ары сатыда дамығ ын омыртқ алыларда тыныс алу процесі бірнеше кезең де атқ арылады: 1) сыртқ ы орта мен ө кпе альвеолалары арасындағ ы ауа алмасуы, немесе сыртқ ы тыныс; 2) ө кпе альвеолалары мен кіші қ ан айналым шең бері капиллярлары арасын-дағ ы газ алмасу, немесе ө кпедегі газ алмасу; 3) газдардың қ анмен тасымалдануы; 4) ү лкен қ ан айналым шең бері капиллярлары мен ұ лпа жә не мү ше торшалары арасындағ ы газ алмасу - ішкі тыныс; 5) торшалардың оттегін пайдаланып, кө мір қ ышқ ыл газды бө луі, немесе торшалар митохондрияларындағ ы биологиялық тотығ у.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

   Сұ рақ жауап

1. Тыныс алу процесі

2. Тыныс алу мү шелерінің қ ұ рылысы

Тыныс алу мү шелерінің қ ұ рылысын оқ у, ә ң гімелеу.

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

                       Ас қ орыту жү йесі

Білімділігі: Оқ ушыларғ а ас қ орыту мү шелері туралы таныстырып білімдерін жетілдіру, білімдерін шың дау, ұ ғ ындыру. Ас қ орыту жү йесі қ ұ рылысының ерекшелігін кө рсету, қ ұ рылысын тү сіндіру, асқ орыту бездері мен ферменттердің рө лін ашу.

Тә рбиелілігі: Тамақ ішу, оның сапасын жә не сақ талу жө нінде ө зін - ө зі бақ ылау дағ дысын қ алыптастыру. Санитарлық гигиеналық дағ дығ а ү йрету. Салауатты ө мір сү ру салтын насихаттау.

Дамытушылығ ы: Оқ ушыларғ а ас қ орыту мү шелерінің тірек - кесте сызбалармен тү сіндіріп білімдерін одан ә рі дамыту.

Топ-топ-топ

Топылдатып билейміз

Тонса біздің денеміз

Тонды киіп аламыз

Зу-зу-зу

Шанамен зулаймыз

Асқ азан туралы не білеміз

Асқ азан – ішек ауруларының туындау салдары

Ө мір бірақ рет беріледі

Адам мү шесін улайды

Тамақ жеу ү шін ө мір сү рмейміз,

тіршілік ету ү шін тамақ жейміз!

Денім сау болсын десең?!

Рефлексия. Табан сырын білейік.

Ас қ орыту мү шелерінің қ ұ рылысы Маң ызы Қ ызметі

1 Ауыз қ уысы

2 Жұ тқ ыншақ

3 Ө ң еш

4 Асқ азан (қ арын)

5 Аш ішек

6 Тоқ ішек

7 Ұ йқ ы безі

8 Бауыр

Адам бір тә улікте 4 мезгіл тамақ тануы қ ажет. Неге? (себебі, біздің асқ орыту жү йеміздің жақ сы жұ мыс істеуі ү шін, организмде ә р уақ ытта қ оректік заттар болу керек)

2. Ал қ оректік заттар дегеніміз не? (нә руыздар, кө мірсулар, майлар, минералдар, тұ здар, су мен витаминдер)

3. Азық тық заттардың, қ оректік заттардан айырмашылығ ы неде? (Қ ұ рамында нә руыздар, майлар жә не кө мірсулар бар ө сімдіктекті жә не жануартекті ө нім; Нә руыздар, кө мірсулар, майлар, минералды заттар, су, витаминдер, кү рделі ө ң деуге ұ шырайтын органикалық қ осылыстар)

4. Адамның қ алыпты ө мір сү ріп, дұ рыс жұ мыс атқ аруына, адам организммін қ ұ растырушы бір кү ндік нә руыз мө лшері 100 - 120 гр. Осы нә руыз тағ ы нелер тү зеді? (ферменттер мен гормондар)

