(Каримов Мустафа Сафич) 9 страница

... Кә җ ә тиресен кем илтергә тиеш булып чыга? Олы инә ем белә н без икә ү, ә лбә ттә.

Бә лә кә ч кенә буйлы, тө птә н юан йомры Талип Ябалак урамында тора. Ү зе ифрат җ итез ул. Ел ә йлә нә сенә ул елтырап торган кара тышлы мескен бү рек киеп йө ри. Кө зен шул бү регенә чү прә ктә н колакчыннар тегеп куя, язын аларны сү теп ташлый. Талипның кә пә ч салганын кү ргә н кеше юк. Хә тта мунча кергә ндә дә кә пә ч киеп керә, имеш, дип сө йлилә р. Нә рсә бар икә н шул кә пә ч астында? Хатынын ул кайдадыр байда торган җ иреннә н чуваш авылыннан алып кайткан. Имеш, кә лә ше: «Нигә син, Талипка, кә пә чең не бер дә салмыйсың? »— дип сорагач: «Бездә, типтә рдә, йола шундый», — дип җ аваплаган икә н, ди, бу. Шулай да кешелә рнең сиземлә венә караганда, йомры Талип я мө гезле, я таз булырга тиеш.

Мин белә -белгә ннә н бирле ул, ө йдә н ө йгә йө реп, вак-тө як мал, ыбыр-чыбыр җ ә нлек, эт-песи тиресе җ ыя. Ат-сыер, аю-бү ре, болан-поши тиресе аң а тә теми. Алары туп-туры кә пирә тифкә китә. Малайлар белә н язын йомран, ә рлә н, су комагы тотсак яки кышын капкынга лә тчә, ас элә ктерсә к, тиресен сыдырабыз да Та- липка йө герә без. Берничә бакыр, ара-тирә хә тта берә р кө меш тә элә ктереп кайтабыз. Аның аты да, сыеры да, бү тә н мал-туары да юк. Ө й тулы бала-чагасы да шушы кә себе генә бар.

Олы инә ем ике кә җ ә тиресен тө реп култык астына кыстырды да, Йомры Талипларга киттек. Кече инә ем белә н икә ү берә р җ иргә бара башласак, барып җ итә алмый иза чигә без. Юлда очраган туган-тумача, кода- кодача белә н сө йлә шеп, аның сү зе бетми. Ә Олы инә ем: «Исә н генә ме, карендә ш? һ ә йбә т кенә ме, кодагый? » — ди дә, тукталып та тормый, атлый бирә. Хикмә т инде, аның белә н барганда, авылның хә тта иң мыжык, иң бә йлә нчек этлә ре дә ө реп чыкмый.

йомры Талип балчык алачык алдында, тезенә бә йлә п, чабата кайтарып утыра иде. Безне кү ргә ч тә ул ү рә башлаган чабатасын чишеп ыргытты да сикереп торды:

— һ и-и-и, җ иң ги, ә йдә, рә хим ит! — диде ул. — Ө йгә уз дияр идем, ө й тулы бала-чага, утырыр-басар урын юк. Шунда гына утырып дога кылыйк. — Алачык алдындагы тү мә р ө стенә, каяндыр китереп, иске палас кисә ге җ ә йде. Утырышып дога кылдылар.

— Я, Талип, йорт-җ ир аманмы, кү ң ел-хә тер иминме?

— Мал-туар юк — тыныч, бала-чага исә н — шө кер. Кү ң ел дигә нең инде, җ иң ги, тө рлечә була. Сабый бала йокысындагы кебегрә к яшим бит мин: бер сә бә псез кө леп алам, кө тмә гә ндә елап җ ибә рә м.

— Бә ндә кү ң еле тү гел, ә нә тә ң ре кү ң еле кү к тә гел ү згә реп тора, — диде дә Олы инә ем ияген кү ккә чө еп куйды.

Талип, урыныннан торып, янә ары-бире сугылды. Ү зе бертуктаусыз сө йлә нә:

— Ә ле менә шуны уйлап утырдым, җ иң ги, атсыз кешенең ярты мө лкә те чабатага китә. Кү пме чабата туз- дыра җ ә яү ле бахыр. Атлы кеше арбасына бер менеп утырдымы, бара бирә. Ү тә р юлы ү телә, чабатасы бө п- бө теп. Ә гә р мин җ ә яү йө ргә н араларны бергә кушсаң, биш тапкыр Мә ккә гә барып кайткан булыр идем.

