Ғажап өнер. Қанша сәбіз еді?. Бізде қанша мысық бар?. Несіпбек Айтұлы - 1950 жылы 22 қыркүйекте Шығыс Түркістанның Тарбағатай аймағы, Шәуешек ауданына қарасты

Ж. Кенжалиев. Қ ұ ралай

Оқ ушыларғ а жаң а тақ ырыпты тү сіндіру. Ө з бетінше, топта жұ мыс нә тижесін кө рсете біліуге жетелеу. Ойлау, сө йлеу, кө ркем жазу, ө зін кө рсете білу қ абілеттерін дамыту. Білрлікке, білімпаздық қ а тә рбиелеу.

3.     Жаң а сабақ ты мең гереді.

4.     Болашақ та ө з керегіне жарата біледі.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Қ алай бө лесің?

Ү ш алма сал табақ қ а,

Біреуін бер Талапқ а,

Біреуін бер Таң атқ а,

Біреуін бер Қ анатқ а,

Бірі қ алсын табақ та.

Ұ шқ ыр болса қ иялың,

Орындайсың заматта.

Оқ улық тағ ы тапсырмаларды орындау.

1-топ

Автор туралы тү сінік

2-топ

Мә тін мазмұ нымен таныстыру

3-топ

Сұ рақ тарғ а жауап беру

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Қ осымша

Киік – киелі жануар

Оны Ақ бө кен деп те атайды Бала кезімізде, ө зен – тоғ айлы ауылда тұ рғ анымызда қ ыр басынан, суат қ асынан бота кө зді, қ айқ ы мү йізді, сарғ ыш тү сті киіктерді кө ктемнен кү зге дейін жиі кө ретінбіз. Маң ырап суатқ а қ ұ лағ анында киік отарының қ атты тұ яқ тарынан аспанғ а шаң кө теріліп, мү лгіген дала тө сі ұ йқ ысынан оянғ андай қ айнағ ан тіршіліктің ортасына айналатын-ды. Қ азақ тың қ аймағ ы бұ зылмағ ан сол заманында жаздың ортасы мен кү зде ғ ана кейбір аң сақ кісілер киіктерді аулап, олжалағ ан киік текелерін ауылғ а ә келіп, адамдарғ а бө ліп беретін де, ел – жұ рт киіктің дә мді етінен пісірілген қ уырдақ қ а бір тоятын. Содан кейін халық ө з шаруашылығ ымен айналысып, тү з тағ ысының мазасын алмайтын еді. Кейін қ ытай, тибет медицинасында қ ұ нды дә рі жасау ү шін аса бағ алы шикізат – мү йізі мен тұ яғ ы ү шін киіктерді автокө лік, вертолетпен аулап, жаппай қ ыру басталды. Ел азды, жер тозды, қ азақ ауылдарының бірінен соң бірі қ ұ рып, ата – бабаларымыздың бейіті де айдалада қ араусыз қ алды...

Киік – қ андай аң?

Қ азақ тар киік деп атайтын, ақ бө кен деп жазатын тү з тағ ысы – шө л, шө лейтті жә не далалық аймақ тарда тіршілік етуге бейімделген. Ауа – райына, жайылымының жағ дайына байланысты қ оныстарын кейде ауыстырып отырады. Ә йтпесе, қ ай аймақ та да киіктердің арнайы тү рде лақ тайтын, ө рістейтін тұ рақ ты жері, сол ө ң ірге жыл сайын жылы жақ тан келіп, кері қ айтатын арнайы жолы болады. Олар кө ктемнің кеш туатынын, қ ыстың қ арлы боранды, суық болатынын алдын-ала болжап біледі, соғ ан сә йкес тіршілік етеді. Киіктер жұ п тұ яқ тылардың ең ө сімталы, жылына бір рет лақ тап, ө сіп – ө неді. Лақ тарын – қ ұ ралай деп атайды. Жыл сайын мамыр айының 19-21 жұ лдызы аралығ ында «Қ ұ ралайдың салқ ыны» деп аталатын ауа райының қ ұ былмалы кезең і ө тіп тұ рады. Бұ л кү ндері жаң быр, кейде қ ар аралас жаң быр жауып, температура суытады, салқ ын жел соғ ады. Ө йткені, мамыр айының алғ ашқ ы жартысында киіктер 2-3 кү нде лақ тап болып, балалары жерде жатады. Кү н суытысымен-ақ олар ызғ арлы жерден тұ рып, тә лтіректеп аяқ басып, енелерінің соң ынан ерген кү йі жү руді ү йренеді. «Қ ұ ралайдың салқ ыны» - табиғ ат – ананың киіктердің лағ ын ширатып, тіршілік етуге қ адам бастырып, тә рбиелейтін қ атал да ізгі мінезі. Киіктер кө бінесе егізден, кейде 3 лақ тан туады.

