ЭЧТӘЛЕК 10 страница

Карчык, Гвоздевны янып кө л булган йорт урынынй алып барып, карт каенны кү рсә тә. Аның юан ботагында кайчандыр Гвоздев таган атынган булган. Хә зер каен инде корыган, һ ә м аның янган ботагында биш бау очы җ илдә селкенеп тора. Тыпыр-тыпыр биеп һ ә м ниндидер догалар мыгырдап, карчык егетне елга буена алып бара, кайчандыр кызның гә ү дә се яткан урынны кү рсә тә. Гвоздев ул кызга кө н саен хат язарга вә гъдә бирсә дә, бер хат та яза алмаган иде. Егет шаулап торган камышлар арасында бераз басып тора да, кырт борылып, урманга, сугышчылары янына китеп бара. Бер сү з дә шми _ч ул, һ ә м кү злә рендә яшьнең ә сә ре дә булмый.

Июнь ахырында, генерал Конев армиясе Кө нбатыш фронтта һ ө җ ү м алып барганда, Григорий Гвоздев ү зенең сугышчылары белә н немецлар фронтын ү теп чыга. Август аенда аң а атаклы яң а «Т-34» машинасын бирә лә р, һ ә м кышка кадә р батальонда аның «чамасыз» кеше дигә н аты чыгып ө лгерә. Аның турында сө йлә нгә н, язылган вакыйгалар ә кият тө сле булсалар да, асылда чын булалар. Бер тапкыр тө нлә белә н ул, разведкага барган җ ирендә, танкысын бө тен ходка җ ибә реп, немец ныгытмалары аркылы ү теп китә, мина кырын исә н-сау уза һ ә м, ата-ата, паника куптарып, Кызыл Армия частьлары тарафыннан ярым боҗ рага кысылган бер шә һ ә ргә бә реп керә һ ә м, немецлар арасына курку салып, шә һ ә рнең икенче башына, ү зебезнекелә р янына барып чыга. Икенче тапкыр, хә рә кә тчә н группа белә н немецлар тылында йө ргә н чакта, ул, засададан атылып чыга да, немецларның атлы обозы ө стенә ташланып, йө клә рне, атларны һ ә м немецларны танк гусеницасы белә н изә башлый.

Кыш кө не, кечерә к кенә бер танк группасының башында торып, Ржев янындагы ныгытылган бер авылның гарнизонын атакалый. Ул авылда дошманның кечкенә генә оператив штабы урнашкан була. Авылга ' кермә с борын ук, оборона сызыгын ү ткә н чакта, машинага яндыргыч сыекчалы ампула килеп элә гә. Танкны кара сө ремле ялкын чолгап ала, лә кин экипаж сугышуын дә вам иттерә. Борттагы барлык коралларыннан ата-ата, маневрлар ясап, танк качучы немец солдатларын гусе-. ницалары белә н сыта-сыта, гигант факел кебек, авыл буйлап чаба. Гвоздев һ ә м аның егетлә ре (ү зе белә н бергә чолганыштан чыккан егетлә р булалар алар) белеп торалар: менә, менә хә зер баклар яки боеприпаслар

шартлаячак һ ә м алар һ ә лак булачак. Егетлә ргә суларга һ ава җ итми, кызган стеналар пешерә, киемнә ре кө я башлый, ә алар һ аман сугышалар. Гусеницалар астында шартлаган авыр снаряд танкны ә йлә ндереп ташлый, һ ә м ә ллә һ ава дулкыны, ә ллә кү тә релгә н кар белә н ком утны сү ндерә. Гвоздевны янган хә лендә машинадан тартып чыгаралар. Ул танкның башнясында, ү лгә н стрелок белә н янә шә утырган булган. Стрелок ү лгә ч, аны алыштырган икә н.

Икенче ай инде, танкист терелү дә н ө мет ө зеп, кабер якасында ята икә н: берни белә н кызыксынмый һ ә м ва- кыт-вакыт тә ү лек буе бер сү з дә шми икә н.

