БАЛЦ ÆНÆЗОНГÆ ДУНЕМÆ 4 страница

Ширмæ æ мæ Гелизæ тынг тæ ригъæ д кодтой Баронæ н. Арæ х-иу хибарæ й тæ рхон кодтой, цы ’гъдауæ й йын баххуыс кæ ной, ууыл, фæ лæ ницы æ рымысын фæ рæ зтой.

Иу бон сæ м æ рбацыд уазæ гуаты сæ мады ’фсымæ р ацæ ргæ шимпанзе. Ширмæ раздæ р дæ р зыдта, уый космос сгарæ н станцæ йы хистæ рæ й кæ й кусы, фæ лæ ныры онг йæ хъуыдыйы ницы ’рцыд.

— Цы ис ногæ й уæ куысты? — сихоры фынгыл æ й бафарста Ширмæ.

— Сгарæ м космосы. Рæ хджы хъуамæ ауадзæ м иууыл æ ххæ стдæ р космикон нау, уымæ н иннæ науты хъауджыдæ р ис, кæ дæ м дæ фæ нда, уыцырдæ м скъæ рæ н, кæ м дæ фæ нда, уым æ рбадынгæ нæ н.

— Уый æ цæ г диссаг у. Афтæ фехъуыстон, цыма, йын йæ бортыл цæ рæ гойтæ сæ вæ рынмæ хъавут? — бацымыдис кодта Ширмæ.

— Уый раст у. Æ нæ уæ лдæ ф тыгъдады удæ гас цæ рæ гой йæ хи куыд хаты, уый тыххæ й дзы хъуамæ сбадын кæ нæ м сыл, нæ л æ мæ лæ ппын адæ ймæ гтæ.

— Гъе, уый хъуыддаг, — арф ныхъхъуыды кодта Ширмæ, стæ й ма бафарста. — Зæ гъæ м, уыцы нау космосы æ бæ рæ г сæ фт фæ кодта, уæ д дæ уæ н исты тас уаид?

— Афтæ арæ зт у æ мæ йын фесæ фæ н нæ й. Йæ балцвæ ндаг нымад у. Кæ д æ мæ кæ м хъуамæ æ рабада, уый дæ р бæ лвырд у. — Уæ ддæ р æ нæ нхъæ лæ джы хабар вæ ййы.

— Мæ нæ н та цы тас уыдзæ н, фæ лæ уый тыххæ й науы хъуамæ бада æ мбаргæ исчи, цæ мæ й йын йе скъæ рын зона. Уым та баддзысты адæ ймæ гтæ. Æ цæ г цалдæ р азы семæ кусынц сæ рмагонд маймулитæ. Алыгъуызон фæ лтæ рæ нтæ сын аразын кæ нынц, фæ лæ...

Ацы ран Ширмæ ныхас æ рыфтыдта уыцы адæ ймæ гты ивддзаг Барониты сбадын кæ нын науы, æ мæ уыдон та Барониты бынатмæ æ рбакæ ныныл.

— Уæ ддæ р Базел зæ рдиагæ й архайы, цæ мæ й сæ бакæ ной сæ рмагонд хатæ ны æ мæ зонадон æ гъдауæ й раиртасой Бароны сæ ры магъзы сконд. Æ нæ мæ нг ын исты фыдбылыз сараздзысты æ мæ уадз космос сгарыны иу чысыл «рæ дыд» æ рцæ уæ д. Уыйхыгъд мах баххуыс кæ ндзыстæ м ахæ м хорз адæ ймагæ н.

— Куы йæ базоной йæ хуызæ й? — дызæ рдыджы каст æ м бакодта уазæ г.

— Адæ ймаг адæ ймаг у. — Загъта Ширмæ æ мæ та афарста. — Дзаумæ ттæ дарыныл фæ лтæ рд не сты дæ «космонавттæ »?

— Сты — фыццаг бонæ й фæ стæ мæ дарынц дзаума.

— Уый ноджы хуыздæ р. Мæ уазджыты дарæ с сыл скæ ндзыстæ м æ мæ сæ æ ппындæ р ничи базондзæ н.

