ЭЧТӘЛЕК 5 страница

Кө ч-хә л белә н генә ул, комлы бруствер аркылы узып, бө тенлә й хә лсез килеш аның икенче ягына шуып тө ште, һ ә м ә ле генә самолет кайтып киткә н якка, карны ашый торган томанны таратып, боз пыялаларын ялтыратып, калкып килә торган кояшка таба ү рмә ли башлады.

Лә кин ү рмә лә ү инде бик кыен. Куллар калтырыйлар һ ә м, гә ү дә нең авырлыгына чыдый алмыйча, сыгылып тө шә лә р. Берничә тапкыр ул юеш карга борыны белә н тө ртелде. Ә йтерсең лә, җ ирнең тарту кө че берничә тапкыр артты, бу кө чне җ иң еп булмый башлады, һ ич тү зә р хә л юк, бераз гына булса да, ярты гына сә гать булса да ятып хә л җ ыясы килә. Лә кин бү ген Алексей җ анталашып алга тырматты. Аяк-кулны бә йли торган арыганлыкны җ иң еп, ул һ аман шуышты да шуышты. Хә лдә н таеп егылгач, тагын торды, яң адан шуышты, авыртканны да тоймады, ачыкканны да сизмә де, бернә рсә кү рмә де, туп авазыннан һ ә м пулемет тавышыннан башка бернә рсә ишетмә де.

Куллары гә ү дә сен кү тә рми башлагач, ул терсә клә ре белә н шуышып карады. Болай бик уң айсыз икә н. Шуннан соң ул ятты һ ә м, терсә клә ре белә н этә -этә, тә гә рә п карады. Болай барып була иде. Тә гә рә п бару ансатрак, кө ч ул хә тле кирә кми. Лә кин баш бик ә йлә нә,, аң югала, еш кына туктап, кар ө стенә утырырга һ ә м җ ирнең, урманнарның, кү к йө зенең зыр-зыр ә йлә нү е беткә нче кө теп торырга туры килә иде.

Урман сирә гә йде, урыны-урыны белә н киселгә н ачык җ ирлә р кү ренә башлады. Кар ө стендә кышкы юл эзлә ре сузылып ята иде. Алексей инде ү зебезнекелә р янына барып җ итә алмау турында уйламый да, ул белә: тә нендә җ аны бар чакта ул -һ аман шуышачак, һ аман тә гә рә ячә к. Хә лсез мускулларның коточкыч кө чә нү еннә н бер генә секундка аң ын югалткан чакта да, аның куллары һ ә м бө тен гә ү дә се шул ук кыен хә рә кә тлә рне ясый бирә лә р һ ә м ул атыш ишетелгә н Якка — нә къ кө нчыгышка таба кар ө стеннә н тә гә ри дә тә гә ри.

Бу тө нне ул ничек ү ткә ргә ндер һ ә м иртә белә н тагын кү пме шуышкандыр, Алексей моны хә терлә ми. Бө тенесе дә газаплы ярым һ уштан язу караң гылыгына кереп чумган. Кисеп аударылган наратның алтын гә ү дә се, аң ардан агып чыккан гә рә бә дә й сары сумала, ө еп-ө еп куелган бү рә нә лә р, бө тен җ ирдә сибелеп яткан агач ярмасы һ ә м йомычкалар, еллык тү гә рә клә ре ап-ачык кү ренеп торган ниндидер агач тө бе, — шуышканда юл ө стендә очраган шушы тоткарлыклар гына хә теренең бер кырыена элә геп калганнар.

Ниндидер ят тавыш аны аң ына китерде, торып утырырга һ ә м як-ягына каранырга мә җ бү р итте. Ул ү зен киселгә н урман эчендә кү рде: кояш нурларыннан ялт итеп торган киң ачыклыкта аударылган, лә кин ботакларыннан арындырылмаган агачлар яталар; шунда ук бү рә нә лә р, ә рдә нә лә п ө елгә н утыннар торалар. Баш ө стендә тө шке кояш балкый, сумала исе, кояшта кызган ылыс исе аң кый, кар дымы борынга керә, һ ә м ә ле эреп тә җ итмә гә н җ ирдә н ө стә, каядыр биектә -биектә, рә хә тлә неп тургай сайрый: аның садә җ ыры чишмә дә й челтери.

