(Каримов Мустафа Сафич) 18 страница

Минем иреннә рем кыймылдаганны Олы инә ем шунда ук сизеп алды:

— Я, сора. Уйлаганың ны ә йт.

Байтактан инде чә ч җ ибә рдем, ү земә кызыл тарак сатып алдым, кышын муеныма зә ң гә рле-яшелле ефә к шарф буам, резинкалы пима киям, кичлә рен клубка да, тула баскан җ иргә дә йө рим. Мине санга санамаган теге кыз ү зе хә зер тө рле ишарә лә р ясый, мин генә сер бирмим. Мә хә ббә ттә н кү ң елем кайтты. Аның каравы тө рле җ ә мә гать эшлә ренә ихлас катнашам. Мә ктә птә ге җ ыелышларда кызып-кызып речьлә р сө йлим, ә менә Олы инә ем янына килдемме, сабый булам да куям.

— Юкчы, — дигә н булдым, — болай гына.

— Хә йлә лә мә. Син бит минем яртым турында сора- макчы идең.

Минем чә ч тө плә рем чемердә п китте. Ә ллә кү рә зә инде минем бу Олы инә ем!

— Соравың а менә җ авап бирә м. Без, бә нцә лә р, бү тә ннә рне җ иң елрә к тө шенә без, аларга тизрә к бә я бирә без, башкаларны сагалаган бә лалә рне ү злә реннә н алда- рак кү рә без. Кеше тормышы кола-яланда, ү з тормышың кара урманда ү тә. Мин ү з уйларымның, ү з хә стә рлә ремнең очына бервакытта да чыга алмадым. Ү з урманымда ү зем адашып йө рдем... Ә йе, ә тиең синең бик һ ә йбә т кеше, ә мма мине ул ү з яртысы итеп кабул кылмады. Ул гаепле тү гел моң а. Мин ү зем аң а туры килмә дем, аның ише булып чыкмадым. Мин утырып калган кыз идем. Ярлы булсак та, малга алданып, ә тием мине телә сә кемгә тотып бирмә де, ү з иркемә куйды. Башта, кү ң елемә ошаганны кө теп, ни җ иттегә ризалык бирмә дем, азактан яучылар безнең бусагага бө тенлә й аяк басмас булды. Егерме дү рткә җ иттем шулай. Тирә -якта миннә н карт кыз юк иде — гарип-горә бә сеннә н башка. Беркө н безнең ө йгә какча гына бер карт белә н сө лек кебек сылу егет килеп керде. Карты — синең карт атаң, егете — Бү з егетнең ише — унҗ иде яшьлек синең ә тиең иде. Мин коелдым да тө штем. Шунда ук җ анымны ә сир итте ул. «Шомлы язмышым менә кем икә н! » — дип уйладым. Мине тиң сетмә ячә ген дә шунда ук сиздем мин — йө рә гемне ә рнү ө йкә п ү тте. Шигем дө рескә чыкты. Тиң сенә алмады ул мине. Миннә н болайрак ү зе газапланды. Ә ле яшь чакта Имә нлек ү рендә кунып урак урганда, тө н уртасында торам да, бө тенесен дә ташлап китмә кче булып, ү зебезнең авыл ягына карап йө герә м. Йө герә м-йө герә м дә таң атуга кире урап кайтам. йө рә гем басылгандай була. Ө ч-дү рт тапкыр шулай иттем. Бишектә ге бала уянгач, ә тиең торып, кычкыра- кычкыра мине эзлә п йө ри икә н. Мин урап килгә ч, һ ични булмагандай: «Ят, азрак черем итеп ал», — ди. «Кү ң елең шулай бер дә генә тартмагач, нигә мине алдың соң? Нигә борылып кына кире чыгып китмә дең? » — дип буылып елыйм. Ул эндә шми. Бик кү п еллар ү ткә ч кенә минем ә леге соравыма болай дип җ авап бирде: «Жә ллә дем. Жә ллә п алдым. Шул җ ә йне генә печә н чапканда, искә р-, мә стә н, бер бү дә нә нең ике аятын да чалгы белә н чабып ө згә н идем. Теге бичара канатларын бер-ике генә тапкыр каккан булды да кырын ятты. Башын кү тә рә биреп, «Их кеше! » дигә ндә й, шундый боегып карады миң а — йө рә гем жу итеп китте. Тә ү ге кү рү емдә шул бү дә нә не искә тө шердең син. Жә ллә дем». Рә нҗ етмә де дә, какмады да ә тиең, ә мма иш кү рмә де. Без аның белә н кушылып бербө тен була алмадык. Монда яшь аермасының да, холык тө рлелегенең дә, акыл-фигыль дә рә җ ә сенең дә катнашы, бә лки, аз булгандыр. Без тө рле сың арлар булып чыктык — бө тен хикмә т шунда.., һ ә р кешенең ү з хакыйкате була, ә мма бө тен адә м ө чен уртак, һ ә ркемнең гомерлек таянычы булган, бө тен хә веф- хә тә рлә рдә н саклый торган тагы бер хакыйкать бар. Ул хакыйкатьнең исеме мә хә ббә т. (Олы инә ем ә ү вә лгечә минем битемнә н сө еп куйды. ) Син, тә ү тапкыр колкынып, минем муеныма сарылгач, мин ү земә болай дип ә йттем: «Хә зер инде бу дө ньяда яшә ү куркыныч тү гел миң а... »

