(Каримов Мустафа Сафич) 6 страница

... Ә нә шул Ишморза сыеннан мин Ә сгатькә дә байтак ө леш чыгардым. Соң гы баруда ике кесә тутырып баллы чә кчә к алып кайттым. Бер кесә сен сең елем белә н энемә бү леп бирдем, икенчесенә тимә дем. Кичкә табан кү к алашаны Тау артына чыгарып тышаулыйм дип барганда, Губернатор урамына кереп, Ә сгатькә сугылдым. Ул да кара биягә атланып чыкты. Тирә н чокыр аръягына илтеп атларны тышаулагач, без ү лә н ө стенә утырдык. Мин дустыма дигә н кү чтә нә чне алмакчы булып кесә мә тыгылдым, лә кин баллы чә кчә к тоташы белә н укмашып киндергә ябышкан иде. Кесә не бө тенлә й ә йлә ндергә ч кенә без аны куптарып ала алдык. Кү чтә нә чнең яртысын бү леп, Ә сгать миң а сузды.

— Бугазыма җ иткә нче тыгындым, менә! — дип авызны ачып кү рсә ттем.

Ул һ ә рвакыттагыча, ашыкмый гына, кадерлә п кенә ашарга кереште.

— Миң а бү ген тагы элә кте, — дип хә бә р салды дустым, колаксыз яң агын сыйпап.

— Нә рсә ө чен?

— Җ ыр ө чен. Иртә н торганда ә тием башы-кү зе белә н каз мамыгына баткан иде. Тө нлә аның мендә р тышы ертылган икә н. Мин шунда ук ә йтеп куйдым:

Ә тиемнең мендә ре — Пыр-пыр итә йоннары, Ә ти ү зе пыр туза Мендә реннә н элгә ре.

•— «һ и, авызың а шайтан тө кергере! »— дип кыптыр ката белә н җ ибә рде. Җ ан җ иргә килеп тиде. Бө гелдем дә тө штем. Ү зем дә исә р инде, бер телемне тыя алмыйм.

Минем каршыда утырган җ итен чә чле, сың ар колаклы Ә сгать кинә т караганда бер тоткасы тө шкә н самоварга охшап китә. Батып барган кояш нурлары да, са, - мовар җ изендә чагылып уйнаган шикелле, аның чә ч арасында җ емелди. Тау астында, тү бә ндә кү згә кү ренер- кү ренмә с кенә сыек зә ң гә рлек тө шә.

— Ә нә ул зә ң гә рлек, — ди Ә сгать, — кү ктә н коела. Кө н буе кү к йө зе кыза да кичкә табан, аннан кубып, шулай зә ң гә р тузан сибелә.

Ә лбә ттә, дө ресен ә йтә ул. Югыйсә, каян чыксын ул зә ң гә рлек? Җ ирдә н кү тә релсә, бары бу кү тә релер иде. Җ ир йө зендә ниндидер моң су тынлык ята. Югарыда болыт та, тү бә ндә җ ил дә юк. Шул тынлыкны ярып, моннан ерак тү гел тугай юлы буйлап кемдер, ү тә моң лы, ү тә зарлы итеп җ ыр җ ырлап ү тте. Сыбай бара булырга тиеш ул. Җ ә яү ле кеше болай ук иркен, болай ук ямансу җ ырлый алмас иде. Мин ү зем дә, атка атлансам, я шашып дә ртлә нә м, я яман моң аям.

Без җ ырның бары соң гы сү злә рен генә ачык итеп ишетә алдык:

Чуртан ү рли суның ү ренә, Кеше керми кеше гү ренә...

— Шә йхи малае Рамазан бу. — Ә сгать җ ырчының тавышын шунда ук танып алды. — Атасы мә рхү м турында зар елый ул.

Бө тенесен дә белә бу Ә сгать...

Моннан бер атна гына ә ү вә л бар авылны тетрә ткә н шундый хә л булды. Кашафетдин белә н Шә йхулла исемле агалы-энеле ике кеше Лекаревка дигә н рус авылы янында Дим аша кү пер салып ята икә н. Кү пер менә - менә бетте дигә ндә, Кашафетдин, ялгыш басып, суга

егылып тө шкә н. Иө зә белмә гә н агасын коткармакчы булып, Шә йхулла Димгә сикергә н... Шул чумудан башкача калыкмаган. Кашафетдин, алай-болай итеп, ярга килеп сугылган. Ә Шә йхулла гаеп булган. Ө ч кө н ү ткә ч кенә аның гә ү дә се кайдадыр Дим тү бә нендә килеп чыккан. Ул башы белә н елга тө бендә ге иске багана очына барып сугылган булган. Шуннан һ ушы китеп, батып ү лгә н.

