Мұхиттар топонимиясы

Атлант мұ хиты. Бұ л атау тұ ң ғ ыш рет Атлантис тең ізі деген нұ сқ ада ежелгі грек тарихшысы Геродоттың (біздің заманымызғ а дейінгі V ғ асыр) ең бектерінде кездеседі. ал римдік ғ алым Ү лкен Плиний (І ғ асыр) бұ л мұ хитты Атлант мұ хиты деп атағ ан. Атаудың этимологиясын кө не грек аң ызындағ ы Атлант деген алыптың атымен байланыстырады. Гректердің сенім-нанымдары бойынша, Зевс қ ұ дайдың қ арғ ысына ұ шырағ ан осы алып Жерорта тең ізінен батысқ а қ арай жатқ ан жерлерде аспанды ұ стап тұ руғ а мә жбү р-мыс. Орта ғ асырларда мұ хит Солтү стік тең із, Батыс мұ хит, Сыртқ ы мұ хит деген ә ртү рлі атауларғ а ие болды. Мұ хит атауын Атлант Мұ хиты деп атауды 1650 жылы нидерланд географы Бернхардус Варениус ұ сынды. Қ азіргі тұ рғ ыда Атлант мұ хиты ұ ғ ымы тек ғ асырдың ортасында қ алыптасты.

Солтү стік Мұ зды мұ хит. Ең солтү стікте орналасқ ан бұ л мұ хиттың ө здеріне белгілі жерлерін ежелгі орыстар Студеное море («суық тең із») жә не Дышащее море («тынысы бар тең із») дееп атағ ан. Батысеуропалық карталарда Солтү стік Мұ зды мұ хитты дербес мұ хит ретінде XVII ғ асырдан бастап Гиперборей мұ хиты деген атпен белгілей бастағ ан. Бұ л атау кө не грек тіліндегі «аса ү лкен» деген мағ ына беретін гипер сө зі мен солтү стік желдер қ ұ дайы Борей есімінің қ осылуы нә тижесінде қ алыптасқ ан. Осы атауды жалпылама тү рде аударсақ, мағ ынасы «шеткі солтү стік мұ хит» дегенді білдіреді. Дә л осы кезең де бұ л атаумен қ атар, Mare Glaciale («Мұ зды мұ хит»), Oceanus Septentrionalis («Солтү стік мұ хит») деген атаулар қ олданыста болды. XVII–XVIII ғ асырлардағ ы орыс тіліндегі жазбалар, жылнамалар мен ғ ылыми ең бектерде Море-Океан («тең із-мұ хит»), Ледовитое море («Мұ зды тең із»), Северный океан («Солтү стік мұ хит») деген атаулар қ атаркездесетін болды. XIX ғ асырдың 20-жылдарында Арктиканы зерттеген орыс адмиралы Ф. П. Литке Солтү стік Мұ зды мұ хит деген атауды ұ сынды, бұ л атау тек 1935 жылы ғ ана тү бегейлі бекіді. Соғ ан қ арамастан, ағ ылшын тілді елдерде кейде Arctic ocean («Арктикалық мұ хит») атауы ә лі қ олданылып жү р.

Тынық мұ хит. Ә р кезең дерде бұ л мұ хит та ә ртү рлі атауғ а ие болғ ан. 1513 жылы Панама мойнағ ынан бұ л мұ хитты еуропалық тар арасынан бірінші болып испан конкистадоры Васко Нуньес де Бальбоа кө рген болатын. Шетсіз-шексіз бұ л алып мұ хитқ а Бальбао «Оң тү стік мұ хиты» деген атау берген. Бірақ мұ хиттың бұ л атауының ғ ұ мыры ұ зақ болмады. 1520 жылы ө зінің Жер шарын айналғ ан сапары барысында Ф. Магеллан осы мұ хитқ а шық қ ан. Ф. Магеллан 3 айдан астам жү зген кезең інде Жер шарындағ ы ең тынышсыз бұ л мұ хит ешқ андай сұ рапыл «мінезін» кө рсеткен жоқ. Мұ хит туралы осы алғ ашқ ы ә серінің негізінде Ф. Магеллан оғ ан Тынық мұ хит деп ат берді.

1752 жылы француз географы Бюаш ә лемдегі ең ү лкен мұ хитқ а нағ ыз лайық болатын Ұ лы мұ хит деген жаң а атау ұ сынды, бірақ бұ л қ олданысқ а енбей қ алды. Қ азіргі кезге дейін Ф. Магеллан қ ойғ ан Тынық мұ хит атауы дү ние жү зі бойынша басым қ олданыстағ ы атау ретінде сақ талып қ алды.

Ү нді мұ хиты. Ү ндістан тү бегінің атауына байланысты қ ойылғ ан. Бұ л атау кө не топонимдердің бірі болып табылады. Ежелгі гректер бұ л мұ хиттың ө здеріне белгілі жеке бө ліктеріне де ат қ ойғ ан. Ежелгі римдік ғ алым Помпоний Мела мұ хитты Маге Indicus («Ү нді мұ хиты»), ал Ү лкен Плиний Oceanus Orientalis Indidcus («Шығ ыс Ү нді мұ хиты») деп атағ ан. XVI ғ асырдан бастап Ү нді мұ хиты атауы жиі қ олданыла бастады.

⇐ Предыдущая 6 7 8 9 10 11 121314 15 Следующая ⇒