Ниндидер билгесез куркыныч барлыгын сизеп, Алексей урман ачыклыгын кү здә н кичерде. Ә ле яң арак кына киселгә н урын икә н, ботаклардан арындырылмаган агачларның ылыслары шиң еп тә ө лгермә гә н, киселгә н җ ирлә реннә н балдай сумала тамып тора, бө тен җ ирдә аунап яткан яң а йомычкадан, чи кайрыдан хуш ис аң кый. Димә к, монда җ ан иялә ре бар. Бә лки, немецлар биредә блиндажлар һ ә м ныгытмалар ө чен агач хә зерлилә рдер. Шулай булса, моннан тизрә к шылырга кирә к. Урман кисү челә рнең менә -менә килеп чыгулары мө мкин. Лә кин аның яман каты сызлану белә н богауланган гә ү дә се гү я таш булып каткан, кыймылдарлык та кө че юк.

Тагын шуышыргамы? Лә кин урман кешесе булып яшә гә н кө ннә рдә барлыкка килгә н инстинкт аң а сагаерга куша. Кемдер, кү зен алмыйча аны кү зә тә дер кебек: Алексей аны кү рми, юк, лә кин ул, ерткыч хайван кебек, моны сизеп тора. Кем булыр ул? Урман эче тын, ө стә тургай сайрый, тукраннар тонык кына тукылдаталар, киселгә н наратларның салынып тө шкә н ботаклары арасында,, бер урыннан икенче урынга очып, песнә клә р ачулы чикылдашалар. Лә кин шулай да Алексей бө тен торышы белә н сизә: аны кү зә тә лә р.

Ботак шыртлап китте. Ул борылып карады да кү рде: куе, яшь наратларның кү гелҗ ем, бө дрә башлары җ ил уң аена тирбә леп торалар, лә кин берничә ботак, гомуми хә рә кә ткә буйсынмыйча, икенче тө рлерә к чайкала иде. Шул якта Алексейга ә крен генә кеше пышылдаган тавыш ишетелгә ндә й булды, һ ә м тагын, теге вакытта эт белә н очрашкандагы кебек, Алексейның чә члә ре ү рә тора башлады.

Ул кү крә к кесә сеннә н тутыгып, тузанланып беткә н пистолетын тартып чыгарды һ ә м, кө чә неп, ике кул белә н аны корды. Курок шыртлагач, нарат ботаклары арасында кемдер артка тайчанып куйгандай булды. Берничә агачның очлары чайкалышып куйдылар, ә йтерсең, аларга кемдер орынып китте, һ ә м яң адан барысы да тынды.

«Нә рсә бу — җ ә нлекме, кешеме? » — дип уйлады Алексей, һ ә м ботаклар арасында да кемдер: «Кешеме? »— дип сораган кебек тоелды аң а. Шулай тоелды гынамы, ә ллә чынлап та нарат арасында кемдер рус телендә сой-

лә шә идеме? Ә йе, нә къ русча, һ ә м кемнә рнең дер рус телендә сө йлә шү лә реннә н ул кинә т шундый шашынып сө енде, андагы кешенең кем — дошманмы, дусмы булуын һ ич уйламастан, куанычыннан кычкырып җ ибә реп, сикереп торды, бө тен гә ү дә се белә н алга — тавыш килгә н якка омтылды, лә кин шунда ук, ың гырашып, киселгә н агач кебек егылды, пистолеты кулыннан кар ө стенә тө шеп китте...

Аягына басарга тырышып та, баса алмыйча егылгач, Алексей бер генә секундка аң ын җ уйды, лә кин якында куркыныч барлыгын сизү тойгысы аны яң адан аң ына китерде. Шик юк, наратлыкта кешелә р яшеренгә н, алар Алексейны кү зә тә лә р һ ә м нә рсә турындадыр пышын-пы- шын сө йлә шә лә р.

Ул кулларына кү тә релде, кар ө стеннә н пистолетын алды һ ә м, кү рсә тмичә, аны җ иргә якын гына тотып, кү зә тә башлады. (Куркынычлык Алексейны ярым һ ушсыз- лыктан чыгарды. Башы бик ачык эшли. Кемнә р булды соң алар?.. Бә лки, немецлар куып китергә н утын кисү челә р булгандыр. Бә лки, ү зе шикелле ү к руслардыр, немец тылыннан фронт сызыгы аркылы ү зебезнекелә р ягына чолганыштан чыгып баралардыр? Ә ллә бу як крестьяннарыннан берә рсеме? Ү з колагы белә н ишетте лә баса ул, кемдер ап-ачык итеп: «Кешеме? » дип кычкырып куйды.

