БАЛЦ ÆНÆЗОНГÆ ДУНЕМÆ 5 страница

Планетæ зæ ххæ й цы нæ л адæ ймаг æ рцыд, уый, стæ й йæ лæ ппын æ мæ уыцы лæ ппыны цы сыл æ нгæ саг адæ ймаг ныййардта, уыдонæ н цы бачындæ уа, уый тыххæ й Базел ницы фæ ндон бахаста. Уадз æ мæ йыл мачи фæ дызæ рдыг уа. Уыйхыгъд, сæ раздæ ры баныхасмæ гæ сгæ, Боро схæ цыд йæ дзæ мбыйыл.

Боро фыццаг хатт уыд кафедрæ йы цур уый бæ рц маймулиты ’хсæ н. Ныр дæ р бæ ргæ ницы йæ уæ лфад гал лæ ууыд, фæ лæ Базелы хуызæ н стыр хицауы фæ хъыг кæ н, уый хуымæ тæ джы хъуыддаг нæ уыд. Æ мæ кафедрæ йы цур иудзæ вгар æ нæ дзургæ йæ фæ лæ ууыд. Йæ хъуыр нылхынцъ. Æ рæ джиау йæ бырынкъ микрофонмæ бахаста æ мæ райдыдта ризгæ хъæ лæ сæ й.

— Æ з... Æ з би-ирæ дзу-урынмæ н-нæ хъавын. Фæ нды мæ æ рмæ ст уый зæ гъын æ мæ нæ планетæ йыл цы адæ ймæ гтæ ис, уыдон нæ хийау дзурын куы райдайой, уæ д уый нæ маймулимыггагæ н хорзæ й ницы æ рхæ сдзæ н. Æ з хæ ссын ахæ м фæ ндон: дзырд кæ уыл цæ уы, уыцы æ ртæ адæ ймаджы баконд æ рцæ уæ нт сæ рмагонд клеткæ йы. Фидаргонд сæ м æ рцæ уæ д иу зонадон кусæ г. Уадз æ мæ сæ бындурон фæ лварæ нты фæ рцы хуыздæ р сахуыр кæ на.

Æ ндæ р фæ ндæ ттæ дæ р ма уыд, фæ лæ Боройы фæ ндон зонады фарстмæ хæ стæ гдæ р кæ й лæ ууыд, стæ й Базелы ныхас кæ й сдыгъуырццæ г кодта маймулиты, уымæ гæ сгæ райста фылдæ р хъæ лæ стæ.

Æ мбырды ма рахастой иу фæ ндон: Базел куыд физиологийы институты къухдариуæ ггæ нæ г, афтæ уымæ н бахæ с æ рцæ уæ д ахæ м вазыгджын фарстыл кусын.

Ширмæ æ мæ Гелизæ сæ рибарæ й сулæ фыдысты. Цы гæ нæ н ис? Зонадон кусæ г стæ м хатт рæ дийын дæ р зоны. Уыцы лæ джы сæ ры магъзы цыдæ р рæ стæ гмæ реакци æ рцыд. Сдзырдта, чи зоны, йæ м кæ цæ й æ рцыд йæ хи зæ ххон схоныны хъуыды. Фæ лæ та сæ ры магъз йæ фыццаг уавæ рмæ куы ’рцыд, уæ д... Лæ ппын адæ ймаг ма сын у иу цъус тæ ссаг, фæ лæ Морис æ мбаргæ дзырд кæ й кодта, уый тыххæ й бæ стон ничи зоны. Иугай æ нæ рхъуыды дзырдтæ та, кæ мæ й йæ баивтой, уый дæ р зоны...

VIII

Профессор Заза афтæ фæ цайдагъ йæ клеткæ йы дуары сæ ртæ г хъинцъыл, æ мæ -иу уайтагъд йæ комы къулты дон æ ркалд. Æ нгæ сы адæ мæ й кæ цы фæ ндымæ дæ р ахæ м рефлекс раиртасыны тыххæ й егъау куыст бакæ нын фæ хъæ уы институты кæ стæ р зонадон кусджыты, кæ нæ та сæ маймулитæ куыд хонынц, афтæ мæ й санитарты. Ахæ м куыст нæ бадомдта уый. Дыууæ -æ ртæ хуымæ тæ джы фæ дсафæ н фæ лварæ ны, æ мæ -иу ныр уайтагъд йæ цæ стытæ исты курæ джы зылд ракодта æ рбацæ уæ гмæ.

