(Каримов Мустафа Сафич) 1 страница

Стр 1 из 26Следующая ⇒

МОСТАЙ КӘ РИМ

Озын-озак

Балачак

Повесть

КАЗАН

ТАТАРСТАН КИТАП НӘ ШРИЯТЫ 1981

С(Баш)2

К95

Художнигы И. ВОРОБЬЕВ

70303—161

М132(03) —81

АЛДАН Ә ЙТЕЛГӘ Н СҮ З

Бу китап — могҗ изаларга ышанучан, сә еррә к,, шаукымлырак, беркатлырак, чаярак кешелә р турында. Аларның кө нкү реше без яшә п яткан кө ндә лек тормыштан чак кына калкурак, чак кына тылсымлырак, чак кына фаҗ игалерә к. Бер-беренә карата алар гадә ттә гедә н чыдамлырак, рә химлерә к; гаеплә ргә, хө кем итә ргә ашыгып бармыйлар. Бу кешелә р бә хетне дә, ә җ ә лне дә сабырлык белә н кабул итә лә р. Шатлыктан туеп сикермилә р, казадан коелып ук тө шмилә р.

— Нигә, сезнең авылда шундыйлар гына яшимени? — дип сораучылар була калса, алдан ук җ авап кайтарам:

— Мин кү ргә не шулар иде. Бү тә ннә ре хә тердә калмаган.

Китапта ү лем-җ итем турында сү з кү брә к тоелса, укучы гаҗ ә плә нмә сен. Яшә ү белә н ү лем икесе дә тиң хокуклы. Лә кин икенчесе турында сү з барганда беренчесенең кадере, куанычы, мә гънә се раслана.

Мондагы язмышлар, ә йткә немчә, нигездә, мин ү зем кү реп белгә н, бергә дө нья кө ткә н яки бер кисә к юл ү ткә н адә мнә р язмышы. Ү тә яхшыларының һ ә м ү тә яманнарының исемнә рен алмаштырдым, бү тә ннә рен шул кө е калдырдым.

Хикә ячесе — мин ү зем һ ә м... ү зем генә дә тү гел...

Автор

Барысы да ә йлә нә

Мин теремен икә н ә ле. Зә п-зә ң гә р булып туң ып, катып калган кү кне кү рә м. Шул кү ккә калтайган бакыр кояш ябышкан. Бакыр тү гә рә ккә кемдер, ахры, таш белә н бә рә: доң, доң, доң... Кояш калтыранып куя. Болай булса, кү пкә чыдамас, кубып тө шә р, мө гаен...

Мин теремен икә н ә ле. Якында гына, бү лкелдә п, чишмә чыгып ятканын ишетә м. Кинә т дертлә п китә м. Сә ер. Ул чишмә җ ирдә н тү гел, минем кү крә гемнә н бү лкелди: бү лт, бү лт, бү лт...

Мин акрынлап зиһ енемне туплыйм. Хә зер ап-ачык ишетә м: сулыш алган саен кү крә гемнең сул ягыннан кан катыш пырхылдап тын чыга. Сызлау да, газап та юк. Ә йтерсең, бу мин тү гел, бү тә н берә ү. Ә мин исә, ике катушка йө клә п, ә ле булса алгы сызыкка, ут сызыгына элемтә тартам. Анда-санда ярылган миналарга игътибар итми, кола ялан буйлап йө герә м. Миннә н алда озын шә ү лә м сузылган. Димә к, инде кояш та калыккан. Кү лә гә мнең башы ниндидер ызан сымак җ ирдә утырган ялгыз имә нгә килеп тө ртелә. Шул чак янымда гына гө лт итеп ут кү бә се кабынып сү нә. Кү бә нең бер очкыны минем кү крә гемне ө теп ала. Мин кинә т тукталып калам. Бераз чайкалып торам...

Мин ә ле булса чайкалам. Юк, хә зер мине җ ир ү зе тирбә тә — бишектә ге кебек. Офык берчә артка чигенә, берчә якын килә. Бая йө гергә н солдат белә н без икебез янә бер кешегә ә йлә нә без. Монысы яхшы. Бө тенлә йгә аймылышсак, аяныч булыр иде.