Авыр яралыларның дө ньясы гадә ттә палата эче белә н чиклә нә. Кайдадыр шушы стеналардан тышта сугыш бара, вак һ ә м бө ек вакыйгалар булып тора, дө нья айкала, һ ә м һ ә рбер кө н кеше кү ң еленә нинди дә булса бер яң а сызык сызып куя. Авыр яралыларның палатасына тышкы дө ньяны кертмилә р, һ ә м тышкы давыл тавышы бирегә ерактан гына, тонык кына булып ишетелә. Палата ирекле-ирексез ү з эчендә ге ыбыр-чыбырлар белә н генә яши. Кояш карау белә н җ ылынып киткә н тә рә зә пыяласында каяндыр килеп чыккан чебен йө ри. ' Менә шушы кышкы йокыдан да айнып җ итмә гә н тузанлы чебен — зур бер вакыйга инде. Госпитальдә н туп-туры театрга китмә кче булып, палата сестрасы Клавдия Михайловна бү ген биек ү кчә ле туфли киеп килгә н — ул да яң алык. Бү ген ө ченчегә, барлык кешене туйдырып бетергә н ө рек кесә ле урынына, кара җ имеш компоты бирелгә н, — бу инде гә плә шү ө чен тема.

Госпитальдә ге авыр яралының ялыктыргыч рә вештә ә креп ү тә торган кө нен билә п, бө тен фикерен ү зенә тартып торучы нә рсә — аның ярасы: шушы яра аны кө рә шчелә р сафыннан, авыр сугыш тормышыннан тартып алган да шушы йомшак, уң ай, лә кин җ ан биздергеч койкага китереп салган. Йокыга киткә ндә дә ул шушы яра, шушы шеш яки сынган аяк турында уйлый, тешендә дә шул арны кү рә; уянып китү гә, кабаланып, тизрә к шуларга кү з тө шерә: шеше кимемә гә нме, кызыллык бет-* мә гә нме, температурасы нишлә гә н — тө шкә нме, кү тә релгә нме? Тө нге тынлыкта колак юк кына тавышны да ун тапкырлар арттырып ишеткә н кебек, монда да гел ү зең нең авыруың турында гына уйлап ятканга кү рә, яра тагын да авыртарак тө шкә ндә й була, һ ә м хә тта нык ихтыярлы кешелә р дә, сугышта ү лемнең кү зенә туп-туры карарга курыкмаган кө чле кешелә р дә, профессорның сү злә реннә н тө рле мә гънә эзли башлыйлар һ ә м, йө рә клә ре кысылып, авыруның барышы турында Василий Васильевичның фикерен аның йө зеннә н укырга тырышалар.

Кукушкин кү п һ ә м ачулы итеп сукрана. Аң а һ ә рвакыт шиннар тиешенчә куелмаганнардыр кебек, бик кысылганнар һ ә м шуң а кү рә сө яклә ре ялгыш ялганырлар һ ә м аларны яң адан сындырырга туры килер кебек тоела. Гриша Гвоздев, яртылаш аң ын югалтып, берсү зсез ята. Лә кин Клавдия Михайловна, аның чү прә клә рен сү теп, яраларына' учлап-учлап вазелин салган чакта, Гриша, кү злә рен тутырып, кып-кызыл тә ненә, салынып-салынып тө шкә н тирелә ренә тү земсезлек белә н карап тора, врачларның сө йлә шү ен ишеткә ндә сагаеп тың лый башлый. Палатада бердә нбер йө ри ала торган кеше Степан Иванович булып, ул да, кисә ү дә й кә крә еп, кровать башларына тотына-тотына гына йө ри һ ә м ү зен харап иткә н «дивана бомбаны», контузия аркасында килеп чыккан «каһ ә р тө шкә н радикулит» авыруын кызык итеп тирги.

Мересьев ү зенең кү ң ел газапларын тырышып яшерә, врачларның сө йлә шү лә ре белә н бө тенлә й кызыксынмаган кыяфә ттә ята. Лә кин электр нуры белә н дә валау ө чен аягындагы бинтларны сү ткә ндә каһ ә р тө шкә н кызыллык- ныҢ ә кренлә п һ аман тубыкка таба ү рмә лә вен кү ргә ч, куркудан аның кү злә ре киң ә я иде.

