(Каримов Мустафа Сафич) 25 страница

— Мин яратып та миң а кү ң ел салмаган хатыннар ү кенү дә н елар. Шуларны юатыгыз. Мин аларны гафу итеп китә м. Шуны ә йтеп юатыгыз. Еламасыннар.

— Юатырбыз, агай, юатырбыз, — дип ихлас сү з бирдек.

— Рә хмә т... Янә... Миң а кү ң ел салып та миң кү з салмаган хатыннар, мә хрү м калудан ә рнеп, елар. Шу- ларны юатыгыз. Ул чактагы бә гырьсезлегем ө чен хә зер ү зем ү кенеп бетә алмый елап китә м. Шуны ә йтеп юатыгыз. Еламасыннар.

— Юатырбыз, агай, валлаһ и, юатырбыз, — дип ант иттек.

— Рә хмә т, узаманнар. Мин ышанып китә м...

Насыйп бердә нбер чә нчә бармагы белә н маң гаен уып алды. Нә рсә дер ә йтмә кче, ахры. Ә йтте шул:

— Ә ө ченчелә ренә ни диик?

— Нинди ө ченчелә ре?

— Ү зең сө елеп сө йгә ннә ренә.

— Ә -ә -ә, адарынамы? Аларын тыймагыз. Еласыннар. Еларга тиеш алар. Ә че яшьлә ре хә лә л. — Талип тагы кү злә рен йомды да тиз ү к ачты. Бу юлы ул кү злә рдә н иксез-чиксез хә срә т бө ркелә иде, — Гомеремдә кү п хыялландым, кү п арттырдым, туганнар, гү р авызы тө бендә алдаша алмыйм: андыйлары булмады. Миң а сө елеп сө яргә язмады...

Насыйпның урынсыз соравы Талип хыялы корган пыяла сарайны челпә рә мә китергә ндә й итте. Колакка хә тта пыяла чың лавы килеп бә релде: чың -ң -ң...

Бик озак эндә шми утырдык. Талип та, кү злә рен тү шә мгә тө бә п, тыныч кына ятты. Арада ө лкә небез Вә лет- дин ө зелгә н сү зне тагы ялгады:

-— Иртә рә к кузгаласың, Талип агай, иртә рә к... Дим аша салыначак яң а таш кү перне кү рми китә сең.

— Кү пер? — Чирле аз гына башын кү тә ргә ндә й итте. Вә летдин тегенең нечкә җ иреннә н элә ктерде, йомры Талип ничә мә еллар инде Дим аша кү пер салу турында хыяллана, җ ыелыш саен бу хакта, халыкны ө ндә п, оран ташлый.

— Кем сала?

— Хө кү мә т. Шушы кө ннә рдә генә карары чыкты, — дип имансыз алдашты Вә летдин. — Ел ә йлә нә сенә тө зеп бетерергә диелгә н. Боз кискечлә ре корычтан эшлә нә чә к. Синең ниятең, синең телә гең иде бит ул кү пер. Телә гең не хө кү мә т, кабул кылып, тормышка ашыра, ә син, ө р-яң а дагалы итеклә рең не киеп, ө р-яң а кү пердә н беренче булып ү тү урынына, чокырга посмакчысың. Яхшы тү гел, Талип агай. Ул кү пердә н юл башлап Каешлы Казна Исхак ү тсенмени инде болай булгач. Каян килгә н Исхакка ул почет?

— Исхакка, почет тагы... Мендә рне аркага кыстыр ә ле. — Мин мендә рен кыстырдым, ул кү тә релебрә к ятты. — Боз кискечкә, ә йтегез, корыч ә рә м итмә сеннә р. Башсызлык булыр. Бетоннан гына ясасыннар. Корычның илдә бү тә н хаҗ ә те кү п.

— Ә йтербез.

— Исхак диген, ә? Менә кемнә ргә кала бит дө нья...

— Калдыргач, кала шул, —дип аяусыз раслап куйды Вә летдин.

— Кү пере кү пер инде, — дип мин дә сү згә кушылдым, — Талип агайның таш кү пердә н дә, чуен кү пердә н дә ү ткә не бардыр. Анысына дө нья кү ргә н кеше шаккатмас ә ллә ни. Ә нә, электр баганалары Казангол ү ренә менеп җ иткә н, менә -менә авылга килеп керә чә клә р. Ө ендә гө лт итеп кояш балкыганын кү рми китә Талип агай, шунысы ү кенечкә кала...

