(Каримов Мустафа Сафич) 17 страница

— Кү рмирә к торсаң да ярар, — дип мө ң герә де Хә мзә. — Мин ү з бичә мне ярышсыз да ә ллә кайчан җ иң гә нмен. Ярышып маташырга ничу.

Шау-шу беразга янә тынды.

— Авылыбыз белә н мә схә рә гә калабыз бит, агай- эне! — дип ү рсә лә нергә кереште безнең гарьчел кодабыз. — Ү зем чыгар идем, урагым ү тмә с, кулым — булдыксыз. Тел белә н урып булмый шул. Миннә н башка бер генә чая ир дә юкмыни?

Ызан буйлап салмак кына атлап, Акйолдыз кар- шысына Мә рә һ им килеп басты. Аның мә һ абә т гә ү дә се янында буйга-сынга кайтышрак, чебегрә к бү тә н кеше гадә ттә тагы да кечерә еп, мескенлә неп кала. Шуң а кү рә кә рлә адә мнә р аның тирә сендә чуалмаска тырыша. Ә бу юлы бә рде балыгысыман нечкә генә Акйолдыз пә һ леван алдында бә лә кә йлә неп, югалып калмады, ничектер ү сеп, гайрә тлә неп киткә ндә й булды. Менә бер могҗ иза!

— Мин чыгам, — диде баһ адир. — Ө чә р адым ү лчә, Мортаза. — Ү зе бары шунда гына Акйолдызның йө зенә кү тә релеп карады. Тегесенең ике битендә ә леге кызыллык гө лт итеп балкыды да тиз ү к сү нде.

— Бирнә се шул булыр: җ иң еп тә генә чыксаң, бер ү бә рсең, егылып ү лсә ң, шә һ ит ү тә рсең... — дип, җ ыр сү злә ре белә н ә йтеп куйды каешын оттырган кодабыз.

— Ир намусы бил каешы тү гел, берсен салдырып 198

алсалар, икенчесен буып булмый, — дип тө рттереп алды тегең ә кемдер.

— «Батыр ү леме бичә дә н» дигә нне ишеткә небез бар. —Мә рә һ им кинә т батыраеп китте. — Ни булса да булыр, Акйолдыздан җ иң елеп хурлыкка калуымны да бер мә ртә бә гә, бер бү лә ккә санармын.

— Бик ү к кыйммә тле бү лә к ө мет итмисең икә н, Мә рә һ им... — Акйолдызның матур иреннә рендә беленер- беленмә с кенә елмаю чагылып калды.

— Язганы шул булса ни... — дип тегесе дә кө лемсерә гә ндә й итте. Ү зенең зә ң гә р кү злә ре шундый боек иде. Ул иң башындагы урагын алды. Кү злә ре кинә т җ анланып китте. —Тә вә ккә ллә дек, Акйолдыз! Син янсаң, мин сү нмә м...

Нинди матур сү злә р ә йтеп салды Мә рә һ им! Мин ул сү злә рнең асылына яхшы тө шенә м. Бү тә ннә рнең, ә лбә ттә, моң а зиһ ене җ итми.

Ө мә челә р, бер-берсен бү лдереп, шарт куярга тотындылар:

— Кө лтә лә рен ү злә ре бә йли барамы? — дип сорады Ниса апа.

— Ү злә ре, ү злә ре!

— Ура барсыннар, бә йли барсыннар!

— Юк, юк! Башта урып чыксыннар, азактан бә йлә сеннә р!

— Ә й, җ ә мә гать! Ү злә ренә ничек җ айлы, шулай итсеннә р!

— Ә йе, ү злә ре телә гә нчә кылсыннар, бә хә с барыбер соң гы кө лтә гә чә барачак бит!

Бу арада Мортаза агаем ачминнекнең аркылысына, башта бирге ызаннан ө чә р адым ү лчә п, арыш сабакларын ө ч урында тө йнә п, ике алым билгелә де: шуннан, каршы ызанга чыгып, шундый ук билгелә р ясады. Бү тә ннә р дилбегә гә дилбегә, арканга аркан ялгап, һ ә рберсе ачминнекнең аркылысына җ итә рлек ө ч озын бау ә зерлә де. Шул бауларны, кара-каршы ә леге билгелә ргә туры китереп, бер ызаннан икенчесенә тарттылар. Тип-ти- гез ике бү лем булды — гаделнең дә гаделе килеп чыкты.