Караң гы чырайлы, тынгысыз характерлы булып китте ул. Берә р иптә шенең урынсыз шаяруы, сиделка карчыкның кулыннан щеткасы тө шеп китү е, җ ә ймә дә ге җ ыерчыклар аның бик каты ачуын китерә лә р, һ ә м ул ү зен кө чкә -кө чкә генә тыеп кала. Дө рес, госпитальнең ә кренлә п һ аман арттыра барылган ә йбә т ашыннан аның кө че бик тиз яң адан кайта башлады. Хә зер инде перевязка вакытында яки электр нуры астында ятканда, аның ябыклыгыннан яшь практиканткаларның котлары алынмый. Лә кин аның организмы никадә р тизрә к ныгыса, аяклары шулкадә р тизрә к начарая барды. Кызыллык инде тубык ө стенә менде. Бармаклары бө тенлә й сизми башлады: энә белә н кадагач та авыртмый. Шешнең җ ә елү ен «блокада» дигә н сә ер исемле яң а бер ысул белә н туктата алдылар. Лә кин сызлау, кө чә я барып, тә мам тү зә алмаслык хә лгә килде. Кө ндезлә рен Алексей, мендә ргә капланып, тып-тын ята. Тө ннә рен Клавдия Михайловна аца морфий уколы ясый.

Куркынычлы «ампутация» сү зе хә зер врачларның сө йлә шү лә рендә торган саен ешрак ишетелә башлады. Василий Васильевич кайвакытны Мересьевның койкасы янында туктала да сорый:

— Я нихә л, тү шшуар, сызлыймы? Кисеп ташласак ничек булыр, ә? Чик — һ ә м аттың -бә рдең.

Алексей бө тенлә й куырылып, дерелдә п куя. Кычкырып җ ибә рмә с ө чен тешлә рен кысып, башын гына чайкый һ ә м профессор ачулы итеп мыгырдана башлый:

— Ихтыярың, тү з, тү з. Менә бу нә рсә не сынап карыйк ә ле, —ди һ ә м башка дә валар билгели.

Аның артыннан ишек ябыла, коридорда аяк тавышлары тына, ә Мересьев, кү злә рен йомып, уйланып ята: «Аяклар, аяклар, аякларым минем!.. » Шулай ук аяксыз калыргамыни? Туган шә һ ә ре Камышиндагы карт кө ймә че Аркаша абзый кебек, агач аяклы гарипкә ә йлә нергә ме? Коенган чакта, аның кебек, агач аякларың ны чишеп ярда калдырасың да, ү зең, маймыл кебек, дү рт аякланып суга кереп китә сең.

Аның кү ң ел газапларын тирә нә йтә торган тагын бернә рсә бар иде. Госпитальдә ү ткә ргә н беренче кө нне ү к ул Камышиннан килгә н хатларны укып чыкты. Анасыннан килгә н ө чпочмаклы хатлар, барлык аналарның хатлары кебек, кыска булып, яртылаш туган-тумачаларның сә ламнә реннә н һ ә м анасының тынычландыру сү злә реннә н тора иде: янә се, ө йдә бө тенесе аллага шө кер һ ә м ул, ягъни Алеша, анасы ө чен борчылмасын, ә хатның калган яртысы — тө рле ү тенү лә рдә н гыйбарә т иде: - янә се, ү зең не сакла, суык тимә сен, куркыныч җ иргә тыгылма, аякларың ны коры йө рт, немецларның мә керлегеннә н саклан (ул мә керлек турында карчык кү ршелә рдә н җ итә рлек ишеткә н иде). Бу хатларның эчтә леге барысының да бер булып, аерма тик шунда гына иде: бер хатта анасы, гә рчә ү зе аллага ышанмаса да, кү рше хатынга Алексей ө чен дога кылырга кушуын язса, икенчесендә ө лкә н уллары ө чен борчылуын яза иде. Алар кайдадыр кө ньякта сугышып йө рилә р һ ә м инде кү птә ннә н бирле хатлары килми. Соң гы хатында ү зенең тө ш кү рү ен язган иде: имештер, Иделдә язгы су ташыган чакта барлык уллары аның янына кайтканнар; имештер, мә рхү м аталары белә н бергә бик кү п итеп балык тотып алып кайтканнар да, ул аларны балык пирогы белә н сыйлаган; кү ршелә р, тө шне юрап, мө гаен улларың ның берсе фронттан кайтыр, дип ә йткә ннә р. Карчык Алексейга яза, начальникларың нан сорап кара ә ле, улым, бер генә кө нгә булса да җ ибә рмә слә р микә н, ди.

