Главная

Контакты

Случайная статья

• Автоматизация
• Антропология
• Археология
• Архитектура
• Биология
• Ботаника
• Бухгалтерия
• Военная наука
• Генетика
• География
• Геология
• Демография
• Деревообработка
• Журналистика
• Зоология
• Изобретательство
• Информатика
• Искусство
• История
• Кинематография
• Компьютеризация
• Косметика
• Кулинария
• Культура
• Лексикология
• Лингвистика
• Литература
• Логика
• Маркетинг
• Математика
• Материаловедение
• Медицина
• Менеджмент
• Металлургия
• Метрология
• Механика
• Музыка
• Науковедение
• Образование
• Охрана Труда
• Педагогика
• Полиграфия
• Политология
• Право
• Предпринимательство
• Приборостроение
• Программирование
• Производство
• Промышленность
• Психология
• Радиосвязь
• Религия
• Риторика
• Социология
• Спорт
• Стандартизация
• Статистика
• Строительство
• Технологии
• Торговля
• Транспорт
• Фармакология
• Физика
• Физиология
• Философия
• Финансы
• Химия
• Хозяйство
• Черчение
• Экология
• Экономика
• Электроника
• Электротехника
• Энергетика

Бæтæйы фырттæ 8 страница

Æ рдз та, æ гомыг æ рдз, кодта йæ хионтæ. Хур рæ вдаугæ каст. Арвыл нæ уыд иу мигъы къæ м дæ р. Мæ ргътæ зарыдысты алыхуызон цъæ хснаг хъæ лæ стæ й. Дон стыр хъуына дурты ’хсæ нты æ взист фынккалгæ, размæ уади. Боны цъæ хтыл Будзи бабæ рæ г кодта Аслæ нбеджы цырт. Удæ гас адæ ймагимæ ныхас кæ нæ гау, райдыдта дзурын цырты уæ лхъус:

— Уæ, дæ райсом хорз уа, мæ лæ угæ хох, мæ цæ угæ мæ сыг! Цæ й æ нкъардæ й кæ сыс? Куы мæ ныууагътай иунæ гæ й æ мæ дæ хи сæ р куы бафснайдтай! Сывæ ллæ ттимæ дæ зæ рдæ дзуры? Рæ вдыд æ мæ æ нæ низæ й рæ зынц! Дæ зæ рдæ æ хсайы нæ мæ нгард знæ гтæ м? Суилдзынæ н уыдонимæ дæ р мæ амонд. Афтæ -иу мын куы загътай — сæ рибар цард ном æ мæ кадимæ, кæ ннод, цагъары бæ сты — мæ лæ т карз тохы! Адæ ймаджы бартыл хъуамæ алы лæ г дæ р тох кæ на æ мæ сæ иса хъæ бысæ йхæ сты, кæ д ахæ м тох, денджызы бынæ й змис исæ гау, зын у, уæ ддæ р. Мæ зынаргъ æ фсымæ р Аслæ нбег...

Аджих ис. Ныхъхъæ быс кодта цыртæ н, ставд цæ ссыгтæ ныккалдта æ мæ дзуры:

— Хæ рын дын ард дæ ингæ ны сыджытæ й, кæ й сæ ххæ ст кæ ндзынæ н дæ фæ дзæ хст!

Уæ лмæ рдæ й раздæ хти сæ химæ Будзи. Кæ рты хъазыдысты Аслæ нбеджы дыууæ чызджы: Сæ лимæ т æ мæ Дзыллæ. Будзийы æ рцæ йцæ угæ куы ауыдтой, уæ д дыууæ сывæ ллоны, кæ рæ дзийæ н бар нæ дæ тгæ йæ, згъордтой йæ размæ. Сæ лимæ т бахæ ццæ раздæ р æ мæ йæ хи баппæ рста Будзийы хъæ бысмæ æ мæ, цыма стыр уæ лахиздзинад равдыста, ахæ м хуызæ й ракасти Дзыллæ мæ. Уый дæ р йæ къухтæ тилгæ æ рбахæ ццæ æ мæ аныгъуылд Сæ лимæ ты фарсмæ йæ фыды æ фсымæ ры уæ рæ х хъæ бысы. Будзи Дзыллæ йы пух уадултæ н абатæ кодта.