... Бароны зæ ххыл сæ мбæ лынæ й кæ д фидар ныфс нæ уыд, уæ ддæ р фыр цинæ й нал зыдта, йæ ирвæ зынгæ нджытæ н куыд раарфæ кæ на, уый. Куыддæ р нау æ нæ уæ лдæ ф тыгъдадмæ схæ ццæ, афтæ райдыдта, чердæ м æ й фæ ндыд, уыцырдæ м здæ хæ г механизм кусын кæ нын. (Ширмæ йы мады ’фсымæ р ын æ рбахаста науы схемæ æ мæ йæ хорз сахуыр кодта).

Зиптуны фæ лмæ н тынтæ рæ вдауынц Æ нгæ сы рæ сугъд æ рдзы. Æ нгæ сы планетæ йы сæ йраг горæ т Сиберы уæ рæ х уынгты хæ рз фæ лыст маймулитæ дыууæ рдæ м лекка кæ нынц. Зонгæ тæ сыл куы фембæ лынц, уæ д сæ хъуынджын дзæ мбытæ й сæ цилиндыртæ м февналынц. Сæ рæ й сæ чысыл фæ хицæ н кæ нынц. Сæ фыдуынд хæ мхудтæ й ралæ марынц саламы дзырдтæ, æ мæ та цыбыр къахдзæ фтæ й сæ фæ ндаг адарддæ р кæ нынц.

Сибер Æ нгæ сы цивилизацийы артдзæ ст у. Ам сты зонад, техникæ, литературæ æ мæ аивады иууыл егъаудæ р суадæ ттæ. Æ нæ хъæ н Æ нгæ сы алы къуымтæ м зонадон кусджытæ æ рвыст цæ уынц ардыгæ й, дæ сныйад райсынц Сиберы университеты.

Фæ лæ Сибер иууыл зындгонддæ р у биологион зонады бындурæ вæ рæ г шимпанзе Замбизы номыл уæ лдæ р физиологийы институтæ й.

Ацы институтæ н ныр цалдæ р азы къухдариуæ г кæ ны биологион зонæ дты академийы вице-президент орангутанг Базел. Институты зонадон кусджыты къухты фæ стаг рæ стæ джы бафтыд стыр æ нтыстытæ. Адæ ймæ гтыл цы вазыгджын фæ лварæ нтæ байдыдтой аразын, уыдонæ н ис егъау зонадон ахадындзинад.

Базелы зæ рдæ нæ рухс кæ ны æ рмæ ст иу хъуыддагæ й: зонадон кусджыты сæ йраг хай сты орангутангтæ, фæ лæ дзы иуы къухы дæ р зынгæ æ нтыстытæ не ’фты. Шимпанзетæ й чи фесгуыхы, уый дунейы дисыл бафтауы йæ фидар зондæ й. Гориллæ тыл та дзурæ н дæ р нæ й. Зивæ ггæ наг, æ дылы къоппатæ. Сæ иууыл стырдæ р хæ сыл нымайынц топпимæ хъæ дты адæ мы фæ дыл цуан кæ нын. Æ мæ цы федтой уыцы ницæ йаг сырдтыл цуан кæ нынæ й, уый бæ рæ г сын нæ й. Æ цæ г институты сæ йраг хæ с адæ мыл фæ лварæ нтæ аразын у, фæ лæ æ нæ хъæ н мыггагæ й æ рмæ ст уыцы иу хъуыддагыл ныххæ ц, уæ д цас аив у? Афтæ куы уа, уæ д ын иу рæ стæ джы йæ хи дæ р рарæ цугъдзысты. Ныридæ гæ н дæ р иу æ мæ дыууæ хатты куы нæ феппæ лынц шимпанзе Ширмæ йы стыр зонадон æ нтыстытæ й. Нырма хæ рз æ взонг, афтæ мæ й профессор, æ дас нæ у, Базелы къæ лæ тджыныл куы ’рбада, уымæ й.

— Куыд дæ м кæ сы, Боро, ацы æ мбырды мæ хъуыддаг атулдзæ н? — институты цы кæ стæ р зонадон кусæ г орангутанг уыд, уымæ фæ дзырдта йæ кабинетмæ æ мæ йæ бафарста. Боро йæ цыргъ мукъу дызæ рдыджы тылд кæ ны. Йæ тъæ пæ н фындзы рагъ ныхы. Зыны йыл, йæ хицауы раз царвау атайыныл дæ р разы кæ й у.

— Цы фыдбылызтæ йæ æ рхастой? — Хъуыр-хъуыр кæ ны. — Дæ хи аххос дæ р уыдис, æ мбал Базел...