Укучы бала язуы шикелле, эре, тү гә рә к хә рефлә р белә н язылган зә ң гә р конверттагы хатлар ү зе белә н бергә ФЗУда укыган Ольга исемле бер кыз хатлары иде. Ул кыз хә зер Камышиндагы такта яру заводында техник булып эшли. Яшь чагында Алексей ү зе дә шурда токарь булып эшлә де. Бу кыз бары тик балалык дусты гына булмаганга кү рә, аның хатлары да гади хатлар гына тү гел иде. Ул аларны берничә кат укып чыкты: яң адан һ ә м яң адан кайтып, хатның гади генә сү злә реннә н ниндидер бү тә н, аның ү зенә дә аң лашылып бетми торган сө енечле яшерен мә гънә лә р эзлә де.

Кыз ү зенең хатларында, эшем муеннан, вакыт ә рә м итмә с ө чен, кунарга да ө йгә кайтып тормыйм, шушында гына конторада кунам, заводны хә зер инде син танымас идең, монда безнең нинди нә рсә лә р эшлә п чыгарганыбызны белсә ң, таң га калып, куанычың нан шашар идең, дип язган иде. Сү з арасында гына кыстырып, ял кө ннә рендә, айга бер генә элә гә торган шушы сирә к кө ннә рдә, Алексейның анасы янына кергә лә вен, карчыкның хә ле шә птә н тү геллеген, чө нки ө лкә н улларыннан бө тенлә й хә бә р-хә тер килмә вен һ ә м соң гы вакытта каты-каты гына авырып алгалавын язган иде. Аннары, карчыкка ешрак һ ә м кү брә к яз, аны начар хә бә рлә р белә н борчыма, чө нки хә зер син аның, бә лки, бердә нбер диярлек шатлыгы- сың дыр, дип. ү тенгә н иде ул.

Оляның хатларын укый торгач, Алексей анасының тө ш турындагы хә йлә сен аң лап алды. Ул аны кө тә икә н, ул аның исә н-сау кайтуын ө мет итә икә н. Ә гә р менә хә зер Алексей ү зенең башына тө шкә н бә лане ә йтеп язса, аларның икесенең дә йө рә клә рен телгә лә ячә к. Нишлә ргә дип, ул озак уйланды, лә кин дө ресен язып җ ибә рергә кү ң еле бармады. Бераз кө тә ргә карар итте ул. һ ә м икесенә дә, тормышым яхшы, тыныч участокка кү черделә р, дип язды. Ә адресының ү згә рү е шиккә тө шермә сен ө чен, хә зер тылдагы бер частьта хезмә т итә м, махсус задание башкарам һ ә м, монда бик озак маташырга туры килер ахры, дип язды.

һ ә м менә хә зер, врачларның авызыннан «ампутация» сү зе торган саен ешрак чыга башлагач, Алексейны курку баса башлады. Гарип килеш ул ничек Камышинга кайтыр?! Ү зенең кисек аякларын ничек итеп Оляга кү рсә тер?! Барлык улларын фронтта югалтып бетереп, соң гы улының ө йгә кайтуын кө теп торучы анасы ө чен коточкыч хә бә р булачак бит бу! Палатаның ялыктыргыч сагышлы тынлыгы эчендә менә шуларны уйлап ятты ул. Тынгысыз Кукушкинның матрац пружиналары ың гыраша иде. Танкист сү зсез генә уфылдап куя, ә бө крә еп тө шкә н Степан Иванович, кө ннә р буе тә рә зә каршында утырып, бармаклары белә н пыяланы дың гырдата иде.

«Ампутацияме? Юк! Ни генә булса да булсын, бары тик ампутация генә тү гел. Ү лгә нең хә ерлерә к... Нинди салкын һ ә м чә нечкеле сү з бу — ампутация! Юк, һ ич, һ ич! »—дип уйлады Алексей. Бу коточкыч сү з хә тта тө шенә дә керә башлады: имештер, ү рмә кү чкә охшаган нидидер бер корыч хә шә рә т буынлы-буынлы ү ткен аяклары белә н аны ерткалый икә н.

Кырык икенче палата кешелә ре бер атналап дү ртә ү генә тордылар. Лә кин беркө нне, ике санитар ияртеп, борчылган кыяфә т белә н Клавдия Михайловна килеп керде.