Киіктердің саны қ анша?

Ресми деректер бойынша 1960 жылдары елімізде киіктердің (ақ бө кендердің ) саны 1 миллион 300 мың нан асыпты. Алайда мү йізі мен тұ яғ ы ү шін қ ырып – жоюдың, 1988 жылы Торғ ай ө ң ірінде 500 мың киіктің қ ырылып қ алуының салдарынан 2003 жылы еліміздегі киіктердің саны кү рт азайып, олардың 21 мың дайы ғ ана сақ талып қ алды.

Мазмұ ндау Киік туралы материалдар жинақ тау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Табиғ ат тамашалары

Оқ ушыларғ а жаң а тақ ырыпты тү сіндіру. Ө з бетінше, топта жұ мыс нә тижесін кө рсете біліуге жетелеу. Ойлау, сө йлеу, кө ркем жазу, ө зін кө рсете білу қ абілеттерін дамыту. Білрлікке, білімпаздық қ а тә рбиелеу.

3.     Жаң а сабақ ты мең гереді.

4.     Болашақ та ө з керегіне жарата біледі.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Ғ ажап ө нер

Ғ ажап менің ө нерім;

Ойың ды айтып беремін.

Бір сан жасыр мен мағ ан,

1, 3-ті қ ос енді оғ ан.

Жұ мбақ санды ә уелгі

Қ осындыдан ал енді.

Шық қ ан санғ а 1-ді қ ос,

Бес шық ты ғ ой,

Білдім, дос!

Оқ улық тағ ы тапсырмаларды орындау.

Шығ армашылық тапсырма

1-топ

Табиғ ат тамашасы сурет салу

2-топ

Табиғ атым тал бесігім

Эссе жазу

3-топ

Табиғ ат-ө мір негізі

Коллаж жасау

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Бізді қ оршағ ан орта: жан-жануарлар мен ө сімдіктер, Жер мен Ай, Кү н мен алыстағ ы жұ лдыздар — осылардың барлығ ы да табиғ ат деген ауқ ымды ұ ғ ымды білдіреді.

Адам - табиғ аттың ажырамас бө лігі. Сондық тан халқ ымызда «Жер-Ана» деген егіз ү ғ ым қ алыптаскан. Жерді ө з Анасындай, Анасын Кү ндей қ астерлеу Ата қ остағ ан салтымыз. «Жер шоқ тығ ы - Кө кшетау», «Жер жаннаты - Жетісу» деп, бабаларымыз туғ ан жерге, табиғ атқ а деген ыстық махаббатын білдірген.

Сондық тан орман-тоғ айларды сақ тап, қ оршағ ан ортаның, ө зен мен кө лдердің ластанбауына ерекше мә н берген.

«Су ішкен қ ұ дығ ың а тү кірме»

«Бұ лақ кө рсең, кө зін аш»

деп, жас ұ рпақ тың бойына табиғ атты қ орғ аудың тә рбиесін сің ірген.

Табиғ атта ү здіксіз ө згерістер болып жатады. Мысалы, жанартаудың атқ ылауы, найзағ айдың жарқ ылы, судың мұ зғ а айналуы сияқ ты қ ұ былыстар табиғ аттағ ы ө згерістерді кө рсетеді.

Аспан денелерінің қ озғ алысы, гү лдердің шешек атуы, ағ аштың жайкалып ө суі, ө зеннің тасуы немесе кө лдердің тартылып суалуы - осылардың барлығ ы да қ оршағ ан ортадағ ы ө згерістер.

Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Е. Елубаев. Бұ ршақ. Кемпірқ осақ

Оқ ушыларғ а жаң а тақ ырыпты тү сіндіру. Ө з бетінше, топта жұ мыс нә тижесін кө рсете біліуге жетелеу. Ойлау, сө йлеу, кө ркем жазу, ө зін кө рсете білу қ абілеттерін дамыту. Білрлікке, білімпаздық қ а тә рбиелеу.

3.     Жаң а сабақ ты мең гереді.

4.     Болашақ та ө з керегіне жарата біледі.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Қ анша сә біз еді?

Біздің ү йде кө жек кө п,

Іштерінде ө жет кө п.

Ә сіресе бес кө жек

Мағ ан нағ ыз дос кө жек

Қ олымнан кеп жем жейді,

Басқ алары келмейді.

Бес кө жекке достасқ ан

Сә біз бердім қ ос-қ остан.

Бір сә бізім соң ында,

Қ алып қ ойды қ олымда.

Сә бізімді ә уелгі

Санап берші ал енді.

Оқ улық тағ ы тапсырмаларды орындау.

Автормен танысу.

Ескен Елубаев - 1942 жылы 18 ақ панда Жамбыл облысы Қ ордай ауданындағ ы Отар стансасында туғ ан. 1958 жылы Отар стансасындағ ы №529 теміржол орта мектебін бітірген. Қ азМУ-дің филология факультетін 1966 жылы тамамдағ ан. 1966 жылдан бастап «Қ азақ стан пионері» (қ азіргі «Ұ лан») газетінде, «Жалын», «Ө нер», «Балауса» баспаларында, «Балдырғ ан» журналының бас редакторының орынбасары болып қ ызмет істеген.

Шығ армашылығ ы:

Ең алғ ашқ ы ө лең і 1958 жылы республикалық «Ара» журналында жариялайды. Қ ырық тан астам кітаптары қ азақ жә не орыс тілдерінде жарық кө рген. «Балабек», «Асар» пьесалары республиканың кө птеген театрларында қ ойылып келеді. «Сағ ан кү шік керек пе? » кино-фильмі автордың пьесасы бойынша тү сірілген. Шығ армалары қ азақ жә не орыс мектептеріне арналғ ан оқ улық тарғ а енген.

Кө к жейде. Ө лең дер. А., «Жазушы», 1967;

Кө кпар. Ө лең дер. А., «Жазушы», 1970;

Баламысың деген. Ө лең дер. А., «Жалын», 1981;

Ө жет. Пьесалар, тақ пақ тар. А., «Ө нер», 1984;

Кто сильнее? Стихи. А., «Жалын», 1984.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Кемпірқ осақ, бұ ршақ тақ ырыбында жұ мыстар жү ргізу.

Оқ улық тағ ы тапсырмаларды орындау.

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Қ. Толыбаев. Қ аң бақ

Оқ ушыларғ а жаң а тақ ырыпты тү сіндіру. Ө з бетінше, топта жұ мыс нә тижесін кө рсете біліуге жетелеу. Ойлау, сө йлеу, кө ркем жазу, ө зін кө рсете білу қ абілеттерін дамыту. Білрлікке, білімпаздық қ а тә рбиелеу.

3.     Жаң а сабақ ты мең гереді.

4.     Болашақ та ө з керегіне жарата біледі.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Бізде қ анша мысық бар?

Бізде кү шік бар?..

Менде де бар – бір мысық,

Сенде де бар – бір мысық.

Менде бар да кө к кү шік,

Сенде мү лде жоқ кү шік.

Бізде: қ анша мысық бар?

Бізде: қ анша кү шік бар?

Шешуін тез таба алсаң,

Сен мендегі кү шікті ал!

Ал олардың ә рқ айсысының алдында ү ш мысық тан тағ ы отыр.

Сонда бұ л бө лмеде қ анша мысық бар?

Қ осымша:

Іштен оқ ыту.
 Рө лге бө ліп оқ ытып, сұ рақ тар қ ою.
- Бұ лттар қ айда қ онады?
- Бұ лттар – таудың қ онағ ы.
- Қ ұ стар қ айда қ онады?
- Қ ұ стар – талдың қ онағ ы.
- Қ аң бң қ қ айда қ онады?
- Қ аң бақ – сайдың қ онағ ы.
- Қ армақ қ айда қ онады?
- Қ армақ – судың қ онағ ы.