Рамазанның тавышы кү птә н тынды, ә сү зе белә н моң ы кү ң елдә торып калды.

Кеше керми кеше гү ренә...

— Ә сгать, ә Ә сгать, — димен мин оеп утырган дусыма, — ә бит уйлап карасаң, Шә йхи ү з гү ренә тү гел, агасының гү ренә кергә н. Ү лә ргә Кашафетдин агай тиеш булган.

— Ә ллә инде, — Ә сгать баш чайкады, — монысын мин белмим. Олы инә ең нә н сорарга кирә к. Кеше тууы турында ул бө тенесен дә белә, ү лем турында да, мө гаен, белә дер.

Лә кин бу турыда мин Олы инә емнә н сорамадым. Ү лем турында тө пченгә нне яратмый ул.

Байтак сү зсез утыргач, Ә сгать ниндидер серле дә, шомлы да тавыш белә н сө йлә ргә тотынды.

— Мин бит монда ү зем ө чен яшә мим, бү тә н бер малай ө чен яшим. Ә гә р саклардан булсаң, ике серемне сө йлим сиң а. Антмы?

— Икмә к ө сте.

— Син бит ү рге очтагы чем-кара чә чле, чем, -кара кү зле Фә ридә исемле ятим кызны белә сең. Аларның йорты биек...

— Белә м.

— Шул Фә ридә не ү ги ә нисе кө н саен я тирги, я тукмый. Минем шикелле бә хетсез ул. Без ятим Фә ридә бе, - лә н икә ү бер ишбез. Миң а ул хакта ә нә теге Ә ү лия чишмә се янындагы яшен суккан куш каенның берсе ә йтте. Дө ньяда минем иң кызганган кешем — ә нә шул кыз. Ү земне дә бу кадә р ү к жә ллә мим. Аның хакында мин җ ыр да чыгардым.

Биек-биек ызбада

Яшьлә р тү гә кыз бала. Яшьлә р тү ккә н кыз баланы Кү ң еллә рем кызгана.

Шушы җ ырны җ ырлыйм да ү зем елыйм.

— Синең елавың нан аң а ни файда?

— Ә легә файда юк. Ү сеп буйга җ иткә ч, мин аң а гашыйк булачакмын. Шуннан беркө нне, җ ә йге кояш яң а гына чыгып килгә н бермә лдә, мин аны җ итә клә п алачакмын да кояшка карап китә чә кмен. Без ү ргә, гел ү ргә менә чә кбез. Баш очыбызда ө злексез кошлар сайрап торачак, алдыбызда пырылдап ак кү бә лә клә р очып, безгә юл кү рсә теп барачак. Безнең куанычны кү реп, чә чә клә р баш иячә к, еланнар ояларына, бү релә р ө ннә ренә качачак. Без дө ньяның иң биек тү бә сенә — Кызлар тавыннан да биегрә к тау башына менә чә кбез, хә тта кү к ү зе тү бә ндә торып калачак. Моннан бө тен җ иһ анның бө тен авыллары, бө тен калалары кү ренеп торачак. Тау башын куе озын ү лә н каплаган булыр. Чак кына иелсә к, ул безне бө тенлә й кү мә чә к. Ә нә шул ү лә н арасында, посып кына, аның сул битен ү беп алачакмын. Сул би, - тендә аның матур миң е бар...

— Фу! Тапкансың һ ө нә р... — Ә сгатьнең ү бешү е миң а ошамады. Куе ү лә н арасына яшеренеп,, ү зен ү птереп торган Фә ридә сен ә йтер идем...

