Шаруашылықтың дамуы.

а) Шаруашылығ ы

XVI-XVII ғ асырларда қ азақ тарда шаруашылық тың ү ш саласы анық байқ алады:

1. Кө шпелі

2. Жартылай кө шпелі

3. Отырық шы

Малдың негізгі тү лігі – қ ой, жылқ ы, тү йе. Ірі қ ара аз болып, негізінен отырық шы аймақ тарда ө сірілді. Кө шпелі шаруашылық малды маусымғ а қ арай жаю тә жірибесін туғ ызды. Маусымды жайылым 4 кезең ге бө лінді:

Кө ктеу – кө ктемгі кө ш, малдың тө лдеу мерзіміне сә йкес келеді.

Жайлау – жазғ ы кө ш, мамыр айының басында басталады.

Кү зеу – кұ згі кө ш, суық басталысымен кө шеді.

Қ ыстау – қ ысқ ы кө ш, қ арашаның ақ ырғ ы кү ндері қ ар жауып, мұ з қ ата бастағ анда кө шеді.

Егіншілік Сырдарияның орта саласы мен Жетісуда, Ертіс бойы мен Зайсан кө лі маң ында дамыды. Отырар, Тү ркістан, Сауран алқ аптарындағ ы егістік жерлерді қ ұ бырлар арқ ылы суарып отырғ ан.

Малынан айрылып, кө шуге мү мкіншілігі болмағ ан кедейлер егіншілікпен айналысқ ан,. Оларды жатақ тар деп атағ ан. Қ азақ тар аң шылық пен, ү й кә сіпшілігімен, қ олө нермен айналысқ ан. Кө шпелілер ү й кә сібінде мал шаруашылғ ы шикізаттарын ө ң деумен айналысты.

ә ) Сауда. Ақ ша тү рлері

Қ азақ хандығ ының Орта Азия, Шығ ыс Тү ркістан, Орыс мемлекеттерімен сауда қ атынасы дамығ ан. Ұ сақ ақ ша саудасы қ алпына келтіріліп, кү міс жалатылғ ан мыс дирхемдер негізгі айналым қ ұ ралы болды. Отырарда ұ сақ тиындар қ ызметін атқ арғ ан мыс фельстер соғ ылды.

XV ғ асырдың екінші ширегі – Ұ лық бек ақ ша реформасын жү ргізіп, мыс тең гелерге тыйым салынып, оларды жоғ ары сапалы мыс динармен ауыстырды.

XVI ғ асырдың бірінші жартысы – Оң тү стік Қ азақ стандағ ы ақ ша айналымында Темір мен Шайбан ұ рпақ тары шығ арғ ан мыс тең гелер пайдаланылды.

XVI ғ асырдың ортасы – Қ азақ стан қ алаларына ортаазиялық мыс тең гелердің ағ ыны азайып, Ташкентте, Йассыда соғ ылғ ан мыс тең гелер келе бастады.

Отырарда ішкі айналымғ а арналғ ан жазусыз мыс тең гелер шығ арылды. Кү міс тең гелер ірі халық аралық саудада қ олданылды.

XVI-XVII ғ асырларда соғ ылғ ан мыс тең гелерге хандардың есімдері жазылғ ан.

XVII ғ асыр – Отырарда ақ ша шығ аруда қ ұ лдырау кезең і басталып, тең гелер Тү ркістан мен Ташкентте соғ ылды.

XVII ғ асырда Оң тү стік Қ азақ стан қ алаларындағ ы ақ ша айналымы тең ге емес, жуан сымнан кесіп алу арқ ылы жасалғ ан шағ ын мыс кесектер тү ріндегі ақ шаның болуымен ерекшеленеді.

б) Қ алалар

XV ғ асырдың бірінші жартысы — XVII ғ асырдың басында – Қ азақ стан қ алаларының саны 23-ке дейін азайып кетті. Рабадтар бос қ алып, қ ала халқ ы бекініс қ амалы бар орталық қ а шоғ ырланды. XVI-XVII ғ асырларда аймақ тың саяси жә не экономикалық ө міріндегі басшылық рө лі Сырдарияның солтү стік жағ алауындағ ы Аркө к, Ақ қ орғ ан, Қ ұ тжан, Ү згент қ алаларына ауысты. Қ аратаудың солтү стігіндегі басты қ ала – Созақ. Тү ркістан – Оң тү стік Қ азақ станның басты қ аласы.

XVI-XVII ғ асырлар – Қ азақ станда 70 мың дай қ ала халқ ы болғ ан.

Сығ анақ – Шығ ыс Дешті-Қ ыпшақ ү шін «сауда аймағ ы», Қ асым хандығ ының ордасы. XVI-XVII ғ ғ. қ азақ хандығ ының астанасы, діни орталық. Сырдария бойындағ ы кө шпелі даламен шектесіп жатқ ан шеткі қ ала.

Отырар – Оң тү стік Қ азақ стан жеріндегі ірі сауда-ө неркә сіп орталығ ы. XVI ғ асырда Тү ркістандағ ы Шайбан ә улетінің мекені. VIII ғ асырдың басынан Тарбанд атымен белгілі қ ала. Деректерде: Тұ рарбанд, Тұ рар, Фараб. V-XV ғ ғ. Арал бойындағ ы кө шпелілермен сауда жү ргізетін орталық болғ ан. Ерзен хан қ алада мешіт-медреселер салдырғ ан.

Сауран – XVI ғ асырдағ ы мұ наралы, биік қ амал қ абырғ алы, терең ор қ азылғ ан қ орғ аныс жү йесі. Оның тербеліп тұ ратын мұ наралары болғ ан. Сауран қ аласы ү шін Ө збек пен Қ азақ хандығ ының арасында І ғ асырғ а созылғ ан шайқ ас болды. XVI ғ асырда Қ азақ хандығ ына тү пкілікті ө тті. Тә уекел хан тұ сында – берік қ амал, ірі сауда орталығ ы.

Сайрам – мық ты бекініс, ірі сауда-ө неркә сіп орталығ ы. Мә уереннахрдан Тү ркістан мен Жетісуғ а шығ атын сауда жә не ә скери жолдардың торабына орналасқ ан қ ала. Сайрам XVI-XVII ғ ғ. Қ азақ хандығ ының қ оғ амдық, ә леуметтік-экономикалық ө мірінде басты орын алды.

Созақ – ірі бекініс, сауда жә не ө неркә сіп орталығ ы. Қ азақ хандығ ы билеушілерінің басты тірегі, ә скери бақ ылау орталығ ы.

Йасы (Тү ркістан XIV ғ. ) — XVII ғ. екінші жартысында Қ азақ хандығ ына ө тті. Есім хан тұ сында астана болды. Керуен сауда жолы Тү ркістанды басып ө тті.

⇐ Предыдущая 29 30 31 32 333435 36 37 38 Следующая ⇒