— Мә ккә сенә дә барырсың ә ле, насыйп булса...

— һ и-и-и, җ иң ги, анда бит олы гө наһ кылган кешелә р генә йө ри. Мә ккә гә ү к барып, ярлыкаулар ялварырлык ни языкларым бар минем? Тө птә нрә к уйлагг карасаң, җ иң ги, мин оҗ махка туп-туры барып керер кешемен. Ни ө чен дисә ң, шуның ө чен: мин бер кафирә - не — ү земнең бичә мне ә йтә м — ислам диненә кү ндердем, ө стә венә, ул итә к тулы мө селман балалары тапты.

Олы инә ем сә ер генә елмаеп куйды.

— Аны мө слимә итү ең дө рес, Талип, — диде ул. — Ә мма син ул җ ан иясен ү з иманыннан, ү з алласыннан аергансың, монысы ө чен язык булмасмы? һ ә р бә ндә бары ү з тә ң ренә генә табынырга тиеш...

-г- Бу кадә ресенә ү к минем баш җ итми, җ иң ги, — диде' йомры Талип. Дө ресен ә йтә ул. Минем дә баш җ итми моң а.

— Шушы тирелә рне алып калсаң чы, Талип, — дип Олы инә ем йомышын йомышларга ашыкты.

— Минем кә себемне санга санап, олы башың ны кече итеп йө рү ең ә рә хмә т инде, җ иң ги, мә гә р бит ә ле сезгә элек тү лә п бетермә гә н бурычым да бар иде, — язын алган теге ө ч пот тарыны ә йтә м. Болары ө чен дә чыгарып кына бирер капитал юк. Ни кылыйм соң: акча да юк, намус та бар... — дип кө рсенде хуҗ а.

— Булыр ә ле. Синдә ге — илдә ге, качмас, исә н булсак, бә хиллә шербез, — дип урыныннан кузгала башлады Олы инә ем.

— Кара ә ле, җ иң ги, минем бик шә п самокат тә гә рмә че бар, мал-туарлы йортта, бә лки, берә р гамә лгә ярап куяр, — дип ул алачыктан сың ар самокат тә гә рмә че алып чыкты. — Менә тимерлә ре ничегрә к ялтырап тора. Кала юлыннан табып кайткан идем.

Олы инә ем Талипның аркасыннан какты:

— Хафаланма, туганкаем, бурычлы булып калмассың, синең курага да берә р заман кот керер ә ле.

— һ и-и, җ иң ги, мин череп байыйачакмын, тик кө не бү ген тү гел! Шулай да, җ иң ги, хә зергесе авыр менә. Оныта язганмын ла: минем тагы бер затлы нә рсә м бар. Хә зрә тлә р генә тә һ арә т ала торган җ из комган ул. Безнең ишслә ргә тө с тү гел андый зиннә тле ә йбер, ал шуны, — Ул янә алачыкка омтылды. Олы инә ем кул ишарә се белә н аны туктатты.

Ә самокат тә гә рмә че хә йран шә п нде. Мин аң а карадым да каттым. Аны урамның югары очыннан тә гә рә теп җ ибә рсә ң, Тә мә нә йгә кадә р туктамас иде, мө гаен. Тә мә пә й урамының малайлары шаккатыр иде. Тик резинкасы гына юк, кү рә сең, кемдер куптарып алгандыр. Олы инә ем, сыный биреп, миң а карап куйды.

— Синең чә булсын, Талип, тә гә рмә чкә хуҗ а чыкты. Тире ө чен бә хиллә штек дип исә плә, — ул тылсымлы тә гә рмә чне Талиптан алып миң а тоттырды. — Мә, аягың талу белмә сен.

Кө тмә гә ндә менә нинди хә зинә килеп элә кте минем кулга. Тире хакы гына торамыни ул? Талип бурычтан җ иң ел котылмады.

Олы инә ем кайтырга дип урыныннан торды. Талип аның тирә сендә янә бө терелә башлады.

— Кө зге байлык булса да, чә й-шикә ргә ө зегрә к вакыт иде, җ иң ги, нә рсә кылыйм? Сый кү рсә тми җ ибә реп, оятка калам инде. Хә ерчелектә н дә хурлыграк нә рсә юк!