— Уæ, мæ зæ рдæ йы уидæ гтæ, уæ, мæ зæ рватыччытæ, æ з уын Калакæ й хъырнгæ фæ ндыртæ, ахалцихаг камаритæ æ мæ цъæ х басмахъхъытæ æ рбахæ сдзынæ н.

Дзыллæ йы йæ хъæ бысы хаста, Сæ лимæ тæ н та йæ къухыл хæ цыд, афтæ мæ й цæ уы. Фырцинæ й йæ цæ ссыгтæ æ ркалдысты. Цыма сæ рагæ й нæ федта, ахæ м зыд цин сыл бакодта. Сæ тæ ригъæ д, сæ сидзæ рдзинадæ й афтæ раивылдис йæ зæ рдæ, æ мæ йын дунейы къардиутæ нал сфаг уыдаиккой. Сидзæ рты, мæ гуырты маст ын йæ зæ рдæ йы маст тыхджынæ й-тыхджындæ р кодта. Фæ ндыдис æ й, куы фестадаид æ хсидав æ мæ куы басыгътаид, зæ ххыл мæ нгарддзинад æ мæ æ буалгъдзинадæ й цыдæ риддæ р ис, уыдон.

***

Фæ сæ мбисæ хсæ в. Æ рдз бафынæ й, фæ ллад адæ ймагау. Æ рмæ ст стыр æ нæ вдæ лон уыдысты дон, хæ лынбыттыртæ æ мæ уыгтæ. Ранæ й-ран ма-иу фехъуыст сæ гуыты уасын, сычъиты сыкъайы хæ цын æ мæ -иу сæ сæ фтджытæ й хуыртæ ракалдтой коммæ. Стъалытæ цæ стныкъулгæ кастысты бæ рзондæ й. Æ нусон хæ хтæ бахудæ нбыл сты. Хъæ ды бæ лæ сты сыфтæ ртæ сусу-бусу кæ нынц. Диссаг, цымæ ацы æ нафоны бæ лццон кæ дæ м тагъд кæ ны? Йæ зæ рдæ йын маст хæ ры æ ви стыр циндзинадмæ тындзы?

— Оу, уæ лæ «Авд хойы» кæ дæ м сфардæ г сты! — сагъæ схуызæ й фæ комкоммæ ис лæ г мæ ймæ, йæ къух ныууигъы æ мæ ноджыдæ р фæ тагъддæ р кæ ны йæ цыд. — Нæ й мын æ рлæ ууæ н, хъуамæ Дæ ргъæ всгомы Бурусыл æ рхизон...

Æ хсæ в йæ тар нымæ т систа. Хуры тынтæ куыд сæ мбæ лдысты айнæ г хæ хты цъуппытыл, афтæ æ нафоны цæ уæ г дæ р æ рхызтис Бурусыл. Лæ ууы Къæ хтысæ ры бæ рзондыл. Йæ ныхы æ нцъылдтыл, йе ’рфгуыты æ лхынцъыл бæ рæ г уыдис, бирæ сагъæ с æ мæ маст кæ й ис йæ зæ рдæ йы.

— Цæ уин Дæ ргъæ всмæ, æ мæ ныр бон у. Цæ уин Хъобанмæ, æ мæ уый дæ р ахъуыдыйаг у. Ахизин доны сæ рты, æ мæ уый дæ р тæ ссаг хъуыддаг у. — Доны æ рра уылæ нтæ мæ стыйæ æ ууæ рдынц стыр къæ йдурты, сæ æ нуд хъуырдухæ н адæ ймаджы зæ рдæ йы уадзы тасдзинад. Йæ масты цъæ х пиллон йæ сæ рмæ фæ здæ гау бады. — Цæ й, æ нæ цæ угæ нæ й!