Без сагынганны белгә ндерме, ү з сагышына тү зә алмагандырмы — анысы безгә караң гы — язгы ерганаклар ерылганда, Мә рә һ им авылга кире ә йлә неп кайтты. Мин сагыну хакында җ ирле-юкка гына ә йтмә дем. Кешене ү з йортыннан читкә хыял яки ә рнү алып китә, ә сагыш алып кайта. Соң ыннан моны мин ү зем дә кү п тапкырлар татыдым.

Бу юлы Мә рә һ им, тезенә җ итеп торган кунычлы зур кара итеклә ре белә н урам уртасыннан эре-эре атлап, Югары очтан Тү бә н очка кө пә -кө ндез ү тте. Кешелә р я тә рә зә гә капланып, я капка тө бенә чыгып баскан кө е карап калды аны. Очраган берә ү гә ачык елмаеп, ихлас сә лам бирде, лә кин, тукталып, берә ү дә н дә хә л-ә хвә л сорашмады, атлавын белде. Аркасындагы йө ге зур бул- маса да, култык астындагы гармуны моң ача без кү реп, без ишеткә н ише генә тү гел иде. Кала кала шул. Мә четлә ре дә, чиркә ү лә ре дә, йортлары да, хә тта гармуннары да зур аның.

Кояш кыздырып, гө рлә веклә р ага башлагач, бө тен адә м урам як киртә буендагы карны, кө рә к белә н ыргытып, читкә тарата. Без, егет-җ илә н, шушы эш белә н булашканда кайтып тө ште Мә рә һ им. Автомобиль узып киткә ндә ге шикелле, бө тенебез дә кө рә клә ребезгә таяндык та каттык. Галлә мнә р турыннан узганда, ул башын уң га бора бирде. Шул чак — ә ллә аягы таеп китте инде — чак кына чайкалгандай булды. Кү пме тилмереп карасаң да, Акйолдыз анда юк инде... Хә мзә башка чыкты. Атна эчендә генә чокыр аръягындагы Тукран урамына кү чеп киттелә р. Аларның ө е моннан, безнең капка тө беннә н, кү ренеп тә тора.