— Куйчы, Талип, ө згә лә нмә, эчмә гә н чә й тү гел лә, — дип юатты аны Олы инә ем. — Булыр ә ле, чә е дә булыр, башкасы да булыр.

— Тукта ә ле, җ иң ги, болай коры гына җ ибә рмим ә ле. Такмак ә йтеп ү зең ә бер биеп бирим. Сыем шул булыр.

Кунак килгә н курага, Хуҗ а нигә урала? Такмак ә йтеп бер биесә, Бү тә н сыйлар сорама. Аты тартмый ү ренә, Кунак узмый тү ренә. Авызын ачса, хуҗ асының Ү пкә лә ре кү ренә...

Боргаланып, юргалап ул ү тә ихлас биеде. Бер-ике тапкыр чү гә ли биреп тә куйды.

— Менә афарин! Сый-хө рмә тең ә рә хмә т, — диде Олы инә ем, теге биеп туктагач.

Лә кин йомры Талипның юмартлыгы, кунакчыллыгы моның белә н генә бетмә де. Ул тагы да сый китереп чыгарды.

— Булгач булсын инде, җ иң ги, бер җ ырлап та хө рмә т итим. Менә тың ла:

Гү ә рдиннә р сафка баскан, Кылычлары ялтырый, Гү ә рдиннә р килеп чыкса, Немец мә лгунь калтырый.

Бу — безнең җ ыр, гү ә рдиннә р җ ыры. Мин бит патша гаскә рендә гү ә рдиндә хезмә т иттем, ү зем шулай гына булсам да. Калганнары бө тенесе дә ө рлексыман егетлә р иде. Бер мин — киле биеклеге. Кызык булды ул гү ә рдингә элә гү ем дә, һ и-и! Зур бер яланга мең ә рлә гә н гаскә рне китереп тезделә р дә, бер янарал гү ә р- дин сайларга кереште. Унбиш-егерме адым артка чигенә дә баягы янарал, йө гереп килеп, ис итмә гә ндә солдатның тез астына китереп тибә. Ә змә вердә й ирлә р бө гелә дә тө шә, йө здә н берә ү чыдыйдыр, чыдаса... Чыдаганнарын алга чыгарып бастыра. Бө тенесе дә гыйфрит кебеклә р. Берчак минем тез астына китереп типте бу. Мин ыһ та итмә дем. Яиаралның кү зе шар булды. Бер алдыма, бер артыма чыгып, мине кү зе белә н баштанаяк капшап карады. Шуннан соң, тагы да ераграк чигенеп, миң а икенче тапкыр китереп типте. Мин кымшанмадым да. «Маладис, солдат! —диде янарал. —- Сафның иң артында йө ри торган минем иң ышанычлы, иң беренче гү ә рдинем булырсың. Син артта чакта, берә ү дә безнең тез астына суга алмас». Шулай дигә н булды, бахырың. Кү п тә ү тмә де, ү зенең тез астына китереп типтек. Тә ү дә чү гә лә п тө ште теге, соң ыннан тә гә рә п ү к китте. Патшаны бә реп тө шереп, аның бө тен оясын туздырганда булды бу маҗ ара.

Сө йлә п беткә ч, Талип, кү злә рен мө лдерә теп, Олы инә емә карады:

— Артыгын сө йлә п, артыгын кыланган булсам, бигайбә инде, җ иң ги...

— Дө ресен сө йлим дисә ң, азрак арттырмый да булмыйдыр шул.

— Булмый шул, җ иң ги, булмый, — дип баш какты «гү ә рдин».

йомры Талип безне капка тө бенә кадә р озата килде. Минем аякларым—җ ирдә, тү бә м — кү ктә! Эшкә ашмаган ялбыр ике кә җ ә тиресе ө чен ничаклы байлык, хә зинә алып киттек: ике такмак, бер бию, бер җ ыр, янә менә дигә н самокат тә гә рмә че. Тә гә рмә чнең тешлә ре кояшта нур чә чеп җ емелдә п тора. Шундый матур-ма- тур җ ыр-такмаклар ә йткә н Талипның ап-ак тешлә ре җ ем-җ ем итеп кү з алдымда җ емелдә п китә. Менә кем хә йлә сез ул, ичмасам!

