(Каримов Мустафа Сафич) 23 страница

Иң азактан яң а ө йгә Кече инә ем кереп китте. Ул бик озак торды. Бә лә кә йлә р кө тә -кө тә арып, йоклап китте. Сә лих агаем почмактагы бү кә ндә бө ршә еп утырган. Ул ара-тирә уфылдап куя. Мин торган саен шомлана барам. Эчем ө зелә. Чыдамадым, ишекне шым гына ачып, зур якка кердем. Җ иделе лампа кысыбрак куелган. Шулай да шә йлә п булырлык. Кече инә ем Олы инә емнең караваты янында как идә нгә тубыкланган. Тегесе моның башына кулын салган. Шыбырдап кына нә рсә дер сө йлә шә лә р дә бугай. Менә Кече инә ем мың гыр-мың гыр килә:

— Нихә тле ел инде кө тә чә ккә алган куаныч белә н яши кебекмен. Ара-тирә кинә т дертлә п китә м: имеш, балаларымны да миң а ү течкә генә биргә ннә р. Бер карасаң, монысы дө рес тә — аларны мин тудыра тордым, син канат астың а сыендыра бардың. Сө ендем дә моң а, хә вефлә ндем дә. Балаларым аша мине кабул итү ең ә сө ендем. Хә вефемнең сә бә бен ә йтә алмыйм. Юк, юк... Ә ллә нә рсә буталдым. Ә йтә торганым бү тә н сү з иде. Ә -ә.. менә нә рсә: мин бит тораташ тү гелмен, синең кү ң ел газапларың ның сә бә пчесе икә немне кү птә н аң ладым. Ә рнү лә ремнең чиге булмады. Ә йтә м бит, бө тенесе дә ү течкә — шатлыгы да, бә хете, ө мете дә... Син чирлә п киткә ч, изаларым тагы да артты. — Ул шым гына еларга кереште. — Миң леямал апа! Я языгымны ярлыка, я, кычкырып, ү з телең белә н каһ ә рлә мине... Бурычымны кайтара алмыйм, кодрә темнә н килми.

— И, исә р сабый, бурычың да, языгың да юк синең. Мин бернә рсә дә ү течкә бирмә дем сиң а, һ ә ркемнең бә хете дә, казасы да ү зе белә н. Сине бит мин ү зем яучыладым, онытмаган булсаң. Акылым камил иде.

— Анысы шулай булды. Камил акыл белә н ү зең димлә дең. Ә мма акыл бер, кү ң ел икенче икә н. Мин дә ул чак алдын-артын уйлап тормыйча, синең фатихаң ны кабул кылып, ризалаштым. Баксаң... Кайсысы кү брә к булгандыр — кү ң ел рә хә теме, вө җ дан газабымы? Я ярлыка, я каһ ә рлә, апа. Бу кө е ярамый.

— Языгың юк, — дип кабатлады Олы инә емнең йомшак тавышы. — Ү ткә н газапларымның сә бә пчесе син тү гел, язмыш ү зе — минем язмышым. Ә хә зер минем бер газабым да юк...

— Миң леямал апа, зинһ ар, — дип ялварды Кече инә ем, — зинһ ар, шиклә ремнә н коткар мине. Азат ит...

— Синең чә булсын. Азат итә м. Ә гә р гө наһ ың була калса, аны ү земә алам!.. Сине миң димлә дем... Я бар, анда балалар куркышыр.

Кече инә ем торырга ашыкмады. Мин сиздерми генә кире чыгып киттем.

Тө н уртасында ә тием кайтты. Иртә белә н Сайрандагы апам белә н сунарчы җ изнә м килеп җ итте. Сә лих агаем барып алды аларны. Тирә -як авылдан бү тә н кар- дә ш-ыру җ ыелды. Олы инә ем, һ ә рберсен янына чакырып, хушлашты, ә йтер сү зен ә йтеп, бә хиллә ште. Бу кө н кичкә каршы ул авыраеп-авыраеп калды. Тө нен тагын аруланды. Ә таң атканда китеп барды. Җ ан биргә ндә янында бер ә тием генә булган. Кү рә сең, Олы инә ем ү зе шулай телә гә ндер.