Шуышып йө ри-йө ри кү кшегә н, агачка ә йлә нә язган кулында пистолет калтырый. Лә кин Алексей кө рә шергә һ ә м калган ө ч патроннан бик шә плә п файдаланырга хә зерлә нде...

Шул вакыт яшь наратлар арасыннан дулкынланган балалар тавышы ишетелде.

— Ә й, син кем? Дойч? Ферштейстмы? ^{^[I]}

Бу сә ер сү злә р аны сагайтып җ ибә рделә р, лә кин кычкыручы һ ичшиксез рус иде һ ә м һ ичшиксез бала иде. Икенче бала тавышы:

— Нишлисең син монда? — дип сорады.

— Ә сез кемнә р? —диде Алексей һ ә м, ү з тавышының хә лсезлегенә һ ә м ә кренлегенә таң га калып тынды.

Бу сорау нарат арасындагыларны аптырашка тө шерде. Анда кулларны бутап, чыштын-пыштын килү дә н нарат ботаклары чайкалып торды.

— Син безгә юкны лыгырдама, алдый алмассың! Немецны мин аны биш чакрымнан исеннә н таныйм. Немец син!

— Ә сез кемнә р?

— Аның сиң а ни кирә ге бар?

— Мин рус.

— Ялганлама... Кү зем атылып чыксын, алдыйсың, фриц!

— Мин рус, рус, очучы, мине немецлар бә реп тө шерделә р.

Хә зер Алексей саклыкны, ташлады- Агач арасында ү зебезнекелә р, руслар, совет кешелә ре булуына ул ышанды. Алар аң а ышанмыйлар: шулай инде, сугыш сак булырга ө йрә тә. Бө тен юл буенча беренче тапкыр ул ү зенең тә мам хә ле юклыгын, инде аягын да, кулын да кыймылдата алмавын, хә рә кә тлә нә һ ә м ү зен яклый алмаячагын сизде. Эчкә баткан яң акларының кара чокырлары буйлап яшь тамчылары ага башлаДы.

— Кара ә ле, елый! —диделә р нарат арасыннан. — Ә й, син, ник елыйсың?

— Мин рус, рус мин, ү зебезнең кеше, очучы.

— Ә кайсы аэродромнан?

— Ә сез кем соң?

— Анда эшең булмасын, син җ авап бир.

— Мончаловск аэродромыннан. Булышыгыз инде миң а, чыгыгыз. Ни шайтаныма...

Ботаклар арасында тагын да кызурак пышылдашырга тотындылар. Хә зер Алексей ап-ачык ишетә башлады:

— Мончаловск аэродромыннан, ди... Бә лки, дө рестер... Ү зе елый... Ә й, син, очучы, ташла наганың ны! —дип кычкырдылар аң а. — Ташла дилә р сиң а, юкса чыкмыйбыз, качабыз!

Алексей пистолетын бер читкә атты. Ботаклар икегә аерылды һ ә м ике малай, һ ә р минут очып китә ргә хә зер торган ике песнә к кебек сагаеп, кулларын кулга тотышып, аң а якыная башладылар. Ө лкә не, кү к кү зле, җ итен чә чле ябык малай кулындагы балтасын чабарга хә зерлә п тоткан иде. Кү рә сең, алай-болай булса, аны ходка җ ибә рмә кче иде. Ө лкә н малай артыннан, аның аркасына сыенып җ ирә н чә чле, сипкелле битле кечерә к бер малай килә: анысының кү злә рендә чиксез кызыксыну ялтырый иде. Ул килә һ ә м пышын-пышын сө йлә шә:

— Елый. Чын ә гә р елый. Ай-яй арык, ай-яй арык!

Ө лкә не, ә ле һ аман балтасын ә зер тоткан килеш, Алексейның янына килеп җ итте дә, кар ө стендә ге пистолетны зур киез итеге белә н (атасыныкы булса кирә к) читкә рә к тибеп җ ибә рде.

