Елдер мен қалалардың атаулары.

Елдер мен қ алалардың атаулары.

Африка мемлекеттері.

Алжир қ аласы Х ғ асырда жағ алау маң ындағ ы тө рт аралда бой кө терген. Ө зінің географиялық орнына байланысты қ ала Эль-Джезаир (арабша «аралдар») деп аталғ ан. Бірақ ХІ ғ асырдың ө зінде қ ала қ ұ рылысы материкке кө шкен. Қ азіргі кезде қ ала жағ алау бойымен 15 км-ге созылып орналасқ ан. Бірақ қ ала мен ел атауы Алжир кү йінде сақ талғ ан.

Александрия қ аласы Жерорта тең ізінде орналасқ ан, ә кімшілік жағ ынан Египет аумағ ына енеді. Қ аланың іргетасы біздің заманымызғ а дейінгі 332-331 жылдары шағ ын балық шылар елді мекенінің орнында қ аланғ ан. Қ аланың пайда болуы Александр Македонскиймен байланысты, сондық тан қ алағ а оның есімі берілген. Қ азіргі кезде қ аланың арабша атауы Ә л-Искандерия деп аталады.

Абуджа қ аласының негізін 1828 жылы Хауса ә улетінің Зария мемлекетінің билеушілерінің бірі Ә бу Джа қ алағ ан. Бастапқ ыда бұ л бекініс тү ріндегі тұ рақ болатын, кейіннен оның негізін салғ ан Ә бу Джа есімімен аталатын Абуджа қ аласы пайда болды. 1975 жылы Нигерия астанасы осы қ алағ а кө шірілді.

Ангола (ресми атауы Ангола Халық Республикасы) Африканың батысында орналасқ ан. Қ азіргі атауы XV-XVII ғ асырларда оның орнында болғ ан Ндонга деген мемлекеттің билеушісінің титулы болып табылатын нгола сө зінен келіп шық қ ан. XVI ғ асырда бұ л аумақ ты отарлағ ан португалдар Нгола атауын Анголағ а айналдырғ ан.

Ангола астанасы Луанда қ аласының негізін 1575 жылы португалдық отарлаушылар қ алағ ан. Оларды бастап барғ ан ә йгілі португал саяхатшысы Бартоломеу Диаштың немересі Паулу Диаш де Новаиш болатын. Ол қ алағ а осы маң дағ ы Луанда деген жердің атауын пайдаланып, Сан-Паулу-ди-Луанда атауын берді. Жергілікті тайпалардың тілінде луанда сө зі «салық, тө лем» дегенді білдіреді. Ө йткені ерте кезден ХХ ғ асырдың басына дейін тө лем қ ұ ралы ретінде пайдаланылғ ан каури бақ алшағ ы осы маң да жиналатын. Луанда 1975 жылы тә уелсіз Ангола мемлекетінің астанасы болып жарияланды.

Бенин 1975 жылғ а дейін Дагомея деп аталды. Бенин атауы екі тү рлі себпке байланысты таң далып алынды: біріншіден жағ алаудағ ы шығ анақ осылай аталатын, екіншіден Нигер ө зенінің тө менгі ағ ысында бини жә не йоруба халық тары қ ұ рғ ан Бенин империясы 1440-1897 жылдары Африкадағ ы ең кү шті мемлекеттердің бірі болғ ан. Бениннің астанасы да Бенин деп аталғ ан, ол 1170 жылдан бері Убини деген атаумен белгілі болғ ан. Кейіннен бұ л атауды португалдар бұ рмалап, Бенинге айналдырғ ан. Атау йоруба тіліндегі Ile-ibinu («соғ ыстар елі») деген сө зден шық қ ан. Мұ ндай атау йоруба халқ ының кө ршілес тайпалармен ұ дайы соғ ысуына байланысты қ ойылғ ан. Бенинге дейін осы аумақ та Дагомея деп аталғ ан ежелгі корольдік болғ ан, оның атауының этимологиясы беймә лім.

Ботсвана Оң тү стік Африкада орналасқ ан, мемлекет тә уелсіздігін 1966 жылы алғ ан. Мемлекет атауы «тсвана елі» дегенді білдіреді. Отарлық кезең де бұ л аумақ та Ұ лыбританияның Бечуаналенд («бечуандар елі») атанғ ан отары болғ ан. Бечуан тсвана халқ ының ескірген атауы болып табылады.