— Ома? — йæ хъуынджын æ рфгуытæ фелхынцъ кодта Базел.

— Куыддæ р ыл фæ дызæ рдыг дæ, афтæ мын æ й хъуамæ мæ кусæ н хатæ ны фæ мидæ г кодтаис. Йæ сæ ры магъзы иу хай йын фелвæ стаин æ мæ иннæ адæ мæ й гуылмыздæ р фестадаид. — Йæ дзæ мбытæ æ ртхъирæ нгæ нæ джы тылд кæ ны.

— Уый дæ р раст у, фæ лæ цæ мæ й хæ йрæ г уыдтæ н, æ з æ й æ нхъæ лдтон кæ цыдæ р институтæ й хорз бакуысты фæ стæ чи ралыгъд, ахæ м. Æ ниу уыцы хъуыдыйыл æ ххæ стæ й мæ къух нæ ма систон. Ныр æ й мæ хæ дæ г хъуамæ бафæ лварон, кæ д мæ фæ нд атула, уæ д. Æ з æ нхъæ л дæ н æ мæ уый сæ ры рæ стæ гмæ, æ рдзы чи нæ ма уыд, ахæ м фæ зынд у.

— Æ мæ дзургæ та?

— Уый диссаг нæ у. Попугай маргъ у, фæ лæ цы фехъуса, уый фæ лхат кæ ны. Адæ мы ’хсæ н дæ р гæ нæ н ис æ мæ уа, æ нæ ’мбаргæ йæ дзырдтæ чи фæ лхат кæ ны, ахæ мтæ.

— Йæ лæ ппыны йын рæ стæ гыл фæ дæ лдзæ х хъæ уы. — Ныллыг кодта Боро.

— Ацы стыр æ мбырд сæ рмагонд уый тыххæ й уыдзæ н. Ей, джиди! — йæ дæ ндæ гты къæ с-къæ с ссыд Базелæ н. Йæ бынатæ й сыстад æ мæ дыууæ рдæ м цæ уы. Базел æ мæ Боро ацы хъуыддагыл куы ныхас кодтой, уæ д радио фехъусын кодта, Сиберы стыр æ мæ цивилизацигонд маймулимыггаджы дис æ мæ тасыл чи бафтыдта, ахæ м хабар. «Сиберы космикон станцæ й ауагъдæ уыд Æ нгæ сы аразгæ æ мбæ лццон. Йæ бортыл сты нæ л, сыл æ мæ лæ ппын адæ ймæ гтæ ».

Базел арф хъуыдыты адзæ гъæ л... Боро йæ фæ схъус ныхы.

Стыр æ мбырд стæ м æ мæ ахсджиаг цау вæ ййы Æ нгæ сы бæ стæ йы зонады историйы. Уым лыг фæ цæ уынц, фæ стаг рæ стæ джы зонады къухы цы æ нтыстытæ бафтыд, уыцы фарстытæ. Уыцы боны æ мбырдмæ уæ лдай зæ рдиагдæ рæ й цыдысты канд зонадон кусджытæ нæ, фæ лæ зонадимæ æ ппын кæ мæ н ницы иудзинад ис, уыцы маймулитæ дæ р. Мæ нæ й ма! Ам ныхас цæ удзæ н, Æ нгæ сы бæ стæ йы фыццаг хатт чи фембæ лд, ахæ м цауыл. Æ гæ рыстæ мæ й легендæ ты, стæ й маймулитæ м фыссынад куы нæ ма фæ зынд, уæ дæ й цы дзыхæ йдзургæ маймулион сфæ лдыстад баззад, уым дæ р никуы ис ахæ м цау æ мæ адæ ймаг дзыхæ й дзура. Адæ ймаджы сæ ры магъз хъуыды кæ нын фæ раза.

Нæ, уый Æ нгæ сы маймулийы царды историйы у иууыл стырдæ р, æ мæ уыимæ баууæ ндæ н зынæ й кæ уыл ис, ахæ м цау.

Тынг егъау зал байдзаг маймулитæ й. Бæ лæ сты къалиутыл бынат дæ р нал ис æ мæ сæ бындзæ фхæ дтыл банцой кодтой.