— Гашыйклар ү бешергә тиеш. Ү бешмичә булмый ул. Мин бит ә ле тү гел, ү скә ч... Фә ридә ә гә р ятим булмаса, ү ги ә нисе аны җ ә берлә мә сә, бә лки, мин аң а гашыйк та булмас идем... Бә хетле кешегә минем дә кирә гем бер тиен. Теге куш каенның берсе миң а янә шуны ә йтте: «Берә ү гә берә ү кирә к, кыешка терә ү кирә к», — диде.. Фә ридә белә н минем ише кыешлар бер-берсенә терә ү булырга тиеш. Тик бу хакта кешегә сө йлә мә инде.

— Ант! — дидем, — антка ышанмыйсың мыни?

— Ышанам ла.

Ә сгатьнең бу «сере», нигә дер, миң а ошап җ итмә де. Белә м, ул телә сә, Фә ридә не иң биек тауга да алып менә р, кояш нурларына да чорнар, сайрар кошлар да тотып бирер аң а, чишмә лә рдә н отып алган җ ырларын да җ ырлар. Кү к тү бә ндә, алар югарыда булыр. Кодрә те чиклә нмә гә н аның.

Ә мма ул Фә ридә не мин дә белә м. Алар йорты турыннан узганда тү бә тә емне тө зә тебрә к, купшырак итеп киям, танауны да сирә грә к тартырга тырышам... Юкка ачты Ә сгать бу «серен». Димә к, мин чем-кара чә чле, чем-кара кү зле, сул битендә кара миң е балкып торган ятим кызга тиң тү гел, чө нки мин җ ә фа чикми яшим.

Нилә р генә кү рергә язмасын, дустымның серен барыбер чишә чә к тү гелмен. Ай кү рде, кояш алды...

Минем кү ң елемә илә с-милә с уйлар кагылып ү ткә нне дустым сизмә де. Аның ү з сагышы ү зенә җ иткә н иде.

— Ә гә р кошлар булсак, хә зер ү к очып китә р идек, — ди Ә сгать, һ аман ү зенекен сө йли. — Мин аны ничек тә кү ндерер идем.

— Ә син нинди кош булырга телә р идең — шоң кармы, аккошмы, ә ллә сыерчыкмы? —димен мин. Ул байтак уйланып тора. Шуннан гына җ авап кайтара:

— Юк, мин барыбер кош булмас идем. Кошка ә йлә нсә м, минем арттан килгә н ө ермә, мине тапмый, кире китә р.

— Нинди ө ермә ул?

— Икенче серем ә нә шул ө ермә инде. Антың ны кабатла!

— Икмә к ө сте!

Ә сгатьнең арык йө зенә карадым. Аның зә ң гә р кү злә ре шундый уйчаннар.

— Мин монда тү гел, башка илдә — ефә к ү лә ннә р ү скә н, татлы җ имешлә р пешкә н сә хрә җ ирдә туганмын. Бер заман каты ө ермә чыккан да, мине кү тә реп, биек таулар, чиксез дә рьялар, кара урманнар аша шушында китереп ташлаган. Минем урынга моннан икенче малайны очыртып алып киткә н. Тегең ә рә хә т, миң а михнә т татыту ө чен шулай иткә н ул. Вакыты җ иткә ч, безне яң адан алмаштырачаклар. Ә гә р дә мин ят җ ирлә рдә н килмә гә н булсам, мине чит ояның чебеше урынына шулчаклы кыерсытырлар идемени? Белә м мин, бер кыенның бер ансаты булачак. Ә нә тегеннә н, Каенлыкул ягыннан гына ө ерелеп килер дә ул ө ермә мине алып та китә р. Гарә сә т купкан саен мин, абзар башына менеп, кө теп торам. Тик ә легә вакыты җ итмә гә н. Монда эчә се суым эчелеп, йотасы утым йотылып бетмә гә н.

Минем йө рә гем жу итеп китте:

— Алайса сине пә ри алыштырган булып чыга... Алайса син пә ри баласы...

— Юк, пә ри баласы ак булмый, кара була. Ә йтә м бит, мине монда бү тә н дө ньядан, бә хетлелә р иленнә н китереп ташлаганнар. Мине юллап табачаклар барыбер...

Моннан соң бик кү п давыллар булды, ө ермә лә р узды, ә мма алар минем дустыма тимә делә р. Ә сгать ү зе дә кабатламады бу хакта — бервакытта да. Мин дә хә терлә тмә дем.