Хә зер башланачак. Мин Акйолдыз ө чен хафаланмыйм. Аның беренче уракчы икә не илгә мә гълү м. Мә рә һ им ө чен борчылам менә. Дө рес, ул да эшкә уң ган ир, булдыклы, маһ ир кеше. Ул читә н ү рсә, кызлар бә йлә гә н челтә р шикелле купшы килеп чыга. Кибә н салса, чиркә ү гө мбә зе шикелле килбә тле була. Ул ясап буяган тә рә зә капкачлары ә ллә каян елмаеп тора. Хә тта урманнан утын алып кайтканда да йө ген ничек итте алай ө йми, аны ыспай итеп, картинка кебек итеп тө йи. Гармунны ничегрә к уйнавын ә йтеп тә тормыйм инде, уенын бө тен тирә -як ү зе ишетеп тора, ә менә уракка ничегрә к икә н — кулыннан килә микә н? Акйолдыз җ иң елсә, тагы бер хә л, ул бичә кеше. Мә рә һ им җ иң елсә, бө тен авылга мә схә рә. Ай-Һ ай, хә ерлегә булсын. Баксаң, эчемдә утырган коткычы — бә лә кә ч кенә шайтан баласы — Акйол- дызның җ иң ү ен дә телә п куя. Нигә, бичә кеше җ иң елергә генә дигә нмени?

— Я, башлагыз! Җ иң елгә н еламасын. — Ә легә кадә р бә хә скә катнашмый торган ә тием ярышчыларга шулай дип фатихасын бирде.

Акйолдыз белә н Мә рә һ им уртадагы бауның икесе ике ягына килеп басты. Бу икә ү бер-берсен шушы сары дә рьяга батырырмы, ә ллә, киресенчә, коткарып алып чыгармы? Икесе дә жә л миң а, чө нки алар минем кешелә рем. Мин аларның серен саклыйм. Хә зер инде бу серне бү тә н кешегә чишә сем дә килми. Ул минеке генә, юк, Олы инә ем белә н икебезнеке генә... Ә нигә соң алар янә шә басканнар? һ ә р уракчы ү з ө лешенең уң почмагында булырга тиеш бит. Уң нан сулга уралар лабаса. Мә зә к икә н бу Мә рә һ им — тискә ре якта тора, уң ны сулдан аермый. Кө лкегә кала бит инде! Аның хатасын тө зә тә сем килә минем, тик җ ө рьә т кенә итә алмыйм.

— Башлап кул сал, Акйолдыз, —диде Мә рә һ им.

Акйолдызның кызыл саплы елтыр урагы беренче кабымын кырт иттереп тешлә п ө зде. Икенчесен, ө ченчесен дә чеметте. Шуннан китте бу, ә й китте! Уң кулындагы урагы елт-елт итеп кенә кала, сул кулындагы учмасы урак кө енә, ничектер, ә йлә иә -ә йлә пә биеп бара. Учмасы тулгач, урагы белә н башак яныннан тота биреп, аны артка ә йлә ндереп сала. Сала да яң адан башлый. Кә кре башкисә р тагы уйнарга, һ ә р сикерү дә тыгызая барган учма тагы биергә керешә. Ә ле генә алымының уң ягында булган уракчы «ә » дигә нче сул ягына килеп чыга. Артка урап куйган толымындагы чулпылары гына ара- тирә чылтырап куя. Йө зеп кү рен булмый. Башын кү тә рми. Ул торган саен җ иргә ябыша бара, ябыша бара тө сле. Инде арыш сабакларын ул ү зе учламый, тегелә р ү злә ре, укмашып, аның учына килеп керә, тик учың ны бер ачып, бер ябып кына ө лгер. Ә елтыр урак бө тенлә й ярсыды, бө тенлә й шашты. Азактан тыеп туктатып булса ярар иде... Урак уру тү гел бу, торганы белә н бер тамаша — бә йге! Кү зне аерып алып булмый, ә шулай да аерырга кирә к. Чө нки яиә шә дә икенчесе бар.

Яң а гына килеп тө шендем: Мә рә һ им сулагай икә н. Ул, бә лә кә йрә к җ ә я чаклы урагы белә н учмаларны умыра-умыра, тискә ре якка урып китте. Аның кө рә к чаклы учына берьюлы, сантыйныкы, ярты кө лтә сыядыр. Монысы салмак салдыра, лә кин бер селтә ү дә ә ллә ничаклы ялмап ала. Ай-Һ ай, Алпамшамыни?!