— Беренче лампа, ә лбә ттә, закон буенча да, йола буенча да шушы ө йдә кабынырга тиеш. Менә монда шарның ү гез куыгы зурлыгын асарбыз, тегендә бә лә - кә йрә ге... — дип Вә летдин лампочкаларга тү шә мнә н урын да билгелә де.

— Ө скә рә к кү тә р мендә рне! — Бу юлы Насыйп булышты. Авыру сө ялеп утырды, — электр — могҗ иза ул. Мин чыра яктысында кү з ачкан бә ндә мен. Электр илаһ и ут ул... Агачларын Казангол сыртында, ә йе, кү рдем» ә җ имешлә ре менә тә теми кала...

— Калдыргач, кала инде...

— Нишлә п ә ле син бө тенесен дә «кала... кала... кала... » — дип, каркылдап торасың, Вә летдин?

— Мин ни, синең сү зең не генә җ ө плим.

— Синең җ ө плә п торуың ә ллә минем эчемә сары май булып ята дисең ме? —Талипның йө зенә тир бә реп чыкты. Ул тирә н итеп сулыш алды. Вә летдин дә кө рсенеп куйды:

— Бер карасаң, кү пере дә, электры да пү чтә к. Җ ансыз нә рсә алар. Ә нә бер җ ан иясе моң аеп ялгыз яши, ялгыз торып кала. Шуны уйласаң, эчлә р ө зелерлек.

— Кемне ә йтмә кчесең? —Талип текә леп ү к карады.

— Кем булсын, Акйолдыз инде.

— Югары ү релә сең, энем, — дип теге кырт кисте. — Кө леп сө йлә сә ң, кө лке тү гел, чынлап сө йлә сә ң, лө гатькә сыймый. Акйолдыз — иман ул. Иман хө рмә т ителергә тиеш.

Ә йе, Вә летдин бу юлы шаштырыбрак җ ибә рде. Мин аң а ярдә мгә ашыктым.

— Акйолдыз җ иң гинең кү рер кү згә бнк кү ркә м, бик җ егә рле тол апасы да бар икә н. Ике бө ртек кү з яше кебек, сең елесе белә н охшашканнар, ди. Дө нья кө тә ргә Дим ү реннә н безгә кү чеп килгә н икә н, —дип Кече инә емнә н ишеткә н хә бә рне салдым.

— Шулай ук охшашканнар диме?

— Суйган да каплаган, ди!

— Акйолдыз тырнагына тырнагы гына охшаса да, фә рештә затыннан булыр. Исеме ничек?

— Аййолдыз, — дип шаштырдым мин, уйлап тор- мастан.

— Исемен арттырыбрак җ ибә ргә ннә р икә н җ ибә рү ен. Хә ер, анысын ү зе кушмаган инде. Дө ресен генә ә йткә ндә, Акйолдызга гомер буе сокланып туялмадым. Кү рә се иде, апасы ниндирә к икә н...

— Кү рми ни, кү рә без аны. Менә юнә еп аякка бас та...

— У-уф-ф! Юнә еп булмас инде.

— Бу зарың ны җ ил алсын, Талип агай. Монавы сабан туйлары алдыннан адә м чир хакында уйлармы? — дип, Вә летдин бө тенлә й икенче якка суктырырга кереште. — Ә ле мә йдан селкетеп биер кө нең алда. Менә син тү гә рә к уртасында, бер иелеп, бер чү геп, бер илереп, бер шымып, зыр ә йлә нә сең. Халык, гө ж килеп тамаша кыла, чә бекә й итә, кә пә ч чө я. Акйолдызлар, Аййолдызлар һ ә м башка йолдызлар, сокланып, хә йран калып, кү з ата сиң а. Син аның саен купшырак, аның саен дә ртлерә к, аның саен ө здереп басасың. Шундый ө здерә сең — их-ма! Ү зең ү к, чыдамый, такмак ә йтеп җ ибә рә сең:

Менгә н аты кире икә н, һ ай, кә рамә т ир икә н, — Тө шеп китсә, мә йданның Билен сыгып биер икә н... һ айт! һ айт! һ айт!