Язмыш белә н бә хә слә шеп, без ү сә бардык. Буйга җ иттек. Ә сгать уйчан табигатьле, сабыр холыклы егет булып китте. Бә лә кә й чакта аны атасы: «Шайтан сабагына йө рмә! »—дип мә ктә пкә барудан тыйды, соң ыннан ү зе кү ң ел салмады. Ул хә реф таныр-танымас кө е калды. Ү зе бө тен авылда, чә чә н телле сү з остасы, җ ыр, такмак чыгаручы булып дан алды. Шул ә че теле, тапкыр сү зе аркасында аң а ара-тирә тукмак та тө шкә ли торды. «Языгына кү рә җ ә засы», — дип ул телен Дә тыймады, җ ә бер-җ обырга да исе китмә де.

Бер заман бө тен ил ө стенә кө рә н ө ермә ябырылды.

Ул, ө ерелдереп-ө ерелдереп, җ илә к кебек егетлә рне ерак якларга алып китте. Бә хет иленнә н тү гел, бә хетсезлек иленнә н килгә н иде бу гарә сә т. Ул, киресенчә, безне рә хә тлек дө ньясыннан хә веф дө ньясына олактырды. Ә сгать тә инде ефә к ү лә нле газиз туфракның ү з аягы астында икә нен кү птә н аң лаган иде. Шул ө ермә какка, - лап-суккалап безне ир итте. Кайсыларыбызга ә җ ә лдә н, кайсыларыбызга даннан ө леш чыкты. Ә мма, бө тенесеннә н дә югарырак кү тә релеп, туган туфракның изге нуры терелә рнең рухын, ү лелә рнең гү рен яктыртты.

Бик кү плә ребезне утлы ө ермә кире ә йлә неп кайтмас җ ирлә ргә алып китте. Ә сгать тә хә бә рсез гаеп булды. Юк, моң а ышанып булмый. Ул хә бә рсез югала торганнардан тү гел иде. Кү рә сең, аның кү злә ренең зә ң гә рлеге кайдадыр кү клә рнең зә ң гә рлеге белә н барып тоташкандыр. Ү лгә ндә ул җ ирдә ятып, тартышып, чә бә лә неп, чырай сытып ү лмә гә ндер; я атта җ илеп барганда ияр ө стеннә н атылып тө шкә ндер, я самолетта очып килгә ндә һ авада дө рлә п янгандыр. Ул яхшы кү ң елле, матур кеше иде. Чибә р тү гел, матур иде. Яхшы кү ң елле матур кешенең ямьсез ү лү е мө мкин тү гел. Ул шагыйрь иде. Шагыйрьнең ямьсез ү лү е мө мкин тү гел.

Ә сгатьне заман чоң гылына бө тенлә й батты дисә м дә, байтак еллар узгач, аның турында, кү згә кү ренмә с җ илсыман, колак ишетмә с нурсыман, бер хә бә р ил ө стеннә н сак кына тирбә леп ү тте. Аны галә м тө пкеленә юл ярган азамат ирлә рнең берсе китергә н, диделә р. Имеш, баягы галә м азаматы ерак галактикаларның ерагында планетадан планетага сикереп атлап барган җ итен чә чле, зә ң гә р кү зле, сың ар колаклы яшь егетне шә йлә п калган. Кулында аның сү нмә с чырагы бар икә н. Шул чырагы белә н егет җ иһ андагы сү нгә н йолдызларны берә м-берә м яң адан кабызып, сү нә барганнарына ут ө стә п йө ри икә н. Монысына ышанырга була. Чө нки ул шагыйрь иде. Димә к, шагыйрь ү зенең тө п эшенә тотынган...

Мә схә рә ителгә н кала

Ө й артында тың кыш Вә летдин утын кисә. Бер чаба да кү ккә карап ялвара:

— И һ ава! Я мине ал, я шушы карт инә емне ал! Тота да утын кисә ргә куша, тота да утын кисә ргә куша...

Ул тү мә рдә ге коры каен агачына кизә нер-кизә нмә с кенә янә чаба. Агач бирешми, бары сикереп кенә куя.

— Агачы каты, балтасы ү тмә с, — дип зарлана ул, — нигә бө тенесе дә бер миң а гына шулай тискә ре килә икә н?