Дон нарæ гдæ р кæ м цыд æ мæ тызмæ гдæ рæ й кæ уылты уад, уым егъау дуры сæ рæ й, сæ гуытау, багæ пп кодта иннæ фарсмæ. Фаллаг фарс æ нцад алæ ууыд æ мæ йæ хинымæ р загъта: «Алы бон æ гас цæ уæ д æ хсар! Æ хсар у лæ г кæ нæ г, мæ фыд Бæ тæ йыстæ н! Æ вæ дза, ам мæ къах чысыл куы фæ бырыдаид, уæ д ме сæ фт диссаг нæ у, фæ лæ худинаджы сæ фт кодтон. Ме стæ гдар мын халон дæ р нал ссардтаид. Ныр мæ схизын хъæ уы Хъобанмæ ».

Рахизфарсæ рдыгæ й — карст хох, галиуæ рдыгæ й — лæ бырд чыс-къæ дзæ х. Стыр зын схизæ нтæ сты дыууæ дæ р. Аджих ис Будзи, стæ й, йæ хицæ н зæ рдæ тæ æ вæ ргæ йæ, хохы къахыртыл æ мæ лæ бырдтытыл ссыди Хъобанмæ. Уæ рæ х цæ стæ нгасæ й афæ лгæ сы бæ рзонд рагъы сæ рæ й йæ райгуырæ н бæ стæ йыл. Йæ хъуыдытæ, ног быд чыргъæ ды бындзытау, гуыв-гуыв кодтой йæ сæ ры. Рауырдыг кодта къахырыл дæ лæ мæ. Æ рзындис æ м Хъобаны æ нкъард цæ сгом. Æ руагъта йæ хи стыр тулдз бæ ласы бын æ мæ æ нцад кæ сы йæ райгуырæ н хъæ умæ. Йæ цæ стытыл ауадысты йæ сабибонты царды нывтæ.

«Дæ лæ уый у „Фæ тæ нтæ “. Арæ х-иу хъазыдыстæ м уым къорийæ. Дæ лæ „Джефæ йы суадон“ — арæ х-иу дзы суагътон фæ скуыст мæ дойны. Уартæ уый та „Бестолты æ рдуз“. Бирæ фæ цыдтæ н уым дæ р уæ лыгæ сæ й... Ехх, райгуырæ н хъæ убæ стæ, цæ й адцжын дæ, цæ! Цæ й фидар хуыд дæ ды зæ рдæ йыл!.. »

Афтæ хъуыды кæ нгæ йæ, Будзи фæ комкоммæ сæ хи галуанмæ. Йæ рæ сугъд фæ лмæ н хъуыдытæ, хъызт зымæ джы донау, асалдысты йæ зæ рдæ йы æ мæ æ нкъард цæ стæ нгасæ й æ дзынæ г касти сæ галуанмæ. Кæ д дзургæ ницы кодта, уæ ддæ р йæ цæ сгомы хуыз, йæ хъуыдытау, фæ тар ис, уæ ззау ныуулæ фыд:

— Нæ галуан, цæ й сидзæ р, цæ й æ нкъардхуызæ й кæ сыс?.. Цыма нæ хъыгдзинæ дтыл дæ зæ рдæ йы рыст æ мбарын кæ ныс, ахæ м сурæ т куы равдыстай...

Йæ цæ стытыл ауадысты, куыд сыл æ ртыхстысты кæ сæ джы æ лдæ рттæ, Адылджери æ мæ сын Азæ мæ тджери сæ дарæ с куыд аивтой. Дуры цæ ндмæ фæ комкоммæ уæ вгæ йæ, цæ мæ дæ р гæ сгæ йæ зæ рдыл æ рбалæ ууыдысты Дудайы ныхæ стæ йæ мæ лæ ты размæ: «Цæ хæ р фæ калдтон мæ хъæ лæ сæ й æ мæ йæ æ нхъæ взын ныр тугæ й. Цы байтыдтон, уый æ ркарстон, фесæ фæ д мемæ хиндзинад, фесæ фæ нт адæ ймагæ н фыдбылыз чидæ риддæ р хæ ссы, уыдон». Сæ галуанмæ акæ сгæ йæ йæ м цы хъуыдытæ февзæ рд, уыдон æ й ахастой стыр сагъæ сты гуылфæ нмæ. Фæ ндыдис æ й царды цæ сгоммæ комкоммæ ныккæ сын, фæ ндыд æ й, куы йын бауайдзæ фтæ кодтаид, йе ’нæ раст хъуыддæ гтæ йын комкоммæ куы загътаид, фæ лæ кæ мæ н дзура ам, бæ рзонд тулдз бæ ласы бын, уыцы хъуыдытæ?