Талип калкынып куйды. Ул, чынлап та, авылның хә тә р такмакчысы, дан биючесе. Аң а торыр бү тә н адә м юк. Яшь чагында да шулай булган, ә ле дә ал бирми.

Вә летдин һ аман ү з ә ң гә мә сен дә вам итте:

— Хатын-кыз зарыгып, моң аеп кө тә: «Миң а килеп басса иде», «Мине чакырса иде» дип, тилмерә. Ә син кемгә килеп басарың ны алдан ук тө бә п куйгансың, һ ә м тыпырдатып килеп тә басасың. Нә къ ү зенә...

— Килен! —дип ярыйсы гына кычкырып чакырды Талип. Алгы ө йдә ге килен шунда ук йө гереп керде.

— Нә рсә, каенатам? — диде, борчылып.

— Кунакларның, килен, нә гызьлә ре, асыллары килгә н. Ә че балың ны мул гына сосып чыгар.

Килене уң ган икә н. «Ә » дигә нче ө стә л ө стенә зур яшел кә стрү л килеп утырды. Аның читен эчкә баткан уҗ ау ^{^[X]} сабы тешлә п тора. Бизә кле савытлар тезелде. Вә летдин дү рт тустаганга да, уҗ ау белә н сосып, бал коеп чыкты.

— Сабан туйлары шә рә фенә алайса, — диде аякчыбыз. Бер савытны хуҗ асына сузды. Хуҗ а савытны алырга омтылды да кире дү нде:

— Җ ыелмас ризыкка кул тидерү хә рам, — диде. — Ә йдә гез, рә хим итегез.

Баллары эчә ргә җ иң ел булса да, куә тле иде. Беренче тустаган ук тамырларга йө герде. Икенчесе белә н ө ченчесе йө рә кне җ илкендерде. Без эчкә нне Талип, хозурланып, карап утыра, ара-тирә кысташтыргалап та җ ибә рә. Без инде бу ө йгә нигә килгә небезне дә онытып барабыз. Дү ртенче тустаган кү ң елгә моң китерде. Вә летдин, тың кышлыгын фашлый тө шеп, танау эченнә н җ ырлап җ ибә рде.

Ү скә н чакта бергә ү стек, Тал тамырлары кебек...

Ярты юлда аң а Насыйп иярде.

Ү скә ч кенә аерылыштык, Кош балалары кебек.

Мин җ ырламыйм. Кө ем юк. Тың лап кына утырам. Савытлар бер кү тә релде, бер тө ште. Җ ыр инде бө тенлә й бә йдә н ычкынды. Ачык тә рә зә дә н чыгып, илгә таралды. Тың кыш булса да, Вә летдин моң лы ул. Җ ырлары да кү ң ел арбаткыч — бигрә к тә озын кө йгә җ ырлаганда.

Ө ннә ремдә кү реп туя алмыйм, Тө шлә ремә керче, җ анашым...

— Их, мандолина булса! — дип, мандолина чиерткә н хә рә кә т ясады Насыйп. — Ү зем уйнап, ү зем биер идем...

Ул юк бармаклары белә н юк мандолинаның кылларын тибрә теп алды. Мин дертлә п киттем. Элек аның уйнаганын кү ргә нем булмады, ә мма теге баеп кайткан •елны бик матур мандолинасы бар иде. Насыйп берничә тапкыр биергә омтылып карады, Вә летдин аң а ирек бирмә де, җ иң еннә н тартып туктатты. Ни дисә ң дә без бер аягы белә н гү рдә торган кеше белә н хушлашырга килгә нбез. Ә дә п кирә к.

Ө ченче кә стрү лне башлаганда, Талип инде ө р, -яң а соры пима кигә н аякларын караватыннан сә лендереп утыра иде. Ә ң гә мә бу чак сугыш хә ллә ре, фронт маҗ аралары, безнең солдатның тапкырлыгы, германның юнь- сезлеге турында бара иде. Талип ү зе дә беренче герман сугышында байтак мылтык шартлаткан, байтак чолгау туздырган кеше. Аның гү ә рдин булып йө ргә нен бө т& н галә м белә. Ә ле дә анда гү ә рдинлек дә рте, гү ә р- динлек дә рманы кабынып китте:

— Юк, Вә летдин, германны сү з белә н бетереп ташлама син. Ул юлә р тү гел, без башлырак. Ул кө чсез тү гел, без гайрә тле. Син германны чү пкә чыгарма, Вә летдин! Мин шуны җ иң еп гү ә рдин булганмын! Син дә гү ә рдин, бу да гү ә рдин, ә нә Насыйп та гү ә рдин. Куян аулап кем батырга чыккан? Аю еккан — шул батыр!

