(Каримов Мустафа Сафич) 12 страница

— Тиң тагы... Шә рә йнең ү ркә че барыбер шиң ми инде.

— Ү ркә че шиң мә сә, кү ң еле кү тә релә. Кулымнан килсә, мин гариплә р ө чен бә йрә мне кү брә к ясар идем ә ле.

Ә сгать нә рсә генә димә сен, . бә йрә м мә лендә мин гариплә рне отыры кызганам. Кем табынындадыр азрак бал тө шереп алган Шә рә й бию тү гә рә генә чыккан булды. Алай-болай сикергә лә п, биегә н рә вешле кыланды, «һ ай, афарин, Шә рә й, оста басасың! » — дип, ихлас хуплаучылар да табылды. Лә кин бер явызы телен тыя ал

мады: «Иплә п, иплә п, Шә рә й, аркаң дагы йө гең коелып бетмә сен... » — диде. Янында басып торган Хисмә тулла исемле безнең җ ирә н кодабыз теге ә шә ке телле нә рсә нең авызына чә п иттереп тондырды тондыруын. Ә мма аннан ни файда? Елардай булып, Шә рә й тү гә рә ктә н чыгып китте.

Менә сиң а тиң лек!

Бездә ге шикелле, Сайранда да яз кө не кичке уеннар була. Беркө нне апамнар елый язып инә лгә ч, миң а ышандырып, җ изнә м аларны кичке уенга җ ибә рде.

— Кү з бә йлә нгә нче кайтып җ итегез, мә три аны! — дип кычкырып калды. Минем ө скә тө шкә н бурычны аерата хә терлә тте. — Апаң нарга кү з-колак бул!

Бу инде аның миң а, кү зә тче бул, шымчы бул, диюе- иде. Тапкан кешесен!

Уенны яшьлә р Бә рсү ә н суы буенда ямь-яшел чирә мдә корганнар. Кичке уеннарда кызыклы тамашалар да,, узышлар да, кө рә шлә р дә, ярышлар да булмый. Яшь- җ илкенчә к кара-каршы тө шеп бии, ә йлә н-бә йлә н йө реп җ ырлый, кулга-кул тотынышып, капкалы, чылбыр уены уйный. Кың гыраулы, кө згеле ә ллә ничә гармун, кү реклә ре шартлардай булып, ярсып моң чә чә. Язгы кичтә - шул гармун моң ыннан да сихерлерә к нә рсә юктыр...

Башта мин ү зем кебек малайлар белә н шыгырдый уйнап туйдым да Ө ммикамал апам янына килдем. Ул, аякларын алга сузып, ялгызы бер читтә рә к ү лә н ө стендә утыра иде. Йө зе моң сурак кү ренә. Юк, аның кү злә рендә кө нлә шү дә, кимсенү дә чагылмый. Бү тә ннә рнең уйнавына сокланып утыра ул. Мин аның янына тезлә ндем* Апам мине муенымнан кочаклап алды.

Безнең Гө льямал апабыз исә йө зә генә. Хә зер генә; биеп, тү гә рә к уртасында орчыктай ә йлә нә иде, баксаң, капкалы уенында ияртү че дә §улып алган. Җ из кың гыраулы саратовский гамунын ө зә рдә й булып сузган гармунчыга атап җ ыр да җ ырлап алды. Тегесе ерылган авызын яба да алмый. Бө дрә чә чде баһ адирны апамның, бер җ ыры җ ебетте дә куйды. Җ ебер дә шул. Җ ыры ни дә, кү крә геннә н чыккан моң ы ни!

Ү зең гармунчы егет, Кулың да кө меш йө зек. Байкал кү ллә ренә тө шсә ң, Кереп алырмын йө зеп.

Ай-Һ ай, шаштырыбрак җ ибә рде тү гелме? Мин җ ырның ертыгын табам. Шушы чаклы ә змә верне, батса, алып чыгарсың. Ү зең не батырыр.

... Ул чакта мә хә ббә тнең кодрә те, хатын-кыз рухының чиксез кө че — минем ө чен ә ле ачылмаган җ иһ ан иде. Яши-яши генә аң лаячакмын мин: хатын-кыз мә хә ббә те ир кешене океаннарда батырмый, галә м утларында яндырмый, ө ермә лә рдә адаштырмый саклар икә н. Ү зенең батуын да, януын да, адашуын да уйламас икә н. Тик сө йгә не генә котылсын. Менә ни хакта җ ырлаган Гө лья- мал апам теге җ ырны.