Ацы хатт дæ р та афтæ. Фæ лæ санитары къухы хæ ринаджы тасы бæ сты бæ ндæ н куы федта, уæ д йæ хи æ нæ бары уагъд акодта йе ’мкъайы фарсмæ хъæ мпыл, йæ цонг æ мæ йыл йæ къах уыциу рæ стæ джы æ рæ вæ рдта, цыма йын æ й куы акæ ной, уымæ й тарст. Фæ лæ санитар куы ’ргуыбыр кодта æ мæ йын бæ ндæ н йæ хъуырыл куы бафтыдта, уæ д æ м йе уæ хсчы сæ рты дызæ рдыджы каст скодта. Санитар ын, æ вæ ццæ гæ н, бамбæ рста йæ тас. Йæ хъуынджын дзæ мбыйæ йæ æ рлæ гъзытæ кодта, æ рмахуыр сæ ныккау, стæ й йын йæ бинаг рахиз къухы сау сæ рак æ рмкъухæ й йе ’рбадæ н басхуыста æ мæ бæ ндæ ныл рахæ цыд. Заза къухæ й басхуыста йе ’мкъайы, стæ й уæ ззаугай зивæ ггæ нæ джы стад ракодта. Фестад ус дæ р, фæ лæ йыл санитар фæ стæ мæ ахæ цыд, Зазайы гом дуарæ й æ ддæ мæ расхуыста, стæ й рахызт æ мæ дуар рахгæ дта. Заза уый куы федта, уæ д мæ стæ й рафыхт. Фыццаг хатт æ м фæ зынд йæ хæ рамдзинад ныхæ стæ й равдисыны хъуыды. Æ мæ уый дæ р йæ хи зæ ххон æ взагыл нæ, фæ лæ маймулиты æ взагыл, цæ мæ й йæ бамбарой, йе ’нæ уынон кæ й сты, (Институты кусджыты ныхæ стæ м хъусгæ йæ сын цъустæ æ мбарын байдыдта се ’взаг). Фæ лæ йæ зæ рдыл афбалæ ууыд, Бароны тыххæ й цы хъæ лæ сы уагæ й фæ дзурынц, уый. Бамбæ рста, маймулитæ н сæ хийау зондæ й æ ххæ ст кæ й у, уый йæ цы тæ ссаг уавæ ры ныппæ рста, æ мæ йæ хиуыл ныххæ цыд. Фæ лтау райдыдта, иннæ адæ мыл куыд фæ цайдагъ, афтæ хъихъхъытæ кæ нын. Фæ стæ мæ тоны æ мæ лæ буры клеткæ мæ. Ус та мидæ гæ й йæ хи хойы клеткæ йы къултыл. Богъ кæ ны, цæ ф сырдау. Уый фехъусгæ йæ æ нæ хъæ н залы адæ м æ мбу систой. Лæ бурынц клеткæ ты къултæ м. Хойынц сæ тымбыл къухтæ й. Бирæ тæ дзы стæ м зæ лтæ кæ нæ иууæ нгон дзырдтæ дæ р схъæ р кæ нынц.

Уыцы хъæ лæ бамæ æ рбамбырд сты институты кусджытæ. Базел йæ хъæ лæ сы дзаг хъæ р кæ ны, сырдтыл куыд фæ хъæ р кæ нынц, афтæ. Санитартæ цыргъбырынкъ лæ дзджытæ й рæ хойынц адæ мы, фæ лæ уыдон ноджы тынгдæ р ссонт сты. Клеткæ ты хуынчъытæ й лæ бурынц æ ддæ мæ.

— Цалынмæ йын йе ’мкъайы ракæ нæ м, уæ дмæ не ’рсабыр уыдзæ н. Цалынмæ ай ныссабыр уа, уæ дмæ та иннæ тæ н нæ й æ руромæ н. — Саст хъæ лæ сæ й бахъуыр-хъуыр кодта Заза кæ й ратил-батил кæ ны, уыцы сыл маймули. Базел ма иудзæ вгар банхъæ лмæ каст, стæ й бардзырды хуызы загъта:

— Бæ ндæ ны иннæ кæ рон та уый хъуыры бафтау æ мæ сæ афтæ мæ й ракæ н.

Заза бузныджы цæ стæ нгас ахаста, клеткæ ты хуынчъытæ й мæ сты каст чи кодта, уыцы адæ мыл. Уый фенгæ йæ ныссабыр сты уыдон дæ р. Алчи дæ р дзы фæ уæ лахизуæ вæ джы сæ рыстыргъуызæ й ацыд йæ клеткæ йы къуыммæ æ мæ йæ хи æ руагъта хъæ мпыл.