— Гвардия, алга! —Насыйп, чә нчә бармаклы кулын югары чө еп, оран ташлады.

Моннан соң ә ң гә мә нең рә те китте. Без ө чебез дә, аягү рә басып, кочаклаштык. Аннан ары нә рсә лә р булганы— тө штә кебек кенә. Тегелә р, Талип каршысына басып җ ырлаган соң гы җ ырның яртысын шулай да хә терлим.

Ә җ ә лгә дару бар икә н, Мә хә ббә ткә бар микә н?

Янә шунысы исемдә. Без чыгып киткә ндә, Талип кычкырып калды:

— һ ай фартауай да егетлә р икә нсез! Сезнең белә н бер утырулары бер гомер!!

Без чыкканда, Талип ө е турында урамда халык гө ж

килә иде. Ә ллә кө лә лә р, ә ллә елыйлар — ачык кына, ө зеп кенә ә йтә алмыйм. Торганы белә н бер тамаша! Кә мит!

Талип артыннан куа чыккан кара фә рман ун елдан артык кайдадыр адашып йө рде. Бу арада авылда беренче булып электр утын аның ө ендә Вә летдин ү зе кабызды. Мә йданнарда ул дә ртлә неп биегә ндә халык, ә ү вә лгечә хә йран калып, хуплап торды. Акйолдызның апасы Мә ргубә не (исеме шулай тоныграк булып чыкты) аң а нык кына димлә п карадылар. Кү ң еле ятмады, тырнагы гына да Акйолдызга тартмаган булып чыкты шул. Сө ймә гә нгә сө йкә лмә де ул. Соң гы ызанына кадә р ялгыз атлап килде.

... Ә Дим аша таш кү пер ә ле булса салына. Кемнә рнең дер уенда, ө метендә, телендә салына ул. Ансыз дө нья бармый...

Безне ((мә ң гелә штерә лә р))

Каладан килгә н ү тә елгыр фотограф Кече инә ем белә н икебезне авыл читендә ге иң калку җ ирдә зур яссы таш ө стенә китереп утыртты: «Ү зегезнең даныгызга авылыгызның кү ркә м кү ренешлә рен кушып, илгә чә чә чә кбез. Кайсы гына якка карама — хозурлык. Мә ң гелә штерү не ү зе сорап тора. Тө сле фото уйлап чыгарган адә мгә рә хмә тлә р яусын. Шушы матурлыкны чү мереп кенә ала бит ул — тө сле фото... »—дип арлы- бирле сугылды.

Без бу якны Тау арты дип йө ртә без. Тау артының биек тү бә сенә менеп бас та башың ны борып кына бер байкай чык, җ иһ анның дү рт тарафы синең аяк астың да булачак. Шуң а кү рә безнең авылныкылар, бишектә н тө шеп тә пи баскач та, Җ ир шарының зурлыгын ү з кү злә ре белә н кү реп ү сә. Уң га баксаң, елтырап яткан Димне, су аръягындагы зә ң гә р ү рлә рне кү рә сең, чак кына борылсаң, Ар басулары җ ә елеп китә, тегендә рә к Сайран авылының ә рә мә леге калкып чыга. Башың ны сулгарак каерсаң, Бә рсү ә н буйлары, Айгалыш урманнары сине чакыра башлый. Кинә т артка ә йлә ндең ме — ап-ак тау башында ап-ак кала — Уфа балкый. Мин кояшлы кө нне ә йтә м. Болытлы кө ндә дө ньяның чырае кача, тыны кысыла. Ул синнә н ятсынгансыман кү ренә. Ә аяз кө нне ү зе, атылып, кочагың а килеп керә. Ә йткә немчә, галә мнең Келә штә н башланып Келә штә бетү ен без кү реп ү сә без, кү реп ү лә без.

Җ ә й яң а башлана гына. Ә ле аяз кө нне монар каплап тоныкландырмый. Җ ирнең яшеллеге — тик яшел генә, кү кнең зә ң гә рлеге — тик зә ң гә р генә.