— Очучы дисең ме? Ә документың бармы? (Кү рсә т.

Алексей, ихтыярсыз елмаеп:

— Биредә кемнә р? Безнекелә рме, немецлармы? — дип пышылдап «сорады.

— Ә мин каян белим? Миң а хә бә р итеп тормыйлар. Урман ич монда, — дип ө лкә н малай дипломатларча җ авап бирде. „

Гимнастерка кесә сеннә н таныкнаманы чыгарырга туры килде. Командирларда була торган йолдызлы кызыл кенә гә малайларга гаҗ ә еп тә эсир итте. Оккупация кө ннә рендә югалган балалык аларга кире кайткан кебек булды: ү з кешелә рен, кадерле Кызыл Армия очучысын кү рү аларны ү згә ртеп җ ибә рде.

— Ү зебезнекелә р! Ө ченче кө н инде ү зебезнекелә р!

— Абый, син ник бу хә тле арык?

—... Аларга монда безнекелә р кирә клә рен бирделә р, яман дө мбә слә делә р, җ аннһ рын алдылар! Биредә шундый сугыш булды, котың очар! Тү шә делә р дә салдылар ү злә рен!

— Кемгә нә рсә элә ксә шуның белә н качты... Берсе тә ртә гә тигә нә тагып, тигә нә гә утырып ычкынды. Яралы ике немец ат койрыгына ябышып качты, ө ченчесе атка атланып сыпыртты, фон барон кебек... Абый, сине кайда бә реп тө шерделә р соң?

Балалар, шулай бераз сайрашкач, эшкә керештелә р. Аларның ә йтү енчә, моннан авылга кадә р биш километр чамасы җ ир. Алексей шулкадә р хә лсезлә нде, уң айлабрак чалкан яту ө чен хә тта борыла да алмады. Утынга дип малайлар алып килгә н чана бик кечкенә иде, аннары юлсыз җ ирдә н кар ө слә п зур кешене тартып барыр ө чен аларның кө че дә җ итмә с иде. Ө лкә не, Серенька исемлесе, энесе Федькага тиз генә авылга чабарга һ ә м халыкны чакырырга кушты, ә ү зе, Алексейны немецлардан саклау ө чен дигә н булып, аның янында калды, лә кин кү ң елендә ул аң а ышанмады һ ә м болай дип уйлады: «Шайтанмы белсен аны, фриц хә йлә кә р була, ү лә ргә ятучы булып кылануы да мө мкин, документ та кү рсә тер... » Хә ер, ә кренлә п аның шиклә нү лә ре бетте һ ә м малайның теле чишелеп китте.

Алексей, кү злә рен йомар-йоммас, җ ылы, йомшак ылыс ө стендә йокымсырый. Ул малайның сө йлә гә ннә рен тың лый да, тың ламый да. Аның тә нен кисә к билә п алган рә хә т йокымсырау аралаш аерым бә йлә нешсез сү злә р генә Алексейның аң ына барып җ итә лә р. Сү злә рнең мә гънә сен тө шенмә стә н, Алексей йокы аралаш ана теленең авазларын рә хә тлә неп тың лый. Плавни авылы халыкларының башыннан кичкә н бә хетсезлеклә рне ул бары тик соң ыннан гына белде.

Немецлар бу урманнар һ ә м кү ллә р иленә килеп кергә ндә октябрь ае иде: сап-сары каен яфраклары ялкынланып, усаклар ут капкан шикелле, кып-кызыл булып, шомланып утыралар иде. Плавни районында сугышлар булмады. Моннан утыз километр кө нбатыштарак, ашыгыч кына тө зелгә н оборона сызыгының ныгытмаларында урнашып алган бер кызыл частьны тар-мар итеп, куә тле танк авангарды артыннан килгә н немецлар колоннасы Плавни авылына кермичә, кө нчыгышка ү теп китте, чө нки авыл юлдан читтә рә к, урман кү ле буена утырган иде. Немецлар зур тимер юл тө ене булган Бологоега таба омтылдылар: аны кулга тө шерергә, Кө нбатыш һ ә м Тө ньяк-кө нбатыш фронтларын аерып ташларга телә делә р. Биредә, Бологое шә һ ә ренә якын җ ирлә рдә, Калинин ө лкә сенең барлык гражданнары: крестьяннар, шә һ ә р кешелә ре, хатын-кызлар, картлар һ ә м яшү смерлә р, тө рле яшьтә ге һ ә м тө рле профессия кешелә ре кө не-тө не, яң гыр һ ә м кояш астында, озынборыннан, сазлык пычрагыннан һ ә м ә шә ке судан газап чигеп, җ ә й һ ә м кө з буе оборона рубежлары тө зеделә р. Бу ныгытмалар кө ньяктан тө ньякка таба урманняр, сазлың дар аркылы, кү ллә р, елгачыклар һ ә м чишмә лә р буйлап сузылдылар.

