Теңіз атаулары

Адриат тең ізі Жерорта тең ізінің бө лігі болып табылады, ол Апеннин жә не Балқ ан тү бектері аралығ ында орналасқ ан. Атаудың тү пнұ сқ асы ретінде ежелгі иллириялық adur («су, тең із») термині негізінде қ алыптасқ ан грек атауы Adrias алынады. Дегенмен, гректер Италиядағ ы По ө зені сағ асындағ ы кө не Адрия қ аласы атауына қ арап, тең ізге ат берген деген де жорамал бар. Ежелгі римдік авторларда тең іздің Адрия, mare Hadriaticum деген атаулары кездеседі. Кейде Ион тең ізімен бірге бұ л тең ізді mare Superum, яғ ни «жоғ арғ ы тең із» деп те атағ ан. Бұ ғ ан Тиррен тең ізінің Inferum («тө менгі тең із») атауы да себепші болғ ан. Славян халық тарында тең іздің Ядран, Ядранское море деген атаулары белгілі болғ ан.

Арафур тең ізі Ү нді мұ хитының тең із болып табылады, Аустралия, Жаң а Гвинея жә не Индонезия аралдары аралығ ында орналасқ ан. Тең із атауы альфура этнонимінен пайда болғ ан. XVI ғ асырда Молукк аралдарына келіп жеткен алғ ашқ ы еуропалық тар осындағ ы жергілікті тұ рғ ындарғ а шартты тү рде альфура (alifuru, harafuru – «орман тұ рғ ындары») деген жалпы ат берген болатын. Қ азіргі индонезиялық тар тілінде laut Alfur (Алфур тең ізі) қ алып қ ойғ ан. Ал атаудың ағ ылшынша Arafura Sea деген ө згерген нұ сқ асы басқ а тілдердегі нұ сқ аларғ а негіз болғ ан: орыстарда тең із Арафурское море, ал қ азақ ша нұ сқ асы – Арафур тең ізі.

Баб-ә л-Мандеб бұ ғ азы Ү нді мұ хиты алабына енеді, Қ ызыл жә не Арабия тең іздерін жалғ асырып жатыр. Араб тілінде бұ ғ аз атауы «кө з жасының қ ақ пасы» деген мағ ына береді. Бұ л атау бұ ғ аздан ө туге байланысты навигациялық қ иыншылық тарғ а байланысты қ ойылғ ан болуы мү мкін.

Балтық тең ізі Алғ аш рет тең іздің Balticum mare («Балтық тең ізі») деген атауы 1075 жылы германиялық жылнамада берілген болатын. Бұ л атаудың этимологиясы ә лі толығ ымен нақ тыланбағ ан. Осы тұ рғ ыда екі негізгі пікір бар: біріншісі тең із атауын литва тіліндегі baltas, латыш тіліндегі baits («ақ ») дегенмен байланыстыру, ал екіншісі топонимді латынша balteus («белдеу») сө зі негізінде тү сіндіру болып табылады. Қ азіргі кезде бұ л тең ізді Германияда Ostsee («шығ ыс тең із»), ал Эстонияда Laanemeri («батыс тең із») деп атайды.

Банда тең ізі – Тынық мұ хиттағ ы Индонезия қ ұ рамына енетін аралдар арасындағ ы тең із. Тең із атауы осындағ ы шағ ын аралдар тобының жалпы атауынан келіп шығ ады. Индонезия тілінде аралдардың атауы Pulo Вandan — «қ осылғ ан аралдар» деген мағ ына береді.

Боспор бұ ғ азы Қ ара тең із бен Мә рмә р тең іздерін жалғ астырып жатқ ан Тү ркия аумағ ы болып табылады. Ежелгі грек тілінде Bosporos «мал ө ткелі» (bus – «мал», poros – «ө ткел») деген мағ ына береді. Бұ ғ ан тү сініктеме екі тү рлі болады: бұ ғ аздың жің ішкелігі мал ө туге мү мкіндік береді немесе бұ л бұ ғ аздан ө туге тө лемді малмен берген. Қ азіргі кезде Тү ркияда бұ л бұ ғ аздың Богазичи («ішкі бұ ғ аз»), Истанбул-Богазы («стамбұ л бұ ғ азы»), Карадениз-Богазы («қ ара тең із бұ ғ азы»), Mapмара-Богазы («Мә рмә р тең ізі бұ ғ азы») деген атаулары бар. Кө птеген елдерде бұ ғ аздың латынша Боспор нұ сқ асы таралғ ан, ал еуропалық елдердің бірқ атарында Босфор нұ сқ асы қ олданысқ а енген.

Эресунн (Зунд) бұ ғ азы Скандинавия тү бегі Зеландия аралының аралығ ында орналасқ ан. Дат тілінде бұ ғ аз атауы «аралдық бұ ғ аз» дегенді білдіреді. Сонымен қ атар, бұ ғ аздың шведтер қ ойғ ан Зунд («бұ ғ аз») деген атауы бар.

⇐ Предыдущая 6 7 8 9 10 11 12 131415 Следующая ⇒