Неше алма?. «Қазақ хрестоматиясына» енген шығармалары.. Шағын әңгімелері.. Неше есек

Тарауды қ айталауғ а арналғ ан сұ рақ тар мен тапсырмалар

Оқ ушыларғ а жаң а тақ ырыпты тү сіндіру. Ө з бетінше, топта жұ мыс нә тижесін кө рсете біліуге жетелеу. Ойлау, сө йлеу, кө ркем жазу, ө зін кө рсете білу қ абілеттерін дамыту. Білрлікке, білімпаздық қ а тә рбиелеу.

3.     Жаң а сабақ ты мең гереді.

4.     Болашақ та ө з керегіне жарата біледі.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

1. Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік тілі?
А) Орыс тілі
Ә ) Қ азақ тілі
Б) Ағ ылшын тілі
2. Мұ қ ағ али Мақ атаевтың ө лең індегі ү ш бақ ытты жаз.
Ең бірінші бақ ытым –..... менің,
Ал, екінші бақ ытым –...... менің
Бақ ытым бар ү шінші –.... деген
3. Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік рә міздерін жаз.
1. ______________________
2. ______________________
3. ______________________
4. Қ азақ стан Республикасының астанасы қ ай қ ала?
А) Ақ мола
Ә ) Алматы
Б) Астана
5. Тө рт тү лік пірлерін жаз.
Жылқ ы (қ ұ лын) пірі ___________________
Сиыр (торпақ ) пірі ____________________
Қ ой (қ озы) пірі _______________________
Ешкі (лақ ) пірі ________________________
Тү йе (бота) пірі _______________________
6. Теріден жасалғ ан ү шбұ рышты кішкентай қ апшық тан жасалғ ан, ішінде жусаны бар тұ мар не деп аталады?
А) Бойтұ мар
Ә ) Алқ а
Б) Сырғ а
7. Тоқ тар Оң ғ арбайұ лы Ә убә кіров қ ай жылы, қ ай кү ні ғ арышқ а ұ шты?
А) 1991 жылы 3 – қ азанда
Ә ) 1991 жылы 2 – қ азанда
Б) 1991 жылы 4 – қ азанда
8. Ә. Табылдының ә ң гімесіндегі Ардақ ағ ай Асанғ а не сыйлады?
А) Жер шарын
Ә ) шарды
Б) доп
9. С. Оспановтың жаннатты жерісің
... қ аласы – деген ө лең жолы қ ай қ ала туралы айтылып тұ р?
А) Астана
Ә ) Ақ тө бе
Б) Алматы
10. Қ азақ тың ғ ұ лама ғ алымы?
А) Ә лкей Марғ ұ лан
Ә ) Абай Қ ұ нанбаев
Б) Нұ рғ асыр Тілендиев

Қ айталау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Ы. Алтынсарин. Жаз

Оқ ушыларғ а жаң а тақ ырыпты тү сіндіру. Ө з бетінше, топта жұ мыс нә тижесін кө рсете біліуге жетелеу. Ойлау, сө йлеу, кө ркем жазу, ө зін кө рсете білу қ абілеттерін дамыту. Білрлікке, білімпаздық қ а тә рбиелеу.

3.     Жаң а сабақ ты мең гереді.

4.     Болашақ та ө з керегіне жарата біледі.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Неше алма?

Бес бұ тақ ты ағ ашта –

Бұ тақ сайын бес алма.

Біреуін бер Омашқ а,

Сонда қ алмақ неше алма?