5. Ас тағ амдары ә р тү рлі болу керек? Себебін айт (ү немі бір тү рлі тағ амдар ішкенде оның сің імділігі тө мендейді жә не адамның тамақ қ а деген тә беті тартпайды)Ас қ орыту дегеніміз не? (тамақ ө німдерінің едә уір қ арапайым, организмге сің ірілетін заттарғ а ұ сақ талу жә не ыдырау процесі)

ә улiк бойы тынбайтын,

Болайық шы ақ жаң быр (Ақ ырын жауғ ан жауын тырсылын жасайды)

Астан-кестен жауатын

Ө ткiншi ендi бiз жаң быр (Тез-тез жауғ ан жаң быр тырсылын келтiредi)

Ас қ орыту мү шелеріне сипаттама

1. Ауыз қ уысы

2. Жұ тқ ыншақ

3. Ө ң еш

4. Асқ азан (қ арын)

5. Аш ішек

6. Тоқ ішек

7. Ұ йқ ы без

8. Бауыр

           Ас қ орыту мү шесінің

                     Қ ұ рлысы

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

              Ас қ орыту жү йесінің ағ залары

Асқ орыту жү йесі бойынша алғ ан білімдерін ақ паратты коммуникативтік технологияны пайдалану арқ ылы оқ ушылардың жұ мыс жасауы мен білімін саралап, аталғ ан технологиямен ұ штастыра білу;

Оқ ушылардың талдау, салыстыру, қ орытындылау, ойлау қ абілеттері мен сө йлеу дағ дыларын дамыту;

Тамақ ішу ережесін сақ тауда ө зін - ө зі бақ ылау дағ дысын қ алыптастыру, тамақ тың сапасын, сақ талу мерзімін, ыдыстың таза болуын, санитарлық – гигиеналық дағ дысын, сонымен бірге салауатты ө мір сү руге тә рбиелеу

Психологиялық дайындық

Біз балдырғ ан баламыз,

Қ ұ стай қ анат қ ағ амыз.

Дү ниені аралап,

Оқ ып білім аламыз.

Ас қ орыту жұ мысы жақ сы жұ мыс істеуі ү шін

1. Тамақ тану тә ртібін, тазалық ережелерін сақ тау?

2. Тамақ ты уақ ытымен ішу?

4. Кө кө ніс пен жемісті жуып жеу?

Ауыз қ уысының қ ұ рылысы жә не астың қ орытылуы

Ауыз қ уысының тө менгі жағ ынан бұ лшық етпен, алдың ғ ы жағ ы тіспен, иекпен кө мкеріліп, ұ рт қ ұ райды, ү стің гі жағ ы қ атты жә не Жұ мсақ таң даймен қ апталғ ан. Жұ мсақ таң дайдың артқ ы бө лімі томпайып, кішкене тілшікке (бө бешік) айналады. Жұ мсақ таң дай ауыздың артында жә не екі жағ ында қ алтарыстарғ а айналады. Таң дай доғ асы, олардың арасында кө мей бездері бар. Бұ л бездердің қ атпарында тамақ пен бірге ауызғ а тү скен микробтар залалсызданады. Ол кө лденең жолақ ты бұ лшық еттен тұ рады. Оның ү сті сілемейлі қ абық шамен қ апталады. Қ абық шаның ү стінде дә м сезу клеткалары бар. Тілдің ұ шындағ ы клеткалар, екі жағ ындағ ы клеткалар жә не тү біндегі клеткалар қ андай дә мдерді сезетінін естерің е тү сіріндер.

Ауыз қ уысының қ ызметі: қ оректі механикалық ұ сақ тау; қ орек жентегі пайда болуы; кө мірсулардың ыдырауы; қ оректін, сапасы мен температурасын анық тау. Ac қ орыту жолы. Ұ зындығ ы 25 см, бұ лшық еттік тү тікше ө ң еш пен қ арынды (асқ азан) жалғ астырады. Сақ иналы бұ лшық еттердің толқ ынды жиырылуынан ас жентегі жылжиды. Ac қ орыту жолының жоғ арғ ы қ абырғ асы кө лденең жолақ ты бұ лшық еттен, ал ортаң ғ ы жә не тө менгі жағ ы тегіс бұ лшық еттен тұ рады.