— Бераз кысылырга туры килер, —диде ул.

Степан Ивановичның койкасын тә рә зә янына ук илтеп куйдылар. Бу аны бик сө ендерде. Кукушкинны почмакка, Степан Иванович янына кү черделә р, ә бушаган урынга тә бә нә к кенә яхшы кровать куеп, пружиналы йомшак матрац салдылар.

Кукушкинның моң а бик каты ачуы килде. Ул, агарынып, йодрыгы белә н тумбочканы кыйнап, ә че тавыш белә н сестраны, госпитальне, хә тта Василий Васильевичның ү зен дә тиргә п ташлады, кемгә дер жалоба бирү белә н, каядыр язып җ ибә рү белә н куркытты һ ә м шундый тузынды, бичара Клавдия МиХайловнаның ө стенә чак Кына кружка белә н тондырмады, бә лки тондырган да булыр иде, лә кин Алексей, ү зенең чегә ннеке шикелле кү злә рен акайтып, бик каты кычкыргач кына бераз басылды.

Нә къ шушы вакытта бишенче кешене алып керделә р.

Ул бик авыр иде булса кирә к, чө нки санитарлар аякларын атлаган саен носилка, шыгыр-шыгыр итеп, сыгы- лып-сыгылып тө шә иде. Авыруның бритва белә н кырылган тү гә рә к башы мендә р ө стендә хә лсез генә чайкала, балавыздай сары йө зе киң, җ илсенгә н һ ә м җ ансыз шикелле; шактый калын иреннә рендә газап билгелә ре бар.

Ул һ ушсыз иде кебек. Лә кин носилканы идә нгә куюга авыру кү злә рен ачты, терсә клә ренә таянып кү тә релде, кызыксыну белә н палатаны кү здә н кичерде, ни ө чендер Степан Ивановичка кү з кысты — янә се, тормышлар ничек, зарарсыз гынамы? — һ ә м калын тавыш белә н йө ткереп куйды. Аның бу калын, авыр гә ү дә се, кү рә сең, контужен булгандыр һ ә м шул аны бик каты сызландыра булса кирә к. Бу шешенгә н зур кеше Мересьевка беренче карашта ни ө чендер ошамады, һ ә м ул аң а яратмыйча карап торды: ике санитар, сиделка һ ә м сестра дү ртә ү лә п аны кроватька салдылар. Бү рә нә дә й аяклары уң айсыз- рак борылгач, авыруның йө зе кинә т агарып китте һ ә м маң гаена бө рчек-бө рчек тир бә реп чыкты, агарынган иреннә ре кыйшайды. Лә кин ул бер тавыш чыгармады, тик тешлә рен генә шыгырдатып куйды.

Кроватька урнашып алгач, ул шунда ук җ ә ймә не одеял кырыеннан каймадай итеп чыгарып куйды, кертеп биргә н китапларын, блокнотларын тумбочка ө стенә ө йде, йскы киштә гә теш пастасын, одеколонын, сабынын һ ә м кырыну кирә к-яракларын пө хтә генә итеп таратып салды һ ә м шуннан соң ү зенең эшен бер тапкыр кү здә н кичерде дә, ү зен ө йдә гечә хис итеп, яң гыравыклы калын тавыш белә н:

— Я, ә йдә гез, танышыйк, —диде. — Полк комиссары Семен Воробьев. Юаш' кеше, тә мә ке тартмый. Компаниягә кабул итү егезне ү тенә м.

Ул палатадагы кешелә рне тыныч кына кү здә н кичерде, һ ә м Алексей аның кысыграк, ү ткен, саргылт кү злә ренең игътибар һ ә м сынау белә н ү зенә карап торуын сизеп алды.

— Мин сезнең янга озакка килмә дем, —диде ул. — Белмим, кемгә ничек, ә минем монда аунап ятарга вакытым юк. Мине ү земнең кавалеристларым кө тә. Менә боз китеп, юллар кипсен дә — ә йдә: «Мы красная кавалерия, и про нас... » Шулаймы? —дип ул бө тен бү лмә не кү ң елле калын тавыш белә н тутырды.

Кукушкин, аң а җ авап итеп:

— Без барыбыз да бирегә озакка килмә дек. Боз кузгалуга, аякларыбызны алга сузып, ә йдә... Илленче палатага, — дип йө зен кырт стенага таба борды.