Мә рә һ им кайтуга бар галә м куанды. Аннан башка илнең яме, моң ы ким иде. Ул кайтканчы авылда алмашынулар артык булмады. Тик сельсовет кына бү тә н. Ә ү вә лге сельсовет Ташбулат ү ткә н кө здә тегермә ннә н кайтышлый, йоклап китеп, арбадан егылып имгә нде. Арт тә гә рмә ч тегенең билен тапап узган икә н. Исерек булган дисә ң, авызына да ала торган зат тү гел. Халык хә йран аптырады моң а. «Бә ла аяк астында ята шул», — диештелә р кешелә р. Ташбулат хә вер, уртага бө клә неп, арт санын сө йрә п йө ри. Шулай да язга табан Сә мигулланың каберенә, ү зе ясап, бик матур рә шә ткә куйды. Кулы һ ө нә р белә икә н.

Нә къ Мә рә һ им кайтып тө шкә н кө ннә рдә авылда галә мә т шау-шу кү тә релде, ыгы-зыгы купты. Берә ү лә р куана, икенчелә р борчыла, ө ченчелә р шиклә нә. Кая барма—ә ң гә мә, кая карама — бә хә с. Клубта кө н саен җ ыелыш. Кайчак таң да гына таралышалар. Тула ө мә лә ре, бә би туйлары, аулак ө йлә р бө тенлә й тукталды.

Колхозга язылу башланды.

Безнең ө йдә тартыш зур булды. Колхозга керергә теш-тырнагы белә н каршы торган Мортаза агаем, ү зенә тняр малны алып, бү ленеп чыкты. Ул тискә ре нә рсә не Бикә җ иң гинең кү з яшьлә ре дә җ иң ә алмады. «Ялкау Дү смә т белә н Казна Исхак тиң е булып йө рер хә лем юк! —дип кә пә ч сукты ул. — Минем кулымнан эш килә. Ә гә р минем ишелә р сайланып кына бер колхоз булса, дү рт куллап ризамын. Тө зесеннә р шундый колхоз! » (Минем Мортаза агаем ө чен, ә йтергә кирә к, ул елны да, аннан соң да махсус колхоз тө зелмә де. Ике елга якын каң гырып йө рде дә, шактый бө лгә ч, шул безгә яраган артельгә килеп керде. Кү пмедер вакыттан хә тта бригадир булып китте. )

Ө йдә нә къ ә леге бә хә слә р куерган чакта, безнең Кә лимулла исемле кылыйрак кү зле юаш кына бер нә селебез кереп елап чыкты. «Ата-бабаларым кү рмә гә н атка тиендем. Карап торган шушы мө лкә темне ят кулларга ничек итеп тапшырыйм? Имеш, бичә лә рне дә бергә җ ыялар икә н. Чукынсын бичә лә ре! Атым газиз, атым... Ялындагы бер бө ртек кылы ө чен җ аным фида! »— дип, ул йодрыгын кинә т югары чө йде дә матчага асылынган җ иделе лампаны ялгыш бә реп тө шерде. Кә лимулла баштанаяк кә рә чингә коенды.

— Шунда тукта, баҗ а, ары кызма, — диде ә тием, — югыйсә ө стең дә ге кә рә чин гө лтлә п янып китә р...

— Янса... — Ул, икенче кулын селтә п, сә кегә утырды. — Атым юк иде аранда, кайгым юк иде буранда. Ат дигә нем кайгы булып чыкты болай булгач...

— Менә атың ны илтеп тапшыр да кайгың нан котыл, — дип киң ә ш бирде ә тием. Кә лимулла җ анланып китте.

— Чынлап та, ә ллә шулай итә ргә ме икә н, баҗ а? Ә йткә нең чә, гомер буе атсыз яшә дем, иншалла, ү лмә дем, хә тта уфтанмадым да. Балдызың да нә фселе булмады мал җ ә һ ә теннә н... Аның каравы, шө кер, балаларга бай булдык. Берсе артыннан икенчесе тупылдап кына торды.