Базелæ н цыдæ р сусæ г маст сæ лхъывта йæ зæ рдæ. Маймулиады истори уый нæ ма зоны æ мæ искуы адæ м, æ мбаргæ маймулитау, кæ рæ дзи сæ рыл рахæ цой. Йæ тæ ккæ цæ сты раз маймулиты кæ й бахъуыд адæ мы фæ ндон сæ ххæ ст кæ нын, кæ д сын уый æ нæ рхъуыды ахаст у, уæ ддæ р ын стыр ’фхæ рдау уыд. Æ мæ ныртæ ккæ Ширмæ ам куы фестид, уæ д ма ноджы æ рцыдаид, Æ нгæ сы планетæ йыл чи нæ ма ’рцыд, иу ахæ м хъуыддаг: йæ куыройы кæ хцы хуызæ н хæ мхудтæ йын снæ мит. (Маймулиты ’хсæ н къухæ й хыл хæ рз стæ м цау у). Бароны кæ й ссæ рибар кодтой, уый фыццаг бонæ й фæ стæ мæ Базел кæ ны Ширмæ æ мæ Гелизæ йы аххос. Залы адæ м куы федтой, адæ ймаг дæ р, маймулийау, уæ лæ дарæ сы кæ й цæ уы, уый, уæ д цыдæ ргъуызон хъаугъа райдыдтой. Уыды хабар сæ м гуырын кодта цыдæ р ног æ нкъарæ нтæ.

Зазайы гом буар цалдæ р мæ йы хуры рухс нал федта æ мæ йыл ныр Зиптуны фæ лмæ н, хъарм тынтæ куы атыхстысты, уæ д ын куыддæ р сæ лхысчъытæ кодта. Йæ къæ хты бынтæ йын тæ вд асфальт арауæ гау кæ ны. Уæ ддæ р цæ уы. Йе ’мкъай Генриеттæ йæ фарсмæ кæ й ис, уый тыххæ й ницæ мæ дары, Зиптун æ мæ йæ асфальты тæ вд кæ й тыхсын кæ нынц, уый дæ р.

Æ нæ зонгæ маймулиты уыцы хъæ зныг фæ лысты мидæ г куы ауыдта, уæ д фæ тыхст, йæ мад æ й куыд ныййардта, афтæ бæ гънæ г кæ й уыд, уый тыххæ й. Хъуамæ йе ’рмттæ й, Æ нгæ сы адæ ймæ гтæ н æ цæ гæ лон чи у, иу ахæ м хъуыддаг ацарæ зтаид, фæ лæ маймулиты йæ химæ кæ й æ ркæ сын кæ ндзæ н, ууыл куы ахъуыды кодта, уæ д сæ æ руагъта йæ фæ рстыл ауыгъдауæ й.

Сиберы уæ рæ х, лæ гъз уынгты цæ уы Заза, йæ цæ стæ нгас зыдæ й хæ ссы горæ тыл. Хатт æ нæ рхъуыдыйæ лæ угæ дæ р æ ркæ ны. Цалынмæ сын, галты сæ рбосау, сæ бæ ндæ ныл цы урс халатджын санитар хæ цы, уый йæ айвазы, уæ дмæ дзы рох дæ р æ рбавæ ййы, кæ м ис, уый. Дис кæ ны Заза. Ау, кæ д ацы планетæ йыл æ рхъуыдыджын сфæ лдисæ ццаг иунæ г маймулитæ сты, уæ д сын куыд бантыст ахæ м рæ сугъд галуантæ саразын. Уыдис дзы бирæ уæ ладзыгон хæ дзæ рттæ. Заза-иу сæ æ рдæ джы онг дæ р нымад нæ ма фæ цис, афтæ мæ й та-иу æ й санитар айвæ зта. Иу рæ сугъд галуанæ й хъуысы зард æ мæ музыкæ йы зæ лтæ. Уынджы ’рдыгæ й йæ ныхыл бæ рзонд ран латинаг дамгъæ ты æ нгæ с хъæ рнывтæ й фыст: «Сиберийы паддзахадон драмон театр». — Æ нцонæ й йæ бакаст Заза. Цалдæ р магазины дуæ ртты сæ рмæ фыстыты дæ р æ нцонæ й бакаст. «Уæ дæ мын сæ газеттæ, стæ й сæ чингуытæ дæ р æ нцон кæ сæ н уаиккой, фæ лæ кæ м бафтдзысты? » — хъуыды кæ ны.