Бу ү лем мине яртылаш ү терде. Тә гә рә п елый да, буылып ү кси дә алмыйм. Каттым да калдым. Ө ч тә ү леккә якын безнең кү з алдында ә җ ә ле белә н шаярып, Олы инә ем безне бу хә лгә кү нектерергә, ихтыярыбызны ныгытырга тырышкандыр, бә лки. Безне кинә т аяктан екмаска телә гә ндер ул. Лә кин хаталанды. Чө нки аның дө нья белә н шулай җ иң ел, тиз бә хиллә шү енә без алдан ышана алмадык. Хә зер дә ышанмыйбыз. Ә нә ул, чә чкә ле яң а кү лмә ген, тә ң кә ле яшел камзулын киеп, ап-ак яулыгын бә йлә п, ятып кына тора. Ул арымаган да, тик кө че генә юк.

Иртә н ү к, талпынып-талпынып, ябалак кар яварга кереште. Кө н буе туктамады. Ә сгать белә н Хә митҗ ан, колхоз араныннан алып, ике ат менеп килде. Алар хә зер авыл буйлап иң куркыныч, иң хә срә тле оранны кычкырып ү тә чә клә р. Ә нә, икесе урамның ике ягына чыгып, Тү бә н очка җ илдереп тә киттелә р.

Йө рә к ярып, алмаш-тилмә ш ике аваз яң гырады.

— Җ еназага барыгыз!

Тө ш ауганда Олы инә емне гү ргә тапшырдык. Аның ө стендә кап-кара йомшак тү бә калкып чыкты. Ә кар һ аман ява да ява. Кара туфрак ө еме инде ак дө ньяның эченә кереп батты. Кабернең эзе дә калмады... Кинә т бө тенесе дә алмашынды. Ә йлә неп-ә йлә неп, кап-кара кар яварга тотынды. Кара мамык бө ртеклә ре берчә җ иргә тартыла, берчә һ авага омтыла, берчә безелдә шә -безел- дә шә, ө ерелеп китә. Җ ир йө зе караң гыга чумды. Тик Олы ннә емнең кабере генә, ап-ак тау булып, кара җ ир ө стендә калкып тора. Кара кар бө ртеклә ре ак тау башына кунмакчы булып килә лә р дә кире очып китә лә р; кунарга кодрә тлә реннә н килми, ниндидер тылсымлы кө ч җ ибә рми аларны, кире куып тора.

Халык зираттан таралып бетеп бара. Кемдер мине иң башымнан тотып селкетте. Сә лих агаем икә н.

— Ә йдә кайтыйк.

— Кая? Нигә?

Олы инә ем безне шулай бө тенлә йгә ташлап китте. Шушы ук кө ннә рдә мин тагы бер ү тә авыр, ү тә газаплы фаҗ ига кичердем. Олы инә ем исә н чакта, Кече инә ем белә н аларның икесен дә тигез ярата кебек идем. Дө ресрә ге, бу хакта уйламый, яратуымны бү леп-ярып маташмый идем. Олысы дө нья куйгач, Кечесенә карата — кү крә к сө тен биреп ү стергә н ү з инә емә карата — кинә т суынып киттем. Хә тта ятсына башладым. Ул минем кайгымны уртаклашмакчы, башымнан сыйпап юатмакчы итә. Мин читкә тайчанам. Ул ниндидер ә йбә т сү злә р ә йтә. Мин ишетмим, һ ични кыла алмыйм. Ә ү земнең рухым ө згә лә нә. Нә рсә булды миң а? Шулай ук Олы инә ем бө тенесен дә ү зе белә н алып киттеме икә нни? Нилә р генә, нилә р генә эшлә мә к кирә к? Бу кылыгым ө чен Кече ииә емнең аягына егылып, гафу ү тенердә й, җ ә за сорардай булам. Тик кө чем җ итми... Миң а бит инде уналты яшь. Ү зем, аулак җ иргә тап булсам, тыела алмый сулкылдап еларга тотынам. Бу мин тү гел, Олы инә емнең камзул чабуына тотынып китеп барган бала чагым елый. Тиз генә тукталырга чамасы да юк...

Вакыт ү зенекен итте. Олы инә ем ә йтмешли, адашып йө ргә н җ аным ү з тө ягенә кире урап кайтты. Кайтты да кап уртага бү ленде. Бер яртысы — хә тер һ ә м тугрылыкка, икенче яртысы яшә ү һ ә м ө меткә ә йлә нде. Шулай итеп, ике инә емә ике ө леш чыкты — хатирә һ ә м тормыш. Моннан ары мин икегә бү ленгә н бер җ ан белә н яшә п киттем, һ ә м гомер бакый шулай...

