Африканың физикалық-географиялық объектілер атаулары.

Атлас тау жү йесінің атауы Африкадағ ы ең кө не атаулардың біріне жатады. Страбон, Плиний ең бектерінде таудың Дирис, Аддирис деген атаулары келтірілген. Бұ лардың негізінде тау атауын ежелгі берберлік адрар («тау») терминімен байланыстыруғ а негіз бар. Бұ л атаудың термин негізінде қ алыптасқ андығ ына тағ ы бір дә лел – таудың жеке бө ліктерінің атауларында да атлас сө зінің болуы.

Бенуэ ө зені Нигер ө зенінің сол жақ саласы болып табылады, Камерун, Нигер аумақ тары арқ ылы ағ ып ө теді. Бата тайпасының тілінде ө зен атауы «су анасы» дегенді білдіреді.

Виктория сарқ ырамасы Замбези ө зенінде орналасқ ан. бұ л сарқ ыраманы 1855 жылы ағ ылшын саяхатшысы Д. Ливингстон ашып, оғ ан Ұ лыбритания королевасы Виктория есімін берген. Сарқ ыраманың жергілкті атаулары да бар. Мысалы, бұ рын сарқ ырама банту тілінде Сеонго («кемпірқ осақ ») деп аталса, макололо тілінде ә лі кү нге дейін Моси-оа-Тунья («кү ркірек тү тін») дейді. Бұ л жергілікті атаулардың екеуі де еуропалық атаумен салыстырғ анда сарқ ырама сипатына сә йкес келеді.

Виктория кө лі Шығ ыс Африкада орналасқ ан, ә кімшілік жағ ынан Кения, Танзания, Уганда елдерінің аумағ ында жатыр. Жергілікті халық бұ л кө лді Ньянза («кө л») деп атайды. 1858 жылы осы кө лді ашқ ан ағ ылшын саяхатшысы Джон Спик жергілікті атауғ а королева Викторияның есімін қ осты. Осылайша кө л атауы Виктория-Ньянза тү рінде ХХ ғ асырдың 20-жылдарына дейін қ олданыста болды. Кейіннен бұ л атау қ ысқ арып, королева есімі ғ ана қ алды. Соғ ан қ арамастан, кө л жағ алауында жатқ ан ү ш мемлекетте бұ л кө лдің ү ш тү рлі атауы бар.

Витватерсранд жотасы Оң тү стік Африка Республикасы аумағ ында орналасқ ан. Жотаның атауы африкаанс тілінде ү ш сө зден тұ рады, «ақ сулар жотасы» деген мағ ына береді. Бұ л осындағ ы Витватер («ақ су») ө зені атауына ранд («жота») терминінің қ осылуынан пайда болғ ан. Жергілікті жерде атаудың қ ысқ арғ ан Ранд нұ сқ асы қ олданылады.

Вольта ө зені Батыс Африкадағ ы Буркина-Фасо, Гана аумақ тары арқ ылы ағ ып ө тіп, Гвинея шығ анағ ына қ ұ яды. Ө зен алғ аш рет 1471 жылы Рио-де-Вольта («оралу ө зені») деген атаумен португал картасында берілді. Бұ л атаудың шығ у тегі еуропалық тардың тең із жорық тарына байланысты: осы ө зеннің сағ асында Отанына қ айта оралуғ а тиіс еуропалық тардың кемелері жиналатын болғ ан.

Замбези ө зенін алғ аш рет XVI ғ асырда португалдар ашқ ан болатын. ХІХ ғ асырда осы аймақ ты зерттеген Д. Ливингстон ө зен атауының Зембезе, Амбези, Луамбези деген нұ сқ аларын келтірген. Бұ л атаудың бастапқ ы ү лгісі Амбези банту тілдерінде «ү лкен ө зен» дегенді білдіреді. Ал Луамбези атауындағ ы лу-деген префикстің болуы атау мағ ынасын «ұ лы ө зен» деп ө згертеді.

Занзибар аралы Африканың шығ ыс жағ алауында, Ү нді мұ хитында орналасқ ан. Географиялық орнына байланысты орта ғ асырлардың ө зінде осы аумақ тағ ы ірі сауда орталығ ы ретінде белгілі болғ ан. Халық аралық маң ызғ а ие болғ ан бұ л аралдағ ы портты қ ала қ ұ л саудасының да орталығ ына айналғ ан. Бұ л тұ рғ ыдан алғ анда, арал мен қ аланың иран тіліндегі Зенгибар («қ аралар елі») атауын алуы оң ай тү сіндіріледі. Уақ ыт ө те келе, бұ л атау бұ рмаланып, Занзибарғ а айналғ ан. Қ азақ ә дебиетінің туындыларында да қ ара нә сілділерге қ атысты зең гі сө зінің қ олданылуы кездеседі

Калахари табиғ и облысы Оң тү стік Африканың орталық бө лігінде орналасқ ан, ә кімшілік жағ ынан Ботсвана, Ангола, Замбия, Зимбабве, ОАР аумақ тарын қ амтиды. Бұ л атаудың негізінде готтентот тіліндегі karaha («қ иыршық тасты, тасты-қ ұ мды жер») термині жатыр. Осы атауды жергілікті тсвана тіліндегі карри-карри («азап жері») деген сө збен байланыстыру да кездеседі.