Иу ран рацæ йцыдысты нæ л æ мæ сыл шимпанзейы кæ рæ дзийы дзæ мбытыл хæ цгæ йæ. Сæ фæ рсты згъордта къаннæ г шимпанзе. Се ’ртæ йыл дæ р æ мхуызон хъуымацæ й хуыд дзаумæ ттæ, уымæ й та бæ рæ г уыд: иу хæ дзары бинонтæ сты. Лæ ппын шимпанзе бауад æ мæ Генриеттæ йы гом агъды йæ даргъ ныхтæ фæ сагъта. Генриеттæ фæ хъиау кодта, стæ й ахæ м цæ ф фæ ласта лæ ппын шимпанзейæ н æ мæ уый лæ гъз асфальтыл атылд. Йе ’рдиаг ссыд. Сыл шимпанзе йæ м йæ дзæ мбытæ фæ хъил кодта, фæ лæ йыл Заза уыцы иу хъихъхъ куы фæ ласта, уæ д сыл шимпанзе нæ лы фæ стæ амбæ хст.

— Сырды хуызæ н нал сты ацы адæ м бынтон, — рахъаст кодта нæ л маймули, Зазаиты чи кодта, уыцы санитарæ н.

— Æ з дæ р афтæ хатын, — дзуры санитар. — Мæ нæ ацы сыл адæ ймаджы тыххæ й чысыл раздæ р цы змæ ст æ рцыд нæ институты адæ ймæ гты ’хсæ н! Раст сæ сæ рыл истой бæ стæ.

— Махмæ цы ’рцыд, уый уыдис стыр диссаг. Иу мины бæ рц нæ л адæ ймæ гтæ сахуыр кодтам заводы станоктыл кусын. Знон сын хæ ринаг рæ стæ гыл нæ радтой. Уыдон баздæ хтысты æ мæ станокты ныддæ рæ н кодтой. Хъусдарджытæ й дыууæ йы уæ нггай ныскъуыдтæ кодтой æ мæ сæ заводы къуымты байтыдтой.

— Ох, ох, ох! — йæ дзæ мбытæ кæ рæ дзиуыл хойы санитар, — стæ й сын цы бакодтат? — афарста ма цымыдисæ й.

— Æ мæ сын цы бакæ ндзынæ? Хæ ринаггæ нджыты сæ куыстæ й фæ тардтой. Ноджы хъуамæ, станокты цалцæ г кæ нынæ н цы бахъæ уа, уый бафидой.

— Хорз нæ у, хорз. Нæ у хорз. — Йæ сæ р тилы санитар. Заза Генриеттæ йы æ фцæ джы æ ртыхст, цыма сæ хъуыды дæ р нæ кæ ны, уыйау, йæ хæ дæ г сæ м лæ мбынæ г хъусы.

— Адон та кæ дæ м кæ ныс? — бафарста, заводы ног хабæ рттæ чи радзырдта, уыцы маймули.

— Базел нын, мæ хур, институты лабораторитыл нал æ ввæ рсы. Йæ хæ дзары ахæ м лаборатори бакодта æ мæ æ нæ хъæ н Æ нгæ сы иунæ г лаборатори дæ р нырыккон хорз медицинон техникæ йæ уый хуызæ н фæ лындзыдгонд нæ у.

— Кæ сыс, фæ зындис сыл. Нæ заводы директор нырмæ шимпанзе уыд. Уый хуызæ н инженер æ нæ хъæ н Æ нгæ сы планетæ йыл нæ й. Ныр дзы иу хъуымыздзых орангутангы авæ рдтой. Зноны хъуыддаг дæ р уый лæ мæ гъдзинады аххос уыд. Нæ й йæ м практикон фæ лтæ рддзинад.

— Нæ зонын, нæ зонын, — бакатай та кодта санитар шимпанзе. — Цæ й хорз байрайут. Уæ сывæ ллонæ й кæ д ницы фæ рыстис? — фæ ччыгъæ дæ н ма сæ афарста, æ мæ та айвæ зта йæ бæ ндæ н.

Зазайы царды æ нæ нхъæ лæ джы фæ фæ лдæ хтæ й йæ сæ ры магъз исдуг фæ хæ ццæ. Цыма Æ нгæ сы хъæ ды цавæ рдæ р сыл æ мæ нæ л адæ ймæ гты ахстоны райгуырд. Схъомыл сырды хом фыдæ й. Къуымыхæ й баззадысты йæ сæ ры магъз дæ р, йе ’взаг дæ р. Искуы æ ндæ р планетæ йыл цард, гъе та, зæ хх чи хуыйны, ахæ м планетæ ис æ ви нæ, уый йæ фæ сонæ рхæ джы дæ р нал уыд. Фæ лæ Сиберы биологи æ мæ физиологийы институты куы февзæ рд, урс халатджын маймулитæ йын эксперименттæ аразын куы байдыдтой, уæ д йæ зонд ахсын байдыдта. Кæ м ма федта ахæ м клеткæ тæ, ахæ м мигæ нæ нтæ й фæ лварæ нтæ аразгæ, ууыл ныхъхъуыды кодта.