Мин артыма ә йлә неп карадым. Сирә к кенә җ ирә н сакаллы, неп-нечкә мыеклы, мескен бү реген батырып кигә н йомры Талип һ аман капка тө бендә тора. Байтак кө ннә р ү ткә ч, бураннар бурап, урамнарны кө рт баскач, шул мескен бү рек астында нинди баш йө ргә нен бө тен авыл кү рә чә к...

Ите сица, сө яге мица

Ап-ак кырау тө шкә н иртә дә Олы инә ем мине мә ктә пкә алып китте. Мин аның катарыннан атламыйм, ү лә н ө стенә сибелгә н бә сне ярып, ү земә юл салып барам.

«Балага укырга тө шә ргә вакыт, кө тү кергә ндә тугызы тула, — диде ул кичә Кече инә емә. — Укытучысына ә ллә ү зең илтеп тапшырасың мы? — Кече инә ем минем кү злә ремә озак карап торды да: «Ү зең генә илт инде, кө ндә шем, син сө йлә шә дә белә сең... » — диде.

Мә ктә п чокырның аргы ягында — Мә чет урамының тү бә н очында. Мин аны читтә н генә кү ргә нем бар. Эченә кергә нем юк ә ле. Керергә, атлыгып та тормыйм. Ни калган миң а ул мә ктә птә? «Укыган берә ү мулла булмас, чукыган берә ү карга булмас», — диде беркө н Вэ- летдин, малайлар сабак уку турында ә ң гә мә кузгаткач. Дө ресен ә йтә ул. Бө тен укыган адә м мулла булып бетсә, атка печә н кем салыр соң? Анысы тагы бер хә л, печә не булса, салучысы табылыр. Иң яманы шул: мулладан бө тен адә м курка. Шулай, кеше ө ркетеп, яшә, имеш, албасты шикелле...

— Минем мулла буласым килми дә ә ле, — дидем мин ү зем дә сизмә стә н.

— Нигә алай дисең, синнай?

— Укый-укый мулла булып китә рмен дә аннан ү кенермен...

— Язган булса, мулла итмә м мин сине. Мө галлим булырсың, я землемер. Бер дә юк икә н, иншалла, ө й тулы дө м-сукыр арасында кү зле бер кеше булырсың. — Олы инә ем шунда ук тө шендереп бирә. — Надан кеше бу заманда сукыр белә н бә рабә р. Без бө тенебез дә на- даннарбыз, улым. Шуң а кү рә безне, кара халыкны, кара сарык дип йө ртә лә р.

— Ә йдә бү ген бармыйк ул мә ктә пкә, иртә гә ба рыйк! — дидем мин, кинә т тукталып. Шул чак мә ктә п тулы эреле-ваклы кара сарык килеп басты минем кү з алдыма. Алар бер-берсен этә рә лә р, кычкырышалар.

— Бү ген кү ренеп, язылып кына кайтабыз. Сабакка бер атнадан тө шә сез, —диде Олы инә ем, ү зе һ аман юлында булды.

Олы инә ем ә йткә неннә н кайтмый, юлыннан кире борылмый ул. Бездә н алда гына мә ктә пкә колга тө сле нә зек озын улы Гыйльметдинне ияртеп тимерче Ә гълә м кереп китте. Мин ул Гыйльметдинне белә м. Ә ллә ү тә юаш, ә ллә акылга бер чамарак инде бичара: бә лә кә ч кенә малайлардан да курка.

Олы инә емне укытучы Мә хмү т аягү рә басып каршы алды:

— Ә йдә, рә хим ит, ә би1 Менә монда утырып тор чак кына... Ә гълә м агайның улын теркә п кенә куям да...

— Ярый, ярый, без ашыкмыйбыз, — диде Олы инә ем. — Улың буйчан икә н, Ә гълә м, игелеген кү рергә язсын.

Ә гълә м аның белә н кул биреп кү реште дә Гыйльметдинне җ итә клә п укытучы алдына китереп бастырды. Малайның чокыр җ илкә ле неп-нечкә муены менә - менә ө зелеп китә р дә аның такыр как башы идә нгә тә гә рә п тө шә р тө сле. Шулай да ни могҗ иза белә н эленеп тора икә н ул баш?