Иууыл стырдæ р ахуыргæ ндты хъæ зныг фæ лыст къуымы дæ р мыды бындзыты æ взæ нау сгуцъула сты бæ сты æ ппæ т маймулитæ. Зонадон советы уæ нгты ма равзарæ н ис сæ дæ ргъытæ хæ лæ фтæ æ мæ сæ нт сау къандзæ лттæ й. Сæ риутыл, кæ мæ н цы зонадон ном ис, уый нысан. Уым иунæ г гориллæ дæ р нæ й. Сæ фылдæ р сты орангутангтæ. Ис дзы цалдæ р шимпанзейы. Фæ лæ зонадон нысæ нттæ кæ й риутыл ис, уыдон нымæ цы та шимпанзетæ сты фылдæ р...

Уыйхыгъд залы зынæ н бынаты, кафедрæ мæ хæ стæ г нывæ фтыд къæ лæ тджын бандоныл бады фидæ рттæ конд гориллæ. Уый у æ мбырдæ н сæ рдариуæ ггæ нæ г. Йæ рæ сыд цæ стытæ зыдæ й зилынц залы къуымты.

Зал куы ’рсабыр æ мæ дуаргæ с дуæ рттæ куы ’рбахгæ дта, уæ д сæ рдариуæ ггæ нæ г гориллæ сыстад. Бацыд кафедрæ йы цурмæ. Йæ мидбынаты ма сындæ ггай иу зылд æ ркодта. Йæ цæ ст ахаста залы бадæ г маймулитыл. Фæ стаг хатт йæ цæ стæ нгас æ рурæ дта, зонадон совет цы къуымы бады, уым. Уыдон кæ рæ дзимæ бакæ стытæ кодтой. Цæ стæ нгасæ й баныхас кодтой, стæ й сæ сæ ртæ разыйы тылд бакодтой. Уый уыд æ мбырд райдайыны нысан. Сæ рдариуæ ггæ нæ г бæ рзонд схæ цыд микрофоныл. Бахуыфыд дзы, стæ й сдзырдта:

— Зынаргъ уæ здæ ттæ, маймулитæ! Абон ацы стыр залмæ æ рæ мбырд стæ м, Æ нгæ сы планетæ йыл незаманæ й фæ стæ мæ цы нæ ма фехъуыстæ уыд, ахæ м фарст аскъуыддзаг кæ нынмæ. Бар мын радтут, цæ мæ й æ мбырд банымайон гомыл.

Залы къултæ ныццарыдтой сæ ртæ г дзæ мбымдзæ гъдæ й. Æ мдзæ гъд куы ныссабыр, уæ д сæ рдариуæ ггæ нæ г ныхасы бар радта уæ лдæ р физиологийы институты къухдариуæ ггæ нæ г Базелæ н.

Ногæ й та ныцарыдта дзæ мбымдзæ гъд. Цалынмæ Базел кафедрæ мæ цæ уа æ мæ æ ппæ т докладгæ нджытæ дæ р ныхас райдайыны агъоммæ сæ хи уæ лæ мхас куыд фæ цæ ттæ кæ нынц, уыдæ ттæ араза, уæ дмæ уал мæ зæ гъын фæ нды, зонадимæ æ ппындæ р кæ мæ н ницы иудзинад ис, уыцы гориллæ ахæ м стыр æ мбырдæ н къухдариуæ ггæ нæ гæ й æ взæ рст цæ мæ н æ рцыд, уый тыххæ й.

Маймулиты историйы рагæ й фæ стæ мæ иууыл тыхджындæ р мыггагыл нымад цыдысты гориллæ тæ. Æ нгæ сы планетæ йыл æ ппæ т хъæ зныгдзинæ дтæ иууылдæ р уыдысты уыдон къухы. Орангутангтæ æ мæ шимпанзетæ уыдысты уыдонæ н лæ ггадгæ нæ г. Уыцы хъуыддаг гориллæ ты къухы æ фтыд сæ хъомысджын физикон тыхы руаджы.

Фæ лæ фæ стагмæ сæ зонд æ мæ арæ хстдзинады фæ рцы хицауад райстой орангутангтæ æ мæ шимпанзетæ. Гориллæ тæ н ма ныр баззад адæ мыл цуан кæ нын, полицийы куыст æ мæ æ ндæ р, физикон тых бирæ кæ м хъæ уы, ахæ м хъуыддæ гтæ.