Котлы кул Насыйп

Сугыштан соң байтак гомер ү теп китте. Дө ньялар иминлә неп, илгә бә рә кә т килде. Тә н яралары бетә шә, кү ң ел җ ә рә хә тлә ре уң ала тө ште. Аяксызның — чатанлыгына, кулсызның — чулаклыгына, ятимнең — ятимлегенә, хә срә тленең хә срә тенә акрынлап кү негә килә без. Кү нми ни кыласың. Яу кырыннан исә н кайткан- нарыбыз, бала чактагы кебек, якынаеп, укмашыбрак яши башладык. Ү лем белә н яшә ү арасындагы бердә нбер кү пердә н алып чыккан уртак язмыш безне тагын бер учак янына туплады. Егет чакта кыз-кыркын ө чен ызгышып, кан ү члә шеп йө ргә н ирлә р дә, дошманлыкны онытып, гомум учакка тартылды, бер табактан ашар булды. Читтә гелә р белә н хә бә р алыштык, сә ламнә р кү ндерештек. Тик кордашларны кычкырып барларга гына куркам. Чө нки алар, элек куе урман шаулаган җ ирдә сирә к-саяк серә еп калган агач шикелле, кү з алдына килеп басалар. Берсе эндә шә, дү ртесеннә н җ авап юк. Урман турында юкка гына телгә алмадым мин. Авыл янында ү тә мә һ абә т имә н урманы бар иде. Сугышның озын дү рт кышында шушы урман бө тенлә й бө леп калган. Анда-монда бер агач боегып тора. Болар галә мә т юаннар, аударырга, кү рә сең, хатын-кыз белә н бала-чаганың кө че җ итмә гә ндер.

Ә ллә нидә бер кө телмә гә н могҗ иза да булып куя: я хә бә рсез югалган берә ү дә н хә бә р килеп тө шә, я бө тенлә й гаипкә саналган кеше ү зе кайтып килә. Шуң а кү рә кө ткә ннә рнең кү ң елендә ө мет ә ле булса басылмый — сызлый да сызлый ул ө мет...

йомры Талип ү леп терелгә н елны инде бө тенлә й онытылып беткә н Котлы кул Насыйп кайтып тө ште. Ә гә р шушы очрашу булмаса, бә лки, мин аның турында болай озын итеп сө йлә п тә тормас идем. «Насыйпның Котлы кул икә нен бө тен адә м белә, тагын нә рсә ө стисең инде? » — дияр идем. Ө стисе нә рсә бар икә н шул.

Кунак кайтканын ишеткә ч тә мин Мыек Шә рә фетдиннә ргә киттем — Насыйпның атасын шулай дип йө ртә лә р. Шә рә фетдиннең бө тен карап торганы — керпе баласы зурлыгы шул кара мыек иде. Мин белгә ннә н бирле ө ендә киртә, курасында мал булмады, ә мыекны гомер буе тә рбиялә де, карады, саклады. Ә йткә немчә, мыек тә ү дә кара иде, аннан агарды, тора-бара саргайды. Шә рә фетдиннең бер мә зә к гадә те бар: ө й эчендә ге кешелә рне ул тө п исемнә ре белә н атамый, ү зе таккан кушамат белә н йө ртә. Насыйп — алабай, уртанчы улы — пумала, кече улы — колак, хатыны — артистка. Ямлиха җ иң ги артисткага болай һ ич тә тартым тү гел. Тик бер генә гыйль- лә сә бар: ә йбә т кенә атлап барган җ иреннә н ул, бер саны гарипкә кү рә, кайчак, кыек-мыек басып, тыпырчынып ала. Бар һ ө нә ре шул гына. Ә ире, артисткага чыгарып, ә нә ничек югары бә һ алый аны... Ү ги ана булса да Ямлиха Насыйпка карата тел-теш кү рсә тмә де. Юаш булды. Ә Шә рә фетдин каты иде. Берә ү гә дә кө н бирмә де. Бигрә к тә ө лкә н улын какты. Авызыннан аракы, теленнә н ә шә ке сү з ө зелмә де. Ул гел читтә, ниндидер кә септә йө рде. Балта остасы иде, ахры. Кайткан арада ө енең астын ө скә китерде, бө тен урамның мазасын алды.