— Менә, Мә хмү т, — диде тимерче карлыккан тавыш белә н, — ө лкә н улымны китердем; ите-мае сиң а, сө яге- тиресе миң а. Ә рә м итмә, адә м ит.

Мин башта нинди «ит», нинди «май» икә нен аң ламый тордым. Аң лагач, тә ү дә чыдый алмый эч тырнап кө лә сем килде, азактан котым очты. Болай да кү лмә к астында сө яклә ре шылтырап торган Гыйльметдинне ә нә нинди җ ә фалар кө тә икә н. Ә гә р Мә хмү т минем дә итем белә н маемны суырып алып, тирем белә н сө ягемне генә калдырса?.. Минем хә зер ү к торып качасым килде.

\ — Ярый, кулдан, акылдан килгә нчә, тырыштырырбыз, агай, — дип ышандырды укытучы.

Тегелә р чыгып китте. Укытучы ү зенең калын кенә гә сенә мине дә язып куйды.

(— Менә, мө галлим, улымны синең карамакка ышанып тапшырам. Ү зсү зле, кылтым холыклы, хө р табигатьле, ә мма нечкә кү ң елле эчкерсез бала. Синең кул астында башыннан бер тө к чә че тө шсә дә, риза тү гелмен, бә хиллегем юк. Гафу итмә м. Монысын алдан кисә теп куям, — диде Олы инә ем. Аның тавышы тыныч, лә кин җ итди иде.

— Бу җ ә һ ә ттә н тыныч бул, ә бкә й, вә гъдә — иман, — дип Мә хмү т янә урыныннан торды. — Синең кебек хө рмә тле ә бинең улына тырнак та тимә с. Хафаланма, зинһ ар.

— Ә йткә нне кабул итү ең ә рә хмә т, мө галлим! —диде Олы инә ем. — Шулай башта ук аң лашып эш итү яхшы. Хуш булып тор.

Мә ктә п мине артык хә йран калдырмады. Бү рә нә гә ябыштырылган тө рле-тө рле кә газьлә ргә дә, кара тактага да, кара парталарга да исем китмә де. Укытучының да яшелле-зә ң гә рле кү злә ре ошамады миң а. Аның «вә гъдә — иман» дигә не дә, нишлә птер, кү ң елгә ятмады. Ярый ә ле кайтып киттек.

Укытучы барыбер сү зендә тормады. Дө рес, тырнак тидермә де тидерү ен, бү тә нчә рә к элә ктерде ул миң а. Укулар башланып, ө ч-дү рт кө н ү ткә ч тә, тә нә фес вакытында качыш-качыш уйнаганда мичкә кереп яшеренгә нем ө чен ул минем колакны чак кына ө зеп алмады. Аннан соң, пә ке очы белә н чокып, партага «К» хә рефен язганым ө чен озын агач линейка кыры белә н кул сыртыма сукты. Ө ченче тапкыр миң а кеше ө леше элә кте. Миннә н арттагы рә ттә ә ллә Хә митҗ ан, ә ллә теге Гыйльметдин шаярып утырган. Кара тактага акбур белә н язып торган укытучы, моны кү реп, йодрык кадә р акбурны теге шаянга тондырмакчы иткә н. Акбур чә п итеп минем маң гайга килеп тиде. Хә тта кү здә н ә ллә нинди җ емелдек дү ң гә лә клә р сибелеп китте. Укытучы ү зе дә шө р- лә де: мине кө йлә ргә, юатырга тотынды. Ә мин юри еламадым, тегең ә ү ч итеп.

Ү земчә кү птә н ниятлә п йө ргә н ниятемә ирешергә — мә ктә пкә башкача килмә скә булдым мин шул кө нне. Бу хә л, кар ятып, тауда выжлап чана шуар, Шә йхаттарның тимераягын бер тиенгә яллап, Ак Иомагыл тыкрыгыннан коштай очып тө шә р чакка туры килде, һ ичкемгә һ ичнә рсә ә лә клә п тормыйча, мин гыйлем алудан тынып торырга булдым. Ул тыну нә къ ике ел дә вам итте.