Ә йе, мин теремен инде. Баш очымда имә н ботаклары тирбә лә. Агач тирә ли, кулга-кул тотынышып, вак балалар ә йлә н-бә йлә н уйный. Алар арасында мин дә, минем кече туганнарым Сә лисә белә н Ильяс та бар. Башта без кү ң елле җ ыр җ ырлыйбыз, шаярышып зык кубабыз. Аннан нә рсә гә дер ызгышып елашып алабыз. Тагы татулашабыз. Ү зебез һ аман ә йлә нә без, ә йлә нә без, ә йлә нә без... Без генә тү гел, шушы имә н тирә ли бө тен җ ир, бө тен кү к ә йлә нә. Кояш, ай, йолдызлар ә йлә нә. Ә агач кымшанмый да тик тора.

Бу имә н минем Олы инә ем булып чыга. Аның тирә сендә инде балалар гына тү гел, безнең бө тен гаилә без — ә тием, Кече инә ем, абыйларым, апаларым ә йлә нә. Хә тта бер пар кү к атыбыз, ике ала сыерыбыз, бозауларыбыз, сарыкларыбыз, ¹ тавык-казларыбыз ә йлә нә. Шул кеше тирә сендә безнең барлык бә хет-шатлыкла- рыбыз, кайгы-хә срә тлә ребез, кө ндә лек мә шә катьлә ребез, ө мет-хыялларыбыз ә йлә нә — дө ньябыз ә йлә нә. Минем Олы инә ем шушы ә йлә неп торган дө ньяның ү зә ге ул. Шуң а кү рә тыныч һ ә м хә вефсез басып тора. Аның ө чен, ә йтерсең, һ ә лакә т тә, газап та юк. йө зендә шә фкатьле елмаю...

Имә н яфракларында иртә нге нурлар сикерешеп уйный. Ә ллә нурлар, ә ллә яфраклар ү злә ре талгын гына кыштырдый. Җ ирдә сугыш та, ү лем дә юк. Тик кояшка һ аман да нә рсә белә ндер сугалар: гө п, гө п, гө п...

Канатларына кара тә ре тамгалары сугылган шө кә тсез кошлар каяндыр килеп чыга да һ авада ә йлә нә башлый. Алар тирә сендә гө п тә гө п зенит туплары ярыла. Мин чалкан яткан килеш барысын да кү реп торам. Менә ә леге кошларның корсакларыннан кара чебилә р сикерешеп чыга башлады. Алар ажгырышып җ иргә, минем ө стемә омтылалар. Ә йтерсең, һ ә р бомба миң а гына, бары миң а гына тә гаенлә нгә н. Санап ятам: бер, ике, биш, ун... Бер кешегә кү брә к тү гелме? Менә -менә, җ ир тетрә теп, шартлаулар башланыр. Менә, менә...

Бер кө нне икенче тапкыр ү лә се килми. Егерме ике ел буе кө нлә п, сә гатьлә п, минутлап җ ыелган гомерне берьюлы гына тү нтә р дә ташла, имеш. Юк инде. Каядыр торып йө гермә кче итә м. Хә лем юк. Бары йө зтү бә н ә йлә неп ятарлык кына кө чем калган. Куркып, җ иргә капландым. Ө злексез шартлау башланды, һ ә р бомба ярылган саен туфракка сең ә барам, сең ә барам. Ү зем ө чен ү зем хурланып киттем. Борыным белә н балчык чокырга сукыр тычканмыни мин? Яу эчендә кеше арасында куркаклардан исә плә нми идең бит. йө рә кле егетмен дисә ң, син япа-ялгыз чакта батыр бул. Менә хә зер, адә м кү рмә гә ндә... Хә ер, кү рергә тиеш кеше сине барыбер кү рә ул. Ә йтик, иң яраткан кешең. Аның ө чен ара да, вакыт та юк. Ә җ ә лең не чә бә лә нми генә кө тә белү — ү зе ирлек тү гелме? Чә бә лә нмә!

Мин яң адан чалкан ә йлә ндем. Ә йдә, кү земә карап килсен ү лем! Юк, килмә де бу юлы. Минем егерме ике яшьлек гомеремә тимер ярчык белә н билге сугып, каядыр башка тарафка китеп барды. Яланда шартлаулар сү нде. Кү к йө зе баягыча чалт аяз. Җ ирдә тын куырырлык тынлык. Хә тта куркыныч.