— А, гъа, нæ химæ! — хъæ рæ й дзы сирвæ зт иу хатт. Урс халатджын санитар йæ цыргъ мукъу клеткæ йы хуынкъæ й æ рбадардта. Йæ тыппыр цæ стытæ й йæ м ныккаст. Заза йæ м хъуамæ истытæ сдзырдтаид, фæ лæ иуæ й уæ д маймулиты æ взаг нæ ма ’мбæ рста хорз, иннæ мæ й та тæ рсгæ дæ р кодта исты æ нæ рхъуыды ми куы сараза æ мæ рæ стæ гæ й раздæ р куы бацархайой ацы фыдрынтæ йæ аиуварс кæ ныныл. Цыма æ ппындæ р ницы æ рцыд, уыйау йе ’мкъаймæ хæ стæ гдæ р бабырыд æ мæ йын сдæ рын байдыдта йæ уадултæ, йæ дæ ллагхъуыртæ. (Уый иннæ адæ ммæ кæ сгæ йæ сахуыр).

Фæ стагмæ æ мбарын байдыдта маймулиты æ взаг. Аивæ й сын хъуыста сæ алы ныхасмæ дæ р. Фыццаг бонты йæ м афтæ каст, цыма Æ нгæ сы маймулитæ кæ д хицæ н маймулиты хæ ттытыл дих кæ нынц, уæ ддæ р се ’хсæ н нæ й фыдæ хдзинады хъæ стæ. Шимпанзетæ, сæ хийау, хæ ларзæ рдæ йæ кодтой гориллæ тæ æ мæ орангутангты кой, афтæ иннæ тæ дæ р. Фæ стагмæ йæ уыцы зондахастыл дызæ рдыгдзинад фæ лмау бадын байдыдта. Орангутангтæ н цыма сæ бæ рзæ йы стæ г сраст, уыйау сæ сæ ртæ бæ рзонддæ р хæ ссын байдыдтой. Гориллæ тæ тызмæ г ратæ х-батæ х кæ нынц. Шимпанзетæ, сæ хъысмæ тæ й æ нæ рай уæ вгæ йæ, ныллæ г хъæ лæ сæ й фæ хъаст кæ нынц кæ мæ йдæ р.

Зазайы Базелы лабораторимæ куы рацæ йкодтой, уæ д фæ ндагыл цы ныхасæ н фæ цис æ вдисæ н, уый йæ дисы бафтыдта. Æ ххæ ст нæ бамбæ рста, орангутангты уавæ р цæ мæ й фæ хуыздæ р, уый. Фæ лæ хицауиуæ ггæ нæ г аппараты цыдæ р ивындзинад кæ й æ рцыд, уый хаты.

Зазайы зæ рдæ мæ фыццаг фендæ й фæ стæ мæ нæ фæ цыд Базел. Æ ниу кæ й зæ рдæ мæ фæ цæ удзæ н, зæ ххон адæ мæ й æ нæ мбаргæ сырды цæ стæ й йæ м цы маймули кæ са æ мæ йыл уыйау фæ лварæ нтæ чи кæ на, уыцы маймули, йе ’мыйас сыгъдæ гуд æ мæ хæ ларзæ рдæ куы феста, уæ ддæ р? Уый раст у, кæ й зæ гъын æ й хъæ уы, фæ лæ уæ ддæ р маймулитæ м дæ р иугъуызон цæ стæ й кæ сæ н нæ й. Æ мæ Заза Базелмæ каст, цас гæ нæ н ис, уымæ й фылдæ р фыдæ х цæ стæ й.

Ныр куы базыдта, Базел йæ хæ дзары цы лаборатори сарæ зта, уырдæ м сæ кæ й кæ ны, уый, уæ д йæ ныфс асаст. Фæ стаг хатт ма кæ й уыны Зиптуны тынты рухс, ууыл дызæ рдыг нал кодта. Ныр уæ лдай бæ стондæ р каст горæ тмæ. Уадз æ мæ мæ рдтæ м уæ ддæ р исты æ нкъарæ нтæ ахæ сса, афтæ тынг æ й цы планетæ йы цард сахуыр кæ нын фæ ндыд, уый тыххæ й. Генриеттæ мæ -иу хæ стæ г бацыд. Кæ рæ дзиуыл куы ныдзæ виккой, йæ буары хъарм ын мæ рдтæ м йемæ куы ахæ ссид, уый йæ фæ нды. Ныр ын йæ хъуыдытæ куы радзурид. Хæ рзбон ын куы зæ гъид. Фæ лæ уый гæ нæ н нæ й. Генриеттæ йы цæ стæ нгасы стыр ивындзинæ дтæ кæ й æ рцыд сæ иумиаг царды, уый хаты. Фæ лæ йын йæ хъуыдытæ бамбарын кæ на, уымæ н нырма раджы у. Бæ ргæ йæ бирæ нал хъæ уы æ мбаргæ суæ вынмæ. Базыдта худын, кæ уын, пъа кæ нын, хъазын. Зоны иугай дзырдтæ. Куы йын ныхас кæ най, уæ д, æ мбаргæ йау, хъусы. Ех, ныр сын цы ныв кæ ны сæ хъысмæ т Базелы лабораторийы, ууыл баст у сæ дарддæ ры хъуыддаг.