— Дө ньяң ның җ итешмә гә н җ ире юк, хә йран... Ә ү зең монда килеп елап утырасың, —дип тө рттермә кче итте Мортаза агаем. Беркатлы Кә лимулла ә че кинаяне аң ламады.

— Шулай шул, Мортаза, зарланыр урыным юк. Бө тенебез дә сау-сә ламә тбез, гарип-горә бә тү гелбез. — Ипкә килү чә п Кә лимулла авып та тө ште. — Инде, баҗ а, синең ише кара акылы белә н дан тоткан адә мнә н узып, мө гез чыгарып булмас. Тә вә ккә ллә рмен, шә т. Тик менә лампаны гына ә рә м иттем. Дуамал...

Безнең нә селебезнең шушы кү ндә млеге, тиз ышанып баручанлыгы турында тө рле имеш-мимешлә р йө ри. Янә се, безнең апабыз, ә ле яшь чакта, беркө н эң гер вакытында тыкрык читә не буенда мут кына бер ир белә н сө йлә шепме, серлә шепме торган икә н. Җ изнә без моны ү з кү злә ре белә н кү реп калган. Бичә се ө йгә кайткач, бу бә йлә нмә кче итә башлаган, ә тегесе шыр тана, ди.

— Соң бит, бичә кә й, ү з кү злә рем белә н кү рдем, ышан инде. Зинһ ар ө чен, ышан, — дип инә лә икә н бу елардай булып.

— Ышанма кү зең ә, ышан сү земә! — дип боерган бичә се. — Нә рсә эшлә п ә ле син ү зең нең кылый кү зең не минем туры сү земнә н ө стен куясың? Каян килгә н андый башбаштаклык?

Кә лимулла шым булган. Бичә сенең ә реннә н куркып тү гел, ү зенең хатасын танып, оялуыннан тынып калган ул.

— Эң гер куе иде бит... — дип акланган Кә лимулла. — Минем бичә тавышы белә н кем болай сө йлә шә икә н дип, шиклә нгә н идем шиклә нү ен. Баксаң, шигем тә ки дө рескә чыкты. ,

Ә Кә лимулланың ат алып кайтуы теге чак бө тен урам ө чен бер мә зә к булды. Кыска торыклы йонтач җ ирә н алашаны хуҗ а, алып кайткач та, абзарына япмады. Аны урам як киртә гә бә йлә п куйды. Туйганчы кү реп калсыннар ә йдә! Качырга тартым бу хайван, олы башын киртә гә салып, кичкә кадә р тамашачылар кабул итте. Ә мма телә сә кем алдында баш иеп, иелеп- сыгылып бармады. Дә рә җ ә сен югары тотты. Ат янына халык иң кү п җ ыелган мә лдә генә курага ниндидер бер сө мсез брә дә к эт килеп керде. Минем апам, озын чыбык тотып, этне куарга кереште. Эт тиз генә буйсынмады. Абзар ягына омтылды. Кә лимулланың киртә гә атланып утырган кече малае Заһ идулла кинә т сө рә нлә п җ ибә рде:

— Ә ни, ә ни, дим! Ат менеп ку этне! Ат менеп! Җ ә яү йө рү җ итә р инде!!!

Безнең җ изни тиешле кешебез менә шушы дан аргамакны ү з куллары белә н колхозга илтеп тапшырырга карар кылды һ ә м тапшырыр да.

Минем ә тием алга да омтылмый, артка да калмый — бер кө е бара дө ньяда. Шуң а кү рә аны «урта хә лле» дилә р. Ә ле дә шулай. Адә мнә н узмый да, калмый да колхозга керде. Кү к алашаны, бер келә тне, тимер сабан белә н агач тырманы, арба белә н чананы яздырып кайтты. Бу хакта кичке чә й вакытында алдан киң ә шлә шү булган иде. Киң ә штә ике инә ем дә, Сә лих агаем белә н мин дә — ягъни олылардан бө тенебез дә катнаштык.