Вә летдин каешланып беткә н тү бә тә ен башыннан алып җ иргә атты. Тү бә тә й тө шкә н урында, нигез буенда пырхылдап тузан кү тә релде. Ул тагы да зә п-зә ң гә р кү ккә тө бә лде. Ә ллә кая еракка китеп адашкан кү злә реннә н кинә т мө лдерә п яшьлә р ага башлады.

— И һ ава, бер ятимең не генә — минем ү земне генә ал син. Карт инә ем монда торып калсын. Бер ялгызы •гына рә хә т чигеп яшә сен ә йдә — бө тен мал-туарга баш булып! Ишетә сең ме, һ ава?

Вә летдин мә лҗ ерә п беткә н карт инә се Гыйзелниса карчык белә н икә ү генә тора. Атасы аның герман сугышыннан кайтмаган, ә нисе Кү чем авылына кияү гә чыгып киткә н. «Мал-туар» дигә ннә ре сың ар мө гезле сары кә җ ә. Ә мма кә җ ә се кә җ ә ише генә тү гел инде, торганы белә н бер болан. Бө тен авылның кө тү ен ияртеп йө ртә. Шуның белә н Вә летдин мактанып туя алмый: «Безнең сары кә җ ә бө тен кө тү нең патшасы ул, кайда тели, шунда алып бара сезнең кү пкә к, надан сыерларыгызны, томана сарыкларыгызны... — ди. — Сө те чамалы булса да, тоткан. дә рә җ ә се, кылган кыланышлары дан аның », — ди.

«Кыланышлары дан аның... »— ди. Дан укмы икә н? Юккамы теге кө нне Кече инә ем хатыннар собраниесен- нә н соң лабрак кайткач, ә тием, мыскыллый биреп, ә йтеп. куйды: «Болай эш ташлап, собраниелә ргә еш йө ри баш

лагач, бичә кә й, Гыйзелниса кә җ ә сенә ә йлә неп куймасаң ярар да... » Кече инә ем «һ е» дип кө леп куйган булды, бик ү к кө лә се килмә сә дә...

Мин Гыйзелниса ә билә рнең ө й почмагына сө ялеп торам. Вә летдин нишлә птер мине һ аман кү рми. Ул балтасын ташлады да лып итеп тү мә ргә утырды. Ә мма ике яң агы буйлап кү з яшьлә ре туктаусыз ага бирде. Байтак шымып торгач, ул башын тагы да югарыга чө йде:

— И һ ава, — диде, — баягы сү злә ремне мин кире алам. Калдыр безнең икебезне дә шунда. Югыйсә карт инә емә минсез ү тә кыен булыр. Ике ятим бер ү ксез булып яшә рбез ә ле шунда...

Мин чыдый алмадым, Гыйзелниса ә би белә н Вә лет- динне жә ллә п елап җ ибә рдем. Шул чак Вә летдин дертлә п китте, минем якка ә йлә неп карады. Башта ул ә ллә хә вефкә тө ште, ә ллә ачуы кабынды — атылып урыныннан торды. Чит затның бары «мин генә » икә нен кү ргә ч, тынычлана бирде:

— Кем тиде? — ди ул йомшак кына.

— Тимә де.

— Ә нигә балавыз сыгасың?

— Син елаганга... Сү зең не кире алып яхшы иттең. Нә рсә калган сиң а анда бозлы һ авада?

Минем, кешегә кушылып, кеше ө чен ә рнеп елавым, бә лки, гомеремдә беренче тапкыр шушы булгандыр. Ә кешегә кушылып, тә ү тапкыр кайчан җ ырлаганмындыр, анысын хә терлә мим. Соң рак, кү п заманнар соң рак, булгандыр монысы...

— Мин дә еламадым, син дә еламадың. Тө шендең ме? — диде Вә летдин. — Яшь агызып тору ир-ат эше тү гел.

— Тө шендем, — дип баш каккан булдым, тө шенеп ү к җ итмә сә м дә... Ул чакта да, соң ыннан да тө шенмә дем- мин моны. Имә ндә й ирлә рнең ә рнеп елаганын кү ргә ндә мин һ ич тә гаҗ ә плә нмә дем, аларны гаеп итмә дем. Таштан сытылып су тамчысы чыкса, мин ә йтер идем: кү рә сең, шулай тиештер, димә к, башкача мө мкин тү гелдер...