Оқ улық тағ ы тапсырмаларды орындау.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Қ АҢ БАҚ (Salsola paulsenіі) – алабұ талар тұ қ ымдасы, сораң туысына жататын бір жылдық шө птесін ө сімдік. Қ азақ станның барлық ө ң ірінде кездеседі. Каспий, Арал тең іздері атырауында, Сарыарқ аның шығ ысы мен батысында, Ү стірттің солтү стігінде, Маң ғ ыстау, Қ ызылорда облыстарында, Мойынқ ұ м, Балқ аш – Алакө л ойысының саз топырақ ты шө лді аймақ тарында ө седі. Биікт. 15 – 60 см. Сабағ ы тү бінен бастап бұ тақ танғ ан, бұ тағ ы ө те қ алың, тікенегі кө п болады. Жапырағ ы таспа пішіндес, кезектесіп орналасқ ан, тікенекті, тамыр жү йесі ә лсіз. Гү лі – қ ос жынысты, гү лшоғ ыры – масақ не шашақ тә різді. Маусым – тамыз айларында гү лдейді. Мал азығ ы, оны ә сіресе тү йе сү йсініп жейді.

Мазмұ ндау, Қ аң бақ тың суретін салу.

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Ж. Кә рбозин. Тө рт мезгілді аң сау

Оқ ушыларғ а жаң а тақ ырыпты тү сіндіру. Ө з бетінше, топта жұ мыс нә тижесін кө рсете біліуге жетелеу. Ойлау, сө йлеу, кө ркем жазу, ө зін кө рсете білу қ абілеттерін дамыту. Білрлікке, білімпаздық қ а тә рбиелеу.

3.     Жаң а сабақ ты мең гереді.

4.     Болашақ та ө з керегіне жарата біледі.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Қ олымнан жиырма тө рт ү йрек ұ шты,

Барды да отыз кө лдің суын ішті.
Кө рді де сол ү йректі он екі арқ ар,
Ү ш жү з алпыс қ озығ а болды ішті.
(1 тә уліктегі 24 сағ ат, 1 айдағ ы 30 кү н, 1 жылдағ ы он екі ай, 360 тә улік)
Айнала қ орғ ан салдым,

Ішіне жеті бө лме ү й салдым.
Жеті ү йдің ішіне бір ә йнек,
Бір шырақ қ ойдым.
(Дү ниенің тө рт бұ рышы, жеті кү н, ай мен кү н)
Он екі ү йрек, бір сұ ң қ ар,

Жағ алап ұ шып сымпылдап.
Отыз қ ызғ ыш тө рт қ ұ збен,
Айнала жү ріп сұ ң қ ылдап.
(Он екі ай, 1 айдағ ы тө рт жұ ма, отыз кү н)

Тірек сө здер арқ ылы не туралы екенін табу, жалғ астыру:
І топ
Кө белек, гү л, кө к майса, ө рістен қ айтқ ан малдар... ( жаз)
ІІ топ
Сарғ айғ ан жапырақ, қ айнағ ан ең бек, қ айтқ ан қ ұ стар, егін... (кү з)
ІІІ топ
Терезеде ою, жер беті аппақ, ақ боран.... (қ ыс)
ІV топ
Мал тө лдеп, жер бусанып, кү н ұ зарғ ан, ояну... (кө ктем)

Оқ улық тағ ы тапсырмаларды орындау.

Сұ рақ тарғ а жауап беру.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Дә птермен жұ мыс

Ә р қ атарғ а жыл мезгілдеріне байланысты 2 сө йлем қ ұ рау тапсырылады.
1 - топ - кө ктем мезгіліне,
2 - топ - кү з мезгіліне,
3 – топ - жаз мезгіліне.

4-топ –қ ыс мезгіліне
Мысалы: Кө ктемде мал тө лдейді. Қ озылар жасыл шө пке жайылады т. б

Мазмұ ндау

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Шығ арма Жыл мезгілдері.

