Мазақтаманы айту 1 страница

Адам ағ залары жә не олардың қ ызметі

Мақ саты: 1. Оқ ушылардың адам табиғ аттың бір бө лігі екендігі туралы білімдерін кең ейту, жетілдіру. Адам денесіндегі мү шелердің ө зара байланысымен таныстыру.

2. Жаң а материалды талдау, қ орытынды жасау дағ дыларын, ойлау жә не есте сақ тау қ абілеттерін дамыту.

3. Денсаулық тарын сақ тауғ а, салауатты ө мір салтын ұ стануғ а, ө з ойын айта отырып, ө згені де тың дай білуге, алғ ан білімін кү нделікті ө мірде қ олдана білуге тә рбиелеу.

Орманның бiз емшiсiмiз,

Тоқ, тоқ, тоқ (партаны ү ш рет ұ рады).

Қ ұ рт бiткендi жоқ етемiз,

Жоқ, жоқ, жоқ (қ имыл кө рсетедi).

Тоқ, тоқ, тоқ,

Жоқ, жоқ, жоқ.

Сурет бойынша адам дене мү шелерін атап кө риік.

Адам табиғ аттың м бір бө лігі. Ол басқ а тіршілік иелері сияқ ты тыныс алады, тамақ танады, ө седі, дү ниеге ұ рпақ ә келеді, ө мір сү руін тоқ татады. Адам тіршілік ету ү шін ауағ су, тамақ, жылу жә не жарық қ ажет.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

   Сұ рақ жауап

1-топ Адам организмі нелерден тұ рады?  

2-топ Ми қ андай мү ше атқ арады?

3-топ Адамғ а ө мір сү ру ү шін не қ ажет?

Адам ағ залары қ алай жұ мыс жасайды.

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

      Тері жә не оның атқ аратын қ ызметі

1. Терінің адам ө міріндегі маң ызын ұ ғ ыну, терінің қ ұ рылысымен танысу

2. Асқ орыту, зә р шығ ару зат алмасу жө ніндегі ұ ғ ымдарын дамыту; дү ниетанымдарын кең ейту; 3. Ө з ағ заларын кү те білуге, салауаттылық қ а, ө з денсаулық тарын, жеке бас гигиенасын сақ тауғ а тә рбиелеу; Тез ойлауғ а, алғ ан білімдерін ө мірде жү зеге асыра білуге

тә рбиелеу;

Оқ ушылар шең берде жиналып, мұ ғ аліммен бірге бү гінгі сабақ қ а сә ттілік тілейді.

Жаң а сабақ қ а деген қ ызығ ушылық тары оянып, ерекше ынтамен кіріседі.

Тері адам денесінің сыртқ ы жабыны. Ол мық ты, серпімді болады. Бұ л адамның жең іл жә не еркін қ озғ алуына мү мкіндіктерін береді. Тері арқ ылы біз ыстық пен суық ты, тегіс пен бұ дырды, ү шкір заттарды, ауырғ анды жә не денеге тиген нә рсені сеземіз. Тері сиап сезу мү шесі.

Ой сергітеді, шашағ андары

басылады

Сезім мү шелері:

Кө ру мү шесі – КӨ З

Иіс сезу мү шесі - МҰ РЫН

Есту мү шесі - Қ Ұ ЛАҚ

Сипап сезу мү шесі - ТЕРІ

Дә м сезу мү шесі - ТІЛ

Кү нделіктеріне жазып алады

Бағ алау парақ шасын толтырады.

Смайликтерді ө зі қ алағ ан нұ сқ ағ а жабыстырады

Тірек –Қ ймыл жү йесі. Қ аң қ а жә не бұ лшық ет

1. Тірек - қ имыл жү йесі жайлы мең герген білімдерін

одан ә рі терең дету, толық тыру.

2. Бұ лшық еттердің атқ аратын қ ызметін салыстыра 

 отырып, оқ ушылардың ойлау қ абілеттерін Қ алыптастыру.

3. Адамгершіліке, ұ йымшылдық қ а тә рбиелеу.

Той болғ анда ауылда, (екі қ олды екі жақ қ а жайады)

Биші шық ты ортағ а. (бишінің қ имыл қ озғ алыстарын жасау)

Не киіпті басына? (басын екі қ олымен кө рсету)

Та-қ и-я ()

Не киіпті ү стіне?

Кө й-лек

Ал кө йлектің ү стінен...

Қ ам-зол

Аяғ ына не киген?

Мә -сі

Мұ ң бұ ралғ ан тамаша

Сол бишіні кім кө рді?

Мен!!!

Адам қ анқ асы неден басталады?