Колхозга язылган кешелә рнең исемлеген, һ ә р ө й эчендә ге һ ә ммә җ ан иясен тезеп, авыл Советына элеп куйдылар. Анда Мә рә һ импә р җ иденче, Акйолдызлар егерме дү ртенче, без утызынчы урында торабыз. (Минем исемне ачык итеп, аеруча килештереп язганнар. ) Тегелә рне мин ихтыярымнан тыш берчак ү з карамагыма алдым да хә зер шуннан һ ич кенә дә котылып булмый. Нинди генә хә л килеп чыкса да, Акйолдыз белә н Мә рә һ имне янә шә куям. Минем аң ымда алар ә ллә кайчан икесе бербө тенгә ә йлә нгә н, Их, дим, дө нья- да да алар, минем кү ң елемдә ге шикелле, бү ленми яшә сә лә р иде! Ә Хә мзә не мин ү з уем белә н җ итә клә п алам да Мә рә һ имнә р йортына кертеп җ ибә рә м. Кайчандыр бозылган гаделлекне ү земчә тө зә тә м, һ ә ркемне, янә се, тиешле урынына куям. Исә рмен дә инде... Тө птә нрә к уйлаганда, гаилә таратучы, оя туздыручы булып чыгам бит. Моның ө чен мине бик каты орышырга, хө кем итә ргә кирә к.

Тегелә рнең бер тезмә дә торуына кү ң елем ү тә риза, һ ә м, ү зем исә н вакытта, алар бер тезмә дә калдылар да. Тик соң рак берсен ә җ ә л генә җ уеп ташлады. Ә аң а кадә р ә ле кү пме сулар ташып кайтты, кү пме кошлар сайрап тынды.

Акйолдыз белә н Мә рә һ имнең икесен бергә мин тагы ике генә тапкыр кү рдем.

Кошлар сайрап торган бик матур кө ндә бө тен колхоз диярлек Усман тө бә генә печә н эшенә чыкты. Арыш урагы кысып килгә нгә, печә нне дә ррә ү генә бетереп ташларга кирә к иде. Кыз-кыркын печә н җ ыя, ү смер егетлә р, атка атланып, сө йрә ткеч белә н чү мә лә тарттыра, бичә -чә чә белә н ир-ат, пар-пар булып, безгә чү мә лә тө яп җ ибә рә, олы агайлар кибә н коя. Тө бә кнең иң ерак читендә ге вак зиреклек буенда «минем кешелә рем» чү мә лә озатып тора. Мә рә һ им сә нә к белә н тө йи, Акйолдыз арттан тырматып тазарта бара. Хә митҗ ан белә н минем ө лешкә шушы икә ү тө ште, юырттырып, алмаш-тилмә ш болар тирә сенә килә без дә җ итә без. Мин бигрә к тә ашыгам. Аларны бергә кү рү рә хә т миң а. Акйолдызның юка, матур иреннә реннә н теге сихри елмаю кө не буе диярлек китмә де. Бермә л чак кына сү неп торды да тагы кабынды.

Мә рә һ им сә нә ге белә н бер чә нечкә ндә, арттыра димә гез, ярты чү мә лә не китерә дә сала. Ү зе, зә ң гә р кү злә реннә н нур чә чеп, хахылдап кө лә. Менә, ичмасам, кемдә гайрә т! Мин ат ө стендә яртылаш борылган кө е алардан кү земне аерып та ала алмыйм. Моның ә дә псезлек икә нен дә аң лыйм, ә мма һ ичнә рсә кылып булмый.