а) білімділік: модуль бойынша ө ткен лексикалық жә не грамматикалық тақ ырыптардан алғ ан білім дең гейлерін тексеру, оқ ушылардың тілдесім ә рекеттерін арттыру, емле мен тыныс белгілері ережелерін сақ тап сауатты жазуын арттыру;
ә ) дамытушылық: оқ ушылардың кө ру, есте сақ тау қ абілетін дамыту арқ ылы қ азақ сө здерін дұ рыс жазуғ а ү йрету;
б) тә рбиелік: бір-біріне бө гет болмай, жазба жұ мысын жазудағ ы тә ртіпті қ атаң сақ тауғ а баулып, табиғ атты сү юге, қ орғ ауғ а тә рбиелеу.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Сырт-сырт етіп соғ ады,

Кеудесінде жү регі,
Ө зі тілсіз сө йлейді,
Ө зі жансыз жү реді.
(Сағ ат)
Жү руден бір талмайтын,

Кү н мен тү ннен қ алмайтын.
(Сағ ат)
Жаң ылмайды есептен,

Аяғ ы жоқ жү реді.
Сө йлей тұ ғ ын тілі жоқ,
Уақ ытың ды біледі.
Кү ндіз-тү ні жү ргенмен,
Қ ызымайды жү регі,
Су ішіп, жем жемейді,
Сық ырлайды жү регі.
(Сағ ат)

Жыл мезгілдері.

Тақ ырып аясында ә ң гімелесу.

Тақ ырып бойынша білетіндерін сұ рақ -жауап арқ ылы тексеру.
1. Бір жылда неше жыл мезгілі бар?
2. Бір мезгілде неше ай бар?
3. Қ ыс айларын атаң дар.
4. Кө ктем айларын атаң дар.
5. Жаз айларын атаң дар.
6. Кү з айларын атаң дар.
4. Жазба жұ мысының мә тінімен таныстыру.

Жыл мезгілдері
Бір жылда тө рт мезгіл - кө ктем, жаз, кү з жә не қ ыс бар. Кө ктем айлары – наурыз, сә уір, маусым. Қ ар наурыз айында ери бастайды. Сә уір айында барлығ ы кө ктей бастайды.
Жаз айлары: маусым, шілде, тамыз. Жаз маусымнан басталады, қ ыркү йекке дейін созылады. Шілде - ең ыстық ай. Тамызда кейде жаң быр жауады.
Кү з айлары: қ ыркү йек, қ азан, қ араша. Қ азан мен қ араша айлары жауынды жә не салқ ын болады.
Қ ыс айлары: желтоқ сан, қ аң тар, ақ пан. Қ ыстың ең суық айы – қ аң тар. Желтоқ санда кү н қ ысқ арып, тү н ұ зарады.
 Мә тіннің мазмұ нына тү сінгендерін анық тау мақ сатында қ ойылатын сұ рақ тар.
1. Жыл мезгілдерін атаң дар.
2. Қ ай айда қ ар ери бастайды?
3. Қ ай айда барлығ ы кө ктей бастайды?
4. Жаз қ ай айдан қ ай айғ а дейін созылады?
5. Қ азан мен қ араша айларында ауа райы қ андай болады?
6. Ең суық ай.
6. Оқ ушыларғ а жазба жұ мысы барысында қ ойылатын талаптарды естеріне салу.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Грамматикалық тапсырма.
Мә тіннен тә уелдіктің ІІІ жағ ында тұ рғ ан сө зді тауып алып септең дер.

Тест тапсырмаларын қ ұ растыру.

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Тарауды қ айталауғ а арналғ ан сұ рақ тар мен тапсырмалар

Оқ ушыларғ а жаң а тақ ырыпты тү сіндіру. Ө з бетінше, топта жұ мыс нә тижесін кө рсете біліуге жетелеу. Ойлау, сө йлеу, кө ркем жазу, ө зін кө рсете білу қ абілеттерін дамыту. Білрлікке, білімпаздық қ а тә рбиелеу.

3.     Жаң а сабақ ты мең гереді.