1. Бас сү йек

2. Қ абырғ алар

3. Жамбас сү йек

4. Омыртқ а

5. Тө с сү йегі

6. Қ ол сү йектері

7. жамбас сү йек

8. Аяқ сү йектеті

Қ аң қ а-адам денесінің негізгі, тірегі. Ол ішкі мү шелерді зақ ымдаудан қ орғ айды. Қ аң қ а сү йектерден тұ рады. Сү йектердің жалпы сыны бірдей болмайды. Ересек адамдарда 206шамасында пішінімен кө лемі ә ртү рлі сү йектер болады. Олар-бас, мойын, кеуде, қ ол жә не аяқ сү йектері. Бас мық ты сү йектен тұ рады. Оның астында ми орналасқ ан. Бас сү йек миді зақ ымдаудан сақ тайды. Омыртқ а жотасында 33-34 омыртқ а бар.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

       Сұ рақ тарғ а жауап бериік

Адам қ аң қ асы қ анша сү йектен қ ұ ралғ ан? (200 ден аса)

Кеуде қ уысында қ андай ішкі мү шелер болдады? (Ө кпе, жү рек)

Сү йектің пішініне қ арай атап жаз? А (жалпақ ) Ә (Ұ зын) Б (Қ ысқ а)

Сү йектің қ озғ алмалы байланынысы... дейміз (буын)

Сү йек қ андай ұ лпадан тұ рады? (Дә некер)

Тірек – қ имыл апаратын не қ ұ райды? (Сү йек, бұ лшық ет)

Қ ысқ а сү йектерді ата (Омыртқ а, білезік, алақ ан)

Жалпақ сү йектерді ата (жауырын, бас сү йектің ми жә не бет сү йектер, қ абырғ алар, жамбас)

 Ұ зын сү йектерді ата (жіліктер)

     Бас қ андай сү йектен тұ рады?

                    Мық ты

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

           Қ ан айналым жү йесі

1. Қ ан айналым мү шелері туралы тү сінік беру. Жү рек қ ұ рылысы, қ ызметі туралы ұ ғ ымын терең дету.

2. Қ анның қ ызметі, тамыр тү рлері жө нінде қ арапайым мағ лұ мат беріп, ағ задағ ы қ ан айналым жү йесі жө нінде ұ ғ ымын жү йелеу.

Тә рбиелік:

Салауатты ө мір салтын насихаттай отырып, спортпен шұ ғ ылдануғ а ық пал ету, жү ректі шынық тыруда ең бектің маң ызын оқ ушы санасына сің іру.

Дамытушылық:

Ақ паратты ө здігінен ізденіп игеруге, мә ліметтерді сұ рыптауғ а, талдай білуге, салыстыруғ а, ой тұ жырымдауғ а машық тану, логикасын дамыту.

Кү ннің шық қ аны жақ сы ма? (кү нді бейнелейді)

Жақ сы! (алақ андарын соғ ады)

Желдің соқ қ аны жақ сы ма? (желді бейнелейді)

Жақ сы! (алақ андарын соғ ады)

Достарың мен жү рген жақ сы ма? (адымдайды)

Анаң ды қ ұ шақ тағ ан жақ сы ма? (ө здерін қ ұ шақ тайды)

Жақ сы! (алақ андарын соғ ады)

Туғ ан ө лкеде жақ сы ма? (қ ұ шақ тарын жаяды)

Жақ сы! (алақ андарын соғ ады)

Ү йіміз бар жерде жақ сы ма? (ү йді бейнелейді)

Жақ сы! (алақ андарын соғ ады)

Биде айналғ ан жақ сы ма? (айналады)

Жақ сы! (алақ андарын соғ ады)

Қ азақ стандық болғ ан жақ сы ма?

(бас бармақ тарын кө рсетеді)

Жақ сы! (алақ андарын соғ ады)

Қ ан айналым жү йесін атайық  

1. Жү рек

2. Кү ретамыр

3. Артерия

Қ анайналым жү йесі — денедегі қ ан немесе гемолимфаның ү здіксіз қ озғ алысын қ амтамасыз ететін тамырлар мен қ уыстардың жү йесі. Кө птеген омыртқ асыз жә ндіктерде қ анайналым жү йесі тұ йық талмағ ан, яғ ни қ ан тамырларының аралық тарында қ ан қ ұ йылатын саң ылаулы қ уыстар болады. Адам мен барлық омыртқ алы жануарларда жә не кейбір жоғ ары сатыдағ ы омыртқ асыз жә ндіктерде қ анайналым жү йесі тұ йық талғ ан, яғ ни қ ан тек бір-бірімен толық байланысып жалғ асып жатқ ан қ ан тамырлары арқ ылы ғ ана қ озғ алады.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

   Қ ан тамыр туралы не білеміз?

 Тарам - тарам бір ғ алам,

Айқ ыш - ұ йқ ыш шырғ алаң.