Колхозлашуның тә ү ге еллары иде бугай. Шә рә фетдин озак кә септә н, имеш-мимешкә караганда, ару гына котаеп кайтты. Кайтты да уттай эш ө стендә бө тен урамны бер итеп эчеп, сү генеп йө ри башлады. Эштә н соң кичке эң гер вакытында кү рше-кү лә н нигез буенда ә ң гә мә лә шеп утырганда, япон патшасын сү гә -сү гә, чайкалып, бу килеп чыкты. Эчеп алса, ул гел шулай: кемгә дер бә йлә нер ә ү вә л, ике сү знең берендә оятсыз ә йтеп япон патшасын сү гә ргә керешә.

— Ө ерә м мин япон патшасының ата-бабасын... бө тен нә сел-нә сә бен... бө тен зат-ыруын... Тө керә м мин япон патшасына... Кө тү че Нуретдингә тү гел, Казна Исхакка да алмаштырмыйм мин аны, инә сен ач этлә р талагыры...

— Сү зең не чамалабрак сө йлә, Шә рә фетдин, балачага бар бит, — диде минем ә тием, — хатын-кыз да ишетер...

— Ишетсен! Хатын-кызга тагын нә рсә кирә к? — дип, учы белә н мыегын сыйпап куйды. — Ишетсен!!

— Шушында җ итә р, Шә рә фетдин — дип, янә искә ртте ә тием.

— Нишлә п ә ле миң а ә мер боерып утырасың, картлач? Имеш право? —дип кә пә ренде мыек, —Ә ллә япон патшасы булдың мы? Уходи, Ташкент тавыгы! Япон патшасын мин...

— Кү птә н тең кә гә тия идең... — алтмыш биш яшьлек ә тием егетлә рчә сикереп торды да, селти биреп, Шә рә фетдинне сугып екты. Теге чалкан килеп тө ште. Байтак вакыт кузгалмый ятты. Аннан, акрын гына торып тезлә нде, башын боргалап һ ушын җ ыйды. Аякка баскач, ә тиемә сө зеп карап торды. Менә хә зер ул ә тиемә ташланачак. Сугышны кө т тә тор. Шә рә фетдин бер адым алга

атлады. Чак-чак сө рлегеп китмә де. Нишлә птер кул кү тә рергә ашыкмый.

— һ ай-һ ай, агай, патша итеп куярлык кеше икә нсең, — диде ул, башын чайкап. — һ ай-һ ай, агай, тамаша ясадың...

Шә рә фетдин, чайкалмый-нитми генә атлап, ү з ө енә уң айлады. Байтак ара киткә ч, җ ырлап җ ибә рде.

Ефә к микә н, ука микә н

Чибә ремнең чә ч бавы?.. ³

Чибә ремнең чә ч бавыннан Сыйпаулары — җ ан савы.

Бә й! Шундый матур сү злә р дә белә икә н лә баса бу. Килешеп тора.

Моннан ары да аның ә шә ке сү злә ре безнең тирә гә килеп җ иткә лә де-җ итү ен, лә кин исерек кө е ү зе аяк атламады.

Котлы кулларына ү з йортында, ү з илендә кадер таба алмый, Насыйп ә ле. малай чакта, теге бергә лә п калага калач ашарга барган җ ә йне ү к, авылны ташлап чыгып олакты. Иртә н олы юл буендагы тары җ ирен утарга дип киткә н җ иреннә н гаип булды. Эзлә п маташтылар. Җ ир ө стендә дә, су астында да сө яге табылмады. Кычкырып елаучы, ө зелеп искә алучы булмады. Тары урагы җ итү гә ул онытылды да инде.

Ике ел ү тү гә, кабартма кесә ле чалбар, сары ката киеп, Насыйп янә авылга кайтты. Безне иң шаккатырган нә рсә се — яшел читле хә рби фуражка иде. Аны кү ргә ч тә, Ә сгать: «Яшел башлы кигә вен», — дип атады. Фуражканы олылар да, кечелә р дә, берә м-берә м кулларына тотып, башларына киеп карады. Шаһ идуллага ул: «Нигә, ошаса, ал, тамчы да жә л тү гел», — дип, юмартлык кү рсә тте. Башлык кире бирде: «Бер кә пә чне бө тенебезгә дә бү леп бетә алмассың, ү зең ә булсын», — диде. Кайда йө ргә нен, нә рсә лә р эшлә гә нен Насыйп беребезгә дә тезеп сө йлә мә де. Сү з арасында гына аның, байтак җ ә фалар

кү ргә ннә н сон, приютка барып элә гү ен, шунда укып ятуын аң ладык. Яшел читле фуражканың бер командир бү лә ге икә нен белдек. Нинди батырлыклар ө чен бү лә к иткә нен ә йтмә де. «Болай гына... »—диде.