Дзæ гъæ лы уыд Зазайы тас. Базел институты адæ ммæ дæ р æ мæ кусджытæ -маймулитæ м дæ р цас тызмæ г уыд, уыйас хæ ларзæ рдæ разынд йæ хи лабораторийы. Лабораторийæ н уыд егъау зал. Уыдис дзы цалдæ р сыгъдæ г æ мæ райдзаст клеткæ йы. Зазаиты бацыдмæ дзы афтид баззад æ рмæ ст иу клеткæ. Иннæ ты уыд дыгай æ мæ фылдæ ргай адæ ймæ гтæ. Фыццаг фендæ й йæ м куыд фæ каст, стæ й фæ стагмæ куыд рабæ рæ г, афтæ мæ й алы клеткæ йы дæ р уыд хицæ н «бинонтæ ». Заза æ мæ Генриетта сæ ног клеткæ йы фæ лмæ н хъæ мпыл сæ хи куы руагътой, уæ д та æ вдисæ н фæ цис иу диссаджы ныхасæ н. Сæ клеткæ йы фарсмæ уыд иу бынтон æ ндæ ргъуызон хатæ н. Йæ къултæ æ нгом æ хгæ д. Рухсы цъыртт æ м никуыцæ й цæ уы. Йæ дуарыл егъау гуыдыр.

— Куыд дæ зæ рдæ мæ цæ уы, Боро, мæ лаборатори? — Йемæ цы æ взонг орангутанг æ рбацыд, уый гуыбыр фæ сонтыл йæ дынджыр хъуынджын дзæ мбы æ руагъта Базел.

— Æ нгæ сы стæ н æ нæ хъæ н паддзахадæ н дæ р йæ бон не ссис ахæ м хæ рзфæ лыст лаборатори саразын. — Цæ стмæ хъус ныхас кæ й кæ ны, уый йыл мыхуырау зыны.

— Æ мæ æ з цæ мæ й нæ дæ н паддзахад, кæ д æ мæ паддзахады сæ ргъы иунæ гæ й чи слæ ууыд, уый орангутанг у? — бахудт æ мæ йæ фыдуынд мукъутæ ноджы ныззылынтæ сты.

— Тынг рæ вдз ацыд дæ хъуыддаг. Æ хсызгон мын у.

— Нырма уый цъус у. Шимпанзетæ н сæ зæ ххон лæ джы мæ нгдзинад куы сбæ лвырд кæ нон, уæ д сæ, арвы цæ фау, æ ркъуырдзынæ н: Ныхмæ лæ ууæ г мын куынæ уал уа, уæ д институты ардæ м рахæ сдзынæ н. Уым ма рæ стæ гмæ ныууадздзынæ н филиал.

— Уый стыр хъуыддаг уыдзæ н.

— Æ мæ цæ уыл нæ хъуамæ уа? — цыма Боройæ аразгæ уыд исты хъуыддаг, уый каст æ м ныккодта. — Машинæ аразæ н завод иу маймулийы къухы ис? Ис. Хуыйæ н фабрикæ, хъæ дгуысты комбинат, типографи æ мæ æ ндæ р ахæ м уагдæ ттæ иугай маймулиты къухты сты? Сты. Уæ дæ биологи æ мæ физиологийы институт цæ уылнæ хъуамæ уа иу маймулийы къухы? Æ мæ кæ д афтæ, уæ д мæ нмæ цæ уылнæ хъуамæ уа?

— Рæ хджы кæ й уыдзæ н уыцы хъуыддаг, уый мæ уырны.

— Тæ ккæ дæ уыцы бон мæ институты ректорæ й сæ вæ рин, мæ хæ лар, — йæ фæ сонтæ та йын æ рхоста.

— Исты фæ стиуджытæ дæ тты дæ зæ ххон адæ ймаг? — Æ виппайды ныхас фæ зылдта Боро.