Қ арынның қ ұ рылысы жә не астың қ орытылуы.

Қ атар, қ атар тұ райық

Кә не, кә не сұ райық

Кімнің болсы бойы ұ зын

Паравозы поездің

Пш-пш-пш-пш біз кеттік

    Тамақ ішудің ережелері:

«Тоя тамақ жеу, сенің ағ заң ү шін зиян екенін ұ мытпа» (А. Джами)

«Кө п шайнағ ан – ұ зақ ө мір сү реді»

Тү нге қ арай тамақ жеу дене салмағ ының артуына алып келеді.

Кү ніне 4 рет тамақ танғ ан жө н. Ересек адамдар кү ніне 3 рет тамақ танса да болады.

Тө рт мезгіл тамақ тану тө мендегідей бө лінеді:

Таң ғ ы ас – 25%

Тү скі ас – 40%

Тү стен кейінгі ас – 15%

Кешкі ас – 20%

Ас қ орыту дегеніміз не? (тамақ ө німдерінің едә уір қ арапайым, организмге сің ірілетін заттарғ а ұ сақ талу жә не ыдырау процесі)

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

               Жү йке жү йесі

білімділік: Оқ у тә рбие ү рдісіне жаң а технология енгізе отырып, оқ ыту мен тә рбиелеудің тиімділігін арттырып, оқ ушылардың білім дең гейін кө теру.                                                                 Дамытушылық: Оқ ушылардың ойлау, есте сақ тау, есту, кө ру сезімдерін жетілдіру, сө здік қ орларын байыту. Тү рлі ә дістерді қ олдана отырып, оқ ушылардың ой - ө рісін кең ейту.

Тә рбиелік: Жү йке жү йесінің бө лімдерінің маң ызын тү сіндіру арқ ылы оқ ушылардың дү ниетанымын кең ейтіп, ең бек дағ дысын қ алыптастырып, салауатты ө мір салтына тә рбиелеу.

Психологиялық дайындық

Біз балдырғ ан баламыз,

Қ ұ стай қ анат қ ағ амыз.

Дү ниені аралап,

Оқ ып білім аламыз.

Жаң а сабақ қ а деген қ ызығ ушылық тары оянып, ерекше ынтамен кіріседі.

Жұ лын туралы таныстырылым кө рсету.

Жұ лын - орталық жү йке жү йесіне жатады. Жұ лын цилиндр пішінді омыртқ а жотасының ө зегінде орналасқ ан, ұ зындығ ы 42 - 45см, салмағ ы 34 - 38 г. Жоғ арғ ы шеті сопақ ша мимен жалғ асады, тө менгі шеті екінші арқ а омыртқ ағ а дейін созылын жатады. Жұ лынның алдың ғ ы жә не артқ ы жағ ында ұ зынынан созылғ ан тік жү лгелері болады. Ол жұ лынды оң жә не сол жақ жартығ а бө ліп тұ рады. Жұ лынның дә л ортасында іші жұ лын сұ йық тығ ына толы жұ лын ө зегі бар. Ө зектің айналасында пішіні кө белекке ұ қ сағ ан жұ лынның сұ р заты (нейронның денесі мен қ ысқ а ө сінділерінің жиынтығ ы) бар. Сұ р заттың сыртын ақ заты (нейронның ұ зын ө сіндісінің жиынтығ ы) қ оршап жатады. Сонымен жұ лын қ ұ рылысында ақ заты сыртында, сұ р заты ішкі жағ ында орналасады.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

             Сұ рақ қ а жауап беру

Жү йке жү йесінің қ андай маң ызы бар?

Жү йке жү йесі неден тұ рады?