Ике арадагы чиктә алар сирә к тап килешә лә р. Тап килешсә лә р дә, шунда ук икесе ике якка аерылып китә. Ә йе, бер-берсенә кү тә релеп тә карый алмыйча, кавышалар да аерылышалар, кавышалар да аерылышалар. Кү згә -кү з килешмә ү, бә лки, яхшыдыр да ә ле. Ә нә Мә рә - һ имнең ак кү лмә ге аркасына ябышты. Тә ү дә яфрак чаклы гына кү ренгә н дымлы тап, җ ә елә -җ ә елә барып, биленә җ итте. Акйолдызның аркасында ә легә дым ә сә ре кү ренми. Монысы ә йбә т. Булмасын да. Шундый сылу бичә гә кара тиргә бату һ ич тә килешмә с иде. Бә йгедә ак кү беккә батып килгә н байталны да жә ллим мин.

Алымнарның яртысына җ иткә нче, алар тип-тиң килделә р. Аръягында хә ллә р ү згә реп китте: башта Акйолдыз Мә рә һ имне бер адым, соң га табан ике адым чамасы артта калдырды.

Ярышны моң ача тавыш-тынсыз гына кү зә ткә н кешелә р, һ ә ркем ү зенчә, я куана, я борчыла башлады. Берә ү лә р Акйолдызны дә ртлә ндерде: «һ ай, килене дә килене! Килен тү гел, хә зинә! », «Бү ресе улаган икә н бу йомык Хә мзә нең... », «Кадерен бел, бурсык! ». «Бурсык» дип Хә мзә гә яң а кушамат та чә пә п куйды берә ү.

Икенчелә р Мә рә һ имне ә йдә де; «Ә й, гармунчы, ешрак бас урагың теллә ренә! », «Җ иң елсә ң, гарьлегеннә н ят та ү л инде», «Ашыкмагыз ә ле, аю котырса, кыр кә җ ә сен куып тотар, ди!.. », «Кыр кә җ ә сенең койрык кыска, тоттырырга чамасы юк! » Кайсыдыр оятсызы ә дә пкә сыймасрак сү злә р дә ычкындырды. Кемнә рдер хахылдап кө леп җ ибә рде. Ниса апам чыдамады, ике кулын бө еренә таянып, теге ерык авызлар алдына килеп басты.

— Тыйнаксызлар, мә ксезлә р, хә сислә р! Монавы хозур тамашаны, мө нә җ ә т тың лаган тө сле, тын да алмый карау тиешле. — Ул башы белә н уракчыларга ымлады: — Ә сез авыз кү тә реп кешнисез, карт алашалар. Кү ң ел биребрә к карагыз, юньсезлә р. — Аның тавышы кинә т йомшарып, йө зе яктырып китте. — Сө бханалла- машалла! Тфү, тфү, кү з тимә сен. Матурлык белә н Кө ч ярыша бит монда! Чибә рлек белә н Гайрә т алыша. Шундый бә йрә мне гомердә бер генә тапкыр кү рергә мө мкин, ә гә р насыйп булса... Соклана белергә кирә к. Ә сез, имансызлар, кө чек талаштырган ише, ө слә тә сез.

Ниса апамның сү злә реннә н соң бу ярыш бө тенлә й бү тә н сыйфатка кереп, бү тә н мә гънә алгансыман булды. «Матурлык белә н Кө ч ярыша бит монда!.. » Кайсысы җ иң ә р икә н боларның? Нә къ мө нә җ ә т тың лагандагы шикелле, халык тынып калды.

«Кыр кә җ ә се» инде, ике кулы белә н тылсымлы хә рә кә тлә р ясый-ясый гына, ү з алымының очына чыгып 202 бара. Ул ү зенең сихри уены белә н шундый мавыккан, ә йтерсең, бө тен дө ньяда шушы арыш басуы да ул гына. Мә рә һ им дә зур-зур учмаларны, каракош канат җ илпе- гә нсыман селтә п, артына ешрак ә йлә неп сала башлады. Акйолдыз соң гы учмасын кулына тоткан кө е орчык кебек бер бө терелеп, ә йлә неп куйды. Мә рә һ имнең янә бер сажиндай урасы бар иде, лә кин ә ле бә хә с бетмә гә н. Кем соң гы кө лтә сен алдарак бә йлә п ташлый, шул җ иң ә. Акйолдыз инде кө лтә бә йлә ргә тотынды. Ни арада бавын ясый, ни арада учмаларын җ ыя, ни арада кө лтә сен буып ташлый. Артында тә гә рә шеп кенә торалар. Кө лтә лә ре дә кө лтә генә тү гел, тыгыз билле сары курчак сынлы: шундый ыспайлар, кө леп торалар.

Шулай да бу эштә Мә рә һ им тагы да җ итезрә к булып чыкты. Байтак соң лап тотынса да, ярты юлны ү тү гә, ул Акйолдызны куып җ итте. Дө рес, аның кө лтә лә ре бераз эрерә к. Эре кө лтә гә учма кү брә к керә, эш җ ә һ ә трә к бара, лә кин барыбер ул, кулым зур, кө чем бихисап дип, чамадан арттырмый. Ир ә дә бен саклый. Җ ирнең очына чыкканчы диярлек алар бергә бардылар. Иң ахырда гына Мә рә һ им бер-икс кө лтә гә узып киткә н иде дә, тегесе шунда ук куып җ итте. Утыз-кырык пар кү з алдында алар чак кына да хә рамлашмады, бер-берсенә аз гына да буй бирмә де. (Кү п гомерлә р ү ткә ч, ә ле килеп, менә мин нә рсә аң ладым: Акйолдыз бу ярышны, мө гаен, Мә рә һ имне җ иң еп хур итү я ү зе җ иң елеп мә схә рә гә калу ө чен башлагандыр. Кү рә сең, шулай итеп, ул Мә рә һ имнә н суынырга һ ә м тегене ү зеннә н биздерергә телә гә ндер. Бә лки, мин хаталанамдыр да... Хатыннар кү ң еле тө псез дә рья, тө бендә нилә р ятканын каян белә сең? )

Менә Акйолдыз соң гы кө лтә сен бә йлә де дә, селти биреп, аны Мә рә һ им ягына ыргытты. Актыккы кө лтә сен кысып торган ирнең кулбашына килеп тиде ул. Ә мма теге ә йлә неп тә карамады. Җ ә һ ә т кенә эшен бетереп, ә ле бә йлә гә н галә мә т юан кө лтә сенең ялбыр башыннан тотып, хатын алдына китереп бастырды. Ү зе, башын ия биреп, тынып калды. Акйолдызның иреннә ре буйлап ә леге арбаучан елмаю йө герде. Ул тә ү дә толымнарын чишеп артка ташлады, кыстырылган итә клә рен тартып тө шерде. Шуннан гына Мә рә һ имнең зә ң гә р кү злә ренә туп-туры карап:

— Ир икә нсең, Мә рә һ им... — диде.

«Мө нә җ ә т тың лау» тынлыгы шартлап ярылды. Кешелә р, ү злә ре җ иң еп чыккан шикелле, бө тенесе берьюлы иркен тын алды. Рә хә т итеп тын алды.

— Шаукымлы бит ә й болар! Җ енле! —дип сокланды безнең җ ирә н мыеклы кодабыз.

— Менә, ичмасам, болар бер-берсенә торырлык — пар килгә ннә р! — дип мө һ ер сукты Ниса апа.

Ике уракчы арасына ә тием килеп басты. Ниндидер бик кирә кле сү з ә йтергә уйлый, ахры. Тө беннә н ү к сакалын учлап тотты. Иң акыллы сү зен шулай сакалыннан сыгып чыгара ул.

— Сез икегез дә җ иң дегез, — диде ул. — Матур итеп җ иң дегез. Мондый җ иң ү челә ргә затлы бү лә клә р тиеш тә бит, затлы малларым юк. Сез яшьсез, уң гансыз, матурсыз, һ ә ркайсыгыз — ү з-ү зенә бү лә к... Минем ө мә мне олыладыгыз, кү тә рдегез, ямьлә дегез. Сагынып сө йлә рлек тамаша ясадыгыз. Рә хмә т сиң а, килен! Мә рә һ им, сиң а рә хмә т!..

Ничек кызык сө йлә п ташлады ә тием. Нә рсә бу — рә хмә тме, хуплаумы, сокланумы? Ә миң а калса, ә тиемнең сү злә ре фатихасымаграк булып ишетелде. Булмас ла! Нинди гадә т ул миндә — кеше кү рмә гә нне кү рә м, кеше ишетмә гә нне ишетә м? Ә ллә бер хыялыйга ә йлә неп барам инде?

Моннан соң ө мә челә р яң адан җ ирнең буеннан-буена ызанга тезелде. Кү з ачып йомганчы бер ачминнек арышны кырып та ташладылар. Шуның белә н вә ссә лам — безнең арыш урагы бетте. «Бә лә кә й генә бө кре — бө тен кырны бетерде» дигә н табышмакның җ авабы килеп тә чыкты менә...

Ихатаның тө рле җ иренә паласлар җ ә еп ә зерлә гә н кичке табында Мә рә һ им белә н Акйолдыз кара-каршы туры килде. Мин лапас башыннан бө тенесен дә кү реп утырам. Мә рә һ им ашамады да, эчмә де дә, баштан ахырга кадә р бары гармун гына уйнады. Ә й уйнады да соң! Бер чакта да бу кадә р ү к ярсыганы юк иде аның. Минем кү крә гемне берчә кү згә кү ренмә с ниндидер җ ылы нурлар бә релеп рә хә тлә ндерә, берчә утлы уклар ө теп тиш- кә ли: йө рә гем берчә куанып талпына, берчә, ә рнү енә чыдый алмый, кү крә к авызын дө мбә слә ргә тотына. Кара моң нардан тыным кысыла. Менә беттем, буылып ү лдем дигә ндә, янә ак моң нар килеп, мине ә җ ә лемнә н коткара. Мин яң адан һ аваларга ашам.

Табындагы лампа пыскып кына янганга кү рә, мин гармунчының йө зен шә йли алмыйм. Акйолдыз миң а бө тенлә й арты белә н утырган. Шулай да мин аларның бер-берсенә я ө метле, я ү тә моң су караш ташлауларын сизә м. (Менә тагы — ни галә мә т — кү зем кү рмә гә нне ү зем кү реп утырам! ) Бу кадә р ярсу, бу кадә р сагышлы моң нарга ничек тү зә икә н Акйолдыз, ничек дө рлә п янып китми икә н? Гармунчыга ара-тирә җ ырчылар кушылган була, лә кин алар бү ген кө йне генә бозалар. Сандугачка ә тә ч ияргә н тө сле килеп чыга.

Бер арада Мә рә һ им безнең якта бө тенлә й ишетелмә гә н матур озын кө й тартып җ ибә рде, уйнап чыкты да тагы башлады. Бө тен табынны хә йран калдырып, Акйолдызның йомшак моң лы тавышы яң гырады. Хә йран калуыбыз шуннан: елдан артык вакыт ү теп, аның җ ырлавын тә ү тапкыр ишетә без. Бездә халык җ ырга ә вә с. Сү з сө йлә ргә тартынганы да җ ырларга тартынмый. Моң ы бармы, юкмы — мө гери бирә.

Нинди матур, талгын җ ырлый Акйолдыз. Бү тә н табыннарда да шау-шу тиз ү к басылды. Моң а кадә р, кү ршесен дә тың ламый, тик ү з сү зен генә сө йлә п утыр- ган кызмача ирлә р дә тынып калды. Аййолдызның тавышы, тө нге авыл ө стеннә н акрын гына агылып, ә ллә кая еракларга юл алды. Бә лки, чит җ ирлә рдә адашып калган җ ыр ү зенең туган тө ягенә, Дим ү ренә, табан киткә ндер? Китсен. Бө тен дө ньяда шылт иткә н ө н аң а комачауламый, аны тыймый. Юк, китеп олакмады, кире урап кайтты. Миң а моннан, югарыдан, бө тенесе дә кү ренеп тора.

Айкый да гына чайкый керлә р юа, Талмый микә н аның белә ккә йлә ре чайкаганда.

Кү ршедә генә торып, кү рә йө реп, Янмый микә н аның йө рә ккә йлә ре

кич ятканда, —

дип җ ырлады безнең чибә р җ иң гә чә без. Аннан сон, башын тү бә н иеп, байтак заман кымшанмый да утырды. Шушы җ ыр — Акйолдызның безгә мә гълү м гомерендә ге тә ү ге һ ә м соң гы җ ыры булды. Аның моң лы тавышын башкача мин дә, бү тә ннә р дә ишетмә дек. Куанычларын да, хә срә тлә рен дә җ ырсыз уздырды ул.

Моннан ары табынның гайрә те кайтты. Бү тә нчә җ ыр кө йгә килмә де, юлыннан язды. Халык таралыша башлады. Исергә нрә клә р, һ ә ркем ү зенчә кә мнт кү рсә теп бераз утырды да, алар да кайтып китте. Бә йрә м сү нде...

Иртә гесен таң белә н Мә рә һ им башын алып чыгып китте. Куенына бер тү тә рә м икмә к тыккан, култык астына гармунын кыстырган да шулай авылдан чыгып киткә н. «Мине тиз арада кө тмә, мин озак кә сепкә юл тоттым», — дигә н ул хатынына. Кө злә рен, кышларын читкә кә сепкә еш йө ргә н Мә рә һ имнең хатыны мона артык аптырамаган да. «Ярый, исә н йө ре, калган бар игенне ү зем җ ыештырып куярмын. Тик шулай да чамасыз озаклама, буемда бар... » — дигә н. Бу кадә ресен читә н аша теге Кара Йомагол бичә се ишетеп торган. Мә рә һ им урам капкасыннан тү гел, ындыр артыннан чыгып киткә н. Шуннан, Галлә м картның бакча артына килеп, бик озак басып торган. Торган, торган да, кинә т борылып, тугай ягына йө гергә н. Имеш, башкача авылга ә йлә неп тә карамаган. Боларны кем кү зә теп торгандыр, анысы безгә караң гы.

Атна ү тте, ай ү тте. Чыпчык белә н ала каргадан башка кош калмады авылда, юньлерә клә ре җ ылы якка уң айлады. Ә билә р чуагын ямьлә п, ү рмә кү ч авының алтын җ еплә ре оча. Ә Мә рә һ имнә н хат та, хә бә р дә юк һ аман. Халык шомлана башлады. Шулай да каз ө мә лә ре чорында кош теледә й генә хат килеп тө шкә н бугай. Анда да исә н-саулыгын гына сө йлә гә н дә йө кле калган бичә сенә ү тенечен ә йткә н: «Ул туса, исемен ү зең тап, кыз туса Акйолдыз дип куш», — дигә н. Хатын иренең сү зеннә н чыкмаган. Ыжгырып торган январь числосын- да дө нья кү ргә н кыз балага атасы телә гә н исемне бирде — Акйолдыз дип кушты. Мин белгә н икенче бала ү з исеме белә н дө ньяга килде. Тә ү гесе — Кара Йомаголның игез сың ары Хә бибулла иде. Бә лә кә й Акйол- дызны, ә лбә ттә, минем Олы инә ем кабул итте. Ә мма мин инде хә зер андый эшлә ргә катнашмыйм.

Ө лкә н Акйолдызның суга барганын да, мал эчереп йө ргә нен дә, курада утын кискә нен дә кү реп торабыз. Ара-тирә ул, йомыш табып, минем Бикә җ иң гә м янына да кереп чыга. Ул ә ү вә лгечә ү к — ү зе басынкы, ү зе алчак, ү зе итагатьле. Тик шул җ анны җ илкетә торган сихри елмаюы гына ә ллә кая китеп олакты. Иң -иң сердә ше булган бер хатынга бик-бик каты сер итеп кенә Акйолдыз болай дигә н, имеш: «Бө тенебезне дә газаптан коткарыйм дип киткә ндер дә бит... Ул дигә нчә килеп чыкмады. Катырак ә рнү лә ргә тө штем, катырак сагышларга сабыштым, эч-бавырларыма кара каннар савып, яна-яна кара кү мерлә ргә калды. Кү крә к эчемдә йө рә к тү гел, кө йрә п торган куз йө ртә м. Тагы кү пмегә чыдармын, белмим... Ә чыдарга кирә к. Эчтә н ү лсә ң дә, тыштан яшә ргә кирә к... » Бә лки, ул бу сү злә рне ә йтмә гә ндер дә. Аның ө чен кешелә р ү злә ре сө йлилә рдер, ихтимал. Ә мма гаеп итеп тү гел... Янә Акйолдыз болай да дигә н икә н: «Бер килеп, куркаклыкта гаеплә п, ү зен каһ ә рлим дә шунда ук каһ ә рлә ремне кире кайтарып алам. Каргышларым башына тө шмә сен дип котларым оча. Сакла ү зен, саклый гына кү р дип, ходайга ялварам... » Менә нинди серлә р бә реп чыккан сагышлы җ иң гинең эченнә н. Сернең канаты җ итез. Бер ычкынса, илне тиз урап чыга ул. Бер кавырсыны безгә дә кагылып ү тте. Ә мма Акйолдыз исемен кыстырып, һ ичкем гайбә т тә, гыйбрә т тә сө йлә мә де. Ә ү вә лгечә, хә тта ә ү вә лгедә н дә болай һ ә ркем аны «ах» итеп торыр булды.

Беркө нне Акйолдыз, безгә кереп, Бикә җ иң гә м белә н чаршау эчендә байтак сө йлә шеп утырды. Бу юлы ул миң а боек кү ренде. Киткә ндә, Бикә җ иң гә м дә аң а ияреп чыкты. Ө йдә без Олы инә ем белә н икә ү генә калдык. Тегелә р киткә ч, Олы инә ем, эч-бавырына ут капкандай тирә н кө рсенеп, уфылдап куйды.

— Нигә уфылдыйсың, Олы инә ем? — дидем мин.

Ул тә рә зә аша каядыр еракка карап, байтак заман эндә шми утырды. Шуннан борылып минем кү злә ремә туп-туры карады да сө йлә п китте.

— Хә зер инде син ундү рт белә н барасың. Егет коры- на кереп килә сең. Укуың да зур. Мин сө йлә гә нне аң ларсың шә т. Тың ла... Адә м балалары анадан яртышар гына булып туа. Аяк-куллары бө тен, башы-кү зе тө зек кө е дө ньяга кабул итә м мин кешене, 'ә ү земнең эчлә рем ө зелә: «И, бахыркаем, — дим, — ү з яртың ны табарсың мы икә н? Тапсаң гына ярар иде», — димен. Табышмаса- лар, кү ктә ге бихисап йолдызлар кебек җ емелдә шеп, гомер буе бер-берсен эзлә п йө ри бичара бә ндә лә р. Аларны кушарга, кү рә сең, ходайның да кодрә теннә н килмидер. Кодрә теннә н килсә, җ иһ ан буйлап адашып йө ргә ннә р шулкадә р кү п булмас иде... Ә нә Акйолдыз белә н Мә рә һ им ике яртыдан бер бө тен булырга тиеш җ ан иялә ре дә бит... Ү з вакытында табышмагач, зар- интизар булып, адашып йө рилә р.

«Егет корына кереп килсә м дә », Олы инә ем ә йткә ннә рнең тө п мә гънә сен аң лап җ итмә дем. Кү ң елемә сең сә, акылыма сыймады. Ул сү злә рнең фаҗ игале мә гънә сен тө шенү миң а бик кү п еллар узгач кына — йө зә рлә гә н кешелә рнең язмышы ө чен янып, ү з язмышымның карлы бураннарын, эссе җ иллә рен татып, гомер бакый ү зем акылга утырырга тырышып та, акылга утырудан бар ө метлә рне ө згә ч кенә — насыйп булачак. Бу коточкыч дө реслекне аң лау ө чен ә ле ү з җ аның ның кырык тапкыр уртага бү ленеп, кырык тапкыр кушылуы кирә к булачак...

Ә мма мин Олы инә емнең тел тө бен бө тенлә й ү к аң ламыйм тү гел, аң лыйм. Аның ү з яртысы турында сорыйм дип авыз ачкач, тыелып калдым. Ярый тыелдым. Сорасам, ахмак була идем. Ү зем кү реп торам бит инде: ә тием берә ү, ә нием икә ү. Кайсысы ярты, кайсысы бө тен икә нен белеп бетерерлекме монда? Буталышып беткә н. Балалары гына да ө ч тө рле. Мортаза агаем Олы инә емнең тө пчек улы, Сайран авылында торган аның ө лкә н кызы Гайниямал апам — Кече инә емнең ахирә те. Сә лих агаем Кече инә емнең артыннан килгә н малае. Ул ярты ятим исә плә нә. Шуң а кү рә аны тиз ү к кагып-сугып бармыйлар. Калганнарыбыз ө ченче ояныкы. Мин боларны, ә лбә ттә, кү птә н тү гел белдем.

⇐ Предыдущая 12 13 14 15 161718 19 20 21 Следующая ⇒