Кинә т җ ан тетрә ткеч, газаплы, ә рнү ле бер тавыш минем колагыма, юк, колагым аша йө рә гемә бә реп керде. Бу ың гырашу да, елау да, ялвару да тү гел иде. Мондый авазны гомеремдә беренче тапкыр ишетә м. Мин, сагаеп, тавышның кабатлануын кө ттем. Озак кө ттем. Ул кабатланмады, ә мма минем кү ң елемә гомерлеккә сең еп калды. Димә к, яу кырында кемдер берә ү актыккы сулышын алды, кү крә гендә калган соң гы авазны дө ньяга шулай сытып чыгарды.

Нә къ шул вакыт I минем аң ымда, минем хә теремдә унарлаган бү тә н ө ннә р кабаттан терелеп, яң гырый башлады. Болары ийде — яң а туган сабыйларның җ иһ ан киң леклә ренә очырган беренче авазлары. Бала чагымда аларпы мин кү п ишеттем. Хә зер менә шушы фаҗ игале, шушы саф иртә дә кешенең беренче һ ә м соң гы авазы минем рухымда бергә килеп кушылды; һ ә м миң а аларны кө ннә ремнең иң йончуларына, иң моң суларына кадә р ү зем белә н алып барырга насыйп булачак. Чө нки моннан соң мин елганың ярлары ни ө чен икә ү булуын аң ладым. Аларның берсе — фанилык, икенчесе — мә ң гелек икә н, ә уртадан сулар ага. Шул ук ярлар арасыннан Замана ү зе ага. Ә кеше гомер бакый, ә леге ике ярны тоташтырмакчы булып, агачтан, таштан, тимердә н, фикердә н, хыялдан кү пер сала. Кү перен ташкыннар алып китә, давыллар җ имерә, галактикалардан килгә н утлар ялмап кө л итә; кеше ү зе һ ә лак була, яң адан туа һ ә м тө п эшенә керешә: кү пер сала. Чө нки аның йө рә гендә баягы ике аваз яши.

... Имә н тайчанып киткә ндә й булды. Юк, ул кузгалмады. Кемнә рдер мине сак кына кү тә реп носилкага салды. Алып киттелә р. Аяк очымнан носилканы чебек кенә солдат кү тә реп бара. Мин аның бары тө шенке кулбашларын һ ә м арык аксыл йө зен генә кү рә м. Аның ике яң агыннан, бормалы ике сукмак булып, кара тир ага. Арбаучан соры кү злә ре миң а тө бә лгә н. Ул кү злә р, ә йтерсең, мине каядыр еракка — мә рхә мә тле җ ирлә ргә, хә вефсез заманнарга чакыра. Ә ллә бө тенлә й киресен- чә ме — тавышың да ә йлә неп кайтмас шомлы якларга ә йдиме? Кү ң елемне кинә т шик баса. «Миннә н ал шул кү злә рең не. Шунда гына калдыр мине... » — дип ялвар- макчы булам, ә мма тавыш урынына авызымнан бө ркелеп кан чыга. Янә аның ияк ө стендә ге озынча гына аркылы җ ө йне шә йлим. Бу кү птә нге яра эзе булырга тиеш... Шушы аксыл чырай, соры кү злә р, иягендә ге җ ә рә хә т эзе минем бө тен игътибарымны бер ноктага тарта. Кайда соң ул нокта? Минем кан эчендә ге авыр гә ү дә мне кө ч-хә л белә н кү тә реп барган кеше кем соң ул? Хә терли алмыйм, зиһ енемнең куә те җ итми. Соң ыннан мин аны исемә тө шерә чә кмен, бик ачык итеп тө шерә чә кмен. Ә хә зер ул мине ә җ ә лем сагалап торган һ ә лакә т яланыннан абына-сө ртенә кү тә реп алып чыгып китте.