Толғ ан ағ ыс тоқ таса,

Жоғ алады бірге адам. (Қ ан тамырлар)

Қ ан айналым жү йесі

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

                 Жү рек жә не оның қ ызметі

Білімділік: жү рек қ ызметінің гуморальді реттелу туралы білімді қ алыптастыру;

Дамытушылық: оқ ушылардың білімділік, салыстыра білу, талдау, танымдық қ абілеттерін дамыту;

Тә рбиелік: адамгершілік, ең бек тә рбиесін беру;

Атамның алып кү регін

Ауланың қ арын кү редім

Апама барып қ ұ дық тан

Су ә келіп беремін

Еденді де жуамын

Шаң тозаң ды қ уамын

Жү рек туралы не білеміз?

Жү рек пен ө кпедегі жетіспеушілік — егер жү ректің қ ызмет етуге мү мкіндігі шамалы болса, онда мұ ндай жағ дайда қ ызмет етуге ә келінбейтін қ осымша компенсаторлы механизмнің қ атысуынсыз жү ректің мү шелері бірдей қ анмен жабдық тауғ а қ абілетсіздігі.

Жү рек пен ө кпе коэффициенті — қ азіргі телерентген сә улесі арқ ылы зерттеуден анық талғ ан жү рек кө лденең інің, кө кірек қ уысы кө лденең іне байланыстылығ ы; жү рек ауруында ұ лғ аяды рентген кө лең кесінде ұ лғ айтылып кө рсетеді, ө кпе альвеоларының эмфиземасында кемиді.

Жү рек пен ө кпе ауруы — ө кпеде қ ан кернегеннен жү ректің оң жақ қ ан қ уысының қ алыптан тыс ұ лғ аятын жә не (немесе) кең ейетін ауруы; ә детте кең ірдек тарамдарының, ө кпенің, ө кпе қ ан тамырларының, диафрагманың, сірі қ абық тың жә не кө кірек қ уысының бұ зылуынан пайда болады.

Жү рек пен ө кпенің созылмалы тү рде ауруы — ө кпенің созылмалы ауруында, мысалы, ө кпе тканінің араласып, дә некер тканьге айналып қ атаюында, ө кпе кең еюінде, ө кпенің созылмалы қ абынуында, кө п жыл бойына бірте-бірте дамиды.

Жү рек-ө кпе препараты. Жү рек пен ө кпе жұ мыстарын зерттеу мақ сатында қ ан айналысын бұ збастан ө кпе мен жү ректі ү лкен қ ан айналу шең берінен ажыратуды жү рек-ө кпе препараты дейді. Жү рек-ө кпе препараты арқ ылы жылы қ анды жасанды жолмен айдауғ а болады. Бұ л ә дісті бірінші рет И. П. Павлов қ олданғ ан.

Оқ улық пен жұ мыс:

Жү рек – пішіні конус тә різді, кеуде қ уысының сол жақ жартысына жақ ын, екінші-бесінші қ абырғ а дең гейінде орналасқ ан қ уыс бұ лшық ет мү шесі. Жү рек массасы 250-300 г. Жү рек тө рт қ уысты: екі жү рекше мен екі қ арыншадан тұ рады. Жү рекшелер мен қ арыншалар жақ таулы қ ақ пашамен ө зара байланысты болады. Жү рек қ абырғ асы ү ш қ абаттан тұ рады: эпикард, миокард, эндокард. Адамда қ антамырлардың екі тұ йық жү йесі – Жү рек — іші қ уыс бұ лшық етті мү ше. Ересек адам жү регінің салмағ ы 250-300 грамм. Жү рек кеуде қ уысының сол жағ ына таман орналасқ ан. Оның дә некер тканінен тү зілген жү рек қ абы қ аптап тұ рады. Жү рек қ абының ішкі беті жү ректі ылғ алдайтын жә не жиырылу кезінде ү йкелісті кемітетін сұ йық тық бө ліп шығ арады. Жү рек бұ лшық еті (гр. myocardiummys — бұ лшық ет, kardia — жү рек) - жү ректің жү рекшелері мен қ арыншаларының бұ лшық ет қ абығ ы (миокард). Жү рекшенің бұ лшық ет қ абығ ы беткей жә не терең ет қ абаттарынан тұ рады. Беткей ет қ абатының кардиомиоциттері кө лденең інен орналасады. Ол оң жә не сол жү рекшелерді сыртынан қ аптап, оларғ а ортақ қ абат болып келеді. Терең ет қ абаты ә рбір жү рекшеде жекелей орналқ анайналымның ү лкен жә не кіші шең берлері бойынша қ озғ алады.

Қ атар, қ атар тұ райық

Кә не, кә не сұ райық

Кімнің болсы бойы ұ зын

Паравозы поездің

Пш-пш-пш-пш біз кеттік

Жү рісті біз ү детт

 Гу-гу-гу гуілде

Қ алып қ ойма бірің де.?

