Ү. Дәптермен жұмыс

Ата дә стү рі

Оқ ушыларғ а жаң а тақ ырыпты тү сіндіру. Ө з бетінше, топта жұ мыс нә тижесін кө рсете біліуге жетелеу. Ойлау, сө йлеу, кө ркем жазу, ө зін кө рсете білу қ абілеттерін дамыту. Білрлікке, білімпаздық қ а тә рбиелеу.

3.     Жаң а сабақ ты мең гереді.

4.     Болашақ та ө з керегіне жарата біледі.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Шілдедей шуақ кү ні бар,

Бұ лбұ лдайын ү ні бар.
Кө к шалғ ыны қ ұ лпырғ ан,
Масатыдай тү рі бар.
Қ ызық тырғ ан адамды,
Неше тү рлі гү лі бар.
(Мамыр айы)

Бір ұ яда жеті жұ мыртқ а.

(Апта)

Жаралғ ан бұ л дү ниеде екі қ ақ пақ,

Мезгілімен ашылып жә не жаппақ.
Болғ анда бірі қ ара, екіншісі -
Кү містей жарқ ырағ ан сү ттен де аппақ.
(Кү н, тү н)

Оқ улық тағ ы тапсырмаларды орындау.

Қ осымша тапсырма.

Салт дә стү рлердің мазмұ ны мен айырмашылық тары:
Байғ азы- балалардың, жастардың жаң а киімі ү шін (мысалы: қ амшы, шана, ер-тоқ ым) берілетін ақ шалай, заттай сый. Байғ азы сұ раудың еш артық тығ ы жоқ.
Кө рімдік -жаң а туғ ан балағ а, жас келінге, кү йеу балағ а береді. Мұ ның маң ызы алып-беруде ғ ана емес, адамның ниетін, адамгершілігін, ашық қ олдығ ын танытады. Айырмашылығ ы: кө рімдік адамғ а, жандығ а беріледі, байғ азы- жансыз дү ниеге қ атысты.
Бастаң ғ ы- ата-анасы, ү йдің ү лкендері жол жү ріп кеткенде ауыл жастары сол ү йге жиналып, бас қ осады.
Қ ызойнақ - ә ке-шешелері жоқ кезде бойжеткен қ ыздар оң аша қ алып, ойын-сауық ұ йымдастырады. Оғ ан жасырын тү рде жігіттер де қ атысады. Бұ л мә жіліс қ ұ пия жә не оны жасаушылар тек қ ыздар болғ андық тан осылай аталады. Айырмашылығ ы: Бастаң ғ ы-ашық, қ ызойнақ -қ ұ пия тү рде ө теді.
Ерулік -жаң а кө шіп келушілерге кө ршілері ас пісіріп, табақ тартады. Бұ л оларды ө з ортасына тартудың, сыйласудың белгісі.
Тә бә рік- ойын, тойда бә йге, жү лде алса немесе қ ұ далық тан кә де алса, одан жанындағ ыларғ а ү лес беруі керек. Олжалы адам ә деп бойынша тә бә рік беруге міндетті, бермесе сараң дық, дә стү р сыйламағ андық боп саналады.
«Біз шаншар» - Ақ сақ ал-қ арасақ ал аралас бір топ ер азамат бойжеткен қ ызы бар ү йге тү се қ алады. Қ андай шаруамен жү ргенін айтпайды, ел шаруасын, амандық білген болып, қ онақ асын ішіп аттанып кетеді. Ә деп бойынша ел ішінде бір топ адам былай жү рмейді. Олар кеткеннен кейін отағ асы мен анасы қ онақ тар отырғ ан жерді қ арап одан шаншулы бізді тауып алады. Бұ л «бізде ұ л, сізде қ ыз бар, қ ұ да болайық » дегенді білдіреді.
“Ұ йқ ыашар” - Мереке (мыс: Наурыз, айт) алдындағ ы тү нде қ ыз- келіншектер жігіттер ұ йық тап қ алмасын деп жақ сы тағ амдардан «ұ йқ ыашар» деген тамақ дайындайды. «Ұ йқ ыашар» қ ыз - жігіттердің бір – біріне деген сезімі мен махаббатын арттыра тү суге себепші болғ ан.
«Селт еткізер» «Ұ йқ ыашар» дайындап, ө здеріне қ ұ рмет кө рсетіп, қ ызмет етіп жү рген кө ң ілі қ алағ ан бойжеткенге жас жігіттер сақ ина, сырғ а, білезік сияқ ты ескерткіш сый-сияпат ұ сынады. Ол жігіттің «жаман» ойын сезген сезімтал қ ыздар ә рине «селк» ете қ алады. Сондық тан да бұ л сый «селт еткізер» деп аталады.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Ел аузынан
Бейбіт жатқ ан ауылды жоң ғ арлар шауып, қ азақ тың малын айдап, егісін таптап кетеді. Жау қ орлығ ынан тоз-тоз болғ ан ел жұ рт таулы жерге қ ашып, жан сауғ алайды. Босқ ын халық арасында екі қ абат жас келіншек бесікті арқ алап жү гіріп бара жатады. Қ ара жолда Тө ле бимен ү зең гі қ ағ ысып келе жатқ ан егде кісі:
- Мына бейшараның кө рпе-жастығ ын тастап, бос бесікті арқ алап келе жатқ анын-ай, - дейді.
- Баланың бесігі – кең дү ниенің есігі! Ата-бабамыздың салты ғ ой, -депті сонда ақ ылгө й Тө ле би.

