ЭЧТӘЛЕК 6 страница

— Кая инде аң а балык ашы ашау, бер аягы белә н кабергә баскан ич ул! Миң а алып кер, Михайла бабай, минем сыерым бар, сө тем!

Лә кин Михайла чананы җ ир асты авылының уртасына, ү з землянкасы янына алып китте.

... Алексейның хә терендә: менә ул кечкенә генә караң гы бер чокырда ята; аз гына тө тен чыгарып, очкыннар сибеп һ ә м чатыр-чотыр килеп, стенада чыра янып тора. Аның яктысында сә кедә н барлык нә рсә кү ренеп тора: немец миналарыннан бушаган ящиклардан корыштырып, җ ирдә ге багана ө стенә беркетелгә н ө стә л; аның янында урындыклар урынына бү кә ннә р; карчыкларча киенеп, кара яулык бә йлә гә н зифа буйлы бер хатын — Михайла бабайның яшь килене Варвара ө стә л ө стенә иелгә н; шунда ук сирә к кенә бө дрә лә р белә н каймаланган Михайланың ү з башы кү ренә.

Алексей буй-буй тышлы салам тү шә к ө стендә ята. Ө стенә ә леге шул чуар ямаулар белә н капланган сарык туны ябылган. Туннан ниндидер ә че ис, ө й исе, гадә тлә нгә н кө ндә лек ис килә. Гә рчә бө тен тә не таш белә н кыйналган шикелле сызласа да, һ ә м аяклары кыздырылган кирпечлә ргә баскан шикелле янсалар да, менә шулай тынычта һ ә м җ ылыда яту кү ң елле, белеп торасың: бер кеше дә сиң а тимә ячә к, хә рә кә тлә нергә, уйларга, кемнә н дә булса сакланырга кирә к тү гел.

Землянканың почмагына — җ ир идә нгә салынган кечкенә мичтә н кү гелҗ ем тө тен дулкын-дулкын булып җ ә елә, һ ә м Алексейга бу тө тен һ ә м тө тен генә тү гел, ө стә л дә, һ ә рвакыт нә рсә белә ндер шө гыльлә неп, нә рсә дер ясап утырган Михайла бабайның кө меш башы да, Варяң ын зифа гә ү дә се дә —барысы да дулкынланадыр, сузыладыр, тирбә лә дер кебек. Алексей кү злә рен йома. Аннары кара кошлы немец капчыгы белә н тышланган ишек ачылып, аннан салкын һ ава килеп керү дә н уянып, кү злә рен ачып җ ибә рә. Ө стә л янында ниндидер бер хатын тора. Ул ө стә л ө стенә кечкенә генә бер капчык куйган һ ә м, капчыкны’ кире алырга телә гә ндә й, кулларын аның ө стенә салган, кө рсенә һ ә м Варварага болай дип сө йли:

— Манный ярма бу... Ә ле сугышка хә тле ү к алган идек. Костюнька ө чен саклап тоттык. Хә зер Костюнькага бернә рсә дә кирә кми инде. Квартирантыгызга шуң ардап ботка пешерегез. Балалар боткасы аң а бик яхшы булыр.

Шуннан соң ул борылып, бө тен кешене сагышка салып, ә крен генә чыгып китә. Кемдер туң дырылган балык кертә, кемдер кайнар ташлар ө стендә пешерелгә н кабартма алып керә: бө тен землянка эченә ә чкелтем җ ылы икмә к исе тарала.

Серенька белә н Федька килеп керә лә р. Крестьяннарча җ итдилек белә н Серенька ишек тө бендә пилоткасын сала һ ә м: «Бик исә ннә р генә ме сез! » — дип кү решә. Аннары махорка һ ә м кө рпә кисә клә ре ябышып беткә н ике кисә к шикә р чыгарып куя/

— Ә ни җ ибә рде. Шикә р файдалы ул,. ашагыз, —ди ул һ ә м, бабасына борылып, эшлекле генә сө йли: — Тагын иске авыл урынына барып килдек. Бер казан актарып таптык. Бик ү к янмаган ике тимер кө рә к, сапсыз балта. Кирә к булыр дип алып кайттык ү злә рен.

Абзасы артына посып торган Федька ө стә л ө стендә агарып кү ренгә н шикә ргә йотлыгып карый һ ә м селә гә ен суырып куя.

Кү п вакытлар ү теп, байтак уйлангач кына, Алексей бу бү лә клә рнең кадерен аң лый алды. Шушы кышны бу авылда халыкның ө чтә н бере ачтан ү лде, бер яки ике кешесен кү ммә гә н семья бө тенлә й юк иде.

— Эх, хатыннар, хатыннар, бә ягез алтын сезнең! Шулай тү гелме? Ишетә сең ме, Алеха, рус хатын-кызының бә ясе алтын, дим. Аның кү ң еленә генә орынырга кирә к, шуннан соң ул соң гы нә рсә сен дә китереп бирә чә к, җ анын бирергә хә зер торалар алар безнең хатыннар. Шулай тү гелме? Ә? — дип сө йлә нә -сө йлә нә, Михайла бабай Алексей ө чен китерелгә н барлык шушы бү лә клә рне кабул итә һ ә м яң адан ү зенең һ ич бетеп тормас эшенә — сбруйлар тө зә тү гә, камытлар ямауга яки тишелгә н киез итеклә ргә олтан салуга керешә иде. — Эштә дә алар, ә леге шушы хатыннарны ә йтә м, безгә бирешмилә р бит, яисә ә ле безне, мужикларны, узып та китә лә р! Тик менә аларның теллә ре генә ямап, ай теллә ре! Тең кә мә тиделә р алар минем, Алеха туган, бө тенлә й башымны катырып бетерделә р. Анисья ү лгә ннә н соң мин, гө наһ лы бә ндә, уйлаган идем: «Аллага шө кер, бераз тынычлап яшә п калырмын! » Менә мине шуның ө чен ходай җ ә залады. Армиягә алынмыйча калган мужикларыбыз, немецлар килгә ч, партизанлыкка китеп бардылар, ә менә мин, ү земнең зур гө наһ ларым ө чен, хатыннар командиры булып калдым, сарык кө тү ендә ге кә җ ә тә кә се кебек... Оһ -һ о-һ о!

Бу урман авылында кү ргә н нә рсә лә р Алексейны таң га калдырдылар. Немецлар Плавни авылы кешелә ренең йорт-җ ирлә рен, байлыкларын, игенчелек коралларын, терлеклә рен, савыт-сабаларын — бик кү п буынның хезмә те белә н барлыкка китерелгә н бө тен нә рсә лә рен талаһ -

яндырып бетергә ннә р; кешелә р хә зер урманда яшилә р, немецлар килеп табарлар дип минут саен котлары чыгып торалар, ачыгалар, ү лә лә р, — лә кин колхоз, авылның алдынгы кешелә ре тарафыннан утызынчы елны бик озак ә рлә шү -бә хә слә шү лә рдә н соң кө ч-хә л белә н генә оештырылган колхоз таралмаган. Киресенчә, сугыш алып килгә н чиксез михнә тлә р кешелә рне тагын да бергә туплый тө шкә ннә р. Хә тта землянкаларны да бергә лә п казыганнар һ ә м ул землянкаларда искечә, ничек туры килсә шулай урнашмыйча, яң ача: бригадалап урнашканнар. Михайла бабай ү терелгә н киявенең председательлек бурычларын ү зенә алган. Ул колхоз гадә тлә рен урманда изге кү реп саклый, һ ә м менә хә зер аның җ итә кчелегендә җ ир асты авылы, караң гы урман эченә кереп качкан авыл, бригадалар һ ә м звенолар белә н язга хә зерлә нә иде.

Ачлыктан интегү че крестьян хатыннары качканнан соң калган ашлыкларын иң соң гы бө ртегенә кадә р гомуми землянкага илтеп салганнар. Немецлардан качырын алып килгә н сыерларның бозауларын бик яхшылап карыйлар. Кешелә р ачыгалар, лә кин җ ә мә гать терлеген суймыйлар. Немецлар кулына элә гү дә н курыкмыйча, малайлар иске авыл урынына баралар һ ә м, кара кү мер арасыннан, утта янып зә ң гә рлә нгә н сабаннарны казып чыгаралар. Артык бозыладаганнарына агач саплар куялар. Яз кө не сыерларны җ игеп сукалау ө чен, капчыклардан камытлар тегә лә р. Хатыннардан тө зелгә н бригадалар наряд буенча кү ллә рдә балык тоталар, һ ә м шул балык белә н авыл халкы кыш буе туенып тора.

Михайла бабай гә рчә «ү зенең хатыннарыннан» зарланса да һ ә м хатыннар землянкага кереп, Алексей ө чен аң лашылып җ итми торган ниндидер хуҗ алык эшлә ре аркасында озын һ ә м усал бә хә слә р куптарганда колакларына бармакларын тыгып юргаласа да, тә мам ачуы килеп, кайвакыт ү зенең нечкә генә тавышы белә н алар ө стенә җ икеренсә дә, аларның кадерен белә иде һ ә м, дә шми-тынмый гына ятучы Алексейның тың ларга яратуыннан файдаланып, шушы «хатын-кыз токымын» кү клә ргә кү тә реп мактарга керешә иде.

— Алеха, дускай, кара ә ле менә, нә рсә килеп чыкты бит. Хатын-кыз ул гомер-гомергә бер сынык ипигә ике кулы белә н ябышучан. Шулай тү гелме? Ә? Ни ө чен дип белә сең? Саранлыктанмы? Юк! Чө нки ул ипинең кадерен белә: балаларны, семьяны ул туйдыра бит, ни генә ә йтсә ң дә семьяны ул алып бара. Хә зер менә кара инде, нинди эш килеп чыкты. Ү зең кү рә сең безнең тормышны: валчыкка кадә р санаулы. Ачыгабыз! Шулай, январь аенда безнең авылга партизаннар килеп тө штелә р, безнең авылныкылар тү гел — юк, безнекелә р каядыр Оленин тирә сендә сугышып йө рилә р. Ятлар килде, тимер юлныкылар. Ярый. Килделә р: «Ачтан ү лә без», — дилә р. Нишлә дек дип белә сең? Икенче кө нне хатын-кызлар аларның капчыкларын тутырып җ ибә рделә р. Ә ү злә ренең балакайлары шешенеп беткә ннә р, аякларына баса алмыйлар. Шулай тү гелме? Ә? Ә нә ничек бит ул! Ә гә р'мин берә р командир-фә лә н булсам, немецларны куып җ ибә ргә ннә н соң, ү земнең иң ә йбә т гаскә рлә ремне җ ыяр идем дә, алга бер хатынны бастырып, ү земнең бө тен гаскә ремә аның каршында, рус хатыны каршында, марш атлап узарга кушар идем. Аң а, ягъни шушы хатынга честь бирергә боерыр идем.

Картның шушылай сө йлә нү е астында Алексей татлы гына йокымсырый. Кайвакыт, аны тың лый-тың лый, гимнастерка кесә сендә ге хатны аласы, ә леге кызның фотографиясен чыгарасы һ ә м картка кү рсә тә се килә, лә кин шулкадә рле хә лсезлә нелгә н: кулларны да кү тә реп булмый. Лә кин Михайла бабай ү зенең хатыннарын мактарга керешкә ндә Алексейга бу хатларның җ ылысы гимнастерка аркылы тә ненә ү теп керә кебек тоела иде.

Михайла бабайның килене, каенатасы кебек, һ ә рвакыт нә рсә белә н булса да шө гыльлә нә торган җ итез һ ә м сү зсез хатын, кичлә рен ө стә л янында эшлә п утыра. Башта аны Алексей карчык дип, картның хатыны дип уйлады, лә кин соң ыннан аның зифа буйлы, егерме-егерме ике яшьлек сө йкемле генә бер хатын икә нен кү реп алды. Алексейга ул ничектер куркынып һ ә м борчылып карый һ ә м, тамагына тыгылып калган ниндидер бер тө ерне йотып җ ибә ргә н шикелле, кинә т уфылдап куя. Кайвакыт тө ннә рен, чыра сү неп, землянканың сө ремле караң гылыгы эчендә чикерткә моң лы гына черкелди башлагач (Михайла бабай бу чикерткә не янган авыл урыныннан табып, ө йгә кү ң еллелек биреп торыр ичмаса дип, биялә й эченә салып, янган табак-савыт белә н бергә бирегә алып кайткан иде), Алексей сә ке ө стендә кемнең дер мендә р тешлә п, шыпырт кына елавын ишетә шикелле иде.

Алексейның Михаила бабайда кунак булуына ө ченче кө н киткә ч, карт кырт кына ә йтте:

— Бетлә гә н син, Алеха, тирес коң гызы шикелле бетлә гә н. Ә кашына алмыйсың. Менә нә рсә, мунча ягыйм мин сиң а. Ә? Мунча ягыйм. Юармын ү зең не, сө яклә рең не себерке белә н чабармын. Озын юлдан соң мунча бик ә йбә т була ул. Нә рсә? Шулай тү гелме?

һ ә м ул мунча ә мә ллә ргә тотынды. Почмактагы мичне шундый итеп якты, ташлар шартлап ярыла башладылар. Каядыр тышта ут яна һ ә м анда, Алексейга ә йтү лә ренә караганда, зур таш кыза иде. