(Каримов Мустафа Сафич) 8 страница

Барабыз, йө рә гем леп-леп тибә. Барабыз, барабыз, кала һ аман бер җ ирдә тора. Хә тта азрак артка да чи- генә сымак. Ташка басып та булмый, аякны кө йдереп ала. Тезелешеп юл читеннә н килә без. Адымнар нык ук сү лпә нә йде. Ү леп эчә се килә. Баягы такмаклар, ә йтерсең, бө тенлә й онытылды. Алдан Насыйп атлый, аның артыннан Хә митҗ ан, Хә митҗ аннан соң — Вә летдин... Шаһ идулла юлның икенче ягыннан берү зе бара. Минем алдан гына, аю табаннары белә н аркылы басып, Ә нвә р сө йрә лә. Аның ике ү кчә сендә дә камыш калынлыгы ярыклар. Бу аякларның кышын киез итек, язын- кө зен кү н итек кү ргә не юк. Сирә к-саяк чабата тисә тия шунда. Алтын такыялы нә селе турында ул дө ресен ә йтте микә н, ә ллә шыттырдымы? Булыр да. Без бө тенебез дә кү пертергә, купаерга ә вә сбез.

— Их, сусын кайтканчы су эчсә ң иде! — диде Насыйп.

— Мин бер уртлауга да риза булыр идем ә ле, валлаһ и! — дип ант итә ргә кереште Вә летдин. — Уртка сыйганчы уртлатсалар.

— Син, бирә н, бала-чага котыртып, шың шыма! — дип кырт кисте Шаһ идулла.

Башкача сү з куертучы булмады.

Бер катлы агач йортлар тезелеп киткә н урам буйлап байтак баргач, Агыйдел кү перенә килеп җ иттек. Кайсыбыз тү бә тә е, кайсыбыз киез эшлә пә се белә н сосып алып, туйганчы су эчтек. Суы җ ылымса, тө че иде. Шулай да безгә җ ан кереп китте. Калач бә йрә ме, ә лбә ттә, кү пер аръягында, тау ө стендә, булырга тиеш. Бә йрә м ул гел калку җ ирдә уза бит. Бу тирә дә ә ле аның ишарә се дә юк. Кү пер аша чыккач та ә ллә ни тамаша кү ренмә де, йортлары болай биек кенә, капкалары да гел урыс капка, урамнары безнекеннә н таррак. Урам тулы я атлы, я җ ә яү ле кешелә р ары-бире узып тора. Бер-берсенә сә лам дә бирмилә р.

— Ә һ ә, малайлар, ана «Калачлар» дип язылган. Калач лавкасы! — Моны арада иң шә п укый торганыбыз Вә летдин хә бә р итте. Мин ә ле кушып укый белмим, бары хә реф кенә тө смерлим.

Урамның теге ягындагы сары йортның ишек тө бенә килеп туктадык.

— Егетлә р, ишек тоткасына тә ү дә мин тотыныйм, минем кулым... — шулай дип ә йтү е булды, эчтә н ишекнең ачылып китү е булды, алга сө зелеп барган Котлы кулның башына шап итеп килеп тиюе булды. Кү п тә ү тми тегенең маң гаенда саргылт-кү гелҗ ем оры да бү лтә еп чыкты.

— Ә ссә ламә галә йкү м! —дигә н булды ул ишектә н чыккан кешегә.

— Кү м, кү м, — дип ү чеклә де дә теге кеше китеп барды.

Ишек ябылмас борын без эчкә агылдык. Кердек тә, сә лам бирергә дә онытып, катып калдык. Шү рлеклә рдә » кү перелеп торган калачлар тезелгә н, чө йлә ргә бө ят- бө ят итеп бә йлә нгә н тө рле-тө рле крендельлә р эленгә н, ә рҗ ә лә рдә кызыл билле прә ннеклә р мыжгып ята. Тагы ә ллә нинди хә лвә лә р дә ә лбә лә р авызга керергә тора. Менә кайда ул сыйның оясы!

Безгә карап, лавкачының кү зе дү рт булды. Без дә - эндә шмибез, ул да сү з кушмый. Тә ү дә бездә н шө рлә де, ахрысы. Ү лчә ү табагында яткан зур гына гер ташын ү релеп алды. Без, ә дә п саклап, ишек тө бендә генә торабыз. Нишлә птер ул кузгалмый, чырае да сытык кү ренә. Кайсы җ иребезнедер килештермә де бугай. Алан адә м ошатмас җ иребез юк кебек тә...

