Орта Азия

Ашхабад қ аласы 1881 жылы негізі қ аланып, кө ршілес жатқ ан Асхабад ауылының атауын алғ ан Асхабад тү рікмен тілінде «сү йікті қ ала» дегенді білдіреді. 1927-1992 жылдар аралығ ында қ ала атауының Ашхабад нұ сқ асы қ олданылды. 1992 жылы жергілікті биліктің шешімімен қ алағ а оның тарихи атауы Ашғ абат қ айтарылды. Басқ а елдерде қ аланың осы атауы ә лі кү нге дейін пайдаланылады.

Бішкек қ аласының негізі 1878 жылы бұ рын Қ оқ ан хандығ ының бекінісі болғ ан Пішпек елді мекенінің орнында қ аланғ ан. 1926 жылы қ ала атауы кең естік қ оғ ам қ айраткері М. В. Фрунзенің (1885—1925) қ ұ рметіне Фрунзе деп ө згертілді. Қ ырғ ызстан тә уелсіздігін алғ аннан соң ел астанасының атауын ө згерту туралы мә селе кө терілді. Қ аланың бұ рынғ ы Пішпек деген атауының мағ ынасы мен этимологиясы қ азіргі тілдер тұ рғ ысында беймә лім болғ андық тан, осы атауғ а жақ ын келетін бішкек сө зі таң далып алынды. Қ ырғ ыздар қ ымызды, жалпы сү тті араластыратын жабдық ты осылай атайды. Қ азақ халқ ында да кү біде қ ымызды араластыру ү шін піспек деп аталатын жабдық қ олданылады.

Газли қ аласы Ө збекстанның Бұ хара облысында орналасқ ан. 1958 жылы табиғ и газ кен орны маң ындағ ы кент ретінде негізі қ аланғ ан. 1977 жылы Газли қ аласы деп атауы ө згертілген. ө збек тілінде «газды», яғ ни «газы кө п» деген мағ ына береді. Пайдалы қ азбаларғ а байланысты қ ойылғ ан атау тү ріне жатады.

Гаурдак кенті Тү рікменстанда орналасқ ан. 1947 жылы кү кірт кен орны мен кү кірт комбинаты маң ында пайда болғ ан. Кент атауы тү рікмен тілінде говур («кү кірт») жә не даг («тау») сө здерінен қ ұ ралғ ан, мағ ынасы «кү кіртті тау» дегенді білдіреді. Пайдалы қ азбаларғ а байланысты қ ойылғ ан атау тү ріне жатады.

Дарбаза кенті Тү рікменстандағ ы Ахал велаятында орналасқ ан. ХХ ғ асырдың 30-жылдарында Қ арақ ұ мдағ ы кү кірт кен орындары маң ындағ ы елді мекен ретінде негізі қ аланғ ан. Тү рікмен тілінде дервезе «тө белер арасындағ ы жер», «қ ұ мды тө белер арасындағ ы жол» дегенді білдіреді. Кенттің орналасқ ан жерінің табиғ ат жағ дайларына атау толығ ымен сә йкес келеді.

Зарафшан қ аласы Ө збекстандағ ы Навои облысында орналасқ ан. Кент ретінде 1967 жылы Қ ызылқ ұ м шө лінің орталық бө лігіндегі Тамдытау маң ында ашылғ ан алтын кен орнында негізі қ аланды. 1972 жылы қ ала мә ртебесін алды. Бұ л топоним ә йгілі Зеравшан ө зенінің атауына ұ қ састырып қ ойылды. Тә жік тілінде ө зеннің атауы Зарафшон делінеді, оның мағ ынасы «алтын шашатын» дегенді білдіреді. Қ аланың мамандану бағ ытын ескерсек, бұ л ө те ұ тымды қ ойылғ ан атау болды. Зеравшан ө зені мен Зарафшан қ аласы бір-бірінен 200 км қ ашық тық та жатса да, осылайша ұ қ сас атауларды иемденді.

Қ ант қ аласы Қ ырғ ызстандағ ы Чу облысында орналасқ ан. 1932 жылы Қ ырғ ызстандағ ы тұ ң ғ ыш қ ант зауытын салу кезінде кент ретінде негізі қ аланды. Осы оқ иғ ағ а байланысты Қ ант атауын алғ ан.