Гө льямал кичергә н бә хетнең чиге юк. Нә рсә генә эшлә сә дә » килешә, нә рсә генә ә йтсә дә, урынлы. Ү зенең ике бите ал янган. Бигрә к тә теге бө дрә гыйфрит кү з салса, кабынып китә ул. Мин, ә лбә ттә, кү зә теп утырмыйм. Карагач, кү ренә инде. Ул йө герә дә безнең янга килә.

— Сең елем! Туганым! — дип инә лә безнең икебезгә, — чак кына чыдагыз инде. Тагы ә -ә з генә торыйк та... — Ү зе, безнең җ авапны да кө тми, кире йө герә. Безгә нә рсә. Уйный бирсен. Мин, Ө ммикамал апамның җ ылы иң башына башымны терә п, тик утырам. Ө ммикамал апам һ ә рчак тегене дә ртлә ндереп кала. «Уйна, тансы гың кайтканчы уйна! » — дип пышылдый.

Гө льямал янә безгә сугылып узды.

— Ачуланмагыз инде! Тагы ча-а-к кына... — Икебезгә дә нечкә билле берә р кызыл прә ннек тоттырып китте. Моның каян килгә н сый икә нен хә тта мин дә белә м. Егет кү чтә нә че. Димә к, Гө льямал апам бү ген «тегең ә » чиккә н кулъяулык биргә н. Каршы бү лә ктә н безгә дә ө леш чыкты. Ярар, эчне тишмә с. Ө ммикамал ү з ө лешен дә миң а бнрмә кче иткә н иде, алмадым. Ү зе ашасын.

Без кайтып кергә ндә, ныгытып караң гы тө шкә н иде. Ө йдә тып-тын. Ө чле генә лампа яна. (Саранлыклары чиктә н ашкан. ) Керү ебез булды, Хә бибрахман жизни келт иттереп ишекнең келә сен элеп тә куйды. Чө йдә ге камчыны алды. Тә ү дә, чажлатып чө йдә ге тире тунга сыдырды. Гө п итеп'калды. Аннан? «Син аздырдың алар- ны! » — дип сә кедә утырган Гө льямал апама селтә п алды, лә кин сукмады.

— Шайтан кә митчелә ре! Газраил ялчылары! Эттә н туган кә нтә йлә р! —дип ү керенде. — Вакытлы кайтыгыз дип кемгә ә йттем мин? Сиң а тү гелмени? — Камчы минем баш ө стендә ә йлә неп алды.

— Тиеп кенә кара! Берә ребезгә тиеп кара!!! Хә зер ү к кайттым киттем булыр.

— Гө льямал тагы бер хә л. Сиң а ни калган сө йрә леп йө рергә, са-а-ансыз! Адә м имгә ге! — Бу юлы камчы Ө ммикамал апам аркасына тө ште. Апам «ыһ » та итмә де. Камчы тагы, тагы чажлады.

— Ә ти! Ә ти! Ө ммекә йгә тимә! Тимә, ә тием!!

— Чиратың ны кө т, мә лгунь! — Ул тагы да Ө ммика- малга кизә нде.

— Җ изни! —дип ачыргаланып кычкырдым мин. — Ү з мылтыгың белә н ү зең не атып ү терә м хә зер! — Бу- тә нчә сү з ә йтә алмый, шашып, мин чө йдә ге мылтыкка ташландым.

Хә бибрахман җ изнә м аптырап, каушап калды. Мин мылтыкны алмадым. Почмакка сө ялдем дә каттым.

— Ярар, моннан ары сабак булсын, — дип җ изнә м камчыны кабат чө йгә элде. Мин шул сө ялгә н килеш буылып еларга тотындым. Бер гаепсезгә тукмалган Ө ммикамал апамны жә ллә дем. Бигрә к тә — бә йрә мне... Хә бибрахман җ изнә м, камчы чыжлатып, ү зенең гарип кызын гына тү гел, бү ген Бә рсү ә н буенда булган шундый кү ң елле язгы бә йрә мне дә аяусыз тукмап ташлады.

адә м — гармун тавышы ишетсә, җ енлә нә дә китә. Егет- җ илә н алар турыннан гармун уйнап ү тә р хә л юк, теге, кү сә к кү тә реп, куып йө ртә. «Гармунны кафер ясый, аны кулга тоту хә рам», — ди. Ә гъзам ү зенең тальянкасын читә н буендагы кычыткан арасында яшереп тота икә н. Тегене беркө н Зыятдин карт тапкан да, типкә лә п, урамга алып чыккан. Шуннан, зур кү сә к тотып, бө тен халык алдында тукмарга керешкә н. Мү зикә н, бахыр, суккан саен «гыр», «гыр» килә икә н. «Ә ле гырылдыйсың? Ә ле һ аман гырылдыйсың мы?! » — дип ахырда тегене менеп таптаган. Ә гъзә м утырып кына еламады. Менә шулай. Берсе моң ны кү сә к белә н дө мбә сли, икенчесе бә йрә мне камчы белә н яра. Куллары коргыры!

Шә фкатьсезлеккә тө бә п мылтык ата алмасам да, теге кичтә аны елап куркыттым. Җ изнә м башкача тузынмады. Димә к, явызлыкка каршы мылтык кү тә рер форсатың булмаса, һ ич югында, аң а кү з яшьлә рең белә н ат икә н. Бә гырьсезлеккә каршы тә ү тапкыр баш кү тә рү ем, бә лки, шушы булгандыр. Ә моннан соң тө рлесе ү тте. Ярсып, алыш мә йданына ташланган чаклар да, каушап битарафлык ышыгына поскан заманнар да булды. Тө рлесе булды. Байтак булды...

... Ә хә тер, ү ткә ннә рне ү зенә уң айлаштырып, кат-кат сиплә п, тө зә теп чыга, алардан юаныч һ ә м таяныч эзли. Инде җ итмешкә җ итеп барган Ө ммикамал апам теге чакларны, тә млә п-тә млә п, искә ала:

— Булган инде исә р, шук чаклар. Гө льямал мә рхү мә белә н икебез тиң җ иттек. Икебез дә ифрат дә ртле булдык. Кичке уеннардан кайта алмый, тө нгә чә олагып йө рер идек. Кайткач, ә тием мә рхү м, урыны җ ә ннә ттә булсын, ә й орышыр иде, ә й орышыр иде. Никадә р кызу канлы булмасын, кул кү тә реп сукканын хә терлә мим алай. Ә рлә нү кү брә к миң а элә гер иде. Кү рә сең башбаштаграк, шаталаграк булганмындыр. Тиярен алганмын да. Сагынып сө йлә ргә генә калды инде уенчак, гамьсез чакларны...

Кавказ патшасының варисы

Ә сгать дустымны җ ә й иленнә н давыл китереп ташлагандырмы, юктырмы — анысы безгә караң гы. Ә менә Чә ң чә к Исабә кнең безгә чит тарафлардан килеп чыгуы рас. «Язмыш җ иле мине монда ташлады», — ди ул. Ә ллә унбиш, ә ллә егерме ел ә ү вә л килеп чыккан ул безнең авылга. Ө стендә билле кара җ илә н икә н, җ илә ненең ике тү шендә ге буй-буй бө рмә лә ренә бармак буе ак чө йлә р тыгылган икә н, башында бө дрә йонлы тү гә рә к кара бү рек икә н, аягында ү кчә сез кара итек икә н. «Син кем буласың, ир-егет? » — дип сораучыларга: «Кавказ патшасының бахыр улымын мин», —■ дип җ авап кайтарган. Елгадай яшьлә р тү гә -тү гә, хә лен сө йлә п биргә н. Тамган яшьлә ре туфракны кө йдергә н. Ү тә дә аяныч, ү тә дә яман булган икә н моның хә ллә ре.

... Кө ннә н беркө нне сары таң вакытында тө рек патшасы Кавказ патшалыгына ябырылган да, сарайларын берьюлы кө л иткә н, патша муенына мә схә рә бавы салган, кырык хатынын хур иткә н, кырык кызын кол иткә н, кырык улын җ ир иткә н. Кырык беренче улы Исабә к, дө лдө ленә атланып, тарлавыклар аша сикереп, тө реклә рдә н качып киткә н. Иң соң гы тарлавык аша ыргыганда, менгә н дө лдө ле, хә ле бетеп, упкынга мә тә лгә н, ә сыбайлы, ү з җ иле белә н очып, каршы ярга килеп тө шкә н. Менә шулай гына котылып калган Кавказ патшасының кырык беренче варисы.

Шушы ә ң гә мә не ишеткә н кешелә р ул заман, Исабә к- кә кушылып, зар елаганнар, Еламаслыкмыни — Кавказ патшалыгы шул хә лгә тө шсен дә... Безнең типтә рлә р патша кунакны, йола буенча ө йдә н ө йгә йө ртеп, хө рмә тлә гә ннә р, юатканнар, аның кайгысын уртаклашканнар, йола тылсымының срогы чыгып, кө че беткә ч: «Нинди һ ө нә рең бар? » — дип сораганнар. «Сыбай чабам. Янә тимер чү ки, калай тукый, кургаш коя белә м», — дигә н патша улы. «Атта без ү зебез чабарбыз. Ә син чү ке, тукы, кой, — дигә ннә р безнекелә р. — Дан һ ө нә р». Ә нә шуннан бирле чү ки ул. Чә ң чә к агай минем ө чен серле дә, кызыклы да, хә вефле дә. Дустым Ә сгать тә шундыйрак. Бү тә н дө ньядан килгә н кешелә р миң а шулай гамь сала.

Калайчы Исабә к безгә урам аша тора. Ү зенең балчык ө ендә ул кө н буе чә ң -чә к, чә ң -чә к килеп, я бидрә тө пли, я чү меч саплый, я комган тоткасы ябыштыра. Шуң а кү рә аң а Чә ң чә к дигә н кушамат тагылган. Кү п вакыт исемен дә ә йтеп тормыйлар. Чә ң чә к дип кенә йө ртә лә р. Сабан сө рми, печә н чапмый,, урак урмый ул. Бар белгә не — шул калай чү кү. Хә тта Муса мулла җ ир сө рә, иген чә чә, ә ул чә чми. Чә ң чә кнең ү зеннә н байтак яшь Ә лифә исемле юан, ялкау хатыны бар. Хә тта ө й кырындагы бә рә ң гелә рен дә утамый. Кө згә чыккач, зарлана: «Котың булмагач ни... Шул бә рә ң ге дә игелек кү рсә тми», — ди. Кайчан карама, ү зе бусага янындагы таш ө стендә сагыз чә йнә п утыра. Я ямау ямаган була шунда. Ә лифә ү зебезнең авылныкы — Гафифә карчыкның кызы. Шулар инде балтырган җ ыеп йө ргә ндә, «кем зуррак» дип янә шә басып ү лчә шкә ннә р дә инә ле-кызлы ызгышып киткә ннә р. Инә се: «Мин олы! » — ди икә н. Кызы; «Мин зур! » — ди икә н. «Инә й олы, мин зур», — дигә н сү з ә нә шуннан килеп чыккан да инде.

Ә лифә ике сү знең берсендә зарлана: «Ү тә бит яшь гомеркә йлә рем заяга шушы Кавказ патшасының ак сакаллы йолкыш малае белә н! Ун ел эчендә бер елак баладан башка нә рсә тергезде соң? Анысын да м'ин таптым бит ә ле». Иса юкта гына ул шулай сайрап кала. Ире алдында бик кычкырынып бармый. Ирне ир итә

белә. Кайчакта хә тта куштанланып та куя. «Калайны ничегрә к җ ырлатып биетә минем остам... » — дигә н була. Ә инде бә йрә м кө ннә рендә Исабә к ике тү шендә ге буй- буй бө рмә лә ренә бармак буе ак чө йлә р тыгылган билле кара җ илә нен, бө дрә йонлы тү гә рә к кара бү ркен, ү кчә сез кара итеген киеп, ө й алдына чыгып басса, Ә лифә сокланып туя алмый. «Ана, минем тау бө ркетем ниндирә к. Патша затыннан тү гел дип кем ә йтер? Бү тә н кемдә шундый ир бар, мактанчыклар, юньсезлә р, гыйбрә тлә р? Сакалына да чал кермә гә н, азрак кө меш кенә йө гертел- гә н<.. » Моны ул, кү ршесе Сә лимә ишетсен дип, юри кычкырып ә йтә. Ачы телле, уң ган Сә лимә нең ире Шаһ иморат буйга бә лә кә й, янә се. Ә лифә шуң а тө рттерә. Чынлап та, бә йрә м чорында Исабә ктә н дә купшырак, килбә тлерә к, мә һ абә трә к ир кү рмә ссең авылда.

Иса белә н Ә лифә нең Нә симә исемле имчә к балалары бар. Ул бишегендә я елап, я йоклап ята. Вә летдиннә р- дә н кала минем икенче тө ягем — Чә ң чә к ө е. Җ ә йгә чыккач, кө ннең кө нендә диярлек ук чү ким мин шунда. Калай ә зер, корал бар. Исабә к мине тиң кү рә, серлә рен сө йли. Нә рсә сенә тотынсам да ачуланмый. Ә хә зинә нең монда исә бе-хисабы юк. Бакыр заты дисең ме, тимере, җ изе, чуены, кургашы дисең ме — җ аның а ни кирә к, бө тенесе дә бар. Телә сә ң нә рсә яса. Ә лифә нең бусага тө бендә сагыз чә йнә п утырган чагында Нә симә уянып китсә, мин аны тирбә тергә керешә м. Останың эшен бү лдерт- мим. Моң а аның кү ң еле була. Кайчак шартлап елаган Нә симә не мин генә тыя алмыйм. Ул вакыт, эшен калдырып, бишек янына Чә ң чә к ү зе килә. Кайдандыр кү крә к тө беннә н чыккан ягымлы тавыш белә н татлы вә гъдә лә р сө йлә п, кызын юатырга тотына:

Ә лли-бә лли, Нә симә, Баллы хө рмә мә сиң а, Татлы йө зем мә сиң а, Нурлы кү зем Нә симә. Тө рен ефә к йокыга, Кер падишаһ йортына,

14К-

Тиен асыл бә хеткә, Утыр алтын тә хеткә... Ә лли-бә лли, Нә симә, Ап-ак калач мә сиң а, Майлы ботка мә сиң а. Ай кө ндә ше Нә симә...

Ул шулай тезә дә тезә. Нә симә сыйланмаган сыйлар, Нә симә эчмә гә н ширбә тлә р, Нә симә кимә гә н киемнә р калмый. Хә тта минем дә авызыма сулар килә. Исабә к һ аман туктамый. Байлыгының да, юмартлыгының да чиге юк аның. Туя белмә с Нә симә генә һ аман канә гать тү гел. Акыра бирә.

Мине кинә т курку ала. Ә гә р дә бә лә кә й кызчык, бишегеннә н сикереп торып, атасы вә гъдә иткә н тә мле- татлы затларны таптыра башласа? Тик берсен генә таптырса да, харап булабыз бит. Мин белә м: бу ө йнең шү рлеклә ре сый-хө рмә ттә н сыгылып тормый. Ярый ә ле Нә симә болай гына, сү зсез генә елый. Бө тенлә й тыяр ә мә л калмагач, Исабә к елтырап торган кара арыш икмә ген чә йни дә, чү прә ккә тө реп, бала авызына тыга. Теге бер-ике тапкыр шың шып ала да тына.

Баласын кү тә реп, Ә лифә браматка киткә н чакларда, без сө йлә шеп, серлә шеп рә хә т чигә без. Тик килгә н-кит- кә н генә сү зебезне бү лдергә ли. Менә без ә ле икә ү дә н- икә ү генә без. Юк, ә нә, кемдер килә. Ә, теге мосафир мулла икә н лә баса! Ә нә, чапан чабуы киртә дә ге ботакка элә кте. Исабә кнең капкасы юк. Капка урынында ботаклы-чатаклы бер киртә генә. Я аны аша атлап ү тә ргә, я астыннан чыгарга кирә к. Ә ле ботакка элә ккә н мулла узган атнакичтә дә бакыр комган калдырып киткә н иде.

— Исабә к! — дигә н иде ул. — Бер атнадан сугылырмын. Шушы комганны тө плә п кенә куйчы. Ташларга кулым бармый. Ә тием Исә нгол хаҗ идан калган истә лек иде...

—• Ярар, хә зрә т, башкарырмын, — дип алып калды Исабә к. Комганны почмактагы калай-колай ө еменә ташлады да азак ү зе ә йлә неп тә карамады.

•— Исабә к агай! Теге мулла килә, — дип хә бә р салдым мин.

— Нинди мулла?

— Бакыр комган иясе.

Киртә тө бендә ге мосафир ботактан ычкынырга ө лгермә де, Исабә к атылып урыныннан торды, почмактагы ө емнә н Исә нгол хаҗ идан калган мирасны табып алды,, янә ү зенең бү кә ненә утырды, тылсымлы коралы белә н комганның тө бен «ә » дигә нче каерып та ташлады. Нә къ шушы мә л, тамак кыра-кыра, хә зрә т килеп керде:

— Ә ссә ламә галә йкү м, Исабә к оста!

— Вә галә йкү м-сә лам, хә зрә т. Тү рдә н рә хим ит. Бик мактап йө рисең икә н. Менә хә зер генә синең комганга тотынган идем. Ә легә чә кул тими торды, хә ерсезең.

— Алай икә н, — диде мосафир, тү ргә узмады. — Кайчан очына чыкмакчысың инде?

— Затлы нә рсә бит, хә зрә т, орды-бә рде эшлә п булмый. Башта тө плә ргә, аннан кургашларга, аннан елтыратырга кирә к.

— Шулай да, Исабә к, кү пмегә рә к сузылыр дисең?

— Иртә гә шушы вакытта коям да куям. Яң ага алмаштыргысыз булыр.

— Кө тә алмыйм. Иртә гә Чукраклы авылында бик зур җ еназа. Ат җ ибә ргә ннә р.

— Алайса, иркендә, хә зрә т. Мә, комганың ны алып, кит.

— Уеның мы, чының мы бу, кем, Иса... Исабә к... Нишлә п мин шундый дә рә җ ә м белә н тө псез комган кү тә реп йө рим ди!

— Монысы да иркең дә, хә зрә т...

— Иркең дә... иркең дә... имеш! Жулик, мошенник! Ярый, бер юлга каргамый торам, кулың коргыры, аягың тартышкыры нә рсә! — дип мосафир кинә т чә пчеп, китте. — Мә лгунь! Килмешә к!

— Килмешә к дигә нең, ни ул, хә зрә т, мә хә ллә сез имам, тө яксез брә дә к булып чыгадыр инде. Шө кер, минем атлап керер ү з тупсам, баш терә р ү з мендә рем бар.

— Тфү, бә дбә хет! — дип Исә нгол хаҗ иның варисы, Кавказ патшасының варисына лач итеп тө кереп, чыгып китте.

— Тө кермә, тө кермә, тө керегең ү з битең ә чә чрә р, мулла шә рә мә те! —дип озатты мосафирны хуҗ а. Ифрат кызу канлы ул Исабә к. Кабынып китсә, Ә лифә нең йонын тетә. Тик тегесе генә ә ллә ни селкенми. «Я җ итә р, чыж-пыж», — ди иренеп кенә. «Чыж-пыж» диюе кызган безне суга тыгу булып чыга. Янә се, уттай дө рлә п торган Исабә к, бичә сенең салкын дә рьясына батып, «чыж- пыж»га ә йлә нә дә кала. Ә менә елак Нә симә кү пме генә тең кә сенә тимә сен, ачуланмый. Ачуы кабара башласа, Чә ң чә кнең маң гай тиресе тартышырга тотына. Мосафир тө керенгә ч тә, бер-ике тапкыр тартышып куйды. Имин. Җ ибә рде. Югыйсә ызгыш зурга китү е ихтимал иде.

Шулай да Исабә кнең дин ә һ еленә каты бә релү е мине шомландырды. Ә гә р дә ул каһ ә рли калса?.. Шул аркада Исабә к белә н минем ө скә җ ә за килсә?! Байтак заман без шымып утырдык.

— Изге кешегә тел тидергә н ө чен язык булмыймы ул? — дидем мин каушап.

Чә ң чә к кулындагы җ из комганны ә йлә ндергә лә п карап утыра иде.

— Ярый, дуң гыздан бер кыл. Чын бакыр икә н — гамә лгә ярар ә ле.

Мин һ аман ү земнекен талкыдым:

— Каргышы тө шсә, нә рсә эшлә рбез? Ул бит ходай юлында йө ргә н зат.

— Ул бичурага ходай юлы тагы! — дип мыскыллады Исабә к. — Ә нә, ат карагы Исә нголның хаҗ илыгы минем ә тиемнең патшалыгы белә н бер инде ул...

Салды бу хә бә рне! Ничек йө рә ге җ итеп сө йли? Шушы

мә л Исабә к белә н арабыз ераклашып киткә ндә й булды. Соң, зиһ ен җ итә рлекмени? Бер селтә ү дә Исә нгол хаҗ ины да, мосафир мулланы да, ү зенең патша атасын да сугып екты.

Ул торган саен аяусызрак ачышлар ясый барды.

— Монысы да аның Бохарада сә ү дә итеп йө реп кенә мулла булып кайткан. Чапан киеп, чалма чалган, янә се.

Безнең кө ннең кө е китте. Мин, тешлә ремне кысып, ук чү кергә керештем. Исабә к, җ из комганны кире почмакка ыргытып, калай кисә торган кайчысын игә ү лә ргә тотынды. Эш ү рлә ми. Чү кеч белә н бер тапкыр бармагыма да сугып алдым. Ү зем һ аман бер нә рсә не уйлыйм: нигә ул патша сынлы патша булган атасын ат карагына тиң ли?

Чә ң чә к эшеннә н туктады. Кө рсенеп куйды. Башын кү тә реп, тә рә зә аша кайдадыр еракка карап торды. Мин дә шул якка тө бә лдем. Кү ктә сыек болытлар ага иде. Ә крен генә тавыш белә н Исабә к җ ырлап җ ибә рде. Элегрә к тө н урталарында шуң а охшаш моң ишетелгә ли торган иде. Кайдан килгә нен белми, ө й эчебез белә н хә йран кала идек. Менә кем җ ырлый икә н ул.

Бер дә генә ө ер болыт каплый Кавказ дигә н тауның башкаен, Туган илкә емне кайтып кү рсә м, Кочып елар идем ташкаен...

Менә сиң а Чә ң чә к! Ниндирә к җ ыр җ ырлый ул. Аны жә ллә п, елап җ ибә рү дә н чак тыелып торам. Шулай да хә ленә кермә кче булам:

— Кавказ патшалыгың ны сагынып моң аясың мыни, Исабә к агай? — дим.

Ул эндә шми. Мин аны һ аман юатырга тырышам:

— Муенына мә схә рә бавы тагылган патша ә тиең не, хур ителгә н кырык патша ә ниең не, кол ителгә н кырык патша апаң ны, җ ир ителгә н кырык патша агаң ны мин дә жә ллим. Урыннары җ ә ннә ттә булсын! Ни кыласың, ү лгә н артыннан ү леп булмый, һ ә ркемнең ү з гү ре... Терелә р чыдарга тиеш... — Мин бө тен ишеткә н-белгә немне чә чеп салдым.

— Их, син, бә лә кә ч вә газьче! — дип ул башымнан сыйпап куйды.

Исабә к яң адан минем якын кешемә ә йлә нде. Аның яшьле кү злә ренә карагач, кү злә ремнә н мө лдерә п яшьлә рем тә гә рә де. Бер тамчысы, «зың » итеп, алдымдагы ак калай кисә генә тамды. Бә лки зың ламагандыр да. Тик миң а шулай ишетелде. Кавказ патшалыгының канлы кайгыларын уйлап, икә ү лә шеп, шулай яшь тү гә без.

— Минем турыда бү тә ннә р телә сә нинди ә кият сө йлә сен, миң а барыбер. Ә менә синең гө наһ сыз кү злә рең нә н оялам. Бу кү злә рне алдарга ярамый.

Исабә к ә ллә нинди сә ер сү злә р сө йлә ргә кереште. Мине «гө наһ сыз» диме? Шә йхаттар белә н кә рт сукканымны белсә икә н...

⇐ Предыдущая 7 8 9 10 111213 14 15 16 Следующая ⇒