Ә ллә кү пме шулай торгач, калын елтыр иреннә рен чак кына кыймылдатып, теге бездә н сорар булды:

— Нә рсә кирә к сезгә, йолкышлар?

— Без йолкышлар тү гел, иптә ш, без авылдан килдек! — диде Шаһ идулла, ү зебезнең абруйны югары тотып.

— Патша сараеннан килмә гә негезне кү реп торам, иптә ш йолкышлар, — ул тамак тө бе белә н кых-кых кө лә ргә кереште, аның җ ә енке итлә ч битенә пешкә н чө гендер тө се керде. — Шулай да ни дип безнең тарафларга рә хим иттегез? — Учындагы герне сикертеп алды.

— Без ни, калач бә йрә ме кайда була икә н дип, со- рамакчы идек, тик... — Вә летдиннең ә йтеп бетерү ен кө тми, башлык аның җ иң еннә н тартты.

— Калач бә йрә ме? Ә... калач бә йрә меме? — Чө гендер бит тагы җ ә елеп китте. — Калач бә йрә ме ул кесә дә - була, менә монда. — Ул, кулын кесә сенә тыгып, кө меш акча чылтыратты.

Без дә, сү з куешкандай, бө тенебез берьюлы кесә лә ребезгә тыгылдык. Анда бә йрә мнең ә сә ре дә юк иде... Киштә лә рдә тезелеп торган калачлар да, чө йдә ге крендельлә р дә, ә рҗ ә лә рдә ге прә ннеклә р дә, ә лвә -хә лвә лә р> кү п кайтыш тоелды миң а. Исә нлә шми кергә н идек бу йортка, хушлашмый чыгып та киттек. Лә кин моң а карап кына без ә ле ө метебезне ө змә дек. Ары киттек.

— Без дә инде — җ ыен исә р! —диде Насыйп. — Калач бә йрә ме бит ул урысныкы, ә без мө селманга килеп каптык.

— Ү з мө селманыбыз, ә ничегрә к мыскыл итә, йолкыштан гына салдыра! — дип чә пчеде Вә летдин.

— Мө селманның каруны аның кафердә н дә яман була. Шуның ө чен ә нә теге карун бә ете чыккан да, — дип тө шендерде Ә сгать.

Карун мә лгунь бар иде, Ахырда аны җ ир йотты...

Моны да йотар ә ле берчак.

Без һ аман кала ө стенә, югарыга, кү тә релдек. Калач лавкалары каршына килеп, озак-озак басып тордык, урыс капкалы биек-биек йортлар турында тукталып, тә рә зә лә ргә карап каттык, яң а пешкә н икмә к исе килгә н ө йлә р тирә сендә уралдык, ә мма безне берә ү дә исә пкә алмады, берә ү дә чакырмады. Калач ө лә шә торган урыслар кая икә н? Бардыр бит инде алар. Булмавы мө мкин тү гел. Монысы башка сыймый: шул тиклем җ ирдә н кил дә, селә гә й агызып йө ри-йө ри, бушлай кайтып кит, имеш?!

Минем нә рсә уйлаганны сизгә ндә й, Хә митҗ ан ә йтеп салды:

— Я без эзли белмибездер ә ле... Кешедә н сорашырга кирә к.

— Бә йрә м сиң а адашкан бозаумыни — эзлә п табарга? Бә йрә м ул ү зе: «Мин монда! » — дип, нур чә чеп, ерактан кү ренеп, чакырып торырга тиеш. Болай булгач, туйдан соң дө мберенә генә килгә нбез, бә йрә м беткә н. Вә ссә лам! — дип мө һ ер сукты башлык.

Шулай дип ә йтү е булды, минем бө тен буыннарым

таралды да тө ште. Ачлык та, сусын да — икесе берьюлы буып алды мине. Җ итмә сә кояш, кү лмә к аша ү теп, тирене генә тү гел, сө якне ө теп бара. Бү тә ннә рнең дә хә л шә птә н тү гел иде.

Тә рә зә капкачлары ябык бер ө йнең болдырына тезелешеп утырдык.

— Давай минем нә селне табабыз, — диде Ә нвә р, — пожар каланчасы кайда икә нен белә без дә... Бер самовар чә ен жә ллә мә с ә ле.