4.     Болашақ та ө з керегіне жарата біледі.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

Желсіз, сусыз айналғ ан бір диірмен,

Шық қ ан кү ннен айналып бірдей жү рген.
Қ ылдан нә зік мойнында бір бауы бар,
Ақ ылың жетік данасың ойлап білген.
(Сағ ат)
Мен кө рдім кү н шығ ыстан бір диірмен,

Тү с болса тұ рады екен оң бү йірден.
Ішінде қ ылдан нә зік бір жібі бар,
Ол жіпті қ олы епті, кім иірген.
(Сағ ат)
Денесі бар, сө зі жоқ,

Аяғ ы жоқ жү реді.
Кү нді, тү нді ө лшейді,
Екі тілді жү регі
Шешуін кім біледі?
(Сағ ат)

1 кестені толтырың дар

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

1.  Бү ршік туралы не білесің дер?

2. Ақ ыл мен Бақ ыт ә ң гімесін есің е тү сіре аласың ба?

Қ айталау тапсырмалары

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

Н. Айтов. Бесік жыры

Оқ ушыларғ а жаң а тақ ырыпты тү сіндіру. Ө з бетінше, топта жұ мыс нә тижесін кө рсете біліуге жетелеу. Ойлау, сө йлеу, кө ркем жазу, ө зін кө рсете білу қ абілеттерін дамыту. Білрлікке, білімпаздық қ а тә рбиелеу.

3.     Жаң а сабақ ты мең гереді.

4.     Болашақ та ө з керегіне жарата біледі.

Ә ппақ болып таң атты,

Тү тiн тiке шығ ады.

Қ арлығ аштар қ анатын

Самғ ап биiк ұ шады.

Топ-топ, топ басайық,

Жалаудан кү н жасайық.

Жаса, жаса алтын кү н

Жаса, жаса жарқ ын кү н. (балалар қ олдарын соғ ады)

лдымен қ ара тұ лпар озық келер,
Арғ ымақ мойнын созып кейін келер,
Соң ынан боз арғ ымақ басып озып,
Айналып бірін-бірі жү ре берер.
(Тү н, таң, кү н)

Баяғ ыда болыпты екі патша,

Бірі қ уып бара жатса, бірі қ ашса,
Артында он екіден баласы бар,
Ү ш жү з алпыстан болады тұ қ ым шашса.
(Кү н мен ай, он екі ай)

Ү йрегім бар еді ү йде ү ш жү з алпыс,

Мұ нша ү йректі санап алу елдің салты.
Кү ніне бір ү йрегім жоғ алады,
Айтшы сен сол ү йректі кім алады?
(Кү нтізбе)

«БҮ КІЛ Қ АЗАҚ ДАЛАСЫ Ә Н САЛЫП ТҰ РҒ АНДАЙ…»
Бесікке бө леніп ө скен баланың бір ерекшелігі — бесігін аң сап тұ ратындығ ында. Ондай бала ө зінің бесігіне жатпаса, мазасызданып, ұ йық тамай қ ояды. Бала ә бден тойғ ан сә тте анасы бесікті жайлап тербете отырып, бесік жырын айтатын болғ ан. «Қ азақ тың 3-4 жасар баласының тілі жатық, ал 5-6 жастағ ы балалар шешен ә рі тауып сө йлейді, ойын ұ тымды жеткізе біледі», — деп таң дана жазғ ан екен жер аударылып келген поляк революционері А. Янушкевич ө з естеліктерінде. Ә йгілі Затаевичтің «Бү кіл қ азақ даласы ә н салып тұ рғ андай…» деуінің астарында кө п сыр бар. Ал мұ ның басты себебі баланың бесік жырын тың дап ө скендігінде жатыр.

Бесік жыры — балағ а берілетін алғ ашқ ы тә рбие. Ө йткені баяу ырғ ақ пен айтылғ ан анасының ә лдиі туғ аннан баланың қ ұ лағ ына сің еді. Бесіктегі баланы ә ннің ырғ ағ ымен тербетеді.

Ә лди, ә лди, ақ бө пем,
Ақ бесікке жат, бө пем,
Бармақ тарың майысып,
Тү рлі ою ойысып,
Шебер болар ма екенсің?!
Таң дайларың тақ ылдап,
Сө зің ді жұ рт мақ ұ лдап,
Шешен болар ма екенсің?!