— Сез утырыгыз, сө йлә шегез, хә терлә гез, уйланыгыз, — диде фотограф. — Мин ү з эшемне эшлә рмен. Миң а игътибар итмә гез.

Итмә ссең игътибар, ә йтерсең, ул чебен. Чебенгә дә игътибар итми булмый. Ә Кече инә ем, чынлап та, безнең тирә дә ө тә лә неп йө ргә н кешене шә йлә ми дә шикелле. Кыя башына кунган ана бө ркет тө сле, ү зенең туксан еллык гомере тү бә сендә тыныч утырып тора. Башын җ ай гына борып, туган туфрагының тө бә клә рен, юлларын, чокырларын, урманнарын, кырларын барлый. һ ә ммә се дә тө гә л, һ ә ммә се дә ү з урынында булуга ул риза. Димә к, дө ньяны миң а бө тен кө е калдыра. Ул минем аркамнан кагып куя. Бу инде: «Шуларның һ ә ммә сен дә сиң а ышанып тапшырам», — дигә н сү з була. Эш кушканда, йомыш йө клә ткә ндә, ул гомер бакый шулай аркамнан кага торган булды. Моны ул Олы инә емнә н отып алган иде. Эле-е-ек без ө чә ү чакта — Олы инә ем ә -ә -нә теге таш койма эченә кү чеп китмә с борын мин җ анымны ө лешлә ргә бү лгә лә ми идем. Ә теге ак җ иргә кара кар яуган кө ндә җ аным, шартлап, уртага ярылды. Кү п заманнар ү ткә ч кенә яң адан ялганды, ә мма җ ө й калды. Мин бары Кече инә - емнең генә улы булып китә алмадым. Моны ул сизсә дә, сизмә мешкә салышты. Киресенчә, минем кү ң елемне кү рер ө чен, җ ае чыккан саен, Олы инә емне олылап телгә ала. Ө ч-дү рт ел тышында гына ә ле миң а шундый зур сү з ә йтте: «Шушы яшемә җ итеп, синең Олы инә ең - нә н дә шә фкатьлерә к, акыллырак кеше кү рмә дем. Нә рсә эшлә п ә тиең аны тиң сенмә гә ндер инде? Ә гә р аның мондый ук икә нен алдан белгә н булсам, ә тиең ә чыгар башым юк иде. Бер уйласаң, бә лкем, мин дә аң а тө с бирмә гә нмендер... » Кече инә емнең бу сү злә ре миң а шушы китапны яза башларга хокук бирде. Димә к, кө ндә ше турындагы минем яхшы сү злә рем аны рә нҗ етмә ячә к. Яшьрә к чакта ул ифрат гарьчел, ифрат нечкә кү ң елле иде. Кү з яше дә керфек очына гына эленеп тора иде. Кайгысы ишә йгә н саен, сабырлыгы арта барды. Башта Олы инә ем аны бө тенлә йгә ү з урынына калдырып китеп, гамен арттырды, кү п тә ү тми гарьчел Мортаза агаем, урам сугышында тукмалудан манты- мый, вафат булды. Кече инә ем бу кайгыларны авыр да, сабыр да кичерде. Аннан сугыш. Сә лих агаем, Ильяс энем, мин — ө чебез дә яуга киттек. Агаем авыр яралар алып кайтты. Шул яралар аны сугыш басылгач алып та китте. Шушы ук заманда ә тием дө нья куйды. Бу җ еназаларның бө тенесе дә Кече инә емнең бердә нбер йө рә ге аша узды. Ә йе, хә срә тлә р уза торды, ул һ аман ныгый барды.