Мондагы. кешелә ргә. кү п кенә газап чигә ргә туры килде, лә кин аларның хезмә тлә ре бушка китмә де. Килгә н уң айга немецлар берничә оборона рубежларын ө зделә р, лә кин соң гы рубежларның берсендә аларны тукталырга мә җ бү р иттелә р. Сугышлар позицион сугышка ә йлә неп китте. Бологое шә һ ә ренә немецлар ү теп керә алмадылар һ ә м тө п ударны кө ньяккарак кү черергә мә җ бү р булдылар, ә биредә оборонага кү чтелә р.

Комлы балчыклардан гадә ттә алына торган кечкенә уң ышны урман кү ллә рендә балык тоту белә н ныгытучы Плавни крестьяннары, сугыш безнең авылга килмә де, дип шатланганнар да иде инде. Немецлар талә бе буенча, колхоз председателен староста дип атап, искечә артель белә н яшә ү лә рен дә вам иттелә р, немецлар совет жирен мә ң ге таптамаслар һ ә м безгә, Плавни крестьяннарына, мондый аулак җ ирдә, бә лки, бу бә ладә н шулай читтә калырга мө мкин булыр, дип ө метлә нделә р. Лә кин сазлык ү лә не тө сендә ге мундир кигә н немецлар урынына машиналарда кара киемле, пилоткаларына кеше башы һ ә м сө яклә р тө шерелгә н бү тә н немецлар килделә р. Плавни крестьяннарына Германиягә даими эшкә барырга телә ү че унбиш доброволецны егерме дү рт сә гать эчендә табып бирергә боердылар. Юкса авыл башына зур бә лалә р вә гъдә иттелә р. Доброволецлар колхозный балык склады белә н правлениесе урнашкан кырый йортка килергә, ү злә ре белә н бер пар кү лмә к-штан, кашык, чә нечке, пычак һ ә м ун кө нлек ашамлык алып килергә тиешлә р иде. Кү рсә телгә н срокка берә ү дә килмә де. Хә ер, немецлар моң а ул кадә р ө метлә нмә гә ннә р дә иде, чө нки аларныц тә җ рибә лә ре бар иде инде. Алар, авылга курку салу ө чен, колхоз председателен, ягъни старостаны, балалар бакчасында тә рбия эшен алып баручы олы яшьтә ге Вероника Григорь- евнаны, ике бригадирны һ ә м кул асларына элә ккә н унлап крестьянны правление бинасы каршында атып ү терделә р. Гә ү дә лә рен кү ммә скә куштылар һ ә м: ә гә р приказда кү рсә телгә н урынга бер тә ү лектә н соң доброволецлар килмә сә лә р, бө тен авыл шулай атып ү терелә чә к, диделә р.

. һ аман килү че булмады- Иртә белә н, СС зондеркоман- дасыннан килгә н немецлар авыл буйлап йө ри башлаганда, барлык йортлар буш иде инде. Аларда картлар да, бала-чагалар да —бер җ ан иясе дә юк иде. Тө нлә белә н йорт-җ ирлә рен ташлап, еллар буенча җ ыеп киленгә н малларын, бө тен терлек-туарларын диярлек ташлап, кешелә р тө нге караң гы томан эчендә юкка чыктылар. Бө тен авыл, иң соң гы кешесенә кадә р, моннан унсигез километр җ иргә, кара урман эченә кү чеп утырды. Землянкалар казып бетергә ч, ирлә р партизанлыкка китте, ә хатын-кыз белә н бала-чага язга кадә р урманда михнә т чигә ргә калдылар. Буйсынмаган авылны зондеркоманда бернә рсә сен калдырмыйча яндырды, бу районның башка авылларын да немецлар шулай ук яндырып, ү лем зонасы дип йө рттелә р.