Теге ялан хә зер миннә н утыз елга артта торып калды. Мине ышыгына алган имә н ә ле исә ндерме-юктыр- мы, белмим. Шул имә нне хә терлә ткә н минем Олы инә ем инде аннан да элек ү зенең мә ң гелек йортына кү чкә н Иде. Ул киткә ндә талпынып-талпынып кү бә лә к кар ява иде. Аның йорт тү бә сен шунда ук ап-ак кар каплады. Лә кин Олы инә ем ә ле булса минем берчә кояшлы, берчә болытлы, берчә чә чкә ле, берчә кар-буранлы язмышым яланының уртасында басып тора. Аның тирә сендә минем бө тен язмышым ә йлә нә.

Ачык хә терлим: гомеремдә мине беренче тапкыр җ итә клә п алган кул — аның кулы булды. Аннан соң без җ итә клә шеп бик кү п йө рдек. Менә ә ле дә атлый- йө герә Тү бә н очка табан китеп барабыз. Ул атлый, мин йө герә м. Кая шулай ашыгалар болар, диме икә н кешелә р! Атап кына сорасалар, ә йтермен: «Кеше тудырырга! »

Кеше тудырырга

Минем Олы инә емне «кендек ә бисе», ә ү земне «кендек бабасы», дип йө ртә лә р. Мин бә лә кә ймен ә ле. Олы инә емнең камзул кесә сенә буем чак-чак җ итә. Ул тылсымлы кесә дә н тә мле-томлы нә рсә лә р һ ичва- кытта да ө зелми. Я берә р шакмак шикә р, я дү рт-биш бө ртек йө зем җ имеше, я| прә ннек валчыгы, я кипкә н шомырт, я куырылган борчак була. Хә тта ара-тирә бакыр тә ң кә лә р дә чылтырап куя. (Без акчаның кодрә тен кү птә н белә без! ) Торганы белә н бер хә зинә инде ул кесә — бетмә с-тө кә нмә с хә зинә.

Ә ле дә кулымны тыгуым булды, зур гына ике ө рек учыма килеп тә элә кте. Берсен шунда ук уртыма кыстырып куйдым. Бездә тә мле нә рсә не берьюлы гына комсызланып ашый торган гадә т юк. Без аны рә хә тлә неп суырып кына йө рибез. Икенче ө рекне бү ген генә киеп чыккан яң а чалбарымның кесә сенә яшердем. Анысын кайткач сең елем белә н энемә бү леп бирермен. Бә лки, шуннан башлап минем чалбарымның да кесә се тылсымлыга ә йлә нер. «Юмарт кулга мал керер», — ди Олы инә ем.

Без Тү бә н оч Кара Йомаголларга китеп барабыз. Аның бичә се бә бигә чирлә гә н. Безгә, безгә дип ни инде, Олы инә емә йө зе кө л кебек агарган Кара Йомагол ү зе килеп хә бә р итте. Итте дә, җ авап-фә лә н кө теп тормыйча, кире чыгып йө герде. Бу инде кунакка чакыру гамә ле тү гел. Кунакка чакыручы башта җ айлап тү ргә уза, урындыкка утыра. Ашыкмый гына дога кылалар. Йорт- җ ирнең, мал-туарның иминлеген сорашалар. Хә тта ут кү рше булсын, барыбер сорашалар. Шулай тиеш. Мин моның буш йола гына тү геллеген бары ү скә ч аң ладым. Ә йе, кунакка чакыручы синең дө ньяң имин, кә ефең урынында икә нен ү з колагы белә н ишетергә, ү з кү зе белә н кү рергә тиеш. Чө нки кү ң еле китек адә мдә кунакка йө рү кайгысы булмау ихтимал. Шуны да ә йтергә кирә к, безнең авыл кешелә ре, туган-тумачадан тыш, дә рә җ ә гә, абруйга, мө лкә ткә карабрак аралаша, һ ә ркемнең ү з коры ¹ бар. һ ә р корның ү з җ ыры бар:

Байлар, байлар бал эчә, Урта хә ллә р сыра эчә, Безнең кебек ярлылары Бә кегә ятып су эчә.

Минем ә тием сыра эчү челә р корында. Монысын яхшы белә м. Ә ле яң а гына ө й-кура юнә теп, бә ке тирә сеннә н узмаган Кара Йомагол, ә лбә ттә, безнең салкын суыбызны да уртлаганы юк. Ә минем ә тием бал эчү че

’Кор — табын, даирә.