— Мæ пайдайæ н бирæ, Ширмæ æ мæ йæ къабæ зты пайдайæ н мурдæ р нæ. Иугай æ нæ мбаргæ дзырдтæ, цыдæ р æ нæ рхъуыды митæ, хуымæ тæ джы прибортимæ архайын æ мæ ахæ м цыдæ ртæ й дарддæ р ницы зоны. Сæ лæ ппын иннæ адæ мы лæ ппынтæ й фылдæ р ницæ мæ й хицæ н кæ ны. Раст сæ цыма ивгæ бачынд. Æ з раджы базыдтон, уый æ рдзы хъазæ н ми кæ й у.

— Диссаг нæ у æ мбырды цы ныхас ракодта айразмæ, уый? Искуы дæ р ма афтæ ’рцыд?

— Нæ у диссаг. Дзырдта, бирæ хæ ттыты кæ й фехъуыста, уый. Уый æ мбаргæ ныхас нæ уыд, фæ лæ инстинктивон фæ лхатт кæ нын. Уый дæ р Ширмæ йы æ рмтты куыст уыд. Æ мæ фенæ м цы дзы фæ пайда кæ на.

— Ныр ма йын цы аразынмæ хъавыс?

— Уæ ртæ уыцы нæ л адæ ймаджы — бацамыдта Зазамæ, — иннæ тæ й цъус æ мбаргæ дæ р хонынц, зæ гъын æ й уыдонимæ бакæ нон... Фенæ м цы хуызæ н дардзæ н йæ хи сæ Барон.

Зазайы фестын æ мæ фæ хъæ р кæ нынмæ бирæ нал бахъуыд. Ау Баронимæ рæ хджы лæ гæ й-лæ гмæ фембæ лдзысты æ мæ сын баныхас кæ ныны фадат уыдзæ н!

Тыхæ й ныуурæ дта йæ хи.

Кусджытæ сихоры улæ фтыл куы ацыдысты, уæ д Заза бацархайдта хъуыддаг Генриеттæ йæ н бамбарын кæ ныныл, фæ дзæ хста йæ, зæ гъгæ, мæ мæ нæ фæ рссагæ хгæ д клеткæ мæ куы кæ ной, уæ д-иу дæ хи сабыр дар.

Заза иууыл тынгдæ р тарст иу хъуыддагæ й: цы давы маймулитæ н иу ницæ йаг адæ ймаг амарын? Ницы. Зазайæ н та иу бон дæ р æ нæ Генриеттæ йæ бон цæ рын нæ бауыдзæ н ацы зындоны.

Ширмæ куыд нымадта, афтæ æ нцæ нттæ й нæ алыг хъуыддаг. Æ мæ æ ндæ р уавæ ры Базел, чи зоны, иу дæ ргъвæ тин уацæ й бакъуырдтаид Ширмæ йы ных, йæ зонадон бынты йын Æ нгæ сы æ мвæ з скодтаид. Уый дæ р сыл, хъуыддаг ныммынæ г кæ ныны тыххæ й рæ стæ гмæ сразы уыдаид æ мæ та стæ й цард дæ р æ мæ зонад дæ р сæ хион кодтаиккой.

Фæ лæ ныр иугæ р Базелæ н институт йæ сæ рмагонд хиисад бакæ ныны фадат фæ цис, уæ д, гæ нæ н уæ вгæ йæ, цæ уыл нæ хъуамæ бацархайа йæ тыхджын ныхмæ лæ уджыты æ рæ хсæ дыныл?

Паддзахады сæ ргъ æ рæ джы иунæ гæ й къухдариуæ г кæ ныны тыххæ й чи æ рбадт, уыцы орангутангмæ ныффыста, Базел Ширмæ йы тыххæ й цы зыдта, цы нæ зыдта, уыдон. Уымæ н та йын бирæ бындуртæ ис. Зæ гъæ м, æ рæ джы археологтæ цы рагон горæ ты хæ лддзæ гтæ ссардтой, уый Ширмæ хоны, зонад æ мæ техникæ кæ ддæ р тынг размæ дзыд кæ мæ уыд, фæ лæ цавæ рдæ р æ намонддзинады фæ стиуæ гæ н чи бабын, ахæ м адæ мы горæ т. Афтæ мæ й адæ м маймулиты рагон фыдæ лтæ не сты (æ ниу ацы хъуыддагимæ дæ р орангутангтæ разы не сты), фæ лæ маймулитæ сты адæ мы иууыл рагондæ р фыдæ лтæ. Кæ й зæ гъын æ й хъæ уы, маймулитæ н уый стыр æ фхæ рд у. Ахæ м фарстайæ н нæ й йæ иувæ рсты ахизæ н.