—... Минем ә тием колхоз председателе иде, немецлар, аны староста дип йө рттелә р, — диде Серенька, аның сү злә ре Алексейга стена аркылы ишетелгә н шикелле генә ишетелә лә р иде, — алар аны ү терделә р, ө лкә н абыемны да ү терделә р, инвалид иде ул, кулы юк иде, машинада иген сукканда ө здерде. Уналты кешене ү терделә р... Ү з кү зем белә н кү рдем, карап тору ө чен безне дә куып китерделә р. Минем ә ти һ аман кычкырды, һ аман сү генде... «Безнең ө чен сез эттә н туганнарга кү рсә терлә р ә ле кү рмә - гә негезне! — диде. — Безнең ө чен сез ә ле канлы яшь белә н еларсыз!.. »

Талчыккан зур кү злә реннә н сагыш карап тора торган шушы аксыл чә чле кечкенә мужикның сү злә рен тың лаганда, Алексей ниндидер сә ер тойгылар кичерде. Ниндидер сылана торган томан эчендә йө зә дер кебек иде. Аның ә йтеп бетергесез газаплар кичергә н тә нен коточкыч арыганлык билә п алды. Ул хә тта бармагын да кыймылдата алмады һ ә м ү зенең моннан ә ле бары бер-ике генә сә гать элек хә рә кә тлә нү ен кү з алдына китерә алмый иде.

— Шулай итеп урманда яшисезмени? —дип сорады Алексей. Аның тавышы кө чкә -кө чкә ишетелде, ул ү зен чолгап алган йокы ятьмә сеннә н кө чкә арына иде.

— Шулай шул, урманда торабыз. Без хә зер ө чә ү: Федька белә н мин дә, аннары ә ниебез. Нюша исемле сең елебез бар иде, кышлый ү лде, шешенде дә ү лде, тагын бер кечкенә без ү лде, шулай итеп ө чә ү без хә зер... Ничек, немецлар кире кайтмаслармы, ә? Безнең бабай, ә нинең ә тисе була инде ул, хә зер председатель урынында эшли, менә ул ә йтә: кайтмыйлар инде алар, ди, ү лгә н кешене кабердә н кире алып кайтмыйлар аны, ди. Ә ниебез һ аман курка, һ аман качарга җ ыенып йө ри, кайтып килсә лә р нишлә рбез, ди... Ә нә бабай белә н Федька да килә лә р, ә нә кара!

Урман буенда басып торган сары чә чле Федька, озын буйлы, бө крерә к картка бармагы белә н Алексейны кү рсә тте. Картның ө стендә суган кабыгына манылган ө й тукымасыннан теккә н чикмә н, билендә киндерә, башында немец офицерлары кия торган фуражка иде.

Бу карт, малайлар теле белә н ә йтсә к, Михайла бабай, озын буйлы, бө крерә к һ ә м ябык бер кеше иде. Аның йө зе ягымлы, кү злә ре балаларныкы кебек саф һ ә м нурлы, кө меш шикелле агарган сакалы сирә к һ ә м йомшак, —ул авыл художнигы тарафыннан ясалган Никола-угодникка охшаган. Бө тенлә й диярлек чуар ямаулардан гына торган иске сарык тунына Алексейны тө ргә ндә, аның җ иң ел гә ү дә сен бик ансат ә йлә ндереп, сабыйларча гаҗ ә плә нү белә н гаҗ ә плә неп сө йлә нде:

— Ах, нинди бә ла бит, кеше дигә нең бө тенлә й кипшенгә н! Ай ходаем, бө тенлә й коры сө яккә калган бит. Бу сугыш дигә нең кешелә рне нишлә тми. Ай-яй-яй! Ай- яй-яй!

Яна туган баланы салган шикелле, сакланып кына Алексейны кечкенә чанага салды, киндерә белә н бә йлә п куйды, бераз уйланып торды да, ө стендә ге чикмә нен салып, Алексейның баш астына кыстырды. Аннары алга чыгып, капчыктан ясалган кечкенә генә камытны киеп, чанага җ игелде, малайларга да берә р киндерә очы тоттырып: «Я, аллага тапшырдык! » — диде, һ ә м алар ө чә ү лә п чана табанына ябыша торган һ ә м, аяк баскан саен иң еп, бә рә ң ге оны кебек шыгырдый торган юеш кар ө слә п тартып киттелә р.