Ацы хъуыддагыл кæ д зонадон куыст бакæ нын, зонадон æ гъдауæ й йæ рафæ лгъауын никæ й фæ нды, уæ ддæ р æ й алчи дæ р зоны, уый цивилизацийы, зонад æ мæ техникæ йы тагъд рæ зты аххос кæ й у. Гориллæ тæ рагæ й фæ стæ мæ нæ фæ цайдагъ сты исты хъуыддаджы сæ хи фæ лмæ цын кæ ныныл, уæ лдай дæ р та ахуырыл.

Раздæ р-иу зонадон стыр æ мбырдты сæ рдар æ взæ рстой æ ргом хъæ лæ сæ й. Афтæ мæ й-иу сæ рдариуæ ггæ нæ джы бынат бацахста зонадон кусæ г. Уый та, кæ й зæ гъын æ й хъæ уы, хъуамæ уыдаид кæ нæ орангутанг (арæ хдæ р), кæ нæ та шимпанзе.

Зонады исты фарст скъуыддзаггæ нгæ йæ -иу сæ м арæ х рауад хъаугъа. Хъæ лæ с æ ппаргæ йæ -иу сæ рдар кæ ддæ риддæ р хæ цыд йæ хи мыггаджы фарс. Раст-иу нæ банымадта хъæ лæ стæ. Афтæ мæ й-иу арæ х æ мбырд фехæ лд æ нæ исты хатдзæ гмæ ’рцæ угæ йæ.

Ахæ м цаутæ æ гæ р куы сарæ х сты, уæ д зонады бæ рзæ ндтæ м схизæ г дыууæ маймулион мыггаджы бафидыдтой æ ртыккаг, фæ стæ заддæ р мыггаджы æ хсæ ниуæ джы уавæ рæ н спайда кæ ныныл. Афтæ мæ й фæ стаг азты ахæ м æ мбырдтæ н сæ рдарæ й кæ ддæ риддæ р æ взæ рст æ рцæ уы гориллæ. Нæ фæ рæ дыдысты: гориллæ -сæ рдар алыхатт дæ р æ мбырд фæ уадзы раст.

VII

— Цытджын сæ рдар!

Хæ ларзæ рдæ гориллæ тæ!

Зондджын орангутангтæ!

Стыр зæ рдæ йы хицау шимпанзетæ!

О, дунейы мидæ г зонд æ мæ буары скондæ й иууыл æ ххæ стдæ р сфæ лдисæ ггаг маймулитæ!

Афтæ райдыдта йæ доклад Базел. Кæ й зæ гъын æ й хъæ уы Базелы хæ рам зæ рдæ йæ н æ нцон нæ у уый хуызæ н бæ рзонд ныхæ стæ дзурын гориллæ тæ æ мæ шимпанзеты тыххæ й. Фæ лæ доклады ахæ м бацæ уæ н маймулитæ м баззад историон рагон рæ стæ гæ й. Базел цалдæ р хатты фæ ндон бахаста йæ аивыны тыххæ й, цæ мæ й доклады бацæ уæ н арæ зт цæ уа, докладгæ нæ джы куыд фæ нды, афтæ. Абоны онг дæ р нæ ма ацыд йæ фæ ндон, æ мæ та абон дæ р йæ фыдуынд мукъу æ лгъгæ нæ джы æ нцъылдтытæ гæ нгæ сдзырдта йе ’нæ уынон ныхæ стæ.

— Мах абон ацы залы æ рæ мбырд стæ м, — дзуры дарддæ р, — Æ нгæ сы зонад æ мæ техникæ йы къухы та стыр æ нтыст куы бафтыд, ахæ м рæ стæ джы. Ныр фæ ндзæ м бон æ нтысгæ йæ тæ хы Æ нгæ сы аразгæ æ мбæ лццон. Нырмæ цы æ мбæ лццæ ттæ ауагъд æ рцыд космосмæ, уыдон уæ лдай ацы æ мбæ лццонæ н йе стырдæ р нысаниуæ г уый мидæ г ис æ мæ науы бортыл кæ й ис удæ гас цæ рæ гойтæ. Уыдон сты сыл адæ ммаг, нæ л æ мæ лæ ппын адæ ймаг. Æ мбæ лццоны хæ с у, æ нæ уæ лдæ ф тыгъдад удæ гас буарыл куыд æ ндавы, уый рафæ лгъауын. Науы иннæ хорздзинад та уый мидæ г ис, æ мæ йын, хæ дтæ хæ гау, кæ й ис, чердæ м дæ фæ нды, уырдæ м скъæ рæ н, стæ й дæ кæ м фæ нда, уым æ рбадынгæ нæ н. Мæ н ныфс ис, æ мæ рæ хджы космикон науы бортыл кæ й сбаддзæ н, æ ппындæ р зонады хъæ стæ кæ й сæ ры нæ й, ахæ м адæ ймаджы бæ сты, йæ зонадæ й космос чи басаста, ахæ м маймули. Мæ н ныфс ис æ мæ рæ хджы космос кæ й суыдзæ н иууыл тагъддæ р, асламдæ р æ мæ æ дасдæ р транспортон фæ рæ з.

