VI-XII ғасырлардағы қалалар

Орта ғ асырларда ә кімшілік, сауда-экономикалық орталық болғ ан қ алалар Оң тү стік Қ азақ стан мен Жетісуда қ алыптасты. Қ азақ стандағ ы орта ғ асырлардағ ы қ алалардың бірнеше бө ліктері болды.

1. Шахристан – қ ала билеушілері, ақ сү йектер мен діни қ ызметкерлердің тұ рағ ы.

2. Рабад – қ аланың қ олө нершілері мен саудагерлері тұ ратын бө лігі.

3. Цитадель – қ аланың қ орғ аныс бө лігі, яғ ни қ амал мен бекіністер.

VI-XII ғ асырлардағ ы Қ азақ стан жеріндегі ірі қ алалар: Мерке, Аспара, Суяб, Ү зкент, Сауран, Қ ұ лан, Талкиіз, Қ ойлық, Тараз, Отырар, Қ арнақ, Ашнас, Баршынкент, Сығ анақ, Испиджаб, Весидж, Шауғ ар, Иасы (Тү ркістан), Баласағ ұ н, Орда т. б. Археологтар Қ азақ стан жерінен 60-тан астам қ ала орнын анық тағ ан.

Қ ала ә кімшілігі. Орта ғ асырлардағ ы қ алалардың кө бі тә уелсіз ө мір сү рген. Ә р қ аланың жеке билік жү ргізетін билеушілері болғ ан. Билеушілердің титулы ә р тү рлі, мысалы Кермикент билеушісі – кутеген-лабан, Барысханда – манап, Науакентте – ялан-шах, Семекнада билеуші инал-тегін деп аталғ ан.

Қ ала халқ ы. Қ алаларда халық біршама қ оныстанды. Сонымен қ атар қ ала халқ ы отырық шығ а айналғ ан кө шпелілер есебінен кө бейіп отырғ ан. Испиджабта 40 мың, Отырарда 16 мың, Таразда 10 мың, Баласағ ұ нда 10 мың дай адам ө мір сү рген (IX-XI ғ асырлар)

Испиджаб. Қ азіргі Шымкент қ аласынан 12 шақ ырым жерде (Сайрам) орналасқ ан. Бұ л қ ала V ғ асырда аса ірі мә дениет жә не сауда орталығ ы болды. Испиджабтың осындай сауда орталығ ы ретіндегі рө лі X-XII ғ асырларда кү шейді. XI ғ асырда сауда айналымы ү шін шығ арылатын тең ге сарайы Испиджабта орналасқ ан. Испиджаб IX-X ғ асырларда Қ арлұ қ, Қ арахан мемлекеттерінің қ ұ рамында болды. Сонымен қ атар Испиджаб ірі діни орталық болғ ан.

Тараз. «Ұ лы Жібек жолы» бойындағ ы ортағ асырлық ірі қ алалардың бірі Тараз болды. Тараз қ арахандық тар мен қ арлұ қ тар заманында ерекше гү лденді. Бұ л қ ала Талас деп те аталғ ан. Тараз қ аласында Бабаша хатун, Айша бибі, Қ арахан кесенелері орналасқ ан. Тараз қ аласы жайында араб саяхатшысы Ә л-Макдиси: «Тараз – ірі бекіністі қ ала, бақ тары кө п, халқ ы тығ ыз, қ ала сыртында терең ор қ азылғ ан, тө рт қ ақ пасы жә не тө ң ірегінде елді мекендері бар. Қ аланың орталық бө лігіне кірер қ ақ па алдында ү лкен ө зен ағ ады, ө зеннің арғ ы бетінде де тұ рғ ын ү йлер, ө зеннен ө тер ө ткелдері бар. Мешіт базар арасына салынғ ан», — деп жазғ ан.

Тү ркістан (Иасы). Бұ л қ ала алғ ашында Шауғ ар деп аталғ ан. Қ алада атақ ты ойшыл, ислам дінінің білгірі Қ ожа Ахмет Иассауи ө мір сү рген (кейіннен Мә уереннахр билеушісі Ақ сақ Темір Ахмет Иассауиге VII ғ асырда мазар салдырғ ан. ) Қ аланың Қ азақ стан мен Орта Азияның діни орталығ ы ретіндегі беделі ө се берді.

Сығ анақ – Сырдария бойында орналасқ ан ірі сауда орталығ ы. VII ғ асырда Сығ анақ қ аласы қ ыпшақ тардың саяси орталығ ы болды.

Баласағ ұ н – ортағ асырлық ірі қ алалардың бірі. Бұ л қ ала Шу ө зенінің бойында орналасқ ан. Жалпы зерттеулер бойынша Баласағ ұ н қ аласы V ғ асырда пайда болғ ан. Бір кездері Баласағ ұ н қ арлұ қ тар мен қ арақ ытайлардың астанасы болғ ан. Баласағ ұ нда ұ лы ақ ын, ғ алым Махмұ д Қ ашғ ари ең бек еткен жә не ақ ын Жү сіп Баласағ ұ н туғ ан. Баласағ ұ н қ аласы Ақ тө бе деп аталғ ан.

⇐ Предыдущая 13 14 15 16 171819 20 21 22 Следующая ⇒