Гамбия (ресми атауы Гамбия Республикасы) Африканың батыс бө лігінде орналасқ ан. Мемлекет аумағ ы Гамбия ө зені бойымен жің ішке жолақ тү рінде 350 км-ге созылып жатыр. Республика атауы осы Гамбия ө зенімен байланысты қ ойылғ ан. Гамбия ө зенінің атауы тұ ң ғ ыш рет 1455-1456 жылдары Галбия нұ сқ асында еуропалық карталарда пайда болғ ан. Жалпы алғ анда, ө зен атауы жергілікті тілдерде «ө зен» дегенді білдіреді деген пікір бар

Банджул (Банжул) қ аласы Гамбия астанасы болып табылады. Оның негізін 1816 жылы Банджул елді мекенінің орнында ағ ылшындар қ алағ ан. Бұ л жергілікті тұ рғ ындардың португалдар қ ойғ ан сұ рақ қ а берген жауабы болатын. Бастапқ ыда ә скери бекініс тү рінде болғ ан қ алашық қ а ағ ылшындар 1812-1827 жылдары отарлардың министрі болғ ан Генри Батерстің қ ұ рметіне Батерст атауын берген. 1973 жылы қ алағ а ө зінің тарихи атауы Банджул қ айтарылды. Бұ л атауды алғ аш рет XV ғ асырда португалдар тіркеген, оның мағ ынасы жергілікті тілде «алаша тоқ ып жатырмыз» дегенді білдірген.

Гана мемлекеті Батыс Африкада орналасқ ан. Бұ рын ағ ылшын отары болғ ан кезде Алтын жағ алау атанғ ан. 1957 жылы тә уелсіздігін жариялағ аннан соң, IV-XIII ғ асырлардағ ы ежелгі Гана атауын қ айта алғ ан. Бұ л кө не мемлекетті билеушілердің бірінің титулы гана («ә скербасы») болғ ан. Сондық тан бұ л атауды бірінші осы мемлекеттің астанасы алғ ан, кейіннен мемлекетке осы атау берілген.

Гананың қ азіргі астанасы Аккра қ аласы XVI ғ асырда бекініс ретінде негізі қ аланғ ан. Бұ л атау жергілікті нкран тайпасының еуропалық тар бұ рмалағ ан атауы болуы мү мкін. Ал этноним «қ ара қ ұ мырсқ а» деп аударылады, ө йткені бұ л жә ндік тайпаның тотемі болып табылады.

Гвинея (ресми атауы Гвинея Республикасы) Батыс Африкада орналасқ ан. Мемлекет атауы Африкадағ ы ірі географиялық облыстың атауына байланысты шық қ ан. XIV ғ асырдағ ы еуропалық карталарда бұ л атау Ginya, aл XV ғ асырдан бастап Guinea нұ сқ асында берілген. Зерттеушілердің пікірі бойынша, бұ л атау берберлердің игуавен («мылқ ау») деген сө зінің бұ рмалануынан пайда болғ ан. Берберлер ө здерінен оң тү стікке қ арай қ оныстанғ ан қ ара нә сілді тайпаларды осылай атағ ан.

Гвинея Республикасының астанасы Конакри қ аласы 1885 жылы аралда орналасқ ан Конакри деген шағ ын елді мекеннің орнында пайда болғ ан. Бұ л атау «судың ар жағ ы» деген мағ ына береді. Атаудың мағ ынасына қ арап, Бұ л атауды материк тұ рғ ындары қ ойғ ан деуге негіз бар.

Замбия мемлекетінің атауы Замбези ө зеніне байланысты қ ойылғ ан. Отарлау кезең інде бұ л аумақ Солтү стік Родезия деп аталғ ан. Бұ л атау белгілі саяси қ айраткер, кә сіпкер жә не Оң тү стік Африкада алмас ө ндірісінің негізін салғ ан Сесил Роудстың (1853-1902) қ ұ рметіне қ ойылғ ан болатын. 1964 жылы тә уелсіздігін жариялағ ан мемлекет Замбия атауын алды.

Зимбабве мемлекетінің атауы нағ ыз африкалық болып табылады. Бұ л атау 1980 жылы қ абылданғ ан, шона тілінен аударғ анда «билеушінің ү йі» деген мағ ына береді. XV-XVIII жылдары ө те дамығ ан Зимбабве империясы болғ ан, оның астанасы болғ ан Ұ лы Зимбабве қ аласы тастан салынғ ан сә улет туындыларымен ерекшеленген. Ұ лы Зимбабвенің тас мұ наралары осы кезге дейін сақ талып қ алғ ан жә не дә л сол ғ асырлардағ ы еуропалық қ амалдар ү лгілерінен бір де кем тү спейді.