           Жү ректің қ ызметі дегеніміз -                                                 жү рек циклінің ү ш фазасы: қ ұ лақ шаның жиырылуы, қ арыншаның жиырылуы жә не жү ректің жалпы босаң суының ырғ ақ ты тү рде алмасуы.

Жү рек циклінің жалпы ұ зақ тығ ы шамамен 0, 8 секунд. Жү ректің жалпы босаң су фазасына 0, 4 секундтай уақ ыт кетеді. Жиырылу аралығ ындағ ы мұ ндай тынығ у жү рек бұ лшық еттерінің жұ мысын толық қ алпына келтіруге жеткілікті болады.

 Жү рек қ ызметінің реттелуі

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

            Тыныс алу жү йесі

Білімділік: Оқ ушыларғ а тірі ағ заларғ а тә н қ асиет - тыныс алудың маң ызын, тыныс алу мү шелерінің қ ұ рылысы туралы білімді мең герту, ғ ылыми дү ние танымын қ алыптастыру.

Дамытушылық: Ойлау қ абілеттерін дамыту, ө з бетінше ізденуін қ алыптастыр. Сабақ қ а белсенділіктер мен қ ызығ ушылығ ын арттыру.

Тә рбиелік: Салауатты, саналы тұ лғ аны қ алыптастыру.

семiз бiз кү лiп-ойнап,

Он саусақ тың саласындай,

Ө семiз бiз кү лiп-ойнап,

Бiр адамның баласындай.

Тыныс алу жү йесі мү шелерінің қ ұ рылысы

                  Менг қ ызметі                                           

Тыныс алу жү йесінің қ ұ рылысы мен қ ызметі адамның жасына, жынысына байланысты ерекшеліктері порн болады.

Тыныс алу жү йесінің мү шелері              қ ызметтеріне қ арай екіге бө лінеді:

2. Тыныс алу мү шелерінің қ ұ рылысы

Тыныс алу - тірі ағ заларғ а тә н қ асиет. Бұ л сабақ ты гректің ұ лы ақ ыны Овидийдің «Тынысым барда, ү міттенемін» сө зімен бастасақ, тыныс алудың маң ызын тү сінеміз. Адам аштық қ а, шө лге, ұ йқ ысыздық қ а шыдай алуы мү мкін бірақ, адам ауасыз бір минутта ө мір сү ре алмайды. Биологиялық тұ рғ ыда тыныс алу дегеніміз мү шелер мен қ оршағ ан ортаның арасындағ ы газ алмасуды айтады. Жер бетіндегі тіршілік ететін тірі ағ залардың барлығ ы тыныс алу кезінде оттегін қ абылдап, кө мірқ ышқ ыл газын бө леді. Ағ заның ә рбір жасушасының жұ мысы(бұ лшық еттердің жиырылуы, тердің, сілекейдің бө лінуі, қ озудың берілуі) энергияны жұ мсауғ а тікелей байланысты.

Энергия ағ залық заттардың тотығ уы мен ыдырауынан босап шығ ады. Тотығ уғ а оттегі жұ мсалады. Ағ зада оттегінің қ оры болмайды. Ағ за таныс алғ анда оттегін қ абылдайды, ыдырау ө німдері ағ задан сыртқ а шығ арылады. Тыныс алу мү шелері, қ ан айналым жү йесі, ағ за мен қ оршағ ан орта арасындағ ы газ алмасуды қ амтамасыз етеді. Ағ залық заттардан энергия босау ү шін оттегі қ ажет.

Мұ рын қ уысының қ ұ рылысы. Ауа танау тесіктері арқ ылы кең сірікке барады. Кең сірікті сү йекті - шеміршекті перде оң жә не сол жақ жартығ а бө ліп тұ рады. Кең сіріктің қ абырғ аларын эпителий ұ лпасынан тү зілген кірпікшелері мен тү ктері бар сілекейлі қ абық ша қ аптайды. Онда кө птеген ұ сақ бездер болады. Безді жасушалардан бө лінген шырыш шаң мен тозаң дарды ұ стап қ алады. Ә рі ауа ылғ алданады. Сілемейлі қ абық ша қ антамырларына бай. Мұ рын қ уысындағ ы ұ сақ кө птеген қ антамырлардың ә серінен ауа біршама жылынып, одан ә рі ө теді. Қ ан жасушалары - лейкоциттер мұ рын қ уысына енген микробтарды жояды.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Жаң а сабақ ты пысық тау:

1. Тыныс алу мү шелеріне нелер жатады?

2. Кө мекей қ андай қ ызмет атқ арады?

3. Кең ірдек қ айда орналасқ ан?

Тыныс алу мү шелерінің қ ұ рылысын оқ у, ә ң гімелеу.

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

© helpiks.su При использовании или копировании материалов прямая ссылка на сайт обязательна.