(Каримов Мустафа Сафич) 10 страница

— Җ итмә сә, коммун булып, адә м котыртып йө рде, иблис! Тә муг кисә ве! Кая ул? Нә рсә кө тә без? — дип шашынды кемдер.

— Халык алдына чыгарыгыз! Җ авап бирсен! — диде икенчесе.

Халык тө ркеме инде ярсуның чигеннә н ашты. Шул чак Ташбулат ә мер бирде:

— Ә й, пү нә тә йлә р, монда китерегез каракны!

Матур башын тү бә н иеп, Мә рә һ им кайтып китте. Бераз баргач, ул ә йлә неп карады, лә кин тукталмады.

Сә мигулланы каравыл ө еннә н алып чыктылар. Аның ө стендә кыска кыптыр тун, аягында ап-ак тула оек белә н ап-ак чабата. Нишлә птер башында бү рке юк. Кара бө дрә чә че яртылаш маң гаена тө шеп тора, йө зе кө л кебек. Ике кулын артка тартып бә йлә гә ннә р, артып калган аркан очын бер кеше тотып алган. Ул карак белә н янә шә атлый. Базарга сатарга илткә н сыер малын нә къ ә нә шулай җ итә клә п алалар.

— Менә монда биек урынга бастырыгыз, бө тен галә м кү реп торсын! —дип боерды Ташбулат. Ул яртылаш кар астында калган арба кү рсә тте. Сә мигулланы шунда мендерделә р. Мә йдан тып-тын булып калды, хә тта аяк астындагы кар да шыгырдаудан туктады, һ авада сирә к кенә җ илбә зә к кар бө ртеклә ре тирбә лә. Алар бү тә н җ иргә тө шми дә кебек, бары тоткынның кара чә ченә генә куна. Ә гә р озак кына шулай торса, аның иелгә н башы чалга ә йлә нә чә к. Сә мигулланың сул ягында, еракта, сельсовет кыегында җ илфердә гә н кызыл флаг кү ренә. Бер караганда, алар икесе янә шә торасыман. Кеше кымшанмый, флаг талпына, кайдадыр ашкына. Икесенең дә артында кү гелҗ ем кү к чите.

— Кү з кү рмә гә н, колак ишетмә гә н хә л бу, җ ә мә гать! — дип чыелдады кинә т баягы чә релдек тавышлы карт. — Илгә оят, җ иргә оят, дингә оят — һ ә ммә безгә оят китерде бу кара йө рә к! — Ул кулларын чә бә лә нде- реп Сә мигулла ягына селтә де.

Аң а башка тавышлар кушылды:

— Сабыйларыбыз авызыннан ризык ө зеп җ ыйган тиеннә ребезне кайда типтереп, кайда исраф иттең, бә дбә хет! Җ авап бир!

— Хә лә л кө чебезне сарыф итеп талканнарыбыз бугазың а тыгылсын, мә лгунь!

— Тү лә сен! Мирныкын мирга тү лә сен!

— Безнең тир хакын каны белә н тү лә сен! Каны белә н! — дип ярсыды берә ү.

Карак акрын гына башын кү тә рде. Мә йдан ө стенә кү з йө ртеп чыкты. Тавышлар азлап кими, тына барды. Сә мигулла, башын югарыга чө еп, ике тапкыр йө ткереп алды.

— Авылдашлар, — диде ул калтыраган тонык тавыш белә н. — Сезнең алда гаебем зур. Җ ә мә гать мө лкә те минем кулда иде, минем кулдан юк булды, ә мма мин сукыр бер тиененә дә тимә дем.

— Ничек инде тимә дең? Аякландымы икә нни ул акча?

— Урлаганнар. Кә нсә дә ге тимер сандыкка ачкыч яратып урлаганнар.

— Кайчан алганнар?

— Ачык кына белмим.

— Ялган! Алдаша!

— Теге дө ньяда акланырсың!

— Каравылчы кая булган?

— Мин урлашмадым, агай-эне. Шулай да гаеп миндә. Гомер буе эшлә п тү лә рмен.

— Бетең белә нме, зимагур?

— Моң а кадә р дө нья кө теп, бер корчаң гы таең дз булмаганны!..

— Каны белә н тү лә сен! — дип кабатлады бая ук кансыраган тавыш.

Халык янә шашып китте:

— Самосуд ясарга кирә к! Самосуд! Бү тә ннә ргә сабак булсын!

— Аяк-кулын сугып сындырырга кирә к.

— Самосуд! Самосуд!

Инде акны-караны кү рмә с чиккә җ иткә н кешелә р, кайсы йодрык йомарлап, кайсы таяк селтә п, кайсы кү сә к кү тә реп, арбага табан ябырылды. Шул чак Йомры Талип ә ллә кайдан килеп чыкты да, ү тә җ итез сикереп, арбага менеп басты.

— Җ ә мә гать! — дип кычкырды ул, бө тен мә йданны яң гыратып. — Мин бу кешене тумышыннан белә м. Ата- анасын, нә сел-ыруын белә м. Хә рә млә шә торган заттан тү гел ул. Кү рә торып, кеше хакына кермә с. Хилаф эш эшлисез, аксакаллар, дуамал кылык кыласыз, яшь җ илкенчә к! Ә гә р сез йө з кеше бер булып шушы гаепсез, бер таянычсыз җ ан иясен һ ә лак итсә гез, һ ә ркайсыгыз йө зә р кеше ү тергә н булып чыгачак, һ ә ркайсыгызның ө стенә йө зә р язык тө шә чә к. Иман хакында уйлагыз, җ ә мә гать! Мин аны менә мондый чагыннан белә м. Кү ң елем сизә — гаепсез ул! Акылыгызны җ уймагыз, җ ә мә гать! Ташбулат! Син ил башы кеше. Тый халыкны. Ә йт халыкка. Тимә сеннә р Сә мигуллага. Аның алма кебек ике баласы бар, йө гереп кенә йө рилә р. Ятим иттермә шул балаларны. Ә йт, Ташбулат! Ә йт ил агаларына!..

— Урлаганда миннә н сорамаган. Ү з җ ә засын ү зе кү тә рсен! Җ ә мә гать, хө кем, ә йткә немчә, сезнең кулда... — диде дә Ташбулат, тун чабуына урала-урала, китеп барды.

«Җ ә мә гать» яман шаулашырга, кычкырышырга, гө жлә ргә тотынды. Талип янә нә рсә дер сө йлә де бугай, аны бү тә нчә тың ламадылар, лә кин ул арбадан тө шмә де, Сә мигуллага ныграк сыена бирде.

— Ялганчының гуаһ ы янында!

— Тө ш аннан, йолкыш!

— Урлаганны икә ү бү лештегезмени?

— Сугым тирә сендә йө ргә н эт!

— Сиң а да тамдымыни?

Тал ип кинә т читкә тайчанды. Тузып беткә н чикмә ненең чабуларын ә йлә ндереп, биленә кадә р кү тә рде дә, ямау ө стенә ямау салынган штанын кү рсә тте.

— Менә тамды! Асыл заттан гына чуктай итеп киенеп алдым. Ә нә аның аягында да ө р-яң а чабата!

Талип чикмә н чабуларын һ аман тө шерми. Сә мигулла бө тенлә й битараф кыяфә ттә баскан да каткан. Аның башын ап-ак чал каплаган; берә м-берә м генә тө шкә н кар бө ртеклә ре ни арада аның кара бө дрә сен шулай сырып ө лгерде икә н?

Кинә т Талип, ике кулын алга сузып, яшь аралаш ялварырга тотынды.

— Адә мнә н оялмасагыз, ходайдан куркыгыз, җ ә мә гать! Җ ә заламагыз Сә мигулланы! Югыйсә бө тен авылыбызга каза килер. Алла сугар!

Кансызлыгы белә н яманаты чыккан, котырган эт җ ыючы Ислай җ енлә неп килде дә: «Алла менә шулай сугар! » — дип ү кереп, юан гына имә н казык белә н Талинка кизә неп сукты. Талип арбадан очып тө ште, аның чү прә к колакчынлы мескен бү реге тә гә рә п китте. Кө зге кебек елтырап торган как баш килеп чыкты ул бү рек эченнә н. Тазы да юк, мө гезе дә юк. Чә че генә коелган — нибары шул, Ислайның кү сә ге, ахры, аның чигә сенә туры килде. Сул яң агы буйлап кан агып тө ште дә кар ө стенә тамды. Бер тамды, ике тамды, ө ч тамды... Талип башын кү тә рде. Аннан акрын гына торып тезлә нде. Адә м каны кү ргә ч, Ислай отыры котырып китте. Ул, кү сә ген тагы да ныграк селтә п, Сә мигуллага ташланды. Шул вакыт бө тен «җ ә мә гать» арбаны сырып алды. Мин чытырдатып кү злә ремне йомдым. Тик колагым гына акылыннан шашкан «җ ә мә гать»нең ү керү ен ишетә. Бераздан ү керү дә тынды...

Кү злә ремне ачтым. Арба буш иде. Аның турында еракта сельсовет тү бә сендә байрак кына моң су тирбә лә. Кешелә р, мә йданнан чыгып, таралыша башлады. Арба янында Сә мигулланың бө крә йгә н гә ү дә се ята. Аның бө тен йө зен кан каплаган. Башы турында ак карны кызыл кан ө ң еп кергә н. Сә мигулла янында кә пә чсез Талип тезлә неп утырган да аның кар сарган башын сыйпый. Ул сыйпый, ә кар тө шми, аның саен чә члә ренә ныграк ябыша бара. Нинди кар икә н ул?

Мин гомеремдә беренче тапкыр ак кар ө стендә кызыл кан — кеше каны кү рдем. Башта тамды ул, аннан акты, акты да, карны кө йдереп, җ иргә ү тте. Ул акрын гына туфракка сең ә чә к — мин монысын яхшы белә м. Олы инә ем ә йтә: «Тө тен һ авада эри, дым туфракка сең ә, җ ан кү ккә оча, тә н гү ргә керә », — ди. Сә мигулланың да җ аны бу сә гатьтә байтак юл алгандыр инде...

Ә мма ул чакта мин чем-кара чә чнең кү з ачып йомган арада чап-чалга ә йлә нү ен белми идем ә ле.

— Тамаша бетте, бар, малай, ө ең ә кайт! —диде берә ү. Мин башымны кү тә рдем. Минем алда бер кү зенә борчак хә тле ак тө шкә н, шө кә тсез, йонтач адә м басып тора иде. Аның кашлары да, танавы да, авызы да бер якка чалышайган. Аң а карагач, минем дә йө зем кыйшая башлагандай булды. Мин артка да ә йлә неп карамый торып йө гердем. Тө шең ә кермә сен бу нишана!

... Тө шемә кермә де ул, мине кызганды, лә кин мин аны ө немдә тагы бер тапкыр кү рдем. Кү п учаклар янып сү нгә ч, кү п гомерлә р кү крә п тынгач, очраштык без аның белә н.

Авылга кайткан саен, мин тә ү дә ә тием белә н Олы инә ем каберен зыярат кылырга барам. Хә зер инде мин балалар атасы гына тү гел, ү зем карт ә ти кеше, ә мма шунда килгә ч, мин ә җ ә л турында да бө тенлә й дип ә йтерлек уйламыйм, чө нки ташларда исемнә ре язылган кешелә р бу дө ньядан китү лә ре белә н тү гел, шушы җ иргә килү лә ре, җ ирдә яшә ү лә ре, эшлә гә н эшлә ре, кылган кылыклары белә н кызыклылар.

Кайбер кабер янында мин уйланып торам. Кайбер- -лә ре янында ирексездә н елмаеп куям, чө нки аларның хуҗ алары җ ир ө стендә шулкадә р кү ң елле, мә зә к, гыйбрә тле истә леклә р калдырып киткә ннә р, шуларның хө р рух шаукымы, ә йтерсең, каберлә ре ө стендә ә ле булса балкып тора. Монда даһ илар һ ә м диваналар, эше уң маслар һ ә м хыялыйлар, ярсулар һ ә м сабырлар, батырлар һ ә м бичаралар җ ирлә нгә н. Монда явызлар да, куркаклар да, урта кул гына кешелә р дә юк. Булса да, мин аларны кү рмим. Кү зем шә йлә сә, кү ң елем кү рми, чө нки мин алардан калган дө ньяда яшә мим. Ә нә тегелә ре калдырып киткә н дө ньяда дө нья кө тә м мин. Мин тере булгач, димә к, алар да яши. Шуң а кү рә дә һ ә р очрашкан саен: «Саумы, ә тием! », «Саумы, Олы инә ем! », «Саумы, Йомры Талип! » — дип эндә шә м. Дистә лә гә н кабер ташлары дә ррә ү дө бердә п миң а җ авап кайтара: «Сау!.. » Монда килеп шул дө реслекне аң ладым: тере чакта бө тен кеше дә яши, дө нья куйгач, яхшылар гына исә н кала.

Кара туфрак ө стенә кызарып кына ү лә не шытып килгә н кабергә карашым тукталды. Яң а баш тө ртеп чыккан очлы кыяклар минем фикеремне ә ллә кая еракка, мә ң гелек тө пкеленә алып китте. Кайчандыр кешелә р дә, ягъни аларның тә ү ге кү зә нә клә ре, менә шулай туфракны тишеп чыккандырсыман тоелды миң а. Бара- бара ү лә ннә н тере җ ан — кеше барлыкка килгә н, ә хә зер кеше кабат ү лә нгә ә йлә нгә н...

Кабернең баш очында бә лә кә ч генә бер хатын бө крә еп утырган, ү зе сулкылдап елый, аккан кү з яшьлә ре, мө гаен, табанына барып чыгадыр. Буыла-буыла ул бер ү к сү злә рне кабатлый:

— Тү р гө ллә рем сынды, бә йрә м шә мнә рем сү нде... Сынды тү р гө ллә рем, сү нде бә йрә м шә мнә рем...

Бу — сугышның тә ү ге елында ук хә бә рсез гаеп булган Корбангали хатыны Сабура иде. Ә ле теге вакытта ук, Сабура килен булып тө шкә ч тә, Ә сгать аның хакында: «Сабура самовар биеклеге», — дигә н иде. Ү зе шундый гына булса да, кулында эш, телендә ут уйнады, ә мма алагаемга лә чтит сатып та йө рмә де ул.

Сугышның урталарында авылга зур гына бер тө ркем солдат килгә н. Килгә н дә, боерык булгач, кире киткә н. Азмыдыр, кү пмедер вакыт ү ткә ч, ү з вакыты җ иткә ч, Сабура кешелек дө ньясына бер ир бала ө стә гә н. Кү рше-кү лә н чыш-пыш иткә н, туган-тумача кара орынган, бичә -чә чә сагыз урынына чә йнә гә н аны. Сабура кылганны кылып та, аның кө ненә тө шмә гә н ахирә тлә ре дә моң а артын ә йлә нгә н. Тик бер генә кеше, бичараның аркасыннан сө еп, болай дигә н: «Кө н биргә нгә җ им бирер. Тө кле аягы белә н килсеп бу дө ньяга. Корбангалидә н токымсыз калган идең. Бергә лә п ү стерербез ә ле». Шушы сү злә рне хә бә рсез югалган Корбангалинең ә нкә се, Сабураның каенанасы Гө лбә дә р, ә йткә н. Моң а кадә р каенана белә н килен пычакка пычак ук килеп тормаса да, ү тә тату да яшә мә гә н. Еш кына каенана кө рә к сораса, килен сә нә к тоттырган, килен кашык шылтыратса, каенана табак дө бердә ткә н.

Шушы Семен исемле малай (Сабура балага атасының исемен биргә н, яраткандыр, кү рә сең ) тугач та, бо- ларны, ә йтерсең, ырымлаган да куйган. Гө лбә дә р белә н Сабурага ә йтеп аң лата алмаслык татулык, гомер буена җ итә рлек дуслык килгә н. Бала ү скә н саен килен каенанасына, каенанасы килененә гашыйк була барган. Гө лбә дә р, Семенны кү тә реп, башта ө й алдына чыккан, шуннан кү ршелә ргә кергә н, соң рак бө тен авылны бер итеп узган.

— Атасына нинди охшаган!.. — дип мыскыл итә ргә маташучыларны ул кырт кискә н.

— Кемгә охшаса да адә м баласы. Явызлыктан тумаган, мә хә ббә ттә н туган! Гө наһ сыз сабыйдан кө лү ■ — язык! — дигә н ул.

Шушы Гө лбә дә рне каплаган кара туфрак ө стендә хә зер сирә к кенә кызгылт ү лә н җ илферди. Ә ллә җ ил тирбә тә, ә ллә Сабураның кү крә геннә н бө ркелеп чыккан хә срә т сулышы тирбә тә аны.

Хатынның яралы кү ң еленә кагылмас ө чен, мин, аң а кү ренми, чыгар якка киттем. Колагымда исә һ аман аның зары яң гырый:

— Тү р гө ллә рем сынды, бә йрә м шә мнә рем сү нде...

Ничә нче кат инде таш зиратның тимер капкасы тө бендә мин бер картны кү рә м. Кеше килеп чыкса, ул башын читкә бора, кү злә рен яшерә. Мин дә аның белә н йө згә -йө з очрашырга, туктап сү з кушарга, хә тта исә нлә шергә дә базмыйм. Адә м кү ң еле — кара урман. Ни генә. юк анда? Тик кара урманга сораусыз да кереп була, кеше кү ң еленә рө хсә тсез кагылу ярамый.

Бу юлы карт миннә н тайчанмады. Сү неп барган тө ссез кү злә рен дә читкә алмады. Уң кү зенә эре борчак зурлыгы ак салган. Анысында бө тенлә й җ ан ә сә ре юк. Икенчесе миң а тө бә лде. Нә рсә ә йтергә тели ул кү з? Юк, ә йтми.

— Саумы, агай? Хә ллә р имин генә ме? — дигә н булдым. Кү ң елемне кинә т шом басты.

— Мин сиң а агай тү гел. Берә ү гә дә агай да, ата да, бала да тү гел мин. Мин ү земә -ү зем. Хә л сорашма миннә н. Бө ртө рле дә хә лем юк минем. Мин — албасты.

Мин китә ргә кузгалдым. Ул лып итеп ү лә н ө стенә утырды.

— Торып тор ә ле, сө йлә шик! —диде карт. — Мин ә ллә кайчан инде шунда кү ченеп килергә тиеш идем. — Ул кулы белә н зират эченә кү рсә тте.

— Ә нигә кү чмә дең соң?

— Сә мигулла кертми. «Каберең якын булмасын! » — ди миң а, капкадан да җ ибә рми.

— Кайсы Сә мигулла?

— Ә нә теге чакта мин ү тергә н Сә мигулла. Мин бит аны ике тапкыр ү тердем: башта ил алдындагы намусын ү тердем, соң ыннан ү зен... — Карт шундый тыныч, гамьсез ә ң гә мә кыла, гү я, ул миң а вак-тө як кү ргә н- белгә ннә рен хә бә р итә. Котың очарлык! Аның тере кү зендә зә гыйфь кенә бер очкын кабынгандай булды. Ү зе чак кына калкынып та куйды.

— Мин — яманаты белә н заманында тирә -якта дан тоткан карак — Ярулламын, — дип сө йлә п китте ул шул ук зә гыйфь тавыш белә н. — Мин рә нҗ еткә н адә м, мин тү ктергә н кү з яшьлә ре, минем ө скә яуган каһ ә р бихисап. Усал гына тү гел, хә йлә кә р дә идем мин. йө ргә н җ иремдә итә к-чабуымны җ ыеп, эземне адаштырып йө рдем. Сә мигулла карамагындагы акчаны да, ишек каерып, сандык ватып алмадым, һ ә р йозакка ачкыч яраттым. Акчасын алгач, җ иренә җ иткереп, йозакларын кире биклә дем. Курку-ө ркү нең ни икә нен белми идем, бү ре йө рә кле идем. Шулай да кү ң елемә беренче кат шик керде. Сә мигулла зирә к кеше иде, менә -менә сизенер, минем тамганы танырсыман тоелды, чө нки бу минем кулдан гына килерлек эш иде. Чыдамадым, Сә мигуллага самосуд башлангач, куеныма кистә н тыгып, мә йданга килдем. Бү тә ннә р таяк, чыбык, бау селтә п чә бә лә нделә р, кистә н белә н башына бер генә суктым. Шунда ук, арбадан тә гә рә п, чалкан ә йлә неп тө ште. Коралымны яшердем дә читкә чыктым. Мине исә пкә алучы да булмады. Тик барыбер тиз генә китә алмадым, халык таралганчы, мә ет янында калдым. Мә етнең башы кү земә ап-ак булып кү ренде. Бө тен тә немне кинә т кө зә н җ ыерып алды, хә тта битлә рем тартышты.

Мин инде зират капкасы тө бендә тү гел, ә нә теге заманда пожар мә йданы янында кө рт башында басып торам. Минем каршыма бер кү зенә ак тө шкә н чалыш битле йонтач адә м килеп чыкты. Мин аннан тамчы да курыкмыйм. «Тамаша бетте, бар, юлың да бул! » — дим мин аң а, лә кин тавышым чыкмый, тыным кысыла.

Акрын-акрын гына мин гомер юлының тагы бу очына, таш зират янына кайтам. Ярулла, арык тубыкларын чә нчеп, тын гына утыра. Башыма зиһ ен кергә ч, мине кү п тапкырлар борчыган нә рсә тагы исемә килеп тө ште. Бу — сельсовет рә исе Ташбулатның шул кө ндә ге кылыгы иде. Шул сорауны хә зер картның кү зенә терә п бирдем:

— Ул акчаны сез Ташбулат белә н бер булып урладыгызмыни?

— Юк. Ул белмә де дә. Акчаны кем урлавы, кая китү е аң а барыбер иде. Ташбулатның монда ү з исә бе исә п иде — ничек кенә булса да Сә мигулладан котылу кирә к иде аң а. Шушы хә ллә р килеп чыккач, теге кә рлә нең бү ресе улады. Самосудка бит ул халыкны ө слә т- те-ө слә тте дә ү зе шылды.

— Сә мигуллада аның ни ү че бар иде соң?

— Ачык кына белмим. Гражданнар сугышы чорында Ташбулат урыс авыллары ягында ниндидер этлекме, явызлыкмы эшлә гә н, ахры. Сә мигуллага, кү рә сең, шул мә гълү м булгандыр. Иллә -мә гә р Сә мигулланың кү з карашыннан коелып тө шә иде, ә мин курыкмый идем. Беркемнә н дә курыкмый идем. Бары теге Сә мигулла гына кү ң елемә курку салып, тә вә ккә ллегемне алып китте. Мин куркакка ә йлә ндем. Шул кичне ү к кара айгырымны җ иктем дә, ө емне, хатынымны, балаларымны ташлап, билгесез якларга карап юл алдым. Кырык елдан соң туган тө ягемдә туфрак булырмын дип, ө метлә неп кайттым. Ө ченче ел инде шунда йө рим. Сә мигулла якын да җ ибә рми. «Кылган җ инаятьлә рең ө чен башта, хө кем ү теп, җ ә за кичер, шуннан кертермен», — ди. Бик кү п җ инаятьлә р кылдым, бихисап явызлыклар эшлә дем, шуларның берсе ө чен дә миң а ү з вакытында кешелә р дә, тә ң ре дә җ ә за бирмә де. «Минем зур җ инаятьлә рем бар, шуларның һ ә рберсе ө чен атап-атап җ ә за бирегез! »— дип хө кем иялә ренә, закон хуҗ аларына йө рдем. Кая барсам да тик бер генә җ авап алдым: «Җ инаятьлә рең нең срогы чыккан, гө наһ ларың искергә н», — диделә р. Юк, юк, срогы да чыкмаган, искермә гә н дә! Мин анысын яхшы белә м — минем җ инаятьлә рем, минем гө наһ ларым бит алар. Мин тү ктергә н кү з яшьлә ре, мин койган каннар менә монда, кү крә к авызына килеп тыгылган.

Ул шунда ук җ ә һ ә т сикереп аягү рә басты. Тамак тө беннә н гырылдап чыккан ү зә к ө згеч тавыш минем колагымны ярып керде:

— Ә й, бә ндә лә р! —дип шашып сө рә нлә де карт. — Сез ү з вакытында, хә тта вакытыннан да алда мө лкә т, мактау, бү лә к алып калырга тырышасыз. Җ аныгызны фида кыласыз, бахырлар, комсызлар, исә рлә р! Ә сез олы гө наһ ларыгыз ө чен дә, кече гаеплә регез ө чен дә ү з вакытында җ ә за алып калырга тырышыгыз! Соң лап калмагыз, ашыгыгыз! Соң ласагыз, менә бу тимер капка сезгә кирә к чакта ачылмаячак. Сә мигулла рө хсә т итмә ячә к... — Ярулла карт нә къ баягыча лып итеп җ иргә утырды. Озын киң кү лмә к җ иң е белә н маң гаен сыпырып алды. Башкача ул миң а игътибар итмә де. Мин ү з юлыма киттем.

... Кышкы бураннар чорында беркө н Ярулла гаеп булган. Бө тен тирә -якны кыдырып эзлә гә ннә р, таба алмаганнар. Тик яз башында гына кү рше авылның зират коймасы буенда кар астыннан картның кара кө йгә н гә ү дә се килеп чыккан. Аны шунда койма тышына гына кү меп тә куйганнар...

Мә зә к ө чен генә

— Ә ллә Сә лихы да тә мә кегә салышты инде, Мортазасы җ итмә гә н... — дип сукранды Олы инә ем кичкә каршы. — Ө йдә бө тенлә й шырпы тормас булды.

Ул шырпыщың кая киткә нен бер мин генә белә м. Янә Шә йхаттар белә. Аларның мунчасында кә рт уйнап, мин кө ненә икешә р, хә тта ө чә р кап шырпы оттырам. Котым юк минем. Шул аркада бө леп беттем. Ә мма ө метне ө змим. Бер килмә сә фарт, бер килер. Ул чагында мин Шә йхаттарга оттырган бө тен мө лкә темне кире кайтарып алачакмын. Җ иде тиен бакыр акча, дү рт мылтык гильзасы, ике булавка, Мө хтә р җ изнә м биргә н сө як саплы пә ке, бихисап кап шырпы ә легесе кө ндә Шә йхаттарның комагай кесә сендә тоткынлыкта ята. Хә лә л хә зинә мне коткарып кына калмый, тегенең ү зен муеннан бурычка батырмасаммы! Безнең капкага да Сә мруг кош кунар ә ле. Кү р дә тор менә. Инде тө шемә дә керде, кә рткә салыр бү тә н рә те калмагач, Шә йхаттар, берә м-берә м йолкып, башындагы һ ә ммә чә чен миң а оттырып бетте, имеш. Йолкынган һ ә р тө к чә ч алтын кылга ә йлә нә бара — тот та бау иш. Тегенең елтыр башы, тургай йомыркасы тө сле, сипкелле, имеш. Такыр башын сыйпап алды да Шә йхаттар елап җ ибә рде: «Чә чемне генә кайтарып бир! Моннан ары тамчы да хә рә млә шмә м. Ышанмасаң, менә таш ашап, ант итә м», — диде дә, шытыр-шытыр кимереп, мунча ташын ашарга кереште. Кү п ашады, бетерә язды, бик эрелә ре генә торып калды. Мин дә ахмак тү гел, егылып ук тө шмә дем. «Ө ндә сө йлә шербез... » —- дип кенә җ ибә рдем. Ярар, ул да ә зрә к газаплансын ә ле.

Бу тө шемне мин ү ткә н тө ндә кү ргә н идем. Ә бү ген ул ө ч каптырмамны, ике кармагымны, актыккы кап шырпымны отып алды. Хә ерчелекнең инде чигенә җ итеп кайтып керсә м, Олы инә ем ак эт бә ласен кара эткә - сылап тора.

— Сә лих агаем тә мә ке тартмый ул, Олы инә ем, —- дип тегенең арасына кердем. Ничек инде ү з гаебемне кү рә лә тә кеше ө стенә аударыйм.

— Кө ннең кө нендә кая була соң шулчаклы шырпы?

— Ә ллә инде... Хә зер бит шырпыны бик алама чыгара башладылар. Ө чне сызасың, берсе кабына. Шуң а кү рә бә рә кә те юк, —-дип мин кешедә н ишеткә н сү зне ә йткә н булдым. Олы инә ем елмаеп куйды:

— Син ә җ ә лгә дә сә бә п табарсың ла ул, синнай... 'Бар, караң гы тө шкә лә гә нче лавкага барып кайт.

Бик ирендерсә дә, Олы инә емнең сү зен егып булмый. Мин бит аның иң тө п таянычы. Ә тием белә н Кече инә ем, бө тен вак балаларны тө яп, Сайран авылына Гайника- мал апамнарга кунакка китте. Агаемнар ә ле урман эшеннә н кайтмаган. Ө йдә ул да мин генә.

— Коба сыер бү ген таң да йө ри. Тө нен бозаулый- нитә калса, фонарь кабызып чыгарлык та шырпы юк. Кө ннә р ә нә нинди зә һ ә р... Бозавын туң дырып куймасак инде... — Боларны Олы инә ем минем ө чен сө йли, мин башкарачак йомышның ү тә зур икә нлеген тө шендерә. Коба сыер дигә не — безнең абзарда минем иң яраткан малым. Юаш ул. Тың лаучан, илгә зә к. Кө тү дә н адашып яки курадан китеп, һ ич браматта йө рмә с. Ике кү зен мө лдерә теп бер караса, коеласың да тө шә сең. Сиң а ә йтер ә ллә нинди акыллы сү злә ре бар кебек аның. Кайчак мин аны Олы инә емә охшатып куям. «Тик теле генә юк», — дим.

⇐ Предыдущая 5 6 7 8 91011 12 13 14 Следующая ⇒