Госпитальдә илленче палата юк иде. Авырулар мә етлә р бү лмә сен ү зара шулай дип атыйлар иде. Комң ссар бу турыда белгә ндер дип ә йтеп булмый, лә кин ул шунда ук шаяруның кү ң елсез мә гънә сен аң лап алды, лә кин һ ич кә ефсезлә нмә де, бары тик Кукушкинга гаҗ ә плә неп карады да сорап куйды:

— Ничә яшь соң сезгә, дустым? Эх, сакалбай! Бик иртә картайгансыз.

Кырык икенче палатага яң а кеше килеп кергә ннә н бирле, палатаның бө тен тормыш тә ртибе ү згә реп китте. Барлык кеше аны «Комиссар» дип йө ртә башлады. Бу калын гә ү дә ле авыру кеше икенче кө нне ү к барлык кешелә р белә н танышып бетте һ ә м, Степан Иванович ә йтмешли, «барлык кешенең ү зенә яраклы ачкычын тапты».

Степан Иванович белә н ул атлар турында, ауга йө рү турында рә хә тлә неп сө йлә ште, ауга йө рү не икесе дә бик яраталар икә н һ ә м бик яхшы белә лә р икә н. Сугышның нечкә леклә ренә керергә яраткан Мересьев белә н хә зерге заманда авиацияне, т^анклариы һ ә м кавалерияне куллану методлары турында кызу-кызу бә хә слә ште һ ә м, шактый кайнарланып китеп:

— 'Авиация белә н танклар, ә лбә ттә, бик ә йбә т нә рсә лә р, лә кин ат та искермә гә н һ ә м ул ә ле ү зен кү рсә тә чә к, ә гә р хә зер кавалерия частьларын рә ткә салып, аларга техника да бирсә ң һ ә м кылыч осталарына — командирларга ярдә мгә яшьлә рне, киц һ ә м кыю итеп уйлый белә торган кешелә рне бирсә ң, брзнең кавалерия дө ньяны таң га калдырачак, — диде. Берсү зсез ята торган танкист белә н дә уртак тел тапты ул. Болай булып чыкты: ү зе комиссарлык иткә н дивизия башта Ярцево янында, аннары Духовщинада сугышып, Коң евның мә шһ ү р контруда- рында катнашкан икә н, ә безнең танкист шунда ү зенең группасы белә н чолганыштан чыккан икә н, һ ә м Комиссар, мавыгып китеп, ү злә ренә таныш авылларның исемнә рен ә йтә башлады, анда немецларны ничек һ ә м кайсы җ ирлә рдә кыруларын сө йлә п китте. Танкист, элекке шикелле ү к, дә шми-тынмый гына ятты, лә кин инде элекке кебек йө зен стенага таба бормады: марляга уралып беткә н башын ризалык белә н селеккә лә п ятты. Комиссар Ку- кушкинга бер партия шахмат уйнарга тә къдим иткә ч, аның да Комиссарга булган ачуы шундук мә рхә мә тлелек белә н алышынды. Тактаны Кукушкинның кроватена куйдылар. Комиссар яткан җ иреннә н, тактага карамыйча, кү злә рен йомып уйнады һ ә м мыгырдык лейтенантның тетмә сен тетеп салды. Шуннан соң Кукушкин аның белә н тә мам килеште.

Иртә белә н сиделка форточканы ачып җ ибә ргә ч, ялыктыргыч больница тынлыгына урамның кү ң елле шау- шуы һ ә м дымлы яз һ авасы бә реп керә. Комиссарның кырык икенчедә яши башлавы да палатага, яз һ авасы кебек ү к, җ анлылык кертте. Комиссар моның ө чен махсус тырышмады. Ул, ү зенең газаплы сызлануларын онытып яки онытырга ү зен мә җ бү р итеп, сә ламә т кешелә рчә чын тормыш белә н яшә де.