Кече инә емнең кү з карашы таш зиратка тукталды. Тукталмаслык та тү гел шул. Аның ыру агачы инде дү ртенче буынга сикерде. Ә корыган тамырлар, сынган ботаклар кү пме! Унө ч баланың унысы да ә нә шул таш койма эчендә ге яшел чирә м астында. Бө тенесен дә хә терли китсә ң... Инә ем эндә шми. Мө гаен, хә терлә ү лә ргә бирелгә ндер. Менә, Назияз кү пере ягына ә йлә неп, ияге белә н ымлап куйды:

— Сине мин гел югалтып җ ә фаландым... Беренче, тапкыр, ә ле кул баласы чагында, Кара Якуптан ку- пактам кайтышлый Назияз буенда тө шереп калдырган идем. Мин оеп барганмындыр, ахрысы; кү пер тө бендә чана салулап киткә н дә син юрганың а тө релгә н кө е очып тө шеп калгансың. Юклыгың ны капка тө бенә кң - леп туктагач кына белдек. Атны борып, кире чаптык. Ярый тө н айлы иде. Юлдан ә ллә кайда читтә тә гә рә п ята идең. Уянмагансың да хә тта. Олы инә ең нә н яшердек бу хә лне... Уракка алып барсак, арыш эченә кереп адаштың, печә нгә алып барсак, урман арасына кереп югалдың. Чишмә сабан туенда кә митчелә ргә ияреп юк булдың... Танавың а ис керә башлагач, браматта йө реп олактың, сугышын ә йтмим дә инде — я хә бә рсез зарыктырдың, я ү ле хә бә рең килде... Тө шлә ремдә ә ле булса сине югалтам да котларым очып уянам.

Мин аны юатмыйм. Чө нки моннан соң да, югалмам дип вә гъдә итә алмыйм. Юлларда ә ле дә бит сикә лтә лә р, салулар бар. Берсендә очып тө штең калдың булыр.

Аның теле ачылып киткә ндә, мин бү лдермә скә тырышам. Ү зенә кирә ген ялгар да янә тезә р. Ә йе, ялгап алып китте.

— Ә нә теге тирә н чокырны тө шеп бу якка кү тә релгә ндә, синең ә тиең белә н тә ү тапкыр йө згә -йө з очраштык. Ул чакта мин утыз яшьлек тол хатын идем. Ү зебезнең урам бичә лә ре белә н, тугайда тал кайрысы сыдырып, зур-зур бә йлә м кайры кү тә реп кайтып килә идек. (Ул заман, язга чыксак, бө тен урамыбыз белә н кайры сыдыра идек. Вә ликә й бай бә йлә менә унбиш- егерме тиен бирә. Шуң а ризабыз инде. ) Шушы ү рдә генә кара ат атланган ә тиең җ илдереп куып җ итте. Мин аны былтыр Ильяс мә зиннә рдә урак ө мә сендә кү ргә н идем. Ә мма сү з катышмадык. Ә ле, аз гына уза биреп, атын шып туктатты да илдә булмаган хә тә р тә вә ккә ллек кү рсә тте. Мин, котым очып, курыктым да, сокландым да моң а. Кү пме кеше алдында ят хатынга кө пә -кө ндез ә мер бирде бу:

— Вазифа, арткарак кал ә ле чак кына. Сө йлә шә се:

сү з бар! —дип боерды. Ә мма тавышы ягымлы иде. Мин, каушап, юлдаш бичә лә ремә карадым. Арабызда иң кыю исә плә нгә н Ямал киң ә ш бирде:

— Нигә, кал! Тотып ашамас ә ле.

Мин туктамадым. Иптә шлә ремә иярә бирдем. Ә тиең, таш сын тө сле, кымшанмыйча ат ө стендә утырып калды. Бераз атлагач, минем аякларым тың ламас булды, тыным кысыла башлады, йө рә к тибешем чигә мә сугарга кереште. Алдымдагы ү р текә кыяга ә йлә нде. Бара алмыйм. Кайры бә йлә ме, җ илкә мә басып, мине җ иргә бө гә. Туктадым. Шунда ук тояк тавышы мине куып җ итте.

— Бир, кайрың ны ияр алдына салыйм.

Мин карыштым. «Ү зем... »—дигә н булдым.

— Бир! — янә боерды ул. — Сө йлә шергә кирә к. Син йө к кү тә реп барганда, мин ничек сө йлә шим?

Минем ризалыкны кө теп тормый, иң башымдагы йө гемне иелеп алып, ияр кашына салды. Мондый чая ирне тә ү тапкыр кү рә м, ә мма аның чаялыгы мине кимсетми. Шулай да зиһ енем таралып тө ште. Тик аның чал керә башлаган тү гә рә к сакалын гына шә йлим. Ничә лә рдә бар икә н?

Сү з башламыйча байтак бардык.

