Хақназар хан тұсындағы Қазақ хандығы (1538–1580 жж.)

Қ асым ханнан кейінгі тартыстан ә лсіреген хандық ты қ айтадан нығ айтып, біріктіруге Хақ назар хан (Қ асымның баласы, 1538–1580 жж. ) ә рекет жасады.

Негізгі мақ саты: Қ асым хан кезіндегі иелікті қ алпына келтіру. Аумағ ы: Сырдария, Арал маң ы, Жетісу, Жайық тың сол жағ алауы.

Хақ назар сыртқ ы саясатын Ноғ ай Ордасынан бастады. Жайық тың сол жағ алауындағ ы ноғ айлар Қ азақ ханының билігіне ө тті.

1550–1560 жж. — Моғ ол ханы Абдар Рашид Жетісу мен Ыстық кө л маң ындағ ы жерлерді басып алу мақ сатымен шабуылдады.

Моғ олстанғ а қ арсы қ азақ -қ ырғ ыз соғ ыс одағ ы қ ұ рылды. Деректерде Хақ назарды «қ азақ тар мен қ ырғ ыздардың ханы» деп атайды.

1560 жыл – моғ олдар қ азақ -қ ырғ ыз соғ ыс одағ ын жең ді.

Моғ олстанғ а қ арсы соғ ыстағ ы сә тсіздік жә не ойраттардың шапқ ыншылығ ы салдарынан Хақ назардың Жетісудағ ы иелігі азая берді.

1570 жылдың аяғ ы – Жетісудың батысы, Шу, талас ө ң ірі оның билігінде болды.

Хақ назар хан тұ сында орыс мемлекетімен саяси жә не сауда қ атынастары дамыды. Орыс елшілері:

1569 жылы Семен Мальцев;

1573 жылы Третьяк Чебуков қ азақ хандығ ы туралы кө птеген мә ліметтер қ алдырды (IV Иван тұ сында).

Хақ назар хан ө зін «патша, ә рі ұ лы князьбен татумын» деп санады.

Сібір хандығ ын 1563 жылдан бастап билеген шайбан ә улетінен шық қ ан Кө шім хан Қ азақ хандығ ына қ арсы дұ шпандық ә рекетте болды.

1573 жыл – Қ азақ хандығ ына жіберілген Мә скеу елшісі Т. Чебуков Кө шімнің бұ йрығ ымен ұ сталды.

Осы кездегі саяси жағ дайдың ауырлығ ы Хақ назар ханды Мә уереннахрдағ ы Шайбани ә улетінен одақ тас іздеуге итермеледі.

II Абдаллах (1538–1598 жж. ) пен Хақ назар хан арасында бейбіт қ атынаста болу туралы шарт жасалды.

Бұ л қ атынас нә тижесі:

· Соғ ыс қ ақ тығ ыстары уақ ытша тоқ татылды;

· Орта Азия халқ ымен сауда қ атынасы жақ сарды;

· Хан ө кіметі нығ айды.

Сыр бойындағ ы қ алаларғ а орнығ ып алуғ а ұ мтылғ ан Хақ назар хан, 1570 жылдың аяғ ында Абдаллахтың қ арамағ ынан бө лініп шық қ ысы келген Баба сұ лтанның ә ркетін пайдаланды. Ол қ арсыластар арасында шебер жол тауып, бірде бір жағ ын, бірде екінші жағ ын қ олдап отырды. Нә тижесінде:

Абдаллах хан Тү ркістан ө ң іріндегі қ алаларды Қ азақ хандығ ына берді.

Баба сұ лтан Йасы, Сауранды Хақ назарғ а сыйлады.

1579 ж. II жартысы – қ азақ билеушісінің Абдаллах жағ ында екенін байқ ағ ан Баба сұ лтан келіссө з жү ргізуге келген Жалым сұ лтанды, оның балалары мен Хақ назардың екі баласын ө лтірді (1579 ж. )

1580 жыл – Баба сұ лтанның тың шысы Хақ назарды ө лтірді.

Хақ назар хан саясатының маң ызы:

1. Хандық тың аумағ ының кең еюі.

2. Жеке дербес мемлекет ретінде танымал болуы.

3. Хан билігінің кү шеюі.

4. Ішкі саяси жә не шаруашылық ө мірдің тұ рақ тылығ ы.

⇐ Предыдущая 25 26 27 28 293031 32 33 34 Следующая ⇒