Ы. Алтынсарин – балалар ә дебиетінің атасы. Бү кіл ө мірін қ азақ балаларын оқ ытуғ а арнағ ан. Сол мақ сатпен алғ аш рет балаларғ а арнап мектеп ашып, оқ улық жазғ ан. Ағ артушы оқ улық ты жазудағ ы мақ сатын хрестоматияның алғ ы сө зінде: «Бұ л кітапты қ ұ растырғ анда мен, біріншіден, осы біздің ана тілімізде тұ ң ғ ыш рет шық қ алы отырғ ан жалғ ыз кітаптың орыс-қ азақ мектептерінде тә рбиеленіп жү рген қ азақ балаларына оқ у кітабы бола алу жағ ын, сонымен қ абат, жалпы халық тың оқ уына жарайтын кітап бола алу жағ ын кө здедім…» деп тұ жырымдағ ан. Ө йткені хрестоматияғ а Ыбырай ө зінің педагогтық мақ сатына лайық тай жазғ ан тә рбиелік мә ні жоғ ары кө птеген шағ ын ә ң гімелерін, ө лең дері мен ауыз ә дебиеті ү лгілерін, сондай – ақ, орыс педагогтері мен айтулы орыс қ аламгерлерінен аударғ ан шығ армаларды енгізген болатын. Бұ л шығ армалардың тақ ырыптық – идеялық мазмұ нынан біз Ыбырайды ұ стаз-тә рбиеші ретінде алдына мақ сат етіп қ ойғ ан адамгершілік мә селелерін кө реміз.

«Қ азақ хрестоматиясына» енген шығ армалары.

Ыбырай лирикасы: табиғ ат бейнесін суреттеген «Ө зен», «Жаз» ө лең дері, жастарды ізгілікке, қ айырымдылық қ а, ата-ананы, досты сыйлауғ а шақ ыратын «Бұ л кім? », «Ә й, достарым! », «Ә й, жігіттер! », «Ананың сү юі» ө лең дері бар. Ә леуметтік тең сіздік: «Залым тө реге», «Азғ ан елдің хандары», «Азғ ан елдің билері».

Шағ ын ә ң гімелері.

Адамгершілік тә рбиесіне арнағ ан «Ә ке мен бала», «Асыл шө п», «Бақ ша ағ аштары», «Алтын шекілдеуік», «Қ арғ а мен қ ұ рт», «Сауысқ ан мен қ арғ а», «Ә деп», «Тә каппарлық », «Байұ лы» т. б.

Ыбырайдың жастарды, ізгілікке, бауырмалдық қ а, мейірімділікке, достық, жылы жү ректілік қ асиеттерге баулитын «Бір уыс мақ та», «Аурудан аяғ ан кү штірек», «Мейірімді бала», «Полкан деген ит», «Таза бұ лақ », «Ә ділдік» т. б. ә ң гімелері бар. Жастарды ең бекті сү юге, оқ уғ а, ө нерге ұ мтылуғ а жігерлі, тө зімді болуғ а ү ндеген «Ө рмекші, қ ұ мырсқ а, қ арлығ аш», «Жан-жануарлар айтысы», «Бай баласы мен жарлы баласы», «Қ ыпшақ Сейітқ ұ л», «Мұ ң сыз адам» т. б. ә ң гімелері. Ө нер мен білімді ү лгі еткен «Лұ қ пан ә кім», «Зеректік», «Силинші ханым», «Білгеннің пайдасы», «Талаптың пайдасы», «Атымтай жомарт» ә ң гімелері.

Ө лең ді мә нерлеп оқ у.

Сұ рақ тарғ а жауап беру.

Шығ армашылық тапсырмаларын орындау.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

«Деректер сө йлейді» тапсырмасы. (Рет-ретімен тұ рғ ан сандар арқ ылы Ыбырайдың ө мірбаяны мен шығ армашылығ ын айтып берің дер)
1841 – Ыбырайдың туғ ан жылы. Қ останай обл. Затобол ауданында туды.
1850 – Орынборда ашылғ ан қ азақ -орыс мектебіне тү седі.
1857 - Мектепті ү здік бітіріп шық қ ан жылы
1859 - Орынбордағ ы шекаралық комиссияғ а тілмаш болып орналасқ ан жылы.
1860 – Орал сыртындағ ы қ азақ тарғ а арналып 4 сыныптық бастауыш мектеп
ашу туралы шық қ анда (Тройцк, Торғ ай, Ырғ ыз, Қ азалы) ө зі сұ ранып,
Торғ ай мектебіне мұ ғ алім болады. Торғ ай қ аласында бірден мектеп
ашу мү мкін болмай, іс кө пке созылады, жиналғ ан балаларды ө з ү йінде
оқ ытқ ан жылы.
1864 – Мектептің қ аң тар айында ашылғ ан жылы
14 – Сол мектепке қ абылданғ ан бала саны.
1876 – Петербург, Қ азан қ алаларына барғ ан жылы
1876 – Н. Н. Ильминскийге жазғ ан хатында «Татар тілінде жазылғ ан
кітаптардан қ ұ тылу ү шін, қ азақ тілінде оқ уғ а арналғ ан бастауыш
кітабымды кеше ғ ана бастадым, » – деп жазғ ан жылы
1876 – «Қ азақ хрестоматиясын» жазуғ а кіріскен жылы
1879 – Орынборда хрестоматияның басылғ ан жылы

1889 – қ айтыс болғ ан жылы.