Бермә л, чү мә лә тө ялеп бетә р-бетмә стә генә, Мә рә - һ нм Акйолдызны кинә т биленнә н кысып алды да печә н ө стенә ыргытты. Минем ө ркә к атым, ү рә ыргып, читкә тайчанды, мин очып тө штем, ул торып чапты. Шунда ук минем ө стемә Акйолдыз килеп тө ште. Ул, мө гаен, чү мә лә башыннан тә гә рә гә ндер. Шул чак миң а, кү кнең зә ң гә р чаршавы ертылып, ә ллә канда тө птә яткан йолдызлар җ емелдә п кү ренде. Берсе ап-ак иде. Мин, аң а табан карап, очып та киттем. Офык читендә тоташ елмаю балкый... Юньсез аттан егылып тө шү ем мине ә нә нинди биеклеклә ргә ашырды. Акйолдыз шунда ук тезлә неп минем чә чемне сыйпарга тотынды.

— Берә р җ ирең авыртмадымы, бө дрә баш? — диде. Мин, рә хә тлекнең чигенә чыгудан исереп, эндә шә алмыйм. Ул хафага калды. — Ни җ ирең авырта? — дип кабатлады шундый ягымлы итеп. Кү злә реннә н сагыш бө ркелеп чыкты. Кешене кызганганда аның кү злә ре ү тә хә срә тле була икә н. Мин җ ирдә н аермый гына башымны чайкадым.

— Уф! Коткайларым очты! —диде.

— Минем бер җ ирем дә авыртмады. Ат тә бә шә к, җ ир йомшак, — дигә н булдым, торып утыргач. Шулай да сырт буе ару гына япып тора иде.

Бу арада Мә рә һ им исә р атны тотып китерде. Кү рә сең, ерак китмә гә ндер. Хә тта чү мә лә се дә коелып бетмә гә н.

— Менә бер дуамал, — дип шелтә лә гә н булды тегене Акйолдыз, — адә м имгә тү ең бар бит. Ике адә мне берьюлы. — Ул янә минем чә чемнә н сыйпап алды. Мин, сикереп, аягү рә бастым. Мә рә һ имнең олы хатынны, бала урынына кул очына алып, йомшак печә нгә ыргытуын бу юлы гаепкә алмадым. Киресенчә, килешеп торгандай булды бу эш.

Шулай да Мә рә һ им минем алда нишлә п болай шук кыланды икә н? Мине исә пкә алмавымы, ә ллә ү з итү еме бу? Ә ллә дә ртенә, ашкынуына чыдый алмадымы икә н? Ярый, яхшысына юрыйк. Җ итеп килгә н егетне санга санамаска хакы юк аның... Минем шундый тугрылык белә н сер саклавымны алар сизенергә тиеш. Тугрылыкны адә м тү гел, зирә грә к ат та сизә.

Минем чү мә лә яң адан тө ялеп бетү гә, Хә митҗ ан да юырттырып килеп җ итте. Эш тагы да ү з җ аена салынды. Кичкә кадә р бу дө ньяда без ө чебез бер булып яшә дек — Акйолдыз, Мә рә һ им, мин... Акйолдыз белә н Мә рә һ им икесе бергә бә хетнең җ анлы сыны иде. Ә мин шушы бә хетнең шаһ иты булдым. Азактан да мин кайта-кайта куаначакмын: бә хетнең шаһ иты булу — ү зе бә хет икә н!

Моннан соң Усман тө бә ге минем хыялымда бә хет- лелә р тө бә генә ә йлә нде. Шул тугайдан узган саен, теге зиреклек ягына борылып, озак-озак карап торам. Мә рә һ им сә нә ген, Акйолдыз тырмасын кулбашына салып, миң а каршы килеп чыгар тө сле. Алар һ аман яшьлә р, һ аман бә хетлелә р. Ә вак зиреклек бер кү ргә ндә киртә лек, икенче кү ргә ндә бү рә нә лек урманга ә йлә нде. Буйга җ итеп беткә ч кенә, аны кисеп ташладылар. Шул ук урында яң а курпылар ү сеп чыкты, елдан-ел тамыры ныгыды, буйга ү рлә де. Менә кү пме яфрак шаулап коелды! Ә теге икә ү не тагы бер тапкыр янә шә кү рү дә н һ аман ө мет ө змим. И хыяллар! йө здә н берегез генә гамә лгә ашса икә н!

