Еуропаның физикалық-географиялық объектілер атаулары.

Альпі тау жү йесі Батыс Еуропада орналасқ ан, Франция, Италия, Швейцария, Германия, Лихтенштейн, Австрия, Словения аумақ тарын қ амтиды. Тау атауын кө п жағ дайда кельт тіліндегі alp («биік тау») терминімен байланыстырады. Қ андай тілде болмасын, бұ л ороним ө те кө не болып табылады. Альпі атауын Геродот Alpis, ежелгі римдіктердің оқ ымыстылары Alpes нұ сқ асында жазып қ алдырғ ан. Қ азіргі кезде де бұ л атаудың жазылу нұ сқ алары ә ртү рлі болып келеді. Немістер оны Alpen, француздар Alpes, италиялық тар Alpi, орыстар Альпы деп жазады. Кө пшілік тілдерде бұ л таудың атауы кө пше жалғ ауды қ осу арқ ылы жазылады, ө йткені тау жү йесіне кө птеген жекелеген Альпілер (Доломитті Альпі, Пеннин Альпісі, Тең із маң ы Альпісі жә не т. б. ) енеді.

Апеннин таулары Еуропаның оң тү стігіндегі Апеннин тү бегінде орналасқ ан. Тау атауы кельт тіліндегі пен («шың, тау») терминіне кең істік ұ ғ ымын беретін латындық ап қ осымшасын жалғ ау арқ ылы қ алыптасқ ан. Латын тіліндегі нұ сқ асы Appenninus тү рінде болғ ан бұ л атау тү бектің солтү стігінде алғ аш қ олданысқ а енген болатын. Тү бектің ұ зына бойын тү гел алып жатқ ан тау жү йесін тү гелімен Апеннин таулары деп атауды біздің заманымызғ а дейінгі ІІ ғ асырда ежелгі римдік тарихшы Полибий ұ сынғ ан болатын. Қ азіргі кездегі жергілікті атауы Appennino болып табылады, ал орыс тілінде кө птік жалғ ау қ осылып, Апеннины тү рінде жазылады. Қ азақ халқ ында географиялық атауларда кө птік жалғ ау ө те сирек кездесетіндіктен, тау атауы жекеше нұ сқ ада беріледі.

Арденн таулары Батыс Еуропада орналасқ ан, Бельгия, Франция, Люксембург аумақ тарын қ амтиды. Тау біздің заманымызғ а дейінгі І ғ асырда ежелгі римдік жазбаларда Arduenna silva, яғ ни «Арденн орманы» деген атаумен белгілі болғ ан. Орталық Еуропадағ ы кө птеген орташа биіктіктегі орманды тау атауларының қ ұ рылымында «орман» термині қ оса жү руі заң дылық болып табылады. Арденн атауының негізінде кельттік ард («биіктік») термині жатыр. Қ азіргі кезде таудың жергілікті атауы Ardennes болып табылады.

Балатон кө лі Венгрияда, Орта Дунай жазығ ында орналасқ ан. Ежелгі римдіктер бұ л кө лді Пелсо, яғ ни «тайыз кө л» деп атағ ан. Славян халық тарында кө лдің кө не славяндық блато («батпақ ») терминімен байланысты Блатенске немесе Блатно деген атаулары болғ ан. Сондық тан кө птеген зерттеушілер Балатон атауының шығ у тегін осы «батпақ » сө зімен байланыстырады. Атаудың осындай нұ сқ асы қ азіргі кезде словак (Blatenské jazero) жә не словен (Blatno jezero) тілдерінде сақ талып қ алғ ан. Немістер бұ л кө лді Plattensee деп атайды. Жалпы алғ анда, кө лдегі орташа терең дік 3 метр, ал ең терең бө лігінің 12, 5 метр екендігін ескерсек, кө л атауы ө зіне сә йкес келеді.

Бен-Невис тауы Грампиан тауларының биік бө лігі болып табылады, биіктігі (1343 м) жө нінен ол Ұ лыбританияда бірінші орын алады. Ороним екі атаудан қ ұ ралғ ан: гэл тілінде бен «тау» дегенді білдірсе, Невис осы маң дағ ы кө лдің атауы болып табылады. Жалпы алғ анда, атау «Невис кө лінің тауы» деген мағ ына береді.

Британ аралдары деген атпен Еуропадағ ы Солтү стік Тең із бен Атлант мұ хиты аралығ ында жатқ ан аралдар тобын атайды. Мұ нда Ұ лыбритания жә не Ирландия мемлекеттері орналасқ ан. Аралдардың атауына осы аумақ ты ерте замандарда қ оныстанғ ан ежелгі кельттік бритт немесе бриттон тайпаларының аты негіз болғ ан. Бұ л атауды тұ ң ғ ыш рет біздің заманымызғ а дейінгі 350—320 жылдарда осы аралдарда болғ ан Массилиялық (қ азіргі Марсель) Пифей қ олданғ ан.