       Жү йке жү йесінің бө лімдері

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Сезім мү шелері: Кө з, қ ұ лақ, мұ рын, тіл, тері. Олардың адам ө міріндегі маң ызы мен қ ызметі

1) Сезім мү шелерінің тү рлері, олардың қ ұ рылысы, атқ аратын қ ызметі, ағ задағ ы маң ызына тоқ тала отырып, таным білімділігін арттыру.

2) Сезім мү шелерінің қ ұ рылысын, атқ аратын қ ызметін, ағ задағ ы маң ызын іс жү зінде кө рсете отырып, пә нге деген қ ызығ ушылық тарын ояту арқ ылы дамыта оқ ыту.

3) Сезім мү шелерінің гигиенасымен таныстыру арқ ылы ә р тү рлі аурулардың алдын алуғ а баулу, ө з денсаулық тарын қ адірлеуге, қ ұ рметтеуге баулу.

Кө зге арналғ ан жаттығ улар орындау.

1)Отырып жасалады. 3-5 секунд созылғ ан оң қ олың ның сұ қ саусағ ына қ ара, содан сол қ олың ның алақ анымен сол жақ кө зің ді 3-5 секундқ а жаба тұ р, осы арада оң жақ қ олың ды бү гіп жә не жазып тұ р. Ал енді керісінше оң қ олың мен оң жақ кө зің ді жауып орында.

2)Екі кө зімізбен бірге мұ рын ұ шына қ арап, осылай 5 секунд тұ рамыз.

3)Екі кө зімізбен бірге оң жақ иығ ымызғ а қ араймызда, 5 секунд тұ рамыз

Егер кө з шаршаса мынадай жаттығ уларды орында:

-Кө зді қ атты қ ысып, қ айта аш (5рет)

-Кө зді айналдыра қ озғ алт (солғ а-жоғ ары-оң ғ а-тө мен), (10рет)

-Қ олың ды алғ а соз. Қ олдың саусағ ына қ ара, жайлап қ ол ұ шын мұ рның а жақ ындат, содан кейін жайлап, керісінше алыстат. (5рет)

-Терезеден алысқ а 1 минут қ ара.

Жұ мбақ шешкізу.

Жақ сы –жаман нә рсенің

Ол бә рін де кө реді.

Жақ сыларын ішінен

Сағ ан айтып береді. (Кө з)

Кө з туралы не білеміз?

Біз кө реміз, естиміз, ә ртү рлі иістерді, дә мді, ыстық пен суық ты сезе аламыз.

Осы бір ғ ажайып қ абілеттер бізге бес сезім мү шесі арқ ылы беріледі.

Олар:

-кө з-кө ру мү шесі;

-қ ұ лақ -есту мү шесі;

-мұ рын-иіс сезу мү шесі;

-тіл-дә м сезу мү шесі;

-тері-ыстық пен суық ты сезу мү шесі;

Осы бес сезім мү шесі арқ ылы біз ө зімізді, қ оршағ ан ә лемді танып білеміз.

Жұ мбақ.

Жолдың екі жағ ында тұ ратын екі ағ айынды бірін-бірі кө рмейді.

(кө з)

Кө з-қ андай мү ше?

Кө з –кө ру мү шесі.

Ендеше, бү гінгі біздің жаң а тақ ырыбымыз: « Сезім мү шелері. Кө з –кө ру мү шесі». Кө з-кө ру мү шесі, адамның негізгі кө мекшісі. Ол айналадағ ы заттың барлығ ын кө руге, тү рін, тү сін, пішінін ажырата білуге кө мектеседі. Егер кө зді зерттеп қ арайтын болсақ, оның ортасында нұ рлы қ абық шасы бар екенін кө реміз. Нұ рлы қ абық шаның ортасында қ арашық орналасқ ан. Ол кө зге жарық ө тетін терезеше тә різді. Жарық кө з бұ ршағ ы арқ ылы ө тіп, бейне кө здің торлы қ абық шасына тү седі. Бұ дан кейін кө ру жү йесі оны миғ а жеткізеді. Содан барып, біз бейнені кө реміз. Кө зді шаршаудан, зақ ымданудан сақ тау керек.