кайбер йортларның тупсасын да аша атламаган. Я ча- кырмаганнардыр, я чакырылып та бармагандыр. Мө гаен, ү з корының тү р башында утырырга кү неккә н горур зат ө лкә нрә к дә рә җ ә ле чит корның ишек тө бенә тө шә ргә телә мә гә ндер. Бу хакта мин хә зер, ү зем балалар атасы булгач, шулай уйлыйм.

... Олы инә ем белә н безгә урыс капкалы, калай тү бә ле, биек болдырлы ө йлә рнең дә, җ иргә сең еп беткә н балчык алачыкларның да ишеклә ре шар ачык. Бә гъзе- лә ре, белә м, ачмаслар да иде, ачтыручылары бар. һ ә р ө йдә диярлек язына-кө зенә, иртә сенә -киченә, явымына- аязына карамый, ү з вакыты җ иткә ч, кеше туа. Шул кешене каршы алырга без кирә к.

— Шул баланы гел ү зең ә ияртеп йө ртмә сә ң булмыймы, кө ндә шем? — диде бая Кече инә ем.

— Юк, Вазифа, шул сабый якын-тирә мдә булса, хатыннар җ иң елрә к бә бә йли сымак.

— Инде... — Кече инә ем сә ер генә кө леп куйды, —> шулкадә р дә сихерлә р икә н берә ү не берә ү.

— Ирем кисә ге — итем кисә ге. Бар сихере шунда. — Шуларны ә йткә ч, Олы инә ем кө рсенеп куйгандай итте. Бә лки кө рсенмә гә ндер дә.

Нә рсә ул «ирем кисә ге — итем кисә ге»? Моның тө п мә гънә сен мин бик кү п еллар ү ткә ч, талпынып-талпы- нып кү бә лә к кар яварга бары бер генә кө н калгач тө шенә чә кмен. /

— Ихтыярың да... — диде Кече ң нә ем гаепле кеше сымак, башын иде. — Ни кылсаң да син хаклы.

— һ ә ркайсыбызның ү з хакыйкате, ү з иманы, Вазифа. Без икебез бер дө реслек белә н яши алмыйбыз. Хаклы булсам да, мин ү зем ө чен генә хаклымын...

Инә емнә р сө йлә гә н бу сү злә рнең һ ә рберсен аерым- аерым аң лыйм, ә бө тенесе бергә кушылгач, аларның мә гънә се минем башыма сыймый, тө рле якка чә челә дә һ авада эреп югала. Шулай да кү ң елемдә сагыш катыш билгесез шом торып кала, йө рә гемне килеп- килеп уртага бү лгә н ул шом бик озак еллар буенча мине ташлап китмә ячә к. Чө нки шул ике хатын сыны бетеп юлларым буйлап мине озата барачак. Ике мә хә ббә тнең шә ү лә се булып гел генә ике сагыш иярә чә к миң а.

Ә йе, мин берьюлы ике ананың мә хә ббә тен татыдым һ ә м ү земнең бер мә хә ббә темне аларның икесенә тигез бү лә ргә тырыштым. Ү земне-ү зем уртага аердым. Тора- бара мин моның рә хә тен генә тү гел, ү земә аң лашылып та җ итмә гә н эчке газапларын да кичерә чә кмен. Ә мма газаплары татлы булачак.

... Ә легә мин уртымдагы ө рекне суыра-суыра Олы инә ем яныннан тыр-тыр йө герә м. Менә Кара Йомаголларның капка тө бенә дә килеп җ иттек. Келә т алдында бау ишеп торган хуҗ а, эшен ташлап, атлый-йө герә килеп капка ачты. Олы инә ем туп-туры ө йгә юнә лде. Моннан ары мин ү з кө немне ү зем кү рә чә кмен. Ө йгә кереп йө рергә миң а ярамый. Монысын кү птә н белә м. Тө птә н, юан Кара Йомагол, шешенке кабаклары астындагы кысык кү злә рен чылт-чылт йомып, Олы инә емә инә лде:

— Малай була кү рсен инде, зинһ ар, — ди, — тә ү ге бала бит. Мә ң ге онытмам, ә бекә ем.