Ө лең ді жаттап ал.

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

М. Ә уезов. Отамалы

Оқ ушыларғ а жаң а тақ ырыпты тү сіндіру. Ө з бетінше, топта жұ мыс нә тижесін кө рсете біліуге жетелеу. Ойлау, сө йлеу, кө ркем жазу, ө зін кө рсете білу қ абілеттерін дамыту. Білрлікке, білімпаздық қ а тә рбиелеу.

3.     Жаң а сабақ ты мең гереді.

4.     Болашақ та ө з керегіне жарата біледі.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Кеше бірнеше есек арба кесек тас,

Бү гін бірнеше есек арба, кесек тас.

Есептесек –

Неше есек арба кесек тас?

Тойласуғ а Таң ат келді,

Марат, Манат, Манап келді,

Жанақ, Қ анат, Жанат келді,

Барақ, Нарат, Бабақ келді,

Сағ ат келмей, Самат келді,

Бірақ Самат қ айтып кетті,

Жай-жапсарын айтып кетті.

Жанақ та енді Саматқ а ерді,

Одан кейін Талап келді.

Одан кейін Орақ келді,

Бә рі қ анша қ онақ келді?

Оқ улық тағ ы мә тінді оқ у.

Сұ рақ тарғ а жауап беру.

Шығ армашылық тапсырмаларды орындау.

Туылғ ан кү ні	1897 жыл, 28 қ ыркү йек
Туылғ ан жері	Шың ғ ыс болысы, Семей уезі, Семей облысы, Ресей империясы (қ азіргі кезде -Абай ауданы, Шығ ыс Қ азақ стан облысы, Қ азақ стан)
Қ айтыс болғ ан кү ні	1961 жыл, 27 маусым (63 жас)
Қ айтыс болғ ан жері	Мә скеу, КСРО
Азаматтығ ы	Ресей империясы → КСРО
Ұ лты	қ азақ
Мансабы	прозаик, ақ ын, драматург, жазушы жә не ғ алым
Бағ ыты	социалистік реализм
Жанры	роман
Шығ армалардың тілі	қ азақ ша
Марапаттары	Medal of the State Stalin Prize.jpg

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Шығ армашылық тапсырма

Мә тіннен ө зің е ұ нағ ан бө лікке арнап сурет сал.

Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Д. Қ асенов. Найзағ ай, Е. Елубаев. Нө сер

Оқ ушыларғ а жаң а тақ ырыпты тү сіндіру. Ө з бетінше, топта жұ мыс нә тижесін кө рсете біліуге жетелеу. Ойлау, сө йлеу, кө ркем жазу, ө зін кө рсете білу қ абілеттерін дамыту. Білрлікке, білімпаздық қ а тә рбиелеу.

3.     Жаң а сабақ ты мең гереді.

4.     Болашақ та ө з керегіне жарата біледі.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Неше есек

Шығ армақ боп кеше есеп,

Жиналғ ан-ды бес есек.

Ү шеуі ұ йық тап отырды,

Ынталысы неше есек?

Оқ улық тағ ы тапсырмаларды оқ у.

Сұ рақ тарғ а жауап беру.

Шығ армашылық тапсырмаларын орындау.