Ал, қ анеки ойнайық,

Ойнайық та, ойлайық.

Байлап қ ойып кө зің ді,

Қ оршап тұ рмыз айнала.

Атың ды атап шақ ырғ ан, арамызда қ ай бала?

Кө з туралы қ ызық ты мә ліметтер

-Жағ ымды заттар кө ргенде адамның қ арашығ ы 45% дейін ұ лғ аяды.

-Ер балаларғ а қ арағ анда қ ыз балалар кө зін екі есе жыпылық татады екен.

-Кө зді ашып тү шкіру мү мкін емес.

-Кө к кө зділер ауруғ а сезімталдау.

-Тез оқ ығ анда кө з аздау шаршайды.

-Кө з астына қ арағ анда ү стінде кірпік кө птеу.

-Аралардың кө зі бесеу болады. Екі ү лкен, ү ш кішкентай.

-Ал қ ұ мырсқ алар болса жұ лдыздарды кү ндізде кө ре алады екен.

-Шаянның кө зі антенна сияқ ты шошайып шығ ып тұ ратын бұ тақ шаларында орналасқ ан. Тіпті қ ұ йрығ ында да орналасқ ан кө зі бар екен.

Ү йден мә тінді оқ у жә не кө з туралы мақ ал-мә телдер жинау, жаттау.

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

  Адам табиғ атты қ алай зерттейді?

1. Оқ ушылардың табиғ аттың бір бө лігі екендігі туралы білімдерін кең ейту, жетілдіру.

2. Жаң а материалдарды талдау, қ орытынды жасау дағ дыларын, ойлау жә не есте сақ тау қ абілеттерін дамыту.

3. Денсаулық тарын сақ тауғ а, салауатты ө мір салтын ұ стануғ а, ө з ойын айта отыпып, ө згені де тың дай білуге тә рбиелеу.

Психологиялық дайындық

Біз балдырғ ан баламыз,

Қ ұ стай қ анат қ ағ амыз.

Дү ниені аралап,

Оқ ып білім аламыз.

Сен не білесің жә не не істей аласың?

1. Адам табиғ атты қ алай зерттейді?

2. Қ андай қ ұ ралдар қ оршағ ан дү ниені зерттеуге кө мектеседі?

Оқ улық пен жұ мыс:

Табиғ атты оқ ып ү йренудің бірнеше ә дістері бар. Оның біріншісі – бақ ылау. Алғ аш ұ шып келетін қ ұ с – Наурызек, алғ аш ө сіп шығ атын гү л – Бә йшешек кө ктем хабаршылары болса, қ ұ стардың қ айтуы – кү ннің суып, қ ыстың келетінің білдіреді. Кү ннің қ ызара батуы ертең гі кү ннің жылы болатындығ ын, тауық биікте қ онақ таса жауын жауады, қ оқ иқ аз былтырғ ы ұ ясын жө ндемей жұ мыртқ аласа, жазда қ ұ рғ ақ шылық болады, егер керісінше жө ндеп биіктететін болса жаз жаң бырлы болады деп болжағ ан ата - бабаларымыз. Ол кө п жылдық бақ ылаудың жемісі екендігін тү сіндіру.

Кү нделікті ауа райын теледидар, радио арқ ылы тың даудың ө зі бақ ылаудың нә тижесіне жатады. Олар арнайы аспап - қ ұ ралдар арқ ылы іске асады.

Жаза, жаза, саусағ ым,

Ә лсіредім шаршадым.

Бір, екі, ү ш,

Қ олғ а жинап кү ш!

Қ ане, қ алам алайық,

Ә демілеп жазайық.

          Топпен жұ мыс

1-топ. зертханалық жұ мыс деген не?

2-топ. Бақ ылау деген не?

Адам табиғ атты қ алай зерттейді?

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

© helpiks.su При использовании или копировании материалов прямая ссылка на сайт обязательна.