— Шушы агачны ө ч чабуда кисеп чыгармасаммы — исемем Вә летдин булмасын! —дип ул ө ч тапкыр учына тө керде. Балтасын алды да гайрә тлә неп, селтә п җ ибә рде. Киселгә н утын агачы тү мә рдә н очып та тө ште. Моннан ары Вә летдин чаба торды, чапкан саен бер утын агачы читкә тә гә ри торды. Ни хикмә т бу? Шул арада ә ллә агач йомшарды, ә ллә балта ү ткерлә нә тө ште.

Гыйзелниса ә би ишек алдына чыгып басты. Оныгына карап, сокланып бетә алмый:

— Менә нинди ул минем уң ганым, минем кү ндә мем! Эшлә гә ндә йө рә ккә йлә ре җ илкенеп тора бит аның! Таянычым, алтын баганам минем... Хә тта тү бә тә йлә рен салып ташлаган. Кискә н утының ны инде кертеп тә бирсә ң...

— Мин ү зем! —дип шунда ук утын агачларын кочагыма тө йи дә башладым.

— Затың игелек кү рсен, балам, итагатьле икә нсең, — дип ә би мине дә мактап алды. — Кылган эшең — кешегә, килгә н савабы — ү зең ә! — Шуны ә йтте дә кире ө йгә уң айлады.

— Ә дигә нче ике кочак утынны кертеп тә ташладым.

Вә летдиннә рнең иң е-буе бер колач кына ө йлә ре безнең тө п тө ягебез ул. Ү рге оч малайлары җ ә ен-кышын шунда. Монда иркен. Тыючы, орышучы юк. Шуң а кү рә Гыйзелниса ә бинең бә лә кә ч кенә йомышын да зур итеп башкарырга ә зер торабыз. Дө ресен генә ә йткә ндә, аның чебек кенә «алтын баганасы» болай ук кычкырып мактарлык тү гел — эш ягыннан. Холкына килсә, йомыш тың лый, холкына килмә сә, хет ү тер син аны, кыл да кыймылдатмый. Тискә релек аң а тө еп, дың гычлап тутырылган.

Без бер җ ыела башласак, мал суйган җ иргә ябырылган карабаш тургайларсыман, хә зер тупланып алабыз. Миннә н соң Хә митҗ ан, аның артыннан ук Шә йхаттар, Ибраһ им белә н Ә сгать, Хө сә ен Мө хә ррә ме, Ак Йомагол Ә нвә ре, тагы бү тә ннә р килде. Иң соң ыннан башлык ү зе кү ренде.

Тө шкә чаклы без тө рлебез тө рле җ ирдә я кулдан килгә нчә эш эшлибез, я вак-тө як уен белә н мавыгабыз. Ә кичке якта бө тенебез бергә җ ыелабыз да, ике тө ркемгә бү ленеп, «Герман сугышы» дигә н иң зур, иң тамаша уенны уйныйбыз. Мин куә тле «Рукавказ» булыр сә гатемне кө теп ала алмыйм. Тик шунысы алама: мине тө ркемнә н тө ркемгә кү череп йө ртә лә р — берчә «Рә сә й» кул астына, берчә «Германия» кул астына килеп элә гә м. Кая элә ксә м дә, чә млә неп аяусыз сугышам мә гә р: танау канамый, кү з-баш кү гә рми калган чак сирә к була. Яка тө ймә лә рен ә йтеп тә торасы юк — кырыла гына. Олы инә ем тагып ө лгертә алмый.