Олы инә ем Кара Йомаголның йомшак кына аркасыннан кага:

— Ярар, — ди, — сайлап алырга туры килсә, син телә гә нне сайлармын. Бар, эшең дә бул. — Шуны ә йтте дә ү зе ө йгә кереп югалды.

— Шулай итә кү р инде, зинһ ар ө чен, — Кара Йомаголның нигә дер иреннә ре калтырый.

Ул, кире келә т янына килеп, эшенә керешә. Мин аннан ерак тү гел тү мә р башына менеп утырам. Ү з дә рә җ ә мне, урынымны яхшы белә м — мин кендек ә бисенең улымын. Вак-тө яккә кысылып бармыйм, олыларның аяк астында уралмыйм. Ү зем телә гә н җ ирдә ә дә пле генә утыра бирә м, сабырлык кү рсә тә м. Шуң а кү рә бә би туар ө йдә олылар да миң а «ә й, малай! » дип эндә шергә җ ө рьә т итми. Исемемне тутырып ә йтә лә р.

Байтак утыргач кына Кара Йомаголга сү з кушам:

— Нә рсә ишә сең? — дим.

— Аркан. Бау ишкә ндә вакыт тиз ү тә ул. Очы да, чиге дә юк аның — иш тә иш кенә. — Кара Йомагол йомык кешелә рдә н санала, «аның авызың нан сү зне кө рә к белә н каерып алырга кирә к», дилә р. Бү ген теле телгә йокмый. Бераз тынып тора да дә вам итә:

— Бау ул, энем, дө ньяның тоткасы. Бау булмаса, бө тен дө нья таралып тө шә р иде.

Чынлап та, дө рес ә йтә бит. Бар ә нә, җ епсез-баусыз кө н кү реп кара. Бу сү злә ре белә н шаккатыргач, Кара Йомагол тынып калды. Ишә -ишә дә ул, йорт ягына колак салып, сагаеп тора. Тагы ишә.

— Арканың ны кайчан ишеп бетерә сең инде? — дим эчем поша башлагач.

— Ишә м ә ле, малай туганчы...

— Оһ о! Ә гә р ул тиз генә тумаса?

— Туар. Ә юкә миндә бер йө к, хет биш кө н иш...

Ө йдә н Олы инә ем бер-ике тапкыр чыгып кү ренде, бер яшь хатын ө ч кө янтә суга барып кайтты. Кө н инде кичкә авышты. Теге ө рек ә ллә кайчан авызда эреп юк булды. Аның чиклә веге абайламастан кызыл сандыкка тө шеп китте. Эчемдә минем бер нә рсә дә юк. Тик ә леге ө рек чиклә веге генә дө бер-дө бер тә гә рә п йө ри. Бая су ташыган килен кө тү кайтыр алдыннан гына безгә ашарга чыгарды. Каты-котыдан булса да тамак ялгап алгач, кү ң ел кү тә релеп китте. i

Кара Йомагол янә эшенә тотынды, Ь мин шул ук тү мә р башына менеп кунакладым. Хә зер аның арканы, сузсаң, мө гаен, мә чет аена җ итә р иде. Кү п иште.

— Ә шулкадә р озын арканны син нә рсә эшлә тә сең?

— Хә бибулланың унҗ идесе тулганчы ул шушы келә ттә сакланачак. Унҗ идесе тулгач аң а тапшырачакмын.

— Ә унҗ идесе тулгач нигә аң а аркан кирә к?

— Нигә дисең ме? Алайса тың ла...

Кара Йомаголның кысык кү злә ре кинә т зураеп китте дә ниндидер тылсымлы нур чә чә башлады. Нур тә ү - дә аның итлә ч йө зенә таралды, аннан соң ул ишеп торган аркан буйлап йө герде. Ә йтерсең, ә нә ул бө гә р- лә неп-бө гә рлә неп яткан нә рсә хә зер саргылт юкә бау тү гел, ә шушы ямьсез кешенең ике кү зеннә н агылып чыккан нур тасмасы. Ү релеп тотмакчы итә м шул тасманы, ә мма, мин кагылсам, тылсымы югалыр дип шик- лә нә м.