Æ мбæ лттæ, маймулитæ, бар мын радтут, цæ мæ й уæ номæ й арфæ ракæ нон, космос басæ ттыныл æ вæ ллайгæ куыст чи кæ ны, уыцы ахуыргæ ндтæ -маймулитæ н! Зал ныррызт тыхджын дзæ мбымдзæ гъдæ й.

— Мах абон ардæ м æ рцыдыстæ м егъау фарст аскъуыддзаг кæ нынмæ. Хъуыддагмæ рахизыны агъоммæ уе ’гасæ й дæ р курын хатыр, иунæ г йæ кой дæ р нæ маймули мыггагæ н æ фхæ рд кæ мæ н у, уыцы цæ рæ гойы ном арæ х кæ й уыдзæ н мæ доклады, уый тыххæ й.

Нæ планетæ йыл иууыл æ нæ ххæ стдæ р, фыдуынддæ р æ мæ æ лгъагдæ р цæ рæ гой у адæ ймаг. Уымæ н æ гæ рыстæ мæ й инстикт дæ р иннæ цæ рæ гойтæ й фæ стæ заддæ р кæ й у, уый тыххæ й иу æ мæ дыууæ хатты куы нæ фыстой рагæ й фæ стæ мæ маймулиты стыр ахуыргæ ндтæ.

Иуæ й-иу ахуыргæ ндтæ бæ лвырд кæ нынц, зæ гъгæ, адæ ймæ гтæ маймулиты рагон фыдæ лтæ сты. Чи зоны, раст дæ р у, фæ лæ адæ ймæ гтæ мингай нæ, фæ лæ миллионгай азты фæ стейæ баззадысты æ мбарынад æ мæ буары æ ххæ стдзинадæ й. Адæ ймæ гты зондахасты рæ зт сæ йраджы дæ р ныкъкъуылымпы кодта сæ бинаг къухты æ нæ арæ хстдзинад æ мæ сæ чъылдымы стджыты æ мрастдзинад. Маймулиты зондахаст райрæ зт куыстмæ æ взыгъддзинады руаджы. Уый руаджы райтынг се ’взаг дæ р.

Адæ ймагад йæ æ нæ исты æ нкъарынады стадийæ цæ мæ й рахиза æ мæ зондахастæ й, стæ й æ взагæ й дæ р ныллæ ууа маймулиты размæ цыды фæ ндагыл, уый тыххæ й уал йæ цыппар къухы дæ р хъуамæ суой арæ хстджын, куыстхъом. Хъуамæ йæ бæ рзæ йы стæ г йæ хъен лæ ууыны уавæ рæ й фæ цуда, фæ таса размæ, цæ мæ й куысты рæ стæ джы чъылдымы æ нæ хъæ нæ й ма хъæ уа тасын. Стæ й ма бирæ лыстæ г хъуыддæ гтæ хъуамæ аивой адæ ймаджы физиологион сконды, цæ мæ й ныллæ ууа йæ рæ зты фæ ндагыл.

Нырмæ нæ институт адæ ймæ гтыл цы бирæ фæ лварæ нтæ сарæ зта, уыдон ницы бæ лвырд фæ стиуæ г радтой, кæ цыты руаджы загъдæ уа, зæ гъгæ, адæ ймаг, æ ппыннæ йæ, чысыл цæ мæ йдæ рты хатын кæ ны, йæ рæ зты фæ ндагыл кæ й слæ ууыд, уый.