Мин җ ан ө шеткеч бә хетсезлекпең дә шаһ иты булдым. 1941 елның егерме дү ртенче июнендә алар аерылыштылар. Сугышка китү челә рнең тә ү ге тө ркеме ул кө н клуб алдына җ ыелды. Мә йдан тулы иярле ат, пар- лап-парлап җ игелгә н арбалар, бричкалар...

Сө йлә нә се сү злә р сө йлә неп, бирелә се ү гетлә р бирелеп, ә йтелә чә к телә клә р ә йтелеп бетте. Менә -менә юлга чыгарга тиешлә р. Хушлашасы гына калды. Озатучыларның кү пчелеге — хатын-кыз да яшь-җ илкенчә к. Яуга китү челә ргә ата-аналар, борынгы йола буенча, йортта гына фатиха биреп кала. Алар озата чыкмыйлар. Иярдә ге яугирның ^{^[IX]} ө зә ң гесенә тотынып, аның бичә се генә бераз ияреп бара. Яуга озатканда сыктау-чең лә ү гаеп санала, ә дә пкә сыймый. Чыдамлык белә н сабырлык — фатихага бә рабә р. Китә р юлга тамган кү з яшьлә ре яугирнең кү ң елен боектыра, ихтыярын какшата.

һ ә р китү ченең кырында хатыны яки кә лә ше басып тора. Байтагы бә лә кә й улын яки кызын кү тә ргә н. Бү тә ннә р читтә нрә к аларны уратып алган. Халык шулкадә р кү п булуга кар. амастан, шау-шу да, ыгы-зыгы да юк. Хә тта имчә к балалары да еламый.

Без нишлә птер Акйолдыз белә н янә шә туры килдек. Бу юлы аның иренә чакыру килмә гә н иде ә ле. Ул китми. Мин Сә лих агаемны озатам. Агаем аз гына кызма- ча. «Чоландагы ә рҗ ә дә безнең тракторның ачкычлары ята, — дип шыбырдый ул җ иң гә мнең колагына, — шу- ларны иртә гә ү к Сә йфуллага илтеп тапшыр... Дө ньяда иң кирә кле нә рсә — ачкыч ул. Ни ө чен, дисә ң, алтын ачкыч турында ә кият чыгарганнар... » Җ иң гә м эндә шми. Анда ачкыч кайгысы юк.

Ө рлектә й Мә рә һ им тө ркем эчендә аерылып тора. ' Бер ягына аның җ ыйнак кына тары кө лтә се тө сле, тө птә н юантык, кү рер кү згә мө лаем генә бичә се, икенче ягына — чем-кара чә чле, атасыныкы шикелле зә п- зә ң гә р кү зле кызы Акйолдыз баскан. Ун яшьлә р чамасындагы бу бала нә рсә се белә ндер ө лкә н Акйолдызга тарткансыман. Ирексездә н мин Акйолдызларның тә ү дә зурысына, аннан бә лә кә енә тагы бер кат сыный биреп кү з ташлыйм. Охшашканнар шул! Менә бер могҗ иза! Ә ллә ү зем һ аман юкны бар итеп кү рә м инде?!

Алдындагы кызын Мә рә һ им ике кулы белә н сак кына биленнә н алды да баш ө стенә кү тә рде:

— Хушлашыйк, вакыт, — диде. Аның кө р тавышы мә йдан ө стеннә н кү крә п ү тте. Ул озатучыларга кү з йө гертеп чыкты. Тавышын аз гына тү бә нә йтеп, дә вам итте: — Авылдашлар! Акйолдыз белә н ант итә м, ике кат ант итә м: ил йө зенә кызыллык китермә м. Ә йтер сү зем шул.