Гвадалквивир ө зені Атлант мұ хитына қ ұ яды, ұ зындығ ы (657 км) жө нінен Испанияда 5-ші орын алады. Ежелгі Римде бұ л ө зен ибер тіліндегі Бетис атауымен белгілі болғ ан. Арабтардың Пиреней тү бегіне келуі кө птеген арабша топонимдердің пайда болуына себепші болғ ан. Арабтар бұ л ө зенді Уади-ә л-Кевир («ү лкен ө зен») деп атағ ан. Уақ ыт ө те келе жә не атауды транскрипциялаудың нә тижесінде бастапқ ы гидроним бұ рмаланып, испан тілінде Гуадалькивир нұ сқ асына айналды. Орыс жә не қ азақ тілдерінде бұ л атау Гвадалквивир тү рінде айтылып, жазылады.

Рейн ө зені Швейцария, Лихтенштейн, Австрия, Франция, Германия, Нидерланд аумақ тары арқ ылы ағ ып ө тіп, Солтү стік тең ізге қ ұ яды. Бұ л атауды тұ ң ғ ыш рет Rhenus нұ сқ асында біздің заманымызғ а дейінгі IV Массилиялық (қ азіргі Марсель) оқ ымысты Пифей қ олданғ ан. Гидронимнің этимологиясын кельт тілдеріндегі «ағ ын су, ө зен» мағ ынасын беретін renos, rhenus терминімен байланыстырады. Қ азіргі кезде немістер бұ л ө зенді Rhein, француздар Rhin, голландиялық тар Rijn нұ сқ асында қ олданады.

Рона ө зені Жерорта тең ізінің Лион шығ анағ ына қ ұ яды, Швейцария жә не Франция аумақ тары арқ ылы ағ ып ө теді. Ежелгі Римде бұ л ө зенді Роданус деп атағ ан, атаудың этимологиясын ро («жылдам») деген кельт сө зімен байланыстырады. Бұ л атау ағ ысы баяу Сона («баяу») ө зенімен салыстыру негізінде қ ойылғ ан деген болжам бар.

Шпицберген топаралы Солтү стік Мұ зды мұ хиттың батыс бө лігінде орналасқ ан, Норвегия аумағ ына енеді. Бұ л аралдар тобын 1596 жылы голландиялық тең ізші В. Баренц картағ а тү сіріп, оғ ан Шпицберген (Spitzbergen) деген атау берген. Топарал атауы голланд тіліндегі spitz («ү шкір») жә не bergen («таулар») сө здерінен қ ұ ралғ ан. Тең ізші бұ л атауды осы аумақ қ а тә н ү шкір шың дарғ а қ арап қ ойғ ан. Норвегияда топаралды Свальбард деп атайды.

Эбро ө зені Жерорта тең ізіне қ ұ яды, Испания аумағ ы аоқ ылы ағ ып ө теді. Ежелгі римдіктер бұ л ө зенді Ибер деп атағ ан, қ азіргі испан тілінде ө зен атауы Ебро. Испаниядағ ы кө не ибериялық васкон тайпасының ұ рпақ тары болып табылатын басктер тілінде ebr «ө зен» дегенді білдіреді. Сонымен, бұ л гидроним географиялық терминнен ғ ана тұ ратын, ежелгі атаулардың бірі болып табылады.

Эйвон. Ұ лыбританияда Эйвон деп аталатын 6 ө зен бар: 2 Эйвон, Эйвон (Бристоль), Севернның саласы Эйвон, Лоуер Эйвон, Солсбери Эйвон. Великобритания. Ағ ылшын тілінде ө зен атауы Avon деп жазылады, атаудың негізінде кельт тілдеріндегі «ө зен» термині жатыр.

Эльба (Лаба) ө зені Солтү стік тең ізге қ ұ яды, Чехия жә не Германия аумақ тары арқ ылы ағ ып ө теді. Бұ л ө зен ежелгі римдік жазбаларда Albis деген атаумен берілген, VIII— IX ғ асырлардағ ы ең бектерде ө зеннің Alba, Albia деген атаулары келтірілген. Германдық Альба атауынан қ азіргі неміс тіліндегі Elbe, славяндық Olba жә не чех тіліндегі La be нұ сқ алары пайда болғ ан. Атаудың этимологиясын ү ндіеуропалық albh («ақ, таза») сө зімен байланыстырады.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 9 10 Следующая ⇒