Кө згә табан ул тагы шулай кинә т китеп югалды. Бу юлы эзлә п тә маташмадылар. «Язган мал булса, ашаган җ иренә кайтыр ә ле... »—дип, ямьсез сү генеп куйды атасы. Аның авызыннан чыкканны эт ашамас иде.

Бу юлы брә дә к малай озак вакытлар билге бирмә де. Ә ллә җ иде-сигез ел ү теп китте инде. Бер заман җ ә й уртасында, ике кулына галә мә т зур ике сары чемодан тотып, ө стенә кара тройка костюм, аягына тишекле ак ботинка, башына кара мамык эшлә пә киеп, муенына яшел галстук тагып, Насыйп кайтып тө ште. Торганы белә н тере картинка! Кү рше-кү лә ннең ә йтү енә караганда, бер чемоданына ата-анасы һ ә м энелә ре ө чен кием- салым, икенчесенә — кү чтә нә ч тутырган икә н. Анысы растыр. Шул кө нне ү к Шә рә фетдиннең бө тен ө й эче баштанаяк яң адан киенеп чыкты. «Тырышуларым бушка китмә де. Малайга тә рбия сең де. Эш чыкты малайдан... »— дип мактанды ак мыеклы Шә рә фетдин, ө стендә ге пинжә генең эчен-тышын кү рсә теп. Аягындагы елтырап торган резин галошларны, чыелдатып, бер-берсенә ышкып алды: янә се, монысын да кү регез!

Икенче чемодан тулы эре чиклә век, ө рек, йө зем, тө рле-тө рле кә нфит, кызыл прә ннек, киптерелгә н кара җ и меш икә нен ү зем кү рдем. Ул чемоданын ачып, сә ке ө стенә куйды да хә л белергә кергә н ә би-чә билә ргә, бала- чагаларга кү чтә нә ч ө лә шергә кереште. Юмарт кунак турында хә бә р тиз таралды, ахры. Бө тен урам балалары, бигрә к тә малайлар, Шә рә фетдин ө енә ябырылды. Насыйп, ү зенең котлы куллары белә н зур-зур итеп учлап, һ ә рберсенең я сузылган куш учына, я җ ә елгә н итә генә кү чтә нә ч салды. Килә тордылар, китә тордылар. Бер заман битлә ренә корым сө рткә н яки аталарының мескен бү реклә рен, киез эшлә пә лә рен бастырып кигә н сә ер 278

малайлар кү ренгә ли башлады. Ниндй кә митчелә р болар? Кайдан килгә ннә р?

— Агай, агай, — дип башлады Насыйпның бер энесе, — бу малай, менә бу эшлә пә кигә н малай, ә й лә, менә бу корым сө рткә н малай бая ук инде кү чтә нә ч алган иде.

— Ү зе алса, атасының кә пә че алмагандыр, — дип кых-кых кө лде Котлы кул. — Башыгыздан салыгыз, малайлар.

Тегелә р кушканны эшлә де. Кә пә члә ргә тагы берничә - шә р җ имеш яки чиклә век тамды. Насыйпка бә лә кә й мутларның тапкырлыгы ошады. Малайлар шунда ук чыгып ычкынды. Кә митчелә р бү тә нчә кү ренмә де.

Насыйпны бик тә сагынып, бик тә зарыгып кө ткә н халык кү п булган икә н. Караң гы тө шкә нче кеше ө зелмә де. Моң а кадә р аны кү рми пичек тү здек икә н? Карт- коры ө чен самовар да ө зелмә де. «Менә бит, язган ризык теш сындырып керә », — диде Мансур карт, тешсез авызында каты ө рекне ә вә лә п. — Иртә дә н бирле иреннә рем кычытып тора иде, кү чтә нә чтә н авыз итә ргә булган икә н... Ә биең дә мә хрү м булып калмасын... »— Ул бер уч җ имешне бишмә т кесә сенә алып салды.