Оқ улық тағ ы тапсырмаларды орындау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

А. Байтұ рсынұ лы. Енші ү лесу

1)Мә тін мазмұ нымен таныстырып, негізгі ойды анық тауғ а бағ ыттау, қ азақ тың салт-дә стү рі жайлы тү сініктерін кең ейту;

2)Таным белсенділігін арттыру, ойын, тілін дамыту, шығ армашы-лық пен жұ мыс істеуге, ө з ойларын ірікпей айтып, дә лелді сө йлеу білуге ү йрету;

3)қ азақ тың салт-дә стү рін, ә дет-ғ ұ рпын білуге, сақ тауғ а тә рбие-леу.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Жолда кеткен ақ қ оян,

Жолғ а қ арап отырды.
Қ арғ а менен қ ұ зғ ынды,
Ұ йқ ыменен жоқ қ ылды.
(Қ ыс)
Шақ ырса келмес,

Жаяу жү рмес.
(Жаз)
Кө рсең рең ді, қ арасаң кө рікті,

Ол болмаса жұ рттың бә рі
Бір бә леге жолық ты.
(Жаз)

 Ө мір сү рген жылдары: (1873-1938)

Туғ ан жері: Қ останай облысы, Торғ ай ө ң ірінде.

Аудармалары: “Қ айырымды тү лкі”“Ө гіз бен бақ а”“Қ артайғ ан арыстан”

“Қ айыршы мен қ ыдыр”“Ат пен есек”

Кітаптары: “Ә дебиет таң ытқ ыш”“Оқ у қ ұ ралы”“Ә ліпби

-Балалар, бү гін біз Ахмет Байтұ рсынұ лының «Енші ү лесу» мә тінімен танысамыз. «Енші ү лесу» дегенді қ алай тү сінеміз?

Енші ү лесу-дегеніміз бала ержетіп, жеке ү й болып, бө лек шық қ анда ата-ана беретін мал-мү лік.

Жасау дегеніміз—ұ затылғ ан қ ызғ а берілетін дү ние-мү лік. Халық қ ыздың а жасауына жақ сы бұ йым, кілем, текемет, ыдыс-аяқ, тө сек-орын, киім-кешек, ә сем, ә шекейлі заттар берген. Ауқ атты адамдар ақ отау тігіп ұ затқ ан.

Оқ улық пенжұ мыс

-мә тінді оқ у.                                                                                                              -сө здік жұ мыс

Мирас-ата-бабадан қ алғ ан мұ ра, асыл-қ азына.