«Җ ыйнак тары кө лтә се», гү я, сө рлегеп китеп, иренең уң кабыргасына сө ялде. Сө ялде дә, чайкалып, кире ү з урынына утырды. Янымдагы Акйолдыз сизелер-си- зелмә с кенә минем җ иң емнә м тотып алды. Шунда ук кире җ ибә рде. Мә рә һ им кызын җ иргә бастырды. Тың кыш Вә летдин, бичә се кулыннан алып, кечкенә генә малаен һ авага чө йде:

— Улым Җ иһ андар белә н!..

— Туфрагыбыз белә н... — дип ө стә де Ә сгать. Аның баласы тү гел, ә легә хатыны да юк. Ә туфракның, шул туфрактагы бө тен ямьнең бә һ асын да, кадерен дә белә ул.

Саубуллашу башланды. Хатыннары ирлә ренә, кә лә шлә ре тиздә н булачак кияү лә ренә сыенды. Ә лбә ттә, тиздә н булачак... Дошманны җ ә һ ә т кенә җ иң еп, сугышны бетереп кайтырлар да гө рлә теп туйлар ясарлар. Ә лбә ттә, ясарлар... Берә ү лә р кул бирешеп, икенчелә р кочаклашып, ү тә чаялары ү бешеп хушлаша. Мә рә һ им туры каткан кө е безнең якка карап тик тора. Сул култык астына кызының башын кыскан да бармаклары белә н аның чә чен сыйпый. Уң ягындагы хатыны, кемгә дер урын биргә ндә й, чигенеп, иренең артына басты. Шушы мә л Акйолдыз минем белә гемнә н умырып тотты. Ү зе каядыр омтыла, ү зе мине җ ибә рми.

Хушлашып беткә ч, тавыш куера тө ште. Берә ү лә р арбаларга, бричкаларга утырышты, икенчелә р атларына атланды. Мә рә һ им ө лешенә колхозның иң атаклы кара айгыры Козгын туры килгә н. Арбалылар юлга чыгып тезелгә ч кенә, Мә рә һ им баганадан чишеп айгырын авызлыклады. Шуннан олы гә ү дә сен, елт иттереп, ияр ө стенә кундырды. Кузгалып киттелә р. Китү челә р, алар- ны районга чаклы озата чыгучылар бө тенлә й тынып калган мә йданнан акрын гына ераклаша барды. Аның саен Акйолдызның бармаклары минем белә гемә тирә нрә к батты. Җ ир буе җ ир киткә ч, Мә рә һ им, атын туктатып, каерылып карады. Шул чак Акйолдыз, кыр кә - җ ә сесыман кинә т ү рә сикереп, китү челә р артыннан торып йө герде. Мә рә һ им, атының башын каерып кире борды да хатынга каршы җ илдереп килде. Акйолдыз, ө зә ң гегә тотынып, янә шә атламакчы иде, тегесе ирек бирмә де, гайрә тле куллары белә н элә ктереп алды да ү з алдына утыртты. Утыртты да, арбаларны, сыбайлы- ларны узып, чабып китте. Аларны Мө кеш ү ренә җ иткә нче карап калдык. Аннан соң беразга кү здә н югалдылар. Хуплаучы да, хурлаучы да булмады. Хә тта Мә рә һ имнең хатыны да чыдады, буйга ү зеннә н чак кына кайтыш кызын җ итә клә п, башкалар рә тендә кымшанмый да карап торды. Шушы мә л мин бу хатын алдында ү земне ничектер гаеплесыман сиздем. Монысы да бит «минем кешем», ә ү зем аны хә срә тле иткә н серлә рне саклыйм... Бара торгач, бө тенлә й буталдым, ахры. Бө тенесен дә кызганам...

⇐ Предыдущая 13 14 15 16 171819 20 21 22 Следующая ⇒