Моннан соң гы ике-ө ч кө ндә Алексей куе һ ә м эссе томан эчендә ятты һ ә м шушы томан аркылы вакыйгалар аң а тө ш шикелле, хыял шикелле генә булып тоелдылар. Чынбарлык саташулы тө шлә р белә н бергә буталды, һ ә м кү п вакытлар ү ткә ннә н соң гына Алексей чын вакыйгаларны ү з тә ртиплә рендә исенә тө шерә алды.

Качак авыл кара урман эчендә утырган. Ә ле эреп җ итмә гә н кар белә н һ ә м яшел ылыслар белә н капланган землянкаларны беренче карауда кү реп бетерү е дә кыен. Алардан чыккан тө тен жирдә н чыга? шикелле иде. Бирегә Алексей килеп кергә н кө нне монда бө тенесе дә тын һ ә м юеш булып, тө тен мү ккә сарыша, агачларга эленә иде, һ ә м Алексейга бу урын сү неп бара торган урман янгыны белә н чолгап алынган шикелле тоелды.

Авылның бө тен халкы — кү бесенчә хатын-кыз, балачага һ ә м берничә карт-коры, Михайланың урманнан совет очучысын, Федька ә йтү енчә, «сө яккә калган» бер кешене алып кайтачагын белгә ч, барысы да каршы алырга чыктылар. Ө ч кеше җ игелгә н кечкенә чана агачлар арасыннан килеп чыккач, хатын-кыз чананы сарып алды. һ ә м аяк астына керә торган бала-чагаларны тө рткә лә п- суккалап, аһ -ваһ килеп, тө рле сү злә р такмаклап һ ә м елый-елый, чана артына тагылдылар. Аларның барысының да ө с-башы сә лә мә һ ә м барысы да бердә й карт булып кү ренә лә р. Морҗ асыз землянкаларның корымы аларның йө зендә бервакытта да бетеп тормый. Кү злә ренең ялтыравыннан һ ә м тешлә ренең балкуыннан гына яшь хатынны карчыктан аерып була иде.

Михайла бабай, чананы тиз-тиз тартып, хатыннарны ачулана башлады:

— Ай, бу хатыннарны, ай, бу хатыннарны! Нә рсә гә җ ыелганнар, я нә рсә гә? Театрмыни монда сезгә? Спектакльме ә ллә? Ходай ө чен, аяк астына кермә гез. Я алла, бө тенлә й сарык кебек, тә мам акылдан язганнар!

Тө ркем эченнә н Алексейның колагына ишетелде:

— Ой, нинди! Чынлап та, сө як кенә! Селкенми дә, җ аны бармы?

— Аң ын югалткан ул... Нә рсә булган соң аң а? Ой, туганкайларым, шундый ябык, шундый ябык!

Бераздан гаҗ ә плә нү кимеде. Очучының билгесез булган, лә кин коточкычлыгы кү ренеп торган язмышы хатыннарны таң га калдырды, һ ә м чана җ ир асты авылына ә крен генә якынайган вакытта, бә хә с башланды: Алексей кемгә туктарга тиеш? - Тү гә рә к битле, ак кү з алмасы яшь негрныкы шикелле ялт-йолт итә торган кечкенә генә бер хатын:

— Минем землянкам 'коры. Ком сипкә н, һ авасы да яхшы... Мичем дә менә дигә н, — дип сө йли иде. -

—... Мич дигә н була? Ә сездә кү пме кеше яши? Бер сасысыннан гына да тончыгып ү лә рсең!.. Михайла, бир миң а, минем ө ч улым Кызыл Армиядә, бераз оным да бар, мин аң а кабартма пешереп ашатырмын!

— Юк, юк, миң а керсен, миндә иркен, икә ү генә торабыз, урын җ итә рлек, кабартмаларың ны миң а алып керерсең, кая ашаса да барыбер тү гелмени аң а! Хатын белә н без аны бик яхшы карарбыз, минем туң дырылган чабакларым да бар, бер җ еп кипкә н гө мбә м... Балык ашы ашатырмын, гө мбә шулпасы...

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