— Минем ә ле синең тавышың ны да ишеткә нем юк... Ә кү ң елем кү птә н синдә, — диде ул тыныч кына. — Минем тормышымны, булмышымны белә сең дер. Бер авылда яшибез бит. Ә ле яз. Җ ә й буе уйла. Ризалыкка ишарә ң булса, яучы җ ибә рермен. Бу адымны мин гомер иткә н кешемнең фатихасыннан тыш ясамыйм. Кабатлап ә йтә м, миң а яшь бичә кирә к булган ө чен генә сү з катмыйм. Син кү ң елемә кердең, — ул кө лемсерә п куйды. — Мә хә ббә т дип ә йтсә м, минем яшьтә ге кешегә оят булыр. Кырык тугыздамын мин.

Мин авыз ачып эндә шмә дем. Оялдым да, куандым да. Оялмасам да, ни ә йтер идем соң? Шулай атлы-җ ә яү ле Гө бернатыр урамына килеп кердек.

— йө гең не ә тиең нә р курасына ташлап китә рмен, — диде ул.

— Юк, рә хмә т. Ү земә бир, — дидем. Ул тың лады. Йө гемне янә иң башыма салдым. Иң башымда кайры бә йлә ме тү гел, аккош мамыгы иде. йө гем җ иргә басмый, һ авага кү тә рә. Менә кайсылай билә де кү ң елемне синең ә тиең. Ү зе атының муенын каерып борды да кире артына торып чапты. Кү п тә ү тми, Олы инә ең бик ышанычлы кеше аша миң а фатихасын җ ибә рде...

... Фотограф, ә ле уң га, ә ле сулга чыгып, ә ле каршы- га басып, я иелеп, я чү гә лә п, я җ иргә ятып, шылт та шалт аппаратын шылтлатты. Кече инә ем моны игътибарсыз калдырмады, тә ү дә ү к башындагы яулыгын тө зә тте, кү лмә к итә гендә ге сырларны кулы белә н сыйпап куйды. «Ә тиең мә рхү м белә н бер генә тапкыр да карточкага тө шмә дек. Шуң а ү кенә м», — диде ул ү з-ү зенә. Фотограф вә гъдә сендә торды, безнең сү згә кысылмады. Ә мма байтак йончытты. Аягү рә бастырып та, атлап барган кө е дә тө шерде. Кешенең эше шул булгач, без сукранмадык, кү ндек.

— Җ иребезне зурлавың ө чен рә хмә т, улым, — диде Кече инә ем. Ә Кеше гомере ул... Синең бер шылтлатуың ни, минем туксан ел гомерем ни — барыбер.

Фотограф, җ иребезне, ү зебезне «мә ң гелә штереп» ү з юлына китте. Без Кече инә ем белә н кайчандыр һ ә ркай- сыбыз ү з нә ү бә тендә ялан тә пи йө гергә н тузанлы тар сукмак буйлап Мө кеш чишмә сенә таба атладык. Шушы чишмә нең салкын суын, учыбызга алып, уртлыйсы килде. Сусаудан тү гел, телә ктә н. Шулай икә ү лә п бү тә нчә ә ллә килеп була, ә ллә юк.

Сукмак тузанында имә н яфрагы зурлыгы гына эзлә р калдырып, ике пар ялан тә пи тү бә н таба чишмә ягына йө гергә н. Кү рә сең, бездә н ө лгеррә клә р дә бар икә н...

Ак кар ө стендә кара кү мерлә р

Туксанның естенә чыккан Кече инә ем бер иртә дә ү тә боек кү ренде. Мин хә л-ә хвә л сорашкач, «имин» диде, хә тта елмайган да булды. Лә кин барыбер аның кү ң еле сү рә н иде. Ныклап тө пченә торгач, ә йтеп бирде:

— Бү ген таң да мин еладым, — диде.

— Нигә еладың?

— Болай гына... Картлык исә рлегедер инде.

Анасының кү з яшьлә ренә карата улның битараф калуы мө мкин тү гел; ә гә р ә нисе туксанны узган, ә улы алтмышны куып барган булса, — бигрә к тә.

Мин кайта-кайта сораштым:

— Ә ллә рә нҗ еттелә рме? Ә ллә чирең не яшерә сең ме?

⇐ Предыдущая 17 18 19 20 21 22 23 242526 Следующая ⇒