Насыйпның кунакчыллыгы моның белә н генә бетмә де. Берничә кө ннә н соң ул, шушы урамда бергә уйнап ү скә н ү зенең яшьтә ш егетлә рен һ ә м кызларын җ ыеп, табын уздырды. Ул чакта ә ле яшь-җ илкенчә к мә җ лесендә шә раб эчү гадә те юк иде. Ә мма ите-мае, аш-суы мул булды. Кич буе ашап-эчеп, уйнап-биеп зык куптык. Шаһ идулла- ның гармуны, Ә сгатьнең чә чә н теле алмаш-тилмә ш табынга җ ан да, ямь дә биреп торды. Бә лки, бө тен яшьтә шлә р бө тенебез бергә җ ыелып кү ң ел ачуыбыз беренче һ ә м соң гы тапкыр шушы булгандыр. Насыйп аркасында...

Лә кин ү зебез аң а карата коточкыч ихтирамсызлык, ә дә псезлек, каты бә гырьлелек кү рсә ттек: беребез дә ө ебезгә чакырып, тү р башына утыртып, читтә н кайткан кунакны хө рмә т итмә дек. Насыйпның кунакчыллыгын, юмартлыгын без кызыкка санабрак, диваналыкка япсарыбрак кабул иттек, мө гаен. Ә йе, шулайрак булды шикелле. Ү зебез бү ртенгә нче сыйландык, ү зебез астыртын гына ирештереп тә куйдык тегене. Чө нки ул безнең тар акылга, тар колачка сыймый торган кыланыш кү рсә тте. Бә лки, бездә н хө рмә т ө мет итү аның башына да килмә гә ндер. Шулай да аның алдында менә ә ле килеп оят.

Бу кайтканда без Насыйпның, кайдадыр педтехникум бетереп, Урта Азиядә балалар укытуын аң гарып калдык. Бер ай чамасы авылда йө рде дә ул, кара тройка костюмын лавкачы Зә йнушка ярты хакына сатып, кире Урта Азиягә китте. Бу юлы качып-посып шылмады ул, сә фә ре алдыннан кү рше-кү лә нгә, дус-ишкә кереп, берә м-берә м хушлашып чыкты. Поездга кадә р аны ике энесе озата барды. Йө клә ре җ иң ел иде. Буш сары чемоданнар Ямли- ха җ иң гигә тавык йоны белә н суган тутырыр ө чен калды.

... һ ай-һ ай, кү пме заман ү теп китте! Егерме ел бардыр. Менә мин Шә рә фетдиннә р ө енең тупсасына тагы аяк басам. Насыйп белә н кү решергә килә м. Карт инде гү р иясе. Мыегы саргайганчы яшә де дә, кылган яманлыклары ө чен урам уртасына басып, ил алдында тә ү бә итеп, ү леп китте. Хә ер, тә ү бә сеннә н соң ул, акны-караны аермый, байтак газап чигеп ятты. Ямьсез җ ап бирде Шә рә фетдин: мич янындагы пычрак лаканга башы белә н тыгылып, тончыгып ү лде.

Насыйп мине ачык чырай белә н каршы алды.

— Җ ә һ ә ннә мнә н җ ә яү качкан тагы берә ү менә! Синең хә ллә рең не ишеттем. Бирешмә гә нсең, молодец, Кендек... — Ул, гыж-гыж килеп, кө лгә ндә й итте. Насыйпның тавышы гомер бакый гыжылдавык булды. Бә лә кә й чакта ялгыш бә кегә тө шкә н иде, шуннан карлыгып калды тамагы. Аның электә н кө лсу йө зе тагы да тө ссезлә нә тө шкә н, чигә чә члә ре нык ук агарган, ә мма кысык соры кү злә ре шул кө е — тап та, шә ү лә дә тө шмә гә н кө е торып калган, гү я, бу дө ньяда алар бетмә с бә хет кү реп, тө кә нмә с шатлык кына эчкә ннә р. Елмаеп торгап гамьсез

сабый кү злә ре — аның йончу йө зендә, таушалып беткә н бө тен кыяфә тендә ике якты утрау иде.