Иртә лә рен йокыдан уянгач, ул койкасына утыра да кулларын бер кү тә рә, бер тө шерә, җ ә еп җ ибә рә, аннары иелә, турая, башын бер бора, бер ия, ягъни гимнастика ясый башлый. Юынырга китергә ндә суның салкынрагын сорап ала, таз ө стендә бик озак чыптырдый, пошкырына, аннары сө лге белә н шундый каты сө ртенә, җ илсенгә н тә не кып-кызыл булып чыга, һ ә м аң а карап торучыларның да ихтыярсыз шулай эшлиселә ре килә башлый. Газеталар керткә ч, сестрадан аларны ашкынып тартып ала да, Совет Информбюросы сводкасын тиз генә кычкырып укып чыга. Аннары ашыкмыйча гына берә м-берә м фронт хә бә рлә рен укырга тотына. Укыганда ул ничектер ү зенчә итеп, ү з фикерлә рен кыстыргалап укый; ү зенә ошаган урынны пышын-пышын кабатлап: «дө рес, дө рес», — ди, берә р җ ирнең астына сызып куя яисә кинә т: «Ялганлый, эт! Башымны кисә ргә бирә м, бу кеше фронтта булмаган. Менә, мерзавец! Ә бит яза», — дип кычкырып куя. Бер тапкыр ул, ниндидер бө тенлә й белмичә язган корреспондентка ачуы чыгып, газета редакциясенә ачулы хат та җ ибә рде, сугышта андый хә ллә р булмый һ ә м булуы да мө мкин тү гел, дип язды, һ ә м алдап яза торган корреспон-, дентны акылга утыртуларын ү тенде. Яисә, газетаны кулына тотып, уйга кала, кү злә рен киң итеп ачкан килеш чалкан ята, яисә кинә т ү зенең кавалеристлары турында бик кызыклы вакыйгалар сө йли. башлый. Комиссарның сү зенә караганда, алар берсеннә н-берсе батыр, берсен- нә н-берсе егет кешелә р. Аннары тагын укый башлый. һ ә м шунсы гаҗ ә п: аның искә рмә лә ре һ ә м лирик чигенешлә ре тың лаучыларга бө тенлә й комачау итмилә р, ә киресенчә, укылган нә рсә нең мә гънә сен тө шенергә ярдә м итә лә р иде.

Тө шке аш белһ н дә валау процедуралары арасында, кө ненә ике сә гать ул немец теле ө йрә нә; кү ң елдә н сү злә р бикли, җ ө млә тө зә һ ә м кайвакыт, ят телнең мә гънә се турында уйга калып, болай ди:

— Егетлә р, белә сезме, немецча чебеш ничек? Кюхель- хен. Кызык бит! Ниндидер кечкенә генә, йомшак кына бернә рсә — кюхельхен... Ә кың гырау белә сезме ничек? Глёклинг. Шың гырдавың сү з, дө рес бит?

Ничектер бер тапкыр Степан Иванович ә йтмичә тү зә алмады:

— Иптә ш полк комиссары, нигә кирә к ул сезгә немец теле? Юкка гына ү зегезне интектерә сез тү гелме? Кө чегезне сакларга кирә к иде.

Комиссар карт солдатка хә йлә кә р генә карап куйды:

— Их, сакалбай, рус кешесенә тел белмә ү ярыймыни ул? Ә Германиягә барып җ иткә ч, Берлинда немкалар белә н нинди телдә сө йлә шермен соң мин? Чалдончамы ә ллә? Ә? ,

Комиссар койкасына утырган Степан Иванович бик урынлы гына каршы ә йтмә кче, фронт сызыгы ә легә бит Москва буеннан ү тә һ ә м немкалар янына җ итә ргә шактый ерак ә ле димркче иде, лә кин Комиссарның тавышында шундый кү ң елле ышанганлык яң гырый иде, солдат бары тик тамагын гына кырып куйды һ ә м эшлекле итеп ө стә де:

• — 'Анысы шулай, чалдонча сө йлә шмә без, билгеле, лә кин бит, иптә ш комиссар, шундый контузиядә н соң ү зегезне бераз сакларга кирә ктер ич.

— Бик саклап йө ртелгә н ат тиз хә лдә н-тая. Ишеткә нең бармы? Эх, сакалбай!

Авыруларның сакалы булмаса да, Комиссар ни ө чендер, аларны «сакалбяй» дип йө ртә иде. Лә кин ул моны кимсетерлек итеп ә йтми, ә кү ң елле итеп ә йтә, һ ә м шулай шаярып «сакалбай» диюдә н барысының да кү ң еле ачылып китә иде.

⇐ Предыдущая 5 6 7 8 91011 12 13 14 Следующая ⇒