Оқ улық тағ ы тапсырмаларды орындау.

Ой белсенділігін дамыту.

Орманда кірпі келеді,
Саң ырауқ ұ лақ тереді.
Кездесті, міне, керегі:
Екеуі қ айың астынан.
Біреуі терек қ асынан.
Қ анша олар болмақ есепте,
Тоқ ылғ ан салса себетке?

Несіпбек Айтұ лы - 1950 жылы 22 қ ыркү йекте Шығ ыс Тү ркістанның Тарбағ атай аймағ ы, Шә уешек ауданына қ арасты Теректі ауылының Апиынды бұ лақ деген жерінде дү ниеге келген. 1962 жылы ата-анасымен атамекенге оралып, орта мектепті бұ рынғ ы Семей облысы, Шұ бартау ауданы, Баршатас ауылында бітірген. Ең бек жолын Шұ бартау аудандық «Жаң а ө мір» газетінде бастағ ан. 1974 жылы Қ азақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін бітірген.

1974—1984 жж. «Балдырғ ан» журналы поэзия бө лімінің мең герушісі, «Жалын» баспасында редактор, 1984—1994 жж. Қ азақ стан Жазушылар одағ ында ә деби кең есші, 1995—1996 жж. «Ақ ын» қ ауымдастығ ының директоры, 1997 — 2001 жж. «Қ азақ ә дебиеті» газетінде сын бө лімінің, «Жұ лдыз» журналында поэзия бө лімінің мең герушісі болып, 2001 жылдан бері Астанадағ ы Л. Н. Гумилев атындағ ы Еуразия ұ лттық университетінде, Президенттік Мә дениет орталығ ында қ ызмет істеген. Қ азір «Алтын тамыр» журналының бас редакторы.

 Адамның еске тү ссе есіл кү ні,
Есіне тү седі екен бесік жыры.
Жадымнан оқ та-текте шығ ып кетсе,
Анашым, айналайын, кешір мұ ны.

Қ оң ыр тау,
Қ оң ыр ө зен сарылдағ ан.
Келеді алыстан сол сарын мағ ан.
Ө з ү нім естілгендей ө зіме анық,
Бір кезде бесігімде шарылдағ ан.

Бесігім, қ асиеттім, кешір мені!
Ө мірдің заң ы ғ ой бұ л кө шірмелі.
Қ айтар ем қ ұ ндағ ыма мү мкін болса,
Кө кжиек жеткізбейді-ау кө сілмелі.

Дү ниеде сағ ан нені тең геремін,
Қ алды ғ ой сә билігім сенде менің.
Естілші тағ ы да бір, бесік жырым,
Қ ысып тұ р қ аталатып шө л дегенің.
Бесік жыр — аппақ сү тім, жарық тығ ым,
Сен едің жарық жұ лдыз, жарық кү нім.

Жетсең ші, омырауың нан иіскейін,
Қ абатын қ алың тү ннің жарып бү гін.
Айналып аспандағ ы кү міс айғ а,
Сә улесін тү сіргенде ү міт-айна,
Тұ рушы ең қ араша ү йді кү ң ірентіп,
Байғ ұ здың сұ ң қ ылдаса ү ні сайда.

Тың датып тау кү бірін,
Мал дү бірін,
Ө зен-су, жартастардың жаң ғ ырығ ын,
Қ асық тай кө кірегіме қ ұ ятынсың,
Ә келіп табиғ аттың барлық ү нін.

Қ ағ ып ап бір қ ымбатты
Мұ ң лы ырғ ақ ты,
Қ ұ йтымдай қ оң ырау-жү рек кү мбір қ ақ ты.
Ү зіліп кете ме деп ү рейленем,
Кенеттен қ ағ ып қ алсам бір кү н қ атты…

Кө п жылдар қ ұ лағ ыма шалынбағ ан,
Сусап тұ р балдай тә тті сарынғ а жан.
Самал жел,
Жалынамын, жеткізіп бер,
Анамның ә лдилеген ә нін мағ ан?!.

Ө лең ді мә нерлеп оқ у

Оқ ыту ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

© helpiks.su При использовании или копировании материалов прямая ссылка на сайт обязательна.