Қ оң сылары-кө рші-қ олаң дары

-Мә тін мазмұ нымен жұ мыс

1)Балалар неге еншіні дұ рыс бө лісе алмады?                                                          2)Енші бө ліске 2 баланың орнында сен болсаң, не істер едің?                              3)Мә тіннің соң ғ ы жолың қ алай тү сіндің дер?

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Қ. Мырза Ә ли. Тоқ ымқ ағ ар

Білімділік: Ө лең нің тақ ырыбы мен идеясын ұ лттық салт

дә стү р ұ ғ ымдарымен байланыстыра талдауғ а мү мкіндік беру.

Дамытушылық: Ой қ иялының, ауызша жә не жазбаша байланыстырып

сө йлеу қ абілетінің дамуына ық пал ету.

Тә рбиелік: Сабақ қ а қ ызығ ушылығ ын арттыру арқ ылы баланың бойына

ұ лттық салт дә стү р ұ ғ ымдарын сің іру, халық даналығ ын сезінуге,

ең бекті сү юге баулу.

Сабақ тың кө рнекілігі: Тақ ырыпқ а байланысты слайд. А. Байтұ рсынов., Қ. Мырза Ә ли суреттері, плакатқ а жазылғ ан сө здер, тоқ ым, ат бейнесі

1. Психологиялық дайындық. (Оқ ушылардың сабақ қ а дайындығ ын тексеру),

2. Ү й тапсырмасын тексеру.

А. Байтұ рсынов «Енші ү лесу». Мә тіннің мазмұ нын оқ ушыдан сұ раймын.

3. Ү й тапсырмасын бекіту.

Ахмет Байтұ рсынов кім? Қ ай жылы, қ ай жерде дү ниеге келді, т. б. Енші деп нені атаймыз? Ата аналарың а еншіге не берген?

4. Қ ызығ ушылығ ын ояту. Оқ ушылардан енші сө зінің мағ ынасын сұ рай отырып, балаларғ а байланысты салт-дә стү рлерді атау. Шілдехана, бесік тойы, қ ырқ ынан шығ ару, тү сау кесу, сү ндет тойы, тілашар.

5. Жаң а сабақ. «Тоқ ымқ ағ ар».

1. Оқ ушыларғ а сыйқ ырлы сандық тың тапсырмасын орындату арқ ылы жаң а сабақ тың тақ ырыбымен таныстыру. (Сандық тың ішінен тоқ ымқ ағ ар сө зін оқ ыту).

2. Ө лең нің авторы Қ адыр Мырза Ә лидің ө мірбаянымен қ ысқ аша таныстыру, суретін кө рсету.

3. Ө лең ді мә нерлеп оқ ып, мазмұ нын тү сіндіру.

4. Тү сіндірме сө здік. Тоқ ым сө зіне тү сінік беріп, аттың ү стіне жауып кө рсету.

5. Сергіту сә ті. «Ата дә стү р» ө лең і арқ ылы ө ткізу.

6. Оқ улық пен жұ мыс. Ө лең ді оқ ушыларғ а іштей оқ ытамын.

7. Жеке оқ ушыларғ а оқ ытамын.

8. Ұ лттық ү лгідегі заттарғ а байланысты жұ мбақ тар.

1. Қ аз қ анатын жаяды,

Ақ қ у мойнын созады,

Ү йрек тө бесіне қ онады. (Киіз ү й).

2. Тө рт бұ рышты, бір ауызды. (Сандық ).

3. Шыр кө белек айналар,

Беліне жіп байланар. (Ұ ршық ).

9. Қ орытындылау. «Тоқ ымқ ағ ар» дегеніміз не?

Жылқ ы тө лінен бастап қ алай аталады? Тоқ ым деп нені атаймыз?

6. Бағ алау. Сабақ қ а белсене қ атысқ ан оқ ушылардың білімдерін бағ алау.