Уæ дæ мæ н амæ й цы зæ гъын фæ нды? Институты егъау залы клеткæ тæ й иуы фæ зынд, иннæ адæ мæ й æ ппындæ р чи ницæ мæ й хицæ н кæ ны, ахæ м нæ л адæ ймаг. Уыцы залы клеткæ ты цы адæ м ис, уыдоныл эксперименттæ аразæ г, биологион зонæ дты кандидат шимпанзе Гелизæ фæ хатыдта ацы лæ гмæ цыдæ р диссаджы миниуджытæ. Айразмæ æ мбырды уæ хæ дæ г байхъуыстат уыцы нæ л адæ ймаджы раныхæ стæ. Йæ ныхасы гъæ д æ мæ йæ фердæ хтытæ маймулиты æ мбаргæ архайдтытæ м хæ стæ г кæ й лæ ууыдысты, уый дызæ рдыггаг нæ у. Æ гæ рыстæ мæ й æ мбырды фæ ндонмæ гæ сгæ клеткæ йæ сæ рибар дæ р æ рцыд. Скодтой йыл, адæ ймаджы фыдуынд буарæ н æ цæ гæ лон чи у, ахæ м рæ сугъд маймулиты дарæ с. Æ мæ ма абоны онг дæ р Сиберы уынгты йæ зæ рдæ йы дзæ бæ хæ н тезгъо кæ ны. Цымæ уыцы дзураг нæ л адæ ймаг, маймулиады зонады рæ зтæ н иннæ ты уæ лдай исты фæ ахъаз уыдзæ н? — Ницы. Æ мæ ма уый дæ р цыфæ нды фæ уæ т, фæ лæ клеткæ йы цы сыл адæ ймагимæ уыд, уый дæ р æ нæ фæ разоны уавæ рмæ гæ сгæ раконд æ рцыд гуырæ н хæ дзармæ. Уырдыгæ й йæ балхæ дтой Ширмæ æ мæ Гелизæ. Ныр æ ртæ адæ ймаджы Æ нгæ сы уæ лцъарыл цæ уынц, маймулитау. Æ ртыккаг, — цы нæ л лæ ппын сын райгуырд, уый.

Йæ хæ дæ г куыд зæ гъы, афтæ мæ й æ ндæ р планетæ йæ æ рцыд. Уыцы нæ л адæ ймаг гориллæ тæ иннæ адæ мыл цуангæ нгæ йæ кæ м æ рцахстой, уым, дам, ссардæ уыд Æ нгæ сы планетæ йыл, дам, арæ зт чи не ’рцыдаид, ахæ м хæ цæ нгæ рзты цъæ лтæ. Цæ й, кæ д Æ нгæ сы маймулиты зонд æ ндæ р нал кæ рды се стыр зонадимæ, уæ д баууæ ндæ м иу цавæ рдæ р нæ л адæ ймаджы ныхæ стыл. Фæ лæ ма зæ гъут: нæ астрономтæ сæ фындзтæ й дарддæ р ницыуал уынынц? Æ ппæ лынмæ мын æ й ма айсут, фæ лæ уый йæ хи кæ цон хуыдта, ахæ м планетæ дзы никуы фехъуыстон. Куыд æ й хоны?

— Зæ хх! — æ рбайхъуыст æ м кæ цæ йдæ р.

— О, зæ хх, — дзуры дарддæ р. — Цы нæ зонын, уый нæ зонын. Ахæ м планетæ никуы фехъуыстон.

Куыд фæ нды уæ д, фæ лæ адæ ймаг абон кæ д æ нæ мбаргæ йæ ныхæ стæ фæ лхатт кæ ны, попугайау, уæ д райсом йæ сæ ры магъз дæ р куы скуса, йæ сырдон ахаст йæ зæ рдæ мæ куы нал цæ уа, уæ д та цы зæ гъдзысты, ацы нæ л адæ ймаг æ мæ йæ лæ ппыныл цинæ й чи мæ лы, уыцы ахуыргонд маймулитæ? Цы зæ гъдзысты, маймулиты ’хсæ н дызæ рдыгдзинад кæ й тауынц, уый тыххæ й?

Ацы фарсты фæ стæ Базел йæ цыргъ бырынкъ асдæ рдта. Микрофонæ й иуæ рдæ м алæ ууыд æ мæ йæ тыппыр цæ стæ й кæ сы, зонадон совет кæ м бады, уыцырдæ м. Ширмæ бамбæ рста, ацы фарст комкоммæ уымæ кæ й у, уый, фæ лæ ницы загъта.