Пожар каланчасын тиз сорашып таптык. Тик аның тү бә сендә башына алтын таҗ киеп утырган адә м генә кү згә чалынмый. Муеннарны сузып, ә ллә ничаклы карап тордык, Ә нвә рнең нә селе тә ки кү ренмә де.

— Ә ллә егылып тө шеп имгә ндеме икә н? — дип аптырый Ә нвә р. — һ и-һ и, Янбирде агай, син кайда?

— Янбирдегә юнь бирер, безгә җ имне кем бирер? — дип Ә сгать шаяртмак булды. Тик бездә мә зә к сү з кайгысы юк иде. Берә ү дә кө лмә де.

— Янбирде агай! Бу — мин, Ә нвә р! Авыддан килдем! — дип кабатлады теге.

— Ярылырдай булып, нигә сө рә н саласың? " Марш! Марш моннан — җ ыен эшлексез!! — Зур кызыл капкадан килеп чыккан мыеклы бер агай шулай дип безне куып җ ибә рде. Нинди эре чиерттерә, җ из элмә кле киң каеш будым дигә ч тә.

Нә сел-нә сә п эзлә ү шуның белә н тә мам дигә ндә, Вә летдин михылдады:

— Бер уң масак, бер уң арбыз, малайлар, ә йдә гез куш манаралы таш мә четтә мич ягып торучы минем кодага барабыз. Кү чем коданың якын гына кодасы ул.

— Шундый челлә дә мич ягалармыни? Ул кодаң ә ллә кайчан авылына кайтып киткә ндер инде, — дип кү ң елгә шик салды Насыйп.

— Кала мә четен җ ә ен-кышын ягалар! — дип кү згә терә п алдашты Вә летдин.

— Алдыйсың, бирә н!

— Биллә һ и! Мич якмасаң, анда чиркә ү пә рилә ре иялә шә, — дип безне шунда ук сыртка ә йлә ндереп салды Вә летдин. — Ә нә, кая карама, чиркә ү бит.

Каланы байтак кыдырып йө ргә ч, куш манаралы таш мә чет янына да килеп чыктык. Тик мә четнең капкасы бикле иде. Шулай да янә шә дә ге капкасыз ихата эчендә тө птә ү к торган бә лә кә ч кенә тә бә нә к ө йгә сугылырга булдык. Урам яктагы зур йортка кагылырга, йө рә к җ итмә де.

Ө йгә тә ү дә Вә летдин белә н мине кертеп җ ибә рделә р. Кергә ч тә кү згә чалынган нә рсә лә р шул булды: кө нгә караган тар гына ике тә рә зә дә н ике буй булып,, тузан агыла (гаҗ ә п, ничек пыяла аша ү теп керә икә н ул? ); как идә ндә бер бала мү кә йлә п йө ри, икенчесе тү шендә шуа; сә ке ө стендә олы гына апа яманып утыра, ишек тө бендә ге караң гы почмакта ир кеше йоклап, ята.

— Исә нмесез! — дидек без бер-бер артлы. Теге апа кү тә релеп карамый гына:

— Арубыз ә ле, — дигә н булды. Шуннан ул акрын гына башын безгә борды. — Ә леге ө яз хә ерчелә ре! Иртә димилә р, кич димилә р, җ ә й димилә р, кыш димилә р — килә лә р дә керә лә р, килә лә р дә керә лә р! —дип кабынып китте ул. — Тең кә гә тиделә р бит инде! Тапканнар юлаучы йорты!

— Без хә ерче тү гел, апа, без... — дидем дә мин тотлыгып калдым.

— Хә ерче булмасагыз да барыбер... хә ерче инде. Бае аның безгә фатир тө шә мени? — дип кул селтә де ул.

— Безнең Кү чем коданың якын гына кодасы шушы: мә четтә ел ә йлә нә сенә мич яга... — диде Вә летдин эте- нә -тө ртенә. Апа азрак җ анланып китте.

— Кү чемнекеме ә ллә сез? Исә н-аманмы, кү чемнә р?

— Юк, без Келә шнекелә р. Без шушында мич ягучы; коданың Кү чемдә ге кодасының якын гына кодасы булабыз. Гыйзелниса карт инә йнең оныгы мин.