Ике елдан соң сең елем Сә лисә белә н бергә мин янә беренче сыйныфка килдем. Мине иң артка, сең елемне иң алга утырттылар. Безне яшь кенә укытучы апа укыта. Тә ү ге кө ннә рдә таяк сызарга ө йрә тте ул. Минем сең елем бер таякны сыза да, укытучыга ә йлә неп тә карамый, миң а йө гереп килә. «Абыем, дө ресме? » — дип сорый. Укытучы кү рмә мешкә салыша, мин уң айсызланган булам.

Ике ел буш йө рү нең хакын бер кышта чыгардым мин. Язга табан мине теге ел сабакка бергә тө шкә н иптә шлә ремә китереп куштылар. Бө тенесе дә таныш, тик укытучы гына бү тә н иде.

Ә теге кышның, мин иреккә чыккан беренче кышның, ап-ак кары ө стенә кү п тә ү тми кып-кызыл кан тамды. Башта тамды, аннан акты...

Ике хө кем

Авылда ү лем-җ итем булса, сыбайлы ике малай урамның ике ягыннан, һ ә р ө й турында туктала биреп, кычкырып уза: «Җ еназага барыгыз! Җ еназага барыгыз! Җ еназага барыгыз! » Минем ө чен иң куркыныч оран — шушы. Ә йтерсең, ул малайлар тере кеше- У1ә рне мә ет озатырга тү гел, кабергә чакыралар. Чынлабрак уйлап карасаң, шулай килеп чыга да. Вакыгы җ иткә ч, һ ә ркемне шунда чакыралар, шунда озаталар.

\ Иртә нге эң гер таралып та бетмә с борын, урам буй- лап оран салып, аллы-артлы ике малай сыбай чабып узды.

I— Хө кемгә барыгыз! Хө кемгә барыгыз! Хө кемгә барыгыз!

— Ә ллә тагы ү лем-җ итем бар инде, ходаем? —дип борчылды чә й урыны җ ыештырып йө ргә н Кече инә ем.

— Хө кемгә чакыралар, Кече инә й, кооператив башлыгы Сә мигулланы хө кем итә лә р, мир акчасын ашаган, ди, бик кү п. Җ ә мә гать суды була, ди. Кичә сельсовет Ташбулат яман ачулы иде, — дип этенә -тө ртенә хә бә р салды кече агаем Сә лих. Сү з сө йли башласа, ул ә ллә личек каушап тө шә.

— Каян килгә н ул мирга шулкадә р акча? — диде Олы инә ем.

Минем Мортаза агаем бө тенесен дә белә. Ул шунда ук тө шендереп бирә:

— Бө тен җ ә мә гатькә ургычлар, суккычлар алырга дип кө з кө не капка башыннан акча җ ыйган иделә р бит. Бездә н дә алдылар. Ә нә шул акча инде.

— һ и, бахыр! Нә фсе аркасында нинди генә гө наһ ларга тө шми бә ндә! — дип пошынды Олы инә ем. Ә тием нигә дер эндә шми ә ле. Уйлана ул. Йорт эчен шом басты. Баягы: «Хө кемгә барыгыз! » — дигә н тавыш тә рә зә дә н бә реп керде дә кире чыкмады, ө йдә бү ленеп калды, менә хә зер килеп-килеп һ ә ркемнең колагына бә релә.

— Сә мигулланың да акчага кү зе кызгач инде, коммунистмын дип йө рү е корысын. Берә ү гә дә ышаныч юк болай булгач! — дип ү ртә нде Мортаза агаем. — һ ә ркемнең бармагы ү зенә табан кә кре...

— Пожар мә йданына икегезнең берегез аяк басасы ■ булмагыз, ишетсен колагыгыз! Сезгә ә ле кеше хө кем итә ргә иртә рә к, — диде ә тием. Хә тта бармак янап куй

ды. Аның абыемнарга болай каты эндә шкә не юк иде. Ул шунда ук йомшара тө ште. — Миң а кү к алашаны җ игеп куегыз, Тимофейларга барып кайтам. Сез, бер дә булмаса, куянга чыгып керегез, ә нә кырпак кына кар да явып киткә н.

Ә тиемнең бармак янап сө йлә шү енә абыемнар, бер- берсенә карашып, аптырап калдылар.

— Ярый, ә ти, куянга чыгарбыз, — диде Мортаза абыем, турсая биреп.