• — Алайса тың ла... — дип кабатлый Кара Йомагол. Аның тавышы да элеккечә тамак тө беннә н чыелдап тү гел, кү крә геннә н, тирә ннә н гө рлә п, ургылып чыга. Торганы белә н җ ыр җ ырлый диярсең... Хә зер миң а моң а кадә р адә м кү зе кү рмә гә н, адә м колагы ишетмә гә н сер ачылачак. Мин сабыр гына кө тә м. Ә ул, йорт ягына колак салып, беравык катып кала. Лә кин тынлыктан башка нә рсә ишетелми. Хә бибулла ә легә билге бирми. — Ә нә, кү рә сең ме офыкны? — Кара Йомагол ияге белә н еракка кү рсә тә. — Шуның аръягында Урал дигә н биек тау бар, тау тү бә сендә адә м ү тмә слек кара урман, урман эчендә тү п-тү гә рә к аклан, тү п-тү гә рә к аклан эчендә тү п-тү гә рә к кү л булыр. Кү лнең аркылы- буе җ итмеш колач, ә тө бендә тө п юк, имеш. Ул кү лдә балык та, бү тә н тө рле җ ә нлек-җ анвар да юк, имеш. Анда бары алтын яллы, кө меш тояклы, җ илдә й җ илә р, коштай очар, телә гә н җ ирең ә җ иткерер, уйлаган уең ны башкарыр, ү ткә нең не кайтарыр, кө ткә нең не китерер, адә м белә н адә мчә сө йлә шер, ходай белә н ходайча серлә шер бер Акбузат яши, ди. Елның иң кыска тө нендә, чиклә век чә чә к аткан сә гатьтә, юкә дә н бал тама башлар мә лдә, ү лә н кыяклары ширбә ттә н тулышкан чакта, кү лнең ө стен уртага ярып, алтын ялын чайкый-чайкый, Акбузат килеп чыгар, ди. Таң сызылганчы, һ ичнә рсә дә н ө рекми-курыкмый акланда ү лә н утлап йө рер, ди. Шул арада кем дә кем аның муенына җ итмеш колач озынлыгы корык салып ө лгерә, ат шуныкы булыр, ди. Кө ндез йолдыз кү рерлек, тө нен җ анвар ауларлык, эчендә ут янса да уфтанмас, ө стенә тау ауса да сыктамас ир егет кенә корыклый алыр, дн, ул атны. Ай ү сэ- сен кө н ү сә р оланым, ел ү сә сен ай ү сә р, яше унҗ идегә җ итә р, иң енә җ итмеш колачлы шушы арканны салыр да чыгып китә р ырыс^{^[I]} толпарын ауларга. Морадына ирешер, иншалла... Менә нә рсә гә кирә к булачак бу аркан!

Мин эчемнә н кө нлә шеп куям. Хә бибулланың эшлә р кө йле. Ү зе ә ле тумаган да, аны инде кара урман эчендә ге тү гә рә к кү л буенда керт-керт ү лә н утлап йө ргә н Акбузат кө тә, атны корыкларга аркан да ә зер. Була бит котлы кешелә р!

Чынлап та, ә ле батып барган кояш яктысында ялтырап яткан алтын-саргылт бау нә къ унҗ иде елдан соц ак толпарның муенына уралачак. Туачак Хә бибулла да минем кү з алдыма алтын чә чле, кө меш тырнаклы галә мә т зур пә һ леван булып килеп баса. Менә кемне кө тә без без!

Ә ң гә мә сен сө йлә п беткә ч, Кара Йомагол ни эшлә птер кү ң елсезлә неп калгандай итте. Ө й ягына омтылып карады да кире туктады. Тагы ишә ргә кереште.

Җ иргә сыек зә ң гә р эң гер тө шә башлады. Тып-тын зә ң гә рлек. Ә йтерсең, су ө сте шулай тьшьш калган. Мин уем белә н яң адан теге кү л янына китеп олактым. Аның ярында ә ле тумаган Хә бибулла тү гел, мин ү зем корык тотып утырам, менә -менә су астыннан атның матур башы кү ренер. Ә йе, ә нә ул килеп тә чыкты, ә че тавыш белә н кешнә п тә җ ибә рде: «И-һ а-һ а-һ ау!.. »

12 3 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