Кения мемлекетінің атауы Шығ ыс Африкада орналасқ ан Кения тауымен байланысты қ ойылғ ан. Кения тауы осы елдің орталық бө лігінде орналасқ ан жә не мұ ндағ ы ең биік нү кте (5199 м) болып табылады. Тау атауы жергілікті тілдердің бірінде «ақ тау» дегенді білдіреді. Оронимдегі анық тауыш тау басында мә ң гі қ арлар бар екендігін білдіреді.

Кения мемлекетінің астанасы Найроби қ аласы 1899 жылы теміржол салу барысында негізі қ аланғ ан шағ ын елді мекен орнында бой кө терді. Бұ л атау суахили тілінде «батпақ » деген мағ ына берсе, масаи тілінде «суық су» дегенді білдіреді.

Кoнго (Конго Республикасы) Орталық Африкада орналасқ ан. Мемлекет атауы ө зенге байланысты қ ойылғ ан: бұ л аумақ Африкадағ ы ең мол сулы Конго ө зенінің тө менгі ағ ысында, оң жақ жағ асында орналасқ ан. Мемлекет тұ рғ ындарының басым кө пшілігін конго (баконго) деп аталатын этнос қ ұ райды.

Конго астанасы Браззавиль қ аласының негізін ә скери бекініс ретінде 1880 жылы француз тең із офицері Саворньян де Бразза салғ ан. Уақ ыт ө те келе осында бой кө терген қ ала оның іргетасын қ алағ ан адамның есімімен Браззавиль (француз тілінде виль – «қ ала») деп аталып кетті.

Лесото Корольдігі Оң тү стік Африкада орналасқ ан. Отарлық кезең де бұ л аумақ британдық Басутоленд Протектораты қ ұ рамында болғ ан. Бұ л атау жергілікті басуто этнонимі мен ағ ылшынша «ел» сө зінің қ осылуынан пайда болғ ан. 1966 жылы тә уелсіздігін жариялағ аннан кейін мемлекет ө з атауы ретінде Лесотоны таң дап алды. Бұ л атау осы аумақ та тұ ратын сото (суто) халқ ының этнонимінің негізінде қ алыптасқ ан.

Лесото астанасы Масеру қ аласы 1869 жылы сото халқ ының кө семі I Мошвешве салдырғ ан елді мекен орнында пайда болғ ан. Қ ала атауы жергілікті халық тың тілінде «қ ызыл қ ұ мтастар мекені» деген мағ ына береді.

Либерия Республикасы Батыс Африкада орналасқ ан. 1822 жылы АҚ Ш азаттық алғ ан америкалық қ ұ лдарды қ оныстандыру ү шін сатып алғ ан аумақ та пайда болды. Бұ л аумақ қ а Либерия (латынша либер «азаттық » деген сө з) атауы қ ойылды. 1847 жылы ө з тә уелсіздігін жариялағ ан мемлекет осы атауды ө зінде қ алдырды.

Либерияның астанасы Монровия қ аласы 1822 жылы Америкадан кө шіріліп ә келінген қ ұ лдардың тұ рағ ы ретінде пайда болды. Елді мекен 1817-1825 жылдары АҚ Ш президенті болғ ан Джеймс Монро қ ұ рметіне Монровия атауын алды. Бұ л еркіндік алғ ан қ ұ лдарды Африкағ а қ оныстандыру ісін бастағ ан мемлекет қ айраткеріне қ ойылғ ан ең ү лкен ескерткіш болатын.

Ливия мемлекеті Солтү стік Африкадағ ы жедел дамып келе жатқ ан мұ сылман елдерінің бірі болып табылады. Ливия атауы Нілден батысқ а қ арай жатқ ан шұ раттарда ө мір сү рген ежелгі либу тайпасының атауынан пайда болғ ан. Бастапқ ыда гректер бұ л атаумен жеке аумақ ты атап, кейіннен бү кіл материкке осыатауды берген. Уақ ыт ө те келе, оның орнын Африка топонимі алмастырып, Ливия атауы ұ мыт болып кеткен. ХХ ғ асырдың басында бұ л атау қ айтадан қ олданысқ а еніп, 1951 жылы осы аумақ та пайда болғ ан тә уелсіз мемлекетке берілді.

Ливия астанасы Триполи Африкадағ ы кө не қ алалардың бірі болып табылады. Қ аланың іргетасын финикиялық тар біздің заманымызғ а дейінгі VII ғ асырда қ алағ ан. Бастапқ ыда қ ала Эя деп аталып, кейіннен ө зі орналасқ ан Триполитания облысының атауын алғ ан. Триполи грек тілінен аударғ анда «ү ш қ ала» деген мағ ына береді.