Олы ирлә р һ ә рберсе ү з юлына китте. Бераздан баягы малайлар янә сө рә нлә п узды:

— Хө кемгә барыгыз — пожар мә йданына! Хө кемгә барыгыз — пожар мә йданына!

Кү п тамаша кү ргә нем бар минем: ул томанный кә р- тинкә ^{^[V]} дисең ме, ул кә мит дисең ме, ул бә йге дисең ме — кү рмә гә н нә рсә м юк. Ә менә «хө кем» дигә нен кү ргә нем юк. Карарга кирә к моны.

Пожар мә йданы Мә чет урамының иң калку җ ирендә. Мә йданга исә псез-хисапсыз халык җ ыелган, кү бесе сакаллы-мыеклы агайлар, бабайлар. Без, вак малайлар, урамның аргы ягындагы биек кө рт башына менеп бастык. Безнең кебеклә рне мә йданга кертмилә р, куып җ ибә реп торалар.

— Бала-чаганы ары куыгыз, эзлә ре булмасын! — дип чә релдә де бер бабай.

— Карасыннар, кү рсеннә р, фә һ ем булыр! — диде бү ртенгә н битле юан адә м.

— Гыйбрә т алсыннар! — дип ө стә де икенчесе.

— Сабыйларны кайтарып җ ибә регез, кә мит куймыйлар ла монда!

— Ниндирә к кә мит булыр да ә ле. Кү р дә тор менә!

Торган саен халык ныграк кайнаша, мә йдан ныграк гө жли.

Шыгыр-шыгыр басып, Тү бә н очтан сельсовет Таш- булат белә н янә ике ят кеше килде. Ташбулат ул бә лә кә ч кенә буйлы. Озын кара тунының чабулары җ иргә тиеп-тиеп кала. Агасыннан-фә лә н калган тундыр, кү рә сең. Ул килеп җ иткә ч, халык тынып калды.

— Я, ни кылабыз, җ ә мә гать? —диде Ташбулат, беркемгә дә карамый, калкына биреп. — Карак сезнең алда, хө кем сезнең кулда, ил агалары.

Халык алай-болай иткә лә гә нче, сельсовет Ташбулат каршысына имә ндә й таза Чибә р Мә рә һ им килеп басты. Бу кеше безнең урамда, Тү бә н очта тора. Атасы аны япь-яшь кенә кө е Ильяс мә зиннең тол бичә сенә кө члә п ө йлә ндергә н, дө ресрә ге, йортка керткә н. Кичлә рен ө й алдына чыгып, Мә рә һ им гармунын тартып җ ибә рсә, бө тен авыл хә йран калып тың лый. «Моң ая, бичаракаең, — диде берчак Олы инә ем, — ничә мә ел инде, ә кү ң еле һ аман урынына утыра алмый, кемнедер эзлә п адашып йө ри. Заяга ү тә җ илә к кебек чаклары... »

«Чибә р кеше, моң лы кеше бә хетсез була» дигә ннә ре хактыр, ахрысы. Аның керфеклә ре шундый озын. Озын керфекле кеше, җ итмә сә, кыска гомерле була, имеш. Шуң адыр инде, кү рә сең, Чибә р Мә рә һ имне бө тен адә м кызгана, якын кү рә. Менә ә ле дә ул уклау озынлыгы, гына Ташбулат алдына килеп басты.

— Кордаш, — диде ул тыныч кына, — Сә мигулланың гаебе зур. Кая китсә дә ил мө лкә те аның кулыннан киткә н. Тияр җ ә засын алырга тиеш. Мә гә р аны гадел хө кем кулына, дә ү лә т кулына тапшырырга кирә к.

Ташбулат кинә т шашып китте, аның тү п-тү гә рә к кү злә ре халыкка тө бә лде:

— Дә ү лә ткә бирергә дә ү лә т малын урламаган ла ул! Сезнекен, җ ә мә гатьнекен урлаган. Сезнең хә лә л малны ашаган! Җ аны да, тә не дә аның сезнең кулда, җ ә мә гать! Дө рес ә йтә мме?!

— Дө рес! Дө рес! — дип кабатлады ялпы ’.

— Ашаганын костырырга кирә к убырның! — дип акырды баягы бү ртенгә н битле юан адә м.

⇐ Предыдущая 4 5 6 7 8910 11 12 13 Следующая ⇒