7. Ү йге тапсырма. «Тоқ ымқ ағ ар». Жаттап келу. Сө здік дә птерлеріне тоқ ым, тоқ ымқ ағ ар сө здерінің мағ ынасын жазып келу.

Ү ш ағ айындының ә ң гімесі (дайындағ ан Р. Акдемір)

Оқ ушыларғ а жаң а тақ ырыпты тү сіндіру. Ө з бетінше, топта жұ мыс нә тижесін кө рсете біліуге жетелеу. Ойлау, сө йлеу, кө ркем жазу, ө зін кө рсете білу қ абілеттерін дамыту. Білрлікке, білімпаздық қ а тә рбиелеу.

3.     Жаң а сабақ ты мең гереді.

4.     Болашақ та ө з керегіне жарата біледі.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Сө здi қ ұ рап, доп тiземiн,

Қ оя салсаң бiр тары,

Жаң алық ты жеткiземiн. (Хабарлы сө йлем)

Ойды аяқ тап орақ тұ рады,

Жауап сө з қ алап тұ рады. (Сұ раулы сө йлем)

Ұ ранды, шаттық ты,

Ө кiнiш, аптық ты,

Бiлдiрiп ойын талайдың,

Шарғ а ине қ адаймын. (Лептi сө йлем)

Оқ улық тағ ы тапсырманы оқ у.

Сұ рақ тарғ а жауап беру.

Шығ армашылық жұ мыстар атқ ару.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

-Ағ айындылар дегеніміз кімдер?

-Туыстық атауларды білесің дер ме?

Бір отбасындағ ы туыстық атаулар

• Ата - баланың ә кесінің жә не анасының ә кесі.
• Апа - баланың ә кесінің, сондай-ақ, анасының шешесі. Одан арғ ылары ә же, ү лы ә же деп аталады.
• Ә ке - баласы бар ер адам
• Ана - балалы ә йел, туғ ан шеше.
• Ағ а - бірге туғ ан ағ айындылардың ер жағ ынан жасы ү лкені.
• Іні - бауырлас ер адамдардың жас жағ ынан кішісі.
• Бауыр - бірге туғ ан қ ыздардың ү лкендеріне бауырлас ер адамдардың жасы жағ ынан кішісі.
• Ә пке - бірге туғ ан қ ыздардың жас жағ ынан ү лкені.
• Сің ілі - бірге туғ ан қ ыздардың ү лкендеріне жас жағ ынан кішісі.
• Қ арындас - бірге туғ ан ағ айынды ер адамдардан жасы кіші қ ыздар.

Отбасындағ ы туыстық қ арым-қ атынас туралы ә ң гімелеу.

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Кө л тү біндегі алтын (ертегі)

Оқ ушыларғ а жаң а тақ ырыпты тү сіндіру. Ө з бетінше, топта жұ мыс нә тижесін кө рсете біліуге жетелеу. Ойлау, сө йлеу, кө ркем жазу, ө зін кө рсете білу қ абілеттерін дамыту. Білрлікке, білімпаздық қ а тә рбиелеу.

3.     Жаң а сабақ ты мең гереді.

4.     Болашақ та ө з керегіне жарата біледі.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Жақ сыменен тең кө рген,

Ата-ана да жө н кө рген.

Орындық пын тө ң керген. (Тө рттiк)

Мектептiң алтын орағ ы,

Зейiндiлер одағ ы.

Жақ сы кө рер бар бала,

Зерекке дос ол дағ ы. (Бестiк)

Ойды аяқ тап қ орытады,

Соң ында доп тұ рады. (Сө йлем)

Оқ улық тағ ы тапсырмаларды орындау.

Жаттығ у жұ мыстарын орындау.

Шығ армашылық тапсырмалар.

1-топ

«Кө л тү бінде қ андай алтын болуы мү мкін? »

2-топ

«Алтын кү міс ас екен, арпа бидай тас екен дегенді қ алай тү сінесің?

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Сурет бойынша ә ң гімелеу

Алтыннан қ андай заттар жасауғ а болады?

Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Зерделі (аң ыз)

Оқ ушыларғ а жаң а тақ ырыпты тү сіндіру. Ө з бетінше, топта жұ мыс нә тижесін кө рсете біліуге жетелеу. Ойлау, сө йлеу, кө ркем жазу, ө зін кө рсете білу қ абілеттерін дамыту. Білрлікке, білімпаздық қ а тә рбиелеу.

3.     Жаң а сабақ ты мең гереді.

4.     Болашақ та ө з керегіне жарата біледі.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Шә кiрт кездегi,

Бiлiмнiң безбенi. (Бағ а)

Басында аздың ақ ылы,

Селқ остардың жақ ыны. (Бiрлiк)

Жалқ аумен бiр жү ретiн,

Қ ұ дды қ армақ iлетiн.

Жоламайды зерекке,

Сабақ тарын бiлетiн. (Екiлiк)

Жалғ ас жатқ ан қ ос шең бер,

Бұ йiрiнде қ ақ пасы.

Кө рсең де оны дос сендер,

Жақ сы, жаман ортасы. (Ү штiк)

Оқ улық тағ ы тапсырмаларды орындау.

Сұ рақ тарғ а жауап беру.

Сыныпта талдау.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Мақ ал - мә телдер
1. Дана кө птен шығ ады…
2. Ауырып ем іздегенше,...
3. Ақ қ у қ ұ ссыз кө л жетім,..
4. Таулы жер бұ лақ сыз болмас,..
5. Су жү рген жер береке,...
6. Сулы жер -.....

Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Ы. Алтынсарин. Малды пайдағ а жарату.

1. Оқ ушыларғ а ә ң гіменің тақ ырыбын ашу, талдау жұ мыстарын жү ргізуге, мазмұ нын игеруге, біліктілігін арттыра тү суге кө мек беру, жағ дай жасау. 2. Ауызша сө йлеу дағ дылары мен жазбаша тілдерін жетілдіруге ық пал жасау. 3. Ата-ананың қ адірін білуге, адамгершілік қ асиетке тә рбиелеу

Сабақ тың тү рі: аралас.

Кө рнекілігі: Ы. Алтынсарин портреті, сызба, ө лең жолдары

Ә дісі: тү сіндіру, ә ң гіме, сұ рақ -жауап.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Сансыз ойлар бетiнде,

Сайрап жатыр бар тiлде.

Қ ажетпiн мен ә р кү нде,

Ө шпейдi бiр ә рпiм де. (Қ ағ аз)

Қ абат-қ абат қ атталғ ан,

Асыл сө збен апталғ ан.

Парағ ы бар сө йлейтiн,

Ол қ азына ө лмейтiн. (Кiтап)

Бар бiлiмнiң бастауы,

Бар ғ ылымның бастауы.

Жас балағ а нұ р шашқ ан,

Қ андай кiтап тiл ашқ ан? (Ә лiппе)

Мұ ғ алімнің тү сіндірмесі. «Малды пайдағ а жарату» ә ң гіменің мазмұ нын қ ысқ аша баяндау. Ыбырайдың бұ л ә ң гімесі мына ө лең жолдары «Ата – енең қ артайса,

Тіреу болар бұ л оқ у» толығ ырақ тү суіне кө мегін тигізеді.

ІҮ. Оқ ушымен жұ мыс жү ргізу: Оқ ушыларғ а тізбектей дауыстап оқ ытып шығ у. Сө здік жұ мысын жү ргізу. Мә тін кейіпкерін атау. Оқ ушылардың тү сінігін сұ рау.

Ү. Дә птермен жұ мыс

Ү йші тапқ ан малын қ айда жұ мсайды екен?

Тө мендегі сызбағ а жаз.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Сен ата-анаң ның ең бегін қ алай ақ тар едің?

Ә ң гімені басқ аша қ алай атауғ а болады?

Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

© helpiks.su При использовании или копировании материалов прямая ссылка на сайт обязательна.