Найзағ ай — бұ лттар не бұ лт пен жер арасында болатын ұ зындығ ы бірнеше км, диаметрі ондағ ан см жә не ұ зақ тығ ы секундтың ондағ ан ү лесіндей болатын алып электрлік ұ шқ ынды разряд. Найзағ ай - кешенді атмосфералық қ ұ былыс. Бұ л қ ұ былыс кезінде қ алың будақ -жаң бырлы бұ лттарда жә не бұ лттар мен жер арасында кө п еселі электр разрядтары пайда болады, кү н кү ркірейді. Ұ йтқ ыма жел, дауыл соғ ып, кейде бұ ршақ аралас нө сер жаң быр жауады. Найзағ айды шептік жә не масса ішіндегі деп ажыратады. Шептік найзағ ай атмосфера шебінде, ал масса ішіндегі найзағ ай ауаның жер бетінде жылынуынан пайда болады

Нө сер — кү шті, бірақ қ ысқ а мерзімдік конвективтік сипаттағ ы жаң быр, не қ оң ыржай ендіктердегі циклондардың суық шебіндегі дү лей желді жаң быр.

Басталғ анда тө гіп жауып, кү рт тыйыла қ алуы мү мкін. Ө те қ ысқ а уақ ытқ а созылуы жеке бұ лттан немесе салқ ын шептегі жің ішке ө ң ірді ғ ана қ амтитын бұ лттан жаууымен байланысты. Жылы жер бетіндегі салқ ын ауа массасынан тү сетін Нө сер жаң быр кейде бірнеше минутта-ақ ө те шығ ады. Жаздағ ы жергілікті конвекция жағ дайында будақ жаң быр бұ лты кең алқ апты қ амтығ анда немесе шептер ө ткенде Нө сер жаң быр сағ аттап жауады. Нө сер жауу екпіні тү рліше, кейде 21, 5 мм/мин-қ а жеткен кездері байқ алғ ан. Нө сер жауу уақ ыты артқ ан сайын екпіні кеми береді. Нө сер жаң быр тропиктік жә не экваторлық ендіктердегі жауын-шашынның негізгі тү рі. Субтропиктік жә неқ оң ыржай белдеулерде де ө тіп тұ рады. Нө сер термині синоптик. метеорологияда жауын-шашынның барлық тү ріне де (қ ар, қ иыршық ) қ олданылады.

- қ азіргі тү сінігімізде — шелектеп қ ұ ятын ө ткінші жаң быр. «Шелектеп қ ұ йғ аң дай нө сер сабалап тұ рды»

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Жазда кү н кенет ысып кетсе, ұ замай жауын жауады.
Жазда қ ұ йын кө п болса, қ ыс аязды болады.
Жаз найзағ айлы болса, қ ыс жайлы болады.
Жаз айында аң ызақ ыстық болса, ол – қ ыста қ атты аяз болатындығ ының белгісі.
Жазда жұ лдыздар жарқ ырап тұ рса, келер кү н ыстық болады.
Жазда бұ лт желге қ арай кө шетін болса, ұ замай-ақ жаң быр жауады.
Ө лара жазда жауын-шашын болса, қ ыста боран болады, келер ай шаруашылық қ а жайсыз тиеді.
Кү з, қ ыста
Кү зде тышқ ан биікке шығ ып шық ылдаса, ұ замай қ ар жауады.
Жылан мезгілінде ұ йық тамаса, кү з ұ зақ ә рі жылы болады.
Ақ қ у солтү стіктен оң тү стікке қ арай кеш қ айтса, кү з ә рі ұ зақ, ә рі жайлы болмақ.
Қ ыста торғ айлар ұ ясына мамық таси бастаса, кү н кенеттен қ атты суытады.
Қ ыстыгү ні ә теш бір аяғ ын кө теріп тұ рса, аяз болады.
Қ ыста қ аздар қ аң қ ылдаса жылы болады, аяқ тарын бауырына тығ ып жатып алса, кү н суытады.
Қ ыс қ атты болатын болса, тиін ұ ясын тө мен жерге, жылы болса, жоғ ары жасайды.
Қ ыста кү н қ ұ лақ танса, қ атты аяз болады.
Қ ыста тү йе ернін жыбырлатып, жылқ ы мезгіл-мезгіл оқ ыранса, кө ктем ерте басталады.
Қ ыста киік басқ а жақ қ а ауа бастаса, сол жерде ұ замай қ атты боран соғ ады.
Қ ыста кемпірқ осақ кө рінсе, жыл берекелі, жайлы, мал тө лді, егін, шө п шығ ымды, қ уаныш кө п болады.

Тапсырмаларды орында

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

© helpiks.su При использовании или копировании материалов прямая ссылка на сайт обязательна.