Мавритания мемлекеті Батыс Африкада орналасқ ан мұ сылман мемлекеттерінің бірі, оның тарихи атауы кө не замандардан бастау алады. Біздің заманымызғ а дейінгі ІІІ мың жылдық та Солтү стік Африканың батысында Мавретания атанғ ан тарихи аумақ болғ ан. Финикиялық тар қ ойғ ан бұ л атау «батыс ө лке» деген мағ ына береді, ө йткені олар ү шін бұ л қ иыр батыста жатқ ан аумақ болатын. 1960 жылы тә уелсіздігін алғ ан мемлекет Мавритания Республикасы деген атау алды.

Мавритания астанасы Нуакшот қ аласы 1958 жылы шағ ын елді мекен орнында салына бастағ ан болатын. Бұ л елді мекен берберше Нуакшот («желді жер») деп аталатын. Қ ала атауы осы аумақ тағ ы климат ерекшелігінен хабар береді: мұ хит жағ алауында орналасқ ан қ ала пассаттар белдеміне енеді.

Малави мемлекеті Оң тү стік-Шығ ыс Африкада орналасқ ан. Бұ л аумақ та орта ғ асырларда Малави тайпа одағ ы қ ұ рылып, кө п ұ замай ө зара кикілжің ә серінен ыдырап кеткен. Отарлау кезең інде бұ л аумақ ты еуропалық тар Ньясаленд деп атайтын. 1964 жылы тә уелсіздігін алғ аннан кейін мемлекет тарихи Малави атауын алды. Жергілікті тілде бұ л атау «жанып жатқ ан су» деген мағ ына береді: кү н батқ ан кезде Ньяса кө лінің бетіне тү скен қ ызыл сә уле жанғ ан от тә різді ғ ажайып кө рініс береді.

Танзания Республикасы Шығ ыс Африкада орналасқ ан. бұ л атаудың пайда болуы мемлекет тарихымен байланысты болады: 1964 жылы материктегі Танганьика Республикасы мен аралдық Занзибар Республикаларының бірігуі нә тижесінде пайда болғ ан біртұ тас мемлекетті Танзания деп атау ұ йғ арылғ ан болатын. 1862 жылы Танзания астанасы Дар-эс-Салам қ аласының негізі қ аланғ ан. Қ алағ а берілген Дар-эс-Салам атауы арабшадан аударғ анда «бейбітшілік ү йі» деген мағ ына береді.

Эритрея мемлекеті Қ ызыл тең іздің жағ алауында орналасқ ан. Бұ л тең ізді гректер ұ зақ уақ ыт бойы Эритрей тең ізі (грекше эритрос – «қ ызыл» деген сө з) деп атап келген, кейіннен бұ л атау басқ а тілдерде аударма нұ сқ асы кү йінде пайдаланыла бастады. Тең із атауы оның жағ алауындағ ы Эритрея мемлекетінің (бұ рын Эфиопияның провинциясы болғ ан) атауына берілген.

Эфиопия. Ежелгі гректер эфиоптарды терісінің тү сіне қ арап, айтопи («беттері кү йгендер») деп атағ ан, Эфиопия атауының шығ у тегі де осымен байланысты болғ ан. Эфиопиялық зерттеушілер мемлекет атауын ежелгі Аксум империясының негізін салғ ан Хам патшаның немересі Итиоппис есімімен байланыстырады. Бұ л онша шындық қ а жанасымды емес, ө йткені ерте замандарда онша белгілі емес адамның есімімен ү лкен аумақ ты атау ө те сирек кездесетін.

Ал Эфиопия астанасы Аддис-Абеба қ аласының атауына қ атысты мұ ндай екіжақ ты пікір жоқ. 1887 жылы Эфиопия императоры ө зінің резиденциясын Энтотодан қ азіргі ел астанасы тұ рғ ан жерге кө шірген болатын. Императордың жұ байы бұ л жаң а астананы Аддис-Абеба (жергілікті амхар тілінде «Жаң а гү л» деген сө з) деп атауды ұ сынды. Бұ л атау Эфиопия астанасының сипатына сә йкес келеді, бұ л қ аланы еуропалық зерттеушілер климаттық ерекшеліктеріне қ арай бейнелі тү рде «Мә ң гі кө ктем қ аласы» деп те атайды. 1889 жылдан бастап Аддис-Абеба ресми тү рде астана мә ртебесін алды.

⇐ Предыдущая 6 7 8 9 101112 13 14 15 Следующая ⇒