Æ ппæ т ацы хъуыддæ гтыл зонадон æ гъдауæ й ахъуыды кæ ныныл йæ хи нæ батыхсын кодта хицауиуæ ггæ нæ г орангутанг, фæ лæ уайтагъд бардзырд радта Ширмæ йы æ ппæ т куыстытæ зонадон литературæ йæ сисын фæ стаг дамгъæ йы онг æ мæ сæ басудзыны тыххæ й. Ширмæ йæ н йæ хицæ н та Сиберийы цæ рыны бар мауал уæ д. Ацæ уæ д, кæ дæ м æ й фæ нды, уырдæ м. Ацы тæ рхоны автор у Базел йæ хæ дæ г, кæ д æ й сидгæ паддзахиуæ ггæ нæ г орангутанг ракодта, уæ ддæ р.

Шимпанзетæ æ нæ хъæ нæ й растадысты Ширмæ йы сæ рыл. Домдтой, цæ мæ й, раздæ р куыд уыд, афтæ зонадон стыр æ мбырды æ взæ рст æ рцæ уа йæ фарст. Ницы рамбылдтой. Ахæ м дзуапп райстой, зæ гъгæ уæ д министрады кабинеты бадтысты æ ртæ маймулийы: орангутанг, гориллæ æ мæ шимпанзе. Уыимæ уыдис æ ртæ палатæ йы. Ныр министрады кабинетæ й дæ р æ мæ палатæ йæ дæ р гориллæ тæ сæ хи фæ ндонмæ гæ сгæ кæ й алыгъдысты, уый тыххæ й ма кабинеты уагъд æ рцыд иунæ г орангутанг. Ныр паддзахады цыфæ нды хъуыддæ гтæ æ взарынæ н дæ р ахæ м æ мбырды сæ р нал хъæ уы. Комкоммæ лыг цæ удзысты министрады кабинеты.

Ширмæ æ ппæ т ацы фыдтæ кодта Гелизæ йы азым. Фæ лæ бæ стон куы ахъуыды кодта, уæ д ма йæ хиуыл дæ р худт — цы азымджын у мæ гуыр сыл маймули, Бароны хъуыддаг кæ й фæ хатыдта, уым? Ширмæ йæ хæ дæ г æ фсымæ ры хуызæ н хæ лар куы сси йемæ? Нæ, æ ндæ р цыдæ р хъуыд, фæ лæ цы, уый нæ ахсы йæ зонд. Йæ зæ рды уыд лыстæ ггай ныффыссын, Баронæ н кæ цæ й æ рцыд, уырдæ м фæ стæ мæ аздæ хынæ н куыд баххуыс кодта, стæ й Барон, Нагъуæ æ мæ Морисы бæ сты ныр фæ лварæ нтæ кæ уыл аразынц, уыцы нæ л, сыл æ мæ лæ ппын адæ ймаджы космосмæ кæ й цæ ттæ кодтой, уыдон кæ й сты. Фæ лæ йыл чи баууæ нддзæ н? Барон стыр æ мбырды цыфæ нды ораторæ й хуыздæ р фæ дзырдта, йе ’ппæ т ахастытæ й сын фенын кодта, алцæ мæ й дæ р æ ххæ ст кæ й у, уый. Уæ ддæ р ыл нæ баууæ ндыдысты. Æ мæ ныр та? Цæ мæ й сбæ лвырд кæ ндзæ н Барон афардæ г, уый? Бæ ргæ, фæ лæ уæ д хъуамæ хъуыддаджы схæ ццæ кæ на йæ мадыфсымæ ры дæ р. Æ мæ æ цæ гæ лон исчи уаид, фæ лæ йæ хæ стæ г у æ мæ зæ гъдзысты, зæ гъгæ йæ хæ рæ фыртæ н баххуыс кæ ныны охыл æ рымысыд уыцы мæ нг ныхас. Цал æ мæ цал алыгъуызон хъуыдыйы кæ рæ дзи аивтой йæ сæ ры, фæ лæ дзы иу дæ р, донластæ н хъæ мпы хал цы фæ ахъаз уа, уымæ й фылдæ р фаг нæ уыд æ мæ сфæ нд кодта искуыдæ м фæ лидзын. Хъуамæ иунæ гæ й афардæ г уыдаид æ ндæ р горæ тмæ. Фæ лæ Гелизæ йæ н фæ тæ ригъæ д кодта, зæ гъгæ йæ иунæ гæ й фыдæ бонæ й куы марой æ мæ йæ акодта йемæ, сомбон уæ ддæ р зонад йæ хион кæ й акæ ндзæ н, æ мæ та йæ Ширмæ йы сæ р кæ й бахъæ удзæ н, ахæ м ныфсæ й.

⇐ Предыдущая 2 3 4 5 678 9 10 11 Следующая ⇒