— Уыцы нæ л адæ ймаджы ныхасмæ ма иу хатт куы байхъуыстаиккам. — Залæ й райхъуыст кæ йдæ р дзурын. Гелизæ æ мæ Ширмæ кæ рæ дзимæ бакастысты. Сæ хъуынджын цæ сгæ мттыл цыдæ р тасы æ нкъарæ нтæ фæ зынд.

Маймулитæ н адæ ймаг у куыд адæ ймаг, кæ рæ дзийæ сæ ницы миниуджытæ м гæ сгæ иртасынц. Уый ницы тас æ взарын кодта ахуыргонд шимпанзетæ м, фæ лæ дзаумæ тты цы нæ л адæ ймаг цæ уы уынгты, уый, кæ д бирæ фæ лварæ нты фæ цис, уæ ддæ р стæ м дзырдтæ æ нæ хъуыдыйæ фæ лхатт кæ нынæ й дарддæ р æ мбарынады æ нкъарæ нтæ ницы фæ зынд йæ ахастыты.

— Адæ ймаг кæ цы фæ нды планетæ йæ æ рцæ уа, уæ ддæ р æ м æ з адæ ймаджы цæ стæ й кæ сын. Не стыр, сыгъдæ гтуг маймулимыггаджы стыр ахуыргæ ндтæ зонады ахсджиаг фарстытæ цы кафедрæ йæ фескъуыддзаг кæ нынц, уырдыгæ й иу хатт кæ й разынд адæ ймаджы фыдуынд цæ сгом, уый дæ р нын ныххатыр кæ нæ д не стыр мыггаджы фыдæ лты кад æ мæ намыс. Дыккаг хатт ахæ м хъуыддаг нæ зонадæ н уыдзæ н стыр æ фхæ рд.

Сæ рдариуæ ггæ нæ г гориллæ уайтагъд хъæ лæ с æ ппарынмæ фæ цис ацы фарстыл.

Базел йæ цæ сткæ сæ нтæ фындзы хъæ лмæ æ рæ ссыдта. Сæ сæ рты зыд каст кæ ны залмæ. Иннæ тæ ма, фæ лæ Ширмæ æ мæ Гелизæ уыцы дзураг нæ л адæ ймаджы ныхасы ракæ ныны ныхмæ кæ й сдардтой сæ дзæ мбытæ, уый йæ м диссаг фæ каст.

Ширмæ хорз æ мбары, Базел цæ уыл тыхсы, уый: фыдæ лтæ й фæ стæ мæ орангутангты мыггаг, попугайау, фæ лхатт кæ ны дунейы мидæ г æ рмæ ст маймулитæ кæ й сты, хъуыдыкæ нынад кæ мæ ис, ахæ м сфæ лдисæ ггаг.

Адæ ймæ гтимæ сын сæ равзæ рдæ й фæ стæ мæ ницы иудзинад ис, зæ гъгæ. (Ацы фæ стаг фарст стæ м хатт сур ныхæ стæ й зæ гъынц, стæ й та йын йæ фæ стæ ныххал кæ нынц мингай æ нæ бындур «фæ лæ тæ »). Ныр зæ гъгæ ’взаг нæ, фæ лæ хъуыдыкæ нынад дæ р, маймулитау, размæ дзыд кæ мæ н у, ахæ м адæ мы хатт кæ й ис, уый куы сбæ рæ г уа, уæ д орангутангты ахуыргæ ндтæ биологи æ мæ физиологийы фарстытыл цы зонадон куыстытæ фæ кодтой, уыдон ихы бынты афардæ г уыдзысты.

Æ ндæ р уавæ ры Ширмæ, æ гайнæ г къæ дзæ хау, фидар слæ ууид ацы фарсты мидæ г, фæ лæ ныр нæ уыд гæ нæ н. Уæ д æ мбырды размæ æ рбакæ нын бахъуыдаид канд Бароны дзаумайы цы нæ л адæ ймаг цæ уы уынгты, уый, нæ, фæ лæ Нагъуæ æ мæ йæ фырты бæ сты сæ рмагонд клеткæ йы цы сыл æ мæ лæ ппын адæ ймæ гтæ ис, уыдоны дæ р. Уыдонæ й та иумæ дæ р нæ й, Ширмæ йæ хатдзæ гтæ бафидар кæ нынæ н цæ уыл фæ хæ цыдаид, ахæ м миниуджытæ.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 9 10 Следующая ⇒