Канибадам қ аласы Тә жікстандағ ы Соғ ды облысында (бұ рынғ ы Ленинабад облысы), Исфара ө зенінің аң ғ арындағ ы кө рікті ауданда орналасқ ан. 1937 жылдан бері қ ала мә ртебесіне ие болғ ан. Тә жік тіліндегі нұ сқ асы Конибодом деп аталады, қ азақ шағ а аударғ анда атау «бадам қ аласы» дегенді білдіреді.

Карши қ аласы Ө збекстандағ ы Қ ашқ адария облысының ә кімшілік орталығ ы болып табылады. XIV ғ асырда монғ ол ханы Кебекхан осы маң дағ ы Нахшеб дейтін жерден ө з сарайын салдырғ ан. Сарай салынғ ан соң, бұ л елді мекен кө не тү ркі тілінде Карши («бекініс, сарай») деп аталғ ан. Кейіннен бұ л елді мекен орнында бой кө терген қ ала да осы атауды алғ ан.

Каттакурган қ аласы Ө збекстандағ ы Самарқ анд облысында орналасқ ан. Ө збек тіліндегі бұ л атау «ү лкен бекініс» деген мағ ына береді.

Маргилан қ аласы Ө збекстандағ ы Ферғ ана облысында орналасқ ан. Тарихи деректерде қ ала атауы Х ғ асырдан бері кө рініс тапқ ан. Қ ала атауы тә жік тілінде «шалғ ынды» деген мағ ына береді. Ө збекше нұ сқ асы Марғ илон деп аталады.

Дашогуз қ аласы Тү рікменстандағ ы Дашогуз велаятында орналасқ ан. Қ аланың кең естік кезең дегі атауы Ташауыз болатын, 1991 жылы Дашогуз болып ө згертілді. Қ ала атауы этноним болып табылады: орта ғ асырларда тү рікмен оғ ыздары «Ич огуз» (Ішкі оғ ыздар) жә не «Дыш огуз» (Сыртқ ы оғ ыздар) деп екі тармақ қ а бө лінген. Қ ала атауын жергілікті ғ алымдар соң ғ ы этнониммен тү сіндіреді. Ресейлік ғ алымдар (Поспелов, 1998) бұ л атау тү рікмен тілінен аударғ анда «тас ә уіт» дегенді білдіреді деп тү сінік берген болатын.

Тә жікстан (жергілікті атауы Точикистон) атауы «тә жіктер елі» дегенді білдіреді. Бұ л аумақ ты Х ғ асырдан бері мекен еткен халық ты «тоджи» деп атағ ан, бұ л атау соғ дылық тодж («тә ж») сө зінен шық қ ан. Тә жіктердің бұ лай атануына олардың тә жге ұ қ сайтын ұ лттық бас киімі себепші болғ ан. Ғ алымдар тә жік этнонимінің мағ ынасын тибеттік Tag Dzig («жолбарыс-қ абылан») сө зімен де байланыстырады: бұ рын тибеттіктер барлық парсыларды осылай атағ ан.

Ташкент қ аласы ө те ежелгі қ алалардың бірі. Қ ала туралы жазба деректер IV—V ғ асырдан бастап Джадж, Чачкент, Шашкент, Бинкент деген атаулармен белгілі. ХІ ғ асырдағ ы Ә бу Райхан Бируни мен Махмұ т Қ ашқ ари ең бектерінде қ ала Ташкент деп берілген. Қ ашқ ари қ ала атауына «тас қ ала» деген мағ ына береді деп алғ аш рет тү сінік берген.

Ө збекстан (жергілікті атауы Ўзбекистон) атауы «ө збектер елі» дегенді білдіреді. Ал ө збек этнонимі тү ркілік ө з («ө зі») жә не соғ дылық бек («қ ожайын») деген сө здерінің қ осылуынан пайда болғ ан деген пікір бар. Олай болса, ө збек этнонимі «ө зіне-ө зі қ ожайын», яғ ни «еркін адам» деген мағ ына береді.

Фараб кенті Тү рікменстандағ ы Балкан велаятында орналасқ ан. Кент кө не бекініс орнында пайда болғ ан. Атаудың этимологиясы ә лі толық анық талмағ ан. Иранша атау ретінде «таза су» (аб – «су», фар – «таза») дегенді білдіреді.

Хорог қ аласы Тә жікстандағ ы Таулы Бадахшан автономиялық облысында орналасқ ан. Қ ала атауы памирлік шугнан тілінде хараг – «қ ала» дегенді білдіреді.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