— Дуда æ мæ Ахбол кæ рæ дзийы бафхæ рдтой ехсæ й, сæ кæ рæ дзийы цæ ф сын рисгæ дæ р нæ кæ ны, фæ лæ хъуамæ фесафой мах. Æ мæ уæ д цæ мæ н?.. Цæ й тыххæ й ныл æ ртыхсын кодтой кæ сгон æ лдæ ртты? Цыгæ нæ г сын стæ м? Цæ мæ й зылын стæ м? Æ рмæ ст адæ ймаджы зынаргъ бартæ кæ й æ мбарæ м æ мæ сыл тох кæ й кæ нæ м, уый сæ м кæ сы хъыг? Уымæ н стæ м мах фидиссаг, кæ вдæ сард! Тъæ рæ с, Дудар, Ахбол, Цорæ, Сæ хуыг — уыдон уæ здæ ттæ сты. Сæ хи уæ ларвæ й æ руадзгæ хонынц, афтæ сæ м кæ сы: уыдонæ н алцы дæ р хъуамæ уа, мæ гуыр рыст адæ м хъуамæ кусой уыдонæ н, мæ гуыр хъуамæ йæ бонтæ æ рвита цума æ мæ фæ сдзæ уин цагъарæ й, хъуамæ уый ма æ мбара сæ рибар, рухсдзинад æ мæ царды ад, хъуамæ уый ма ’мбара, адæ ймаг кæ й у, уый.

Йæ царды ивгъуыд нывтæ йæ цæ стытыл цас фылдæ р уадысты Будзийæ н, уыйас царды хъæ нтæ м æ мæ цаутæ м цыдис æ ргомдæ р. Фæ комкоммæ ис йæ хæ цæ нгарзмæ æ мæ загъта:

— Гъæ тт, ме ’гомыг æ мбал, ды мæ н куы фæ сайай, уæ д фыд сæ стытæ й æ взæ р куырды къухмæ бахау! Æ з дæ уæ н куынæ сбæ ззон, уæ д знаджы судзгæ нæ мыг ацæ уæ д мæ риуы! Мæ лæ т, мæ лæ т æ лдар æ мæ цагъары æ фсондзæ н!

Тызмæ гæ й акæ сы Будзи Тъæ рæ сы галуанмæ, йæ масты артыл ын цыма фæ тæ ген бакалдæ уыд, уыйау та ногæ й тыхджындæ рæ й стыр фæ йлауæ нтæ й ссыгъдис. Йæ цæ стытæ мæ сты цæ хæ ртæ скалдтой, йе ’рфгуытæ ныттар сты.

— Тъæ рæ с! Æ нæ фсис, фыдгæ нæ г Тъæ рæ с, нæ цард ссæ ндæ г, ахсæ в у не ’хсæ в! О, рæ стдзинад, кæ м дæ, фæ у мæ фарс!..

Уыцы сагъæ стимæ Будзийыл баизæ р.

Саубазыр æ хсæ в сындæ ггай Хъобаны йæ тар хъæ бысы банорста. Стъалытæ арвыл фылдæ рæ й-фылдæ р кæ нын райдыдтой. Фæ лмæ н уддзæ ф улæ фыд хæ хты ’рдыгæ й. Дардæ й хъуысы æ нафоны цæ уæ джы уæ рдоны цæ лхыты хъæ р. Будзи Куыргомы доны сæ рты бахызт Нæ куысаты цурты æ мæ бацыд Тъæ рæ сы галуаны дуармæ. Дуар уыдис æ хгæ д. Галуаны алыварс разылд, фæ лæ йæ м мидæ мæ бахизæ н нæ й. Бахоста кæ рты дуар. Тъæ рæ с хуыссы рæ бинаг уаты иунæ гæ й. Кæ д дуары хойын хъуыста, уæ ддæ р æ нафоны цæ уæ гмæ ракæ сынмæ зивæ г кæ нгæ йæ, йæ дзабыртæ агурæ г йæ хи скодта. Зилы къуымты, сынтæ джы бынмæ бакæ сы æ мæ — нæ й. Тъæ рæ сы ус, Хамбечер, бамбæ рста, йæ лæ гмæ зын кæ й кæ сы æ ддæ мæ ракæ сын, уый.