«Герман сугышы» башланыр алдыннан гына, тыны бетеп, Котлы кул Насыйп килеп җ итте. Мә зә к ул Насыйп. Нинди генә нә рсә гә тотынмыйк: «Малайлар, мин кул башлыйм ә ле, минем кулым котлы», — дип инә лә.. Балыкка барсак, тә ү дә ул кармак салырга ашыга: «Минем кулым котлы, балык бө тенебезгә дә илереп кабачак», — ди ул. Калкавычы чә п итеп кү л ө стенә килеп тә тө шә. Тө шә дә шунда ук йокыга тала. Бү тә н калкавычлар да кымшанмый утыра. «Хә зер... хә зер... — дип пышылдый Насыйп. — Безнең сабырлыкны сыный ул балык. Сабыр иткә н — морадына җ иткә н... » Сабыр итә без, ә мма морадка җ итеп булмый. Урманга какыга барсак, ә леге Насыйп алга чыга: «Беренче какыны мин ө зим инде, малайлар, минем кулым котлы, сезгә дә игелеге тияр», — ди. Ә мма тө рлечә туры килә — я тия игелеге, я тими. Ә былтыр арыш урагына тө шкә ндә, бу: «Ә ти, тә ү ге учманы мин урыйм ә ле, минем кулым котлы бит, эш ырамлы булыр», — дигә н дә... тә ү урак салуы булган, сул кулының чә нчә бармагын сө ягенә җ иткә нче кисеп тә чыгарган. Нилә р генә кү рми ул Насыйпның котлы куллары! Ук чү кесә, чү кеч тө шә, тауда таш ө еменнә н кош йомыркасы эзлә гә ндә таш баса, хә тта, ишек ачып япканда, ишеккә кысыла. Лә кин ул кулларының котына ихлас ышана. Насыйпның гел шулай тыгылып баруы минем эчемне пошыра. «Ү зен кү рсә тергә ничегрә к тырыша... » — дип ачуым килә. Тик байтак заманнар ү ткә ч кенә Насыйпның шушы кыланышы аның ү зенә тү гел, бү тә ннә ргә кот телә ве икә нен аң лаячакмын. Кулларының чынлап та котлы булуын ул берчак гомерлеккә исбат итә чә к...

«Герман сугышы» кабынырга торганда гына, Котлы кул, тотлыга-тотлыга, шундый хә бә р салды:

— Малайлар! Ә ле генә йомры Талип белә н ә тием сө йлә шеп торды, йомры Талип ә йтә, калада урысларның калач бә йрә ме икә н, ди, шул бә йрә мдә бө тен кешегә дә бушка калач ө лешә лә р икә н, ди. Менә шундый кү перелеп торган ап-ак калач. — Ул, куллары белә н чамалап, калачның биеклеген кү рсә тте. Ким дигә ндә, тегермә н ташы калынлыгы булыр иде.

Хә бә р чынлап та шаккатарлык иде. Малайларның кү злә ре тү бә гә менде. Бө тенебез дә берьюлы телдә н яздык.

— Я алдыйдыр ә ле! — Моны бө тен нә рсә дә н дә гел файда гына чыгара торган Шә йхаттар ә йтте. Ул Шә йхаттарның тимераягы бар. Кыш кө не шуларны тагып Ак Йомагол тыкрыгыннан икс тапкыр шуып тө штең ме, бер тиенең не тү лә. Алты тө шсә ң, ө ч тиен. Артыгына казна такыр. Кышка керсә м, мин шуның аркасында бө леп бетә м.

— Алдаса, ә тием ышаныр идемени? Алдаганга тамчы да ышанмый ул.

— йомры Талипның шыттыра торган гадә те барын бар да ул, — диде Шаһ идулла, сү згә яң а кушылып, — ә мма калада калач бә йрә ме булу да бик ихтимал.

— Кә нишнә, ихтимал, — дип раслады башлыкның яраны Вә летдин.

— Ни ө чен дигә ндә?.. — Безнең алга башлык шундый сорау куйды.

Без бө тенебез дә аның юка гына иренле авызына тө бә лдек. Оясыннан чыккан сыерчыксыман, менә -менә шул авыздан «ни ө чен? »нең җ авабы очып чыгачак. Җ авап чыкмады, безнең алга яң а сорау килеп басты:

— Калач кайдан килеп чыккан?

— Кайдан булсын, мичтә н инде, — дип Ибрай тапкыр җ авап белә н безнең исне китә рмә кче булды.

— Син ү зең мичтә н чыккан, тик ашыгыбрак чыгарганнар — пешеп җ итмә с борын... — Безнең башлыкның теле кайчак ә ремнә н дә ә че була.

— Аны ап-ак оннан пешерә лә р, — дип аныклады Ак Йомагол Ә нвә ре. Шаһ идулла аның сү зенә колак та салмады. Ү зенекен сө йли бирде:

— «Калач» сү зе ул, егетлә р, «кала» сү зеннә н килеп чыккан. Ягъни дә «калача икмә к», «кала ашы» дигә нне аң лата.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 9 10 Следующая ⇒