Ул кү решергә кулын сузды. Мин ике кул урынына, тү п-тү гә рә к калын кө лчә тө сле, ике уч кыстым. Ә йтерсең, ике кулының да бармакларын кемдер ү тә җ ентеклә п, ү тә җ ыйнак итеп кайчы белә н тө птә н ү к кисеп чыккан. Тик кайсы кулындадыр бердә нбер чә нчә бармагы язып-ял- гышып торып калган. Кү рә сең, кайчы очына элә кмә гә ндер. Мин ә ллә чирканудан, ә ллә кызганудан дертлә п, сискә неп киттем. Лә кин кү решү куанычына чумган Насыйп моны сизмә де. Бә лки хуш кү ң елле бу бичара хә зер инде ү зенең гариплеген дә сизмидер. Оныткандыр, бахырың.

— Менә бит, ә й! — дип, ярыйсы гына каты «кө лчә » белә н минем аркага сукты. — Җ ыяр ризык булгач, тагы илгә кайттым. Сагынып ү лә яздым. Валлаһ и!

— Хә ллә рең ничек? Карар кү згә болай ә йбә т кү ренә сең, — дип ялганладым мин.

— Зарланыр урыным юк, — диде ул, гө наһ сыз кү злә реннә н нур чә чеп. — Исә н калдым. Тазалык бар. Аяк-кул бө тен дип ә йтерлек. Бармаклар җ итешми дә җ итешү ен... Алтын йө зеклә р киясем юк. Ә нә ат — тумыштан бармаксыз да яши бит. Ничегрә к яши ә ле!.. Ә балаларга дә ресне мин кул белә н тү гел, тел белә н, фигыль белә н бирә м.

Ә йе, бу Котлы кул Насыйп иде. Нә къ ү зе иде. Теге замандагы кебек ү к, ө стендә кара тройка костюм. Лә кин пинжә генең җ иң очлары нык кына сү сә ргә н бу юлы. Яшел галстугы да майланып, ялтырап беткә н. Ак кү лмә генең якасы керне чамадан тыш кү тә ргә н. Минем сынау- лы карашымны ул ярты юлдан ук элә ктереп алды.

— Алмаш кү лмә к барын бар да ул. Ә костюм инде череп баеган чакларымда да бердә н артмады. Мин нә ф- селе тү гелмен. Хә тта бә хет тә икә ү кирә кми миң а. Берсе ярап калыр иде мә гә р, эчне тишмә с иде... — Минем игътибарымны тартыр ө ченме, ә ллә болай гынамы, сул кулындагы (ә йе, сулы иде) исә н калган чә нчә бармагы белә н тү шендә ге Кызыл Байрак орденын ике тапкыр сыйпап куйды.

Нә рсә эшлә п ә ле мин бая бу кеше турында «бичара» дип уйларга җ ө рьә т иттем. Аны жә ллә ргә, юатырга маташу ү зе ү к ә дә псезлек, вө җ дансызлык булыр иде. Ул ү зенең яралары белә н кә пә ренми дә, мескенлә нми дә. Гариплеге белә н сату итми ул.

... Лә кин бу фани дө ньяда гариплек белә н дә, матурлык белә н дә сату итү лә р бар шул ә ле. 1944 елның сентябрь башларында мин кү птә н тү гел генә алынган румын каласы Констанцаны бер кө н кыдырып йө рдем. Мә шә катьсез генә тамаша кылдым- Бу минем чит дө нья, чит йолалар белә н тә ү ге очрашуым иде. Мине русча ару гына сукалаган бер полицай ияртеп йө ртте. Ул каланың ү зен дә, кешелә рен дә яхшы белә. Ике очрашу, кү ң елне боектырып, хә теремә аеруча сең еп калды. Ү зә к урамнарның берсендә безгә хә йран чибә р, хә йран сылу бер кыз тап булды. Карап туйгысыз. Полицай тегенең җ иң еннә н тотып туктатты. Тупас, сө мсез хә рә кә тлә р белә н иягеннә н тотты, иң башыннан сыйпады, битеннә н чеметте. Нә рсә дер сө йлә де, тыйнаксыз итеп кө лде. Мин берчә хә йран калып, берчә аптырап карап тордым. Камил матурлыкка хә йран калдым, урам сакчысының шул матурлык белә н ә дә псез кылануына шаккаттым. Кыз киткә ндә полицай русчалап: «Бар, эшлә! »—дип, аның очасына сугып калды. Монысы инде бө тенлә й башка сыярлык тү гел иде. Мин соклануымны җ иң ә алмадым:

⇐ Предыдущая 17 18 19 20 21 222324 25 26 Следующая ⇒