— Фæ лæ уу, æ нæ фæ разгæ куы дæ, æ з æ м акæ сдзынæ н, — загъта Хамбечер æ мæ рауад дуары хостмæ. — Чи дæ уый?

Будзи йæ хъæ лæ сы уаг аивта æ мæ йæ м дзуры:

— Бахатыр кæ н, æ нафоны уазæ г дæ н, мæ фысым Тъæ рæ с у, бадзур мын æ м.

Хамбечер уæ ддæ р базыдта Будзийы.

— Бахатыр кæ н, кæ й агурыс, уый ам нæ й, Дæ ргъæ всы ис. Сывæ ллæ ттæ æ мæ дзы сылгоймаг йеддæ мæ ничи ис, æ мæ дын фысымæ н нæ бæ ззæ м, — дзуапп радта Хамбечер æ мæ баздæ хт фæ стæ мæ хæ дзармæ. Тъæ рæ с йæ хи бустæ хуыз скодта.

— Æ хсæ в мын мæ дзабыртæ кæ м сæ вæ рыс, уый бæ рæ г нал вæ ййы. Чи уыди уый? Æ нæ гъдау хост мын мæ дуар чи ныккодта?

— Мауал тыхсын кæ н дæ хи, ацыди, суанг Нæ куысаты дæ ле фæ ци. Куыйтæ йыл рæ йынц.

— Æ з æ й куы аййæ фтаин, уæ д ын йæ Нæ куысатæ йæ хи фæ кодтаин! — æ мæ хуыссæ ны йæ хи æ руагъта. Кæ д дзургæ не скодта Тъæ рæ с, уæ ддæ р бамбæ рста, æ нахуыр бæ лццон Будзи кæ й уыди, уый. Йæ хуыссæ ны, цыма йыл тæ фсгæ æ ркодта, уыйау ризын байдыдта. Хамбечер æ м дардæ й кæ сы æ мæ йæ хинымæ р хъуыдытæ кæ ны: «Æ нхъæ лдæ н, нæ хион, абон дыл мæ нгæ й тæ фсти, фæ лæ дыл ныр æ цæ гæ й æ ртæ фст. Лæ гæ й лæ джы ’хсæ н цас дихдзинæ дтæ ис, йе уæ нгты та йын цас тасдзинад бауагъта Будзи. Уæ, макуы фесæ фай, лæ гдзинад кæ мæ ис, уый! »

Будзи гæ нахы дурты тигъыл схызти уæ лхæ дзармæ, фæ лæ уырдыгæ й дæ р æ рхизæ н нæ уыд хæ дзары дуармæ. Хъуыдыты бацыдис: «Ныр бонмæ фæ бадин, æ мæ æ рæ гмæ куы рацæ уа йæ кæ ртмæ æ мæ мын куы ницы бантыса».

Ердойы сæ рмæ йæ къух бадардта æ мæ дзы арт тыхджынæ й цæ уы.

— Сæ уæ хсид фæ зынд, бон кæ ндзæ ни. Тъæ рæ с, дæ амонд дæ хъахъхъæ нæ г у! Аслæ нбеджы судзгæ нæ мыг дæ нæ барвыста мæ рдтæ м, фæ лæ ма фæ кæ с дæ химæ!

«Тъæ рæ с хуыссы иунæ гæ й, пец кæ м ис, уыцы уаты. Æ гайтма ус æ мæ сывæ ллæ ттæ æ ндæ р ран сты! — хинымæ р бацин кодта Будзи, йæ сæ ры цыдæ р ног хъуыды февзæ ргæ йæ. — Нал мын аирвæ здзæ н уæ ддæ р: уыцы тæ ппудыл фыртарстæ й уæ ддæ р исты цæ удзæ н! » — загъта йæ хинымæ р æ мæ уыцы хъæ лдзæ гхуызæ й йæ фарсы хызынæ й сласта дынджыр топпыхосы дзæ къул æ мæ йæ ердойы нысхуыста, цæ мæ й арты ныггуыпп ластаид, уый тыххæ й. Иу ран фæ хæ цыдис дзæ къул æ мæ йæ м къухæ й куы нæ ныххæ ссыд, уæ д топпы агъудæ й сласта æ мæ йæ уый бырынкъæ й схойы дæ лæ мæ, цæ хæ ры ’рдæ м, къонамæ. Йæ хæ дæ г хъæ лдзæ гæ й лæ ууы ердойы уæ лхъус, галуаны ныррызтмæ æ нхъæ лмæ кæ сы. Мæ сты кæ нын райдыдта, æ рæ гмæ кæ й хæ лы топпыхос, ууыл, фæ лæ нæ й, ницы. Ердойы сæ рмæ та йæ къух бадары, æ мæ йын арты тæ вд йæ къух судзы.

«Уæ уу, мæ нæ диссаг, Тъæ рæ сы амондæ н тæ вд цæ хæ рыл топпыхос змис фестад! Змис мын ма разынæ д, фæ лæ уу-ма, фенон æ й, куы ма мæ м дзы ис, — дис кодта хинымæ р Будзи. Топпыхосæ й иу чысыл рауагъта къæ йыл, зных ыл авæ рдта æ мæ ныттæ пп кодта. — Диссаг! — Тъæ рæ сы йæ амонд иргъæ вы нæ мыгæ й, топпыхос та фестад змис! Арвы кæ рæ ттæ рухс кæ нынц, нæ у дæ сахат, æ вæ ццæ гæ н. Фæ лæ бон та, бон! Уый дæ р та дæ царды амонды зарæ гæ н хъырндзæ н? Мæ карды ком хыссæ фестдзæ н æ мæ дыл уый дæ р фæ бырдзæ н?.. »

Будзи рахызт галуаны сæ рæ й æ мæ араст хъæ дрæ быны ’рдæ м. Дурдзæ гаты хус сыфтæ ртыл æ руагъта йæ хи. Бæ зджын мигътæ æ рæ мбæ рзтой хохы хъæ быстæ. Æ рбатар ис бæ стæ. Будзи тох кодта æ ртæ æ рдзон тыхимæ — хуыссæ г, маст æ мæ фæ лладимæ. Мæ нгардæ й æ мæ уæ лионæ й йыл тыхджын хуыссæ г фæ уæ лахиз. Афтæ рæ вдыд æ мæ æ ууæ нкхуызæ й архайдта йемæ æ мæ йын йæ зæ рдæ йы масты зынджытæ ахуыссын кодта. Хуыссæ г æ й йæ хъæ бысы уыгъта æ нæ мæ тæ й. Æ рвгæ рæ ттæ æ рбарухс сты.

Раст уыцы рæ стæ джы Цæ руаты фыййау йæ фос раздæ хта, Будзи цы хъæ дрæ бын хуыссыд, уыцы къуылдымтыл. Будзийы куы ауыдта, уæ д фæ фæ дис кодта хъæ умæ. Уым та уыд кæ хцгæ нæ ны куывд. Будзийы æ намондæ н йæ фыдгултæ уыдысты æ мбырдæ й. Цы ма хъуыдис уыцы нуæ зтхъæ лдзæ г бирæ гъты! Цыма сырд марынмæ тагъд кодтой, уыйау кæ рæ дзийæ н бар нæ дæ тгæ йæ, тындзынц Будзимæ. Цæ мæ н? Уымæ н дзуапп дæ р нæ агуырдтой. Уайтагъд æ ртыхстысты фынæ й лæ джы алыварс. Будзи хуыссыд нымæ тыл, йæ галиу фарсыл йæ уæ з ауадзгæ йæ. Йæ цæ сгом уыд æ нæ мæ тхуыз, мæ лæ т æ м кæ й æ рбахъуызы, уый цæ мæ й зыдта. Фыццаг мæ лæ тхæ ссæ г топпы гæ рах аизæ лыд кæ мтты. Будзи сæ гуытау фесхъиудта йæ бынаты, фæ цис рог цæ ф. Цæ ф нæ хъуыдыгæ нгæ йæ, фæ лæ буры топмæ.