Килиманджаро тауы Африканың ең биік нү стесі болып табылады. Тау атауы суахили тілінде жалпылама тү рде «суық тық қ ұ дайының тауы» немесе «ақ тау» деген мағ ына береді. Бұ л атау таудың сипатын айқ ындайды: оның 5000 метрден жоғ ары бө лігінде мә ң гі қ арлар белдеуі бар. Дегенмен ғ алымдар соң ғ ы жылдары таудағ ы қ арлардың ө те жылдам еріп жатқ анын, осы қ арқ ын сақ талса, 10 жылдан кейін тү гелімен еріп кететінін айтады.

Мобуту-Сесё-Сёко кө лі Шығ ыс Африкада Конго Демократиялық Республикасы мен Уганда мемлекеттерінің шекарасында орналасқ ан. Бұ л кө лді 1864 жылы ағ ылшын зерттеушісі С. Бейкер ашып, Ұ лыбритания королевасының зайыбы принц Альберт есімін берген. 1973 жылы бұ л кө лге екі мемлекеттің ө зара келісімімен Заир (қ азіргі Конго Демократиялық Республикасы) президенті Мобуту-Сесё-Сёко есімі берілген болатын. Бұ л президент қ айтыс болғ ан соң, 1998 жылы кө л атауы қ алпына келтірілді.

Рувензори тау массиві Шығ ыс Африкада Конго Демократиялық Республикасы мен Уганда мемлекеттерінің шекарасында орналасқ ан. Тауды 1876 жылы ағ ылшын саяхатшысы Р. Стэнли ашқ ан. Ол таудың Авирика, Аврука, Рувензуруру, Руванджура, Рунссоро деген бірнеше жергілікті атауларын жазып алғ ан. Осы атаулар негізінде еуропалық тар арасында Рувензори нұ сқ асытаралып кетті. Бұ л атау суахили тілінде «бұ лттардың ә міршісі» деген мағ ына береді. Тө бесінде мә ң гі қ арлар жатқ ан бұ л биік тауды кө бінесе бұ лттар ү йірілген сипатында кө руге болады.

Сахара шө лінің атауы араб тіліндегі сахра («шө л») терминінің кө пше нұ сқ асы болып табылады. Бұ л атауды Солтү стік Африканың барлық шө лдерінің жалпы атауы ретінде алғ аш рет XVI ғ асырда араб географы, саяхатшы ий (ғ алымның Римде ө з еркінен тыс католик болғ анғ а дейінгі аты ә л-Хассан бин Мухаммед ә л-Ваззан) қ олданғ ан. Еуропалық карталарда Сахара атауы тек XVII ғ асырдың орта шенінде ғ ана пайда болды.

Шари ө зені Орталық Африка Республикасы, Чад аумағ ымен, ішінара Камерун шекарасы арқ ылы ағ ып ө тіп, Чад кө ліне қ ұ яды. Бұ л ө зеннің суы Чад кө ліне қ ұ ятын ағ ынның 90%-ын береді. ө зеннің кейбір бө лігі кеме жү зуге жарамды, балық ауланады. Жергілікті тілдердің бірінде оның атауы «ө зен» дегенді білдіреді.

Эми-Куси тауы Чад мемлекеті аумағ ындағ ы Тибести таулы қ ыратында орналасқ ан. Ніл-сахара тілдік семьясына жататын тиббу тілінде эми «биік тау» дегенді білдіреді. Таулы қ ыраттың оң тү стік-батысында ө мір сү ретін кусиси деп аталатын халық тың аты тау атауының екінші бө лігін қ ұ рағ ан.

Эр-Риф жотасы Атлас тау жү йесінде орналасқ ан. Жерорта тең ізінің жағ алау бө лігіндегі бұ л жотаның орнына атауы сә йкес келеді: араб тілінен аударғ анда тау атауы «жағ алық » деген мағ ына береді.

⇐ Предыдущая 5 6 7 8 91011 12 13 14 Следующая ⇒