— Ә ллә тагы, — дип сү релде апа, — андый кодагыйны бер дә генә белмим лә сә. Ә й, Ишбирде, ә нә кодаларың килгә н! — «Ишбирде» дигә не почмакта яткан теге кеше булып чыкты.

— Ә? Кодалар? Хуш килдегез, кодалар! — дип теге сикереп ү к торды, йокысы да чыгып бетмә гә н кү злә рен уа-уа кабатлады. — Хуш килдегез, тү рдә н узыгыз, кодалар! Бик вакытлы йө рисез, ай, афарин!

Ул тә мам уянып бетте, карашы белә н ө йне байкап чыкты.

— Кодалар кая? Фу, янә саташтым, ахры. Мичә п- мичә п яхшы атлар җ иккә н кодалар, дө ньяны дер селкетеп, авылны бер итеп, кың гыраулар кың гыратып килә лә р, имеш, димен. Кү рше-кү лә н кө нлә шү дә н авызын ачкан да читә нгә сө ялеп каткан, имеш, димен. Их, кодалар, кая булдыгыз?

— Ә нә бит кодаларың, — дип апа безгә ымлап кү рсә тте.

— Сезмени кодалар?! — дип аптырады Ишбирде.

— Без... Мин... Мин ү зем синең Кү чемдә ге якын гына кодаң ның кодасы булам, — диде Вә летдин, тың кышлыгын белдермә скә тырышып. — Минем карт инә ем, Гыйзелниса кодагыең, сезнең бө тен ө й эчегезгә кү птин- кү п, чуктин-чук сә лам җ ибә рде...

— О, минем Гыйзелниса кодагыем дан бичә ул! Баскан җ ирендә очкын уйната, ул җ ыр-биюгә дисең ме — хә йран тамаша, тә ң кә лә ренең бер чылтыравы йө рә клә рне җ илкетә, — дип Ишбирде шаштырып кемнедер мактап алды. — Рә хмә т кодагыйга! Сә ламнә рен кабул кылдык.

«Нинди Гыйзелнисаны сө йли икә н бу? » — дип апты-; рап торганда, ул миң а тө бә п эндә ште:

— Син дә кодамы?

— Мин дә кода, — дидем, кинә т каушап киттем, . ә мма җ ебеп тө шмә дем. — Тышта тагы биш кодаң калды ә ле, керергә кыймыйча...

Какча яң аклы, озын буйлы, такыр башлы, нечкә генә мыеклы бу агай, ишеккә килеп, аны шар ачын җ ибә рде.

— һ ай, һ ай, һ ай, кодалар! Ө йгә рә хим итегез! Тартынмагыз! — диде ул.

Малайлар кыяр-кыймас кына ө йгә керделә р. Апа идә ндә ге балаларны сә кегә алып утыртты.

— Хуш! Искә тө шереп, санга сугып, килеп чыгуыгыз бик хуп, бик мә слихә т, кодалар, — диде Ишбирде. — Ә нкә й, самоварың ны куй, чә ең не ә зерлә!

Шулай дип ә йтү е булды, эчтә н ниндидер бер рә хә т җ ылы агым узып та китте.

— Самоварын куяр да идем, улым, чә е дә, шикә ре- дә юк. Икмә ген дә килен кичен генә алып кайтачак.. Кунаклар алдында оятка калдык инде болай булгач.

— Оның булса, кө лчә пешер, ярмаң булса, ө йрә бү рттер.

Бу юлы апа бө тенлә й җ авап бирмә де.

— Нә рсә ң бар соң, ә нкә й?

— Бү рттерергә куйган борчак кына бар...

— Борчак! —дип куанды Ишбирде. — Бү рткә н борчак ни ул — нә гызь кодалар сые инде. Дан аш ул! Ризыкны кабул кылырсыздыр бит!

— Кылырбыз! Кылырбыз! — диештек без. Абруй' саклыйм дип, аш талымлап торыр заман тү гел иде.

Идә н уртасына апа катып беткә н сары ашъяулык' җ ә йде, шуның уртасына зур гына коштабак бү рткә н борчак утыртты. Борчагы ап-ак, эре иде. Чынлап та, мондый эре борчак телә сә кайчан элә кми ул.

— Ә йдә утырышыгыз, җ итешегез! Барыбер бө тенегезгә дә кашык чыкмас, кул белә н генә согыныгыз! — дип кыстарга кереште хуҗ а. Без, коштабакны тирә ли тубыкланып утырдык та, ашыкмый гына учлап, борчакны авызларга ташырга керештек. Кабаланмасак та, эш җ итез бара. Шундый тә мле борчакны гомердә дә <

ашаган юк иде. Менә нинди була икә н ул «кодалар ■ сые» — телең не йотарсың!

Коштабакның тө бен ялтыратып куюга, алдыбызга бер бидрә салкын су да килеп утырды. Читенә зур гына чү меч тә эленгә н.

— Сыйлаганда су эч, дигә ннә р борынгылар, — дип аң латты Ишбирде, — алар белми ә йтмә с.

Суны да тө бендә генә калдырдык.

— Я, хә зер дога кылыйк, — дип, ү зе табынга утыр- маса да, битен сыйпап куйды хуҗ а. Без дә йоланы башкардык.

— Кала кү рергә килдегезме, кодалар? — дип сорашырга башлады Ишбирде, табын соң ындагы ә ң гә мә гадә тен саклап.

— Ә йе, агай, кода... — дип ихлассыз гына җ аваплады Шаһ идулла.

— Ошадымы соң?

— Ә ллә инде... Йортлары матур, коймалары биек, — диде шул ук башлык, — тик кешелә ре ү тә кабаланып йө ри.

— Ярар, килеп ә йбә т иткә нсез, дө нья кү реп ү сә ргә кирә к шулай. Калада да бө тен адә м гел калач кына ашап тормый. Икмә ге дә юк чак була, гаеп итеп китмә гез... каланы.

Бу ө йдә Вә летдин, сү згә кушылып бармаса да, без-. гә караганда ү зен иркенрә к тотты. Урыннан да ул беренче булып кузгалды. Ни дисә ң дә — тө п кода.

— Сый-хө рмә тегез, якты чыраегыз ө чен рә хмә т, кода, рә хмә т, кодагый, — диде ул, ө лкә ннә ргә охшатып, — гаеплә п калмагыз. Без авылга уң айлыйк инде. — Бө тенебез дә пыр итеп урыннан тордык.

— Ярар инде алай булгач. Кайткач, кодагыйга сә лам тапшыр бездә н, ү зе кунак булып килсен, — диде Ишбирденең инә се. — Ну, шул фә кыйрьлек! Биреп җ ибә рергә кү чтә нә чем дә юк, ичмасам...

— Яхшы сү з ү зе кү чтә нә ч ул, ә нкә й, — дип юатты улы.

Без ишек тө бенә килеп ө йкә лештек.

— Кайтыр юлыгызны онытмадыгызмы? — дип сорады Ишбирде кода.

— Онытмадык, — диде Ә сгать. Ул эт кебек. Ә ллә нинди кара урманда булмыйк, бер ү ткә н җ иреннә н, һ ич тә адашмый, кире ә йлә неп кайта белә. Ү з эзенең исен тоя ул. Ә мин ә рем арасында да адашам. Шундый аң гыра мин.

Кат-кат рә хмә тлә р ә йтеп, без бу сә ер, кунакчыл ө йдә н чыгып киттек. Кемгә кемнең кодасы булып чыкты соң ә ле теге Ишбирде? Кодамы икә н ә ле?

— Ү тә бай тормасалар да, кодаң юмарт икә н, малай, — диде, тышка чыккач, Шаһ идулла Вә летдингә. — Җ анын ярып бирергә ә зер тора.

— Чә йлә ре булса, чә й дә эчерер иде ә ле, валлаһ и... Кү тә реп ү к алыр дидемме мин сезгә... — Масаюдан Вә - летдиннең тың кышлыгы кими тө ште хә тта. Масаерга хакы да бар шул: кем кодасы дисең, аның кодасы сыйлады безне.

Бу шыксыз каладан без ярыйсы ук бизеп кайтып киттек. Кайтыр юл тагы да озынрак, тагы да йончыткычрак булды. Ә мма берә ү дә сукранмады, берә ү дә бә ла салмады. Каладан алып кайтып килгә н бердә нбер табышыбыз — Насыйпның маң гаендагы оры иде. Янә Хә митҗ анның култык астында баягы икмә кне тө ргә н тастымал бар.

Кү з бә йлә нгә ндә генә без Имә нлек ү ренә килеп җ иттек. Иркен тын алып, артка ә йлә неп карадык. Анда, сыек эң гергә баткан ерак офык читендә, каланың утлары балкый. Алар, берсеннә н-берсе уздырырга тырышып, шундый еш җ емелди — хә йран калымсың!

— Белә сезме, малайлар, ул утлар - ә рсә ди? — Бу сорауны, ә лбә ттә, Ә сгать бирде, җ авабын да ү зе кай

тарды, — «Семә йттекме ^{^[IV]}? », «Семә йттекме? » — дип безне’ ү чекли алар.

— Мә схә рә иттең безле, ну, кала! — дип Насыйп йодрык кү рсә тте. Аның артыннан, «менә сиң а», «менә сиң а» дип, без дә кукиш суздык тегенең тә кә ббер утларына. Лә кин моның белә н генә ачу кайтмады, ү ч алынмады. Тагы нә рсә дер кылырга кирә к иде ә ле.

— Ә йдә гез, малайлар, каланы ныгытып мә схә рә итә без! — диде бу хә ерсез сә яхә тнең бө тен оятын кү тә реп килгә н башлыгыбыз.

— Ничек итеп?

— Менә ничек итеп... — диде ул, ыштанын тезенә хә тле тө шереп, калага артын ә йлә нде. Без дә шулай иттек.

— Кала, мә яла! Мә схә рә сиң а! Мә схә рә сиң а! Мә схә рә сиң а! — диде ул. Без аның сү злә рен тагы да кычкырыбрак кабатладык:

— Мә схә рә сиң а! Мә схә рә сиң а! '! Мә схә рә сиң а!!!

Кайсыбыздыр берә ү шартлатып, баягы борчак белә н атып та җ ибә рде.

Ү ч тә мам алынды. Хә зер инде каланың утлары җ ем- җ ем итеп янмый, былт-былт нтеп тона, сү нә бара иде. Чө нки бу чак кала баштанаяк мә схә рә гә баткан иде. Шул кирә к тә аң а!

Ү ч алынып, ачу басылгач, без калган юлны тизрә к,, җ иң елрә к, кү ң еллерә к ү ттек...

... Нибары җ иде ел узгач, шушы калага китә рмен дә бө тенлә йгә олагырмын дип, шул чак я кем уйлаган;. нде? Ә йе, киттем дә баттым. Гомерлеккә. Башта тә нем алада булса да, җ аным авылым кырларында адашып йө рде. Бара торгач, ул таш диварлар эчендә тө як тапты. Кешенең кү ң еле кайда соң гы тө яген таба, шул җ ир — аның рухи Ватаны. Уфа минем җ анымның оясы,, рухымның Ватаны булды.

Иомры Талип

— Теге кә җ ә тирелә рен Талипка аткарасы иде. Ү зе, нишлә птер, кү ренми, — дигә н булды ә тием, иртә нге чә йне эчкә ндә. Ү зе, ат җ игеп, каядыр чыгып китте. Агайларым белә н Кече инә ем ерак басуда кунып тары ура. Шулай булгач, ул кә җ ә тирелә рен кем илтсен? Ү злә ре бармаслар да инде алар. Ә тиемнең шундый мә зә к гадә те бар: ул йомышны атап кына кушмас. «Тегене тегелә й итә ргә иде, моны болай итә ргә иде», — дигә н булыр да сө йлә нер. Таяк башы кемгә тигә нен ү зең тө шен шуннан. Беркө нне кичке аштан соң, агаем- нарга тө бә п, ә тием шундый хикә ят сө йлә де.

... Имеш, борын-борын заманда, бер бабай буйга җ иткә н улына кә лә ш ә йттермә к булган икә н. Ә змә вердә й улын беркө нне кызлар суга йө ри торган сукмакка алып чыккан, ди, бу. Бер тө ркем кызлар якынлашып килү ен кү реп калган да карт ә леге егетне камчы белә н кыйнарга керешкә н, ди. Кызларның берсе сорый икә н:

— Улың ны ни ө чен тукмыйсың, бабай?

— Ә йткә ч тә, белә, кушкач та, эшли. Шуның ө чен тукмыйм, — дигә н бабай. Кызлар шаркылдашып кө лешкә ннә р дә:

— һ и, исә р карт... Менә дигә н улын тукмый, — дип узып киткә ннә р.

Болардан байтак артта уйланып кына тагы бер кыз килә икә н. Бабай янә улын тукмарга тотына.

— Ни ө чен тукмыйсың улың ны, бабай? — дип сорый монысы да.

— Ә йткә ч тә, белә, кушкач та, эшли. Шуның ө чен тукмыйм, — дигә н карт.

— Ә йдә, ныграк, ү зә генә ү тә рлек итебрә к яр, бабай. Улың ның инде ә йтмичә дә белер, кушмыйча да эшлә р чагы җ иткә н. — Шулай дигә н дә кыз узып киткә н. Шушы кө нне ү к бабай бу кызга яучылар җ ибә ргә н.

Ә тием соң гы сү зен суза биребрә к ә йтте дә тынып калды. Ө лкә н агаемның колаклары тырпаеп китте:

— Ә яучыларга нә рсә дигә н ул кыз? —дип сорарга ашыкты. — Ризалык биргә нме?

Ә тием юри генә тукталган икә н. Шунда ук сү зен ялгап китте:

— Яучылар кайтып менә шундый хә бә р салганнар: «Кыз ниндидер килделе-киттеле булып чыкты. Сө йлә гә н сү зе, кылган кылыгы лө гатькә сыймый. Ыру-заты да шик-шө бһ ә легә охшый. Без ниятебезне ниятлә ми кайтып килдек», — дигә ннә р. Шулай да ә леге карт иң ө лкә н яучыга ишеткә н-кү ргә пен бә йнә -бә йнә сө йлә п бирергә кушкан. «Без барып кергә ндә, ө йдә кыз ялгызы гына иде... » — дип алып киткә н ө лкә н яучы.

— Ә тиең кайда? '—дип сорауга кыз: «Дустан дошман ясарга китте», — дигә н җ авапны кайтарды.

— Ә ниең кайда? ■ — дигә ч: «Бер кешене ике итә ргә китте», — диде.

Ә рле-бирле итү гә, чумарлы шулпа сосып, зур табак белә н безнең алга утыртты.

Ашап-эчеп утыра торгач, ө й бү рә нә лә ренә кү зебез тө ште. Яман эре бү рә нә дә н салынган икә н ө йлә ре.

— Бу тикле юан бү рә нә лә рне урманнан ташуы кыен булгандыр инде, — диештек без. — Берьюлы ничә шә рне тө йи идегез? «Атлар арык, хә лсез чакта ө чә рне, хә тта дү ртә рне сала идек, симерә биргә ч, икешә рне генә сала башладык, тә мам симереп алгач, берә ү сен дә ярты юлда тө шереп калдыра торган булдылар», — дип аң латты аң гыра кыз. Менә шундый ни акыллы, ни тиле җ аваплар алып кайттык, — дигә н ө лкә н яучы, — калганына ү зең хө кем чыгар.

— Их сез, пешмә гә н башкодалар! — дигә н моң а карт, баягы «ә йткә ч тә, белә » торган егетнең атасы. —■ Сү знең сө яге була, сө як эчендә җ илеге була. Сез шуның сө яген генә ялап кайткансыз лабаса. Болай булгач, фә һ емне биргә н сезгә кыз!.. Атасы аның дусты

алып торган бурычны сорарга, ә нкә се туып килгә н бә бине кабул итә ргә киткә н. Бү рә нә дигә не дә бө тенлә й бү рә нә тү гел, сез ашаган чумар ул. Ачрак чакта сез, тамакайланып, кашыкларыгызга, мө гаен, берьюлы ө чә р- дү ртә р чумар соскансыздыр. Туя килгә н саен, кимрә к элә ктерә баргансыздыр. Азакка табан берне дә тө шереп калдыргансыздыр. Шулай булдымы?

— Шулай булды, — диешкә ннә р дә яучылар ө йлә ренә кайтып киткә ннә р.

Икенче кө нне кыз ө енә карт ү зе барып, бө тенесен дә җ айлап, вә гъдә лә шеп кайткан. Менә Мортазага да шундыйрак кә лә ш кирә к иде. Ул да бит ә йткә ч тә, белә... Сә лихы да агасыннан калышмый, кушкач та, эшли...

Ә тием ә ң гә мә сен шулай дип очлап куйды.

Агаемнар тын да алмый тың лады бу хикә ятне. Алар гына тү гел, ә тиемнең кинаясен мин дә аң ладым. Безнең башка да чү бек тутырмаганнар...

⇐ Предыдущая 3 4 5 6 789 10 11 12 Следующая ⇒