Ауыдта Сæ хуыгы урс уæ лдзарм худ. Фæ цыд гæ рах. Сæ хуыг ныббогъ кодта æ мæ асхъиудта. Уый Афæ хъо куы ауыдта, уæ д комкоммæ, лæ гæ й-лæ гмæ, Будзиимæ фæ кодтой æ мгæ рах. Дыккаг цæ ф фæ цис Будзи. Афæ хъо та — дзыхъмард.

— Гъæ тт, цъаммартæ, аууæ тты ног чындзыты æ мбæ хст куы кæ нут! — ныхъхъæ р кодта Будзи æ мæ февнæ лдта йæ кардмæ. Кардæ лвæ стæ й æ рсуры йæ разæ й йе знæ гты. Бахтæ дуры аууонæ й ныхъхъавыд Будзимæ. Фæ цыд гæ рах, фæ лæ Бахтæ йы къух ризгæ кæ ны — нæ мыг иувæ рсты атахт. Будзийы кард ферттывта Бахтæ йы сæ рмæ, æ мæ æ наккаг ссардта йæ мæ лæ т. Фæ цыд та цалдæ р гæ рахы, æ мæ Будзи фæ вæ ййы уæ ззау, мæ лæ тдзаг цæ фтæ. Нал ис нæ мгуытæ. Будзи бæ рзонд систа йæ хæ цæ нгарз.

— Ацы хæ зна хъыримаг сымах хуызæ н кæ лмытæ н баззайынæ н тæ ригъæ д у, — фæ хъæ р кодта Будзи æ мæ йæ дуры тигъыл ныццæ лхъ кодта. Топп лыстæ г муртæ й атахти фæ йнæ рдæ м. Йæ иу къухæ й йæ кардыл æ нцой кæ нгæ йæ, гæ рæ хтæ арæ хдæ р кæ цæ й цыдысты, уырдæ м æ рхаста йæ риу.

— Уæ, тæ ппуд сылвæ зтæ, цардæ й уын куы нæ ис æ фсис, уæ д мæ лæ тæ й цæ й тарст кæ нут! Кæ м ис уæ лæ гдзинад?

Фæ стаг хатт ма адзалæ й царды ’хсæ н слæ ууыд Будзи, цыма йæ хи барæ й нысанæ н æ вæ ры, уыйау сæ м дары йæ риу æ мæ дзуры:

— Уæ, лæ джыфыдхор тугцъиртæ, рох уæ ма уæ д, мæ алы туджы æ ртах дæ р кæ й ссудздзæ ни сæ рибары æ хсидæ втæ й! Уыдон басудздзысты цагъары æ фсондз æ мæ рæ хыс! Æ з кæ й мæ лын, уый диссаг нæ у, фæ лæ цинаг у уый, сæ рибары фæ дисы хъæ р кæ й хъуысы!.. Уæ, ме ’фсымæ р Аслæ нбег, мæ сæ р дæ фæ дзæ хстæ н æ рхастон нывондæ н æ мæ сæ рыстыр дæ н уымæ й, цагъары бæ сты, мæ лæ т мæ кардимæ кæ й ссардтон!..

Фехста йæ кард иуварс.

— Ды фæ у æ ппæ т æ фхæ рд адæ ммæ фæ дисон æ мæ -иу радзур уыдонæ н Бæ тæ йы фыртты тухи æ мæ рæ стдзинад!

Йæ хи æ руагъта зæ ххыл, цы дурыл æ нцой кодта, уый цур æ мæ ахицæ н.

Арв асыгъдæ г ис. Мигътæ, цыма Будзийы тæ ригъæ дмæ кæ сын нæ фæ рæ зтой, уыйау сæ хи айстой фæ сцæ гæ ттæ м. Хуры тынтæ, фæ дисонхуызæ й, сæ мбæ лдысты Будзийы тугхъулон риуыл æ мæ йын йæ уæ ззау цæ фтæ фæ лмæ н зæ лдагæ й бастой, рæ вдаугæ æ ртыхстысты йæ буарыл.

***

Будзи ердойы топпыхосы дзæ къул куы ныппæ рста, уæ д Тъæ рæ сы амондæ н уæ ларт фыхти стыр цæ джджинаджы къуымæ йлаг, æ мæ топпыхос уый амæ ттаг ссис. Тъæ рæ с тарст хъæ лæ сы уагæ й дзырдта:

— Нæ ердойæ дур æ рхаудта! — Йæ уæ нгты стыр тас бацыд æ мæ нал зыдта, бон у æ ви æ хсæ в, уый, кæ д хур арвыл дзæ вгар суад, уæ ддæ р. Хамбечер къуымæ йлагмæ райгæ хуызæ й æ рæ внæ лдта стуанæ й æ мæ дзы дзæ къул куы базмæ лыд, уæ д уымæ н дæ р йæ зæ рдæ тасдзинадæ й айдзаг. Систа дзæ къул æ мæ йæ Тъæ рæ смæ равдыста. Исдугмæ сагъдауæ й аззадысты, стæ й топпыхос у, уый куы базыдтой, уæ д Хамбечер нырдиаг кодта:

— Мæ бындур куыд ныззылди, мæ нæ царæ фтыд кодтам, æ лгъыстаджы сæ фт!

Тъæ рæ сы хуыз фæ лыгъд, йæ зæ рдæ нал змæ лыд, туг асалд, йæ бон дзурын нал уыд, ныдздзой-дзой кодта æ мæ тæ рхæ гыл æ рхаудта. Цæ стытыл мæ рдон хæ рв æ рбадт. Хамбечер, уый ауынгæ йæ, ноджы хъæ рдæ рæ й нырдиаг кæ ны:

— Мæ хæ дзар фехæ лд, цæ мæ й тарстæ н, уый мыл куы ’рцыд.

Хъæ ргæ нгæ рауад дуармæ. Æ рбамбырд сты сыхæ гтæ, фæ лæ се ’рбацыдмæ Тъæ рæ с йæ уд систа. Будзи ницыуал базыдта Тъæ рæ сы хъуыддагæ н, Тъæ рæ с дæ р ницыуал фехъуыста Будзийы хабæ рттæ й.

Будзийы мæ лæ ты хабар, арвы нæ рдау, айхъуыстис кæ мттыл. Адæ м фæ дисы цыдысты иу иннæ йы фæ дыл Хъобанмæ. Мæ гуыр, раст адæ мы фæ ндонæ й Будзи ныгæ д æ рцыд, йæ хъазуат, йе ’хсар кæ м сæ рттывта, уыцы рухс бæ рзонды. Йæ ингæ ны уæ лхъус бирæ цæ ссыг æ мæ судзæ ггаг ныхæ стæ æ рцыд. Мæ нæ Хъаныхъуаты Хуысинæ йæ къух æ руагъта Будзийы цыртыл æ мæ, ставд цæ стысыгтæ калгæ йæ, райдыдта дзурын:

— О, мæ зынаргъ æ фсымæ ртæ, ме ’мбæ лттæ, уынут, акалдис та мæ сызгъæ рин тала, лæ ууæ м та мæ нæ йе ’гомыг цырты уæ лхъус, Бæ тæ йы фырт Будзи дæ р та нæ фыдгулты къухæ й бацыд мæ рдтæ м. Цæ уыл æ рцыд Бæ тæ йы фырттæ н, Бестолы-фырт Чермены фæ донтæ н се сæ фт? Уыдон нæ уагътой сæ уæ лæ цагъары æ фсондз æ вæ рын. Мæ гуыр адæ мы рыст æ мбæ рстой æ мæ сæ рибарæ н сæ хи æ рхастой нывондæ н. Бæ тæ йы фырттæ уыдысты Чермены тохы арты зынджы стъæ лфæ нтæ æ мæ дзы иу судзы æ хсидавæ й Уæ лладжыры, иннæ йы уынут мæ нæ. Чермен, Аслæ нбег, Будзи, уæ тохы арт нæ бамынæ г, судзы æ мæ сиды цагъартæ м сæ рибары сæ раппонд тохмæ. Ард уын хæ рæ м, хуыссын кæ нын æ й кæ й нæ бауадздзыстæ м, уæ тох уын кæ ронмæ кæ й ахæ ццæ кæ ндзыстæ м, цæ мæ й сау сыгъд бакæ ной цагъардзинады æ фсондз æ мæ æ лдардзинады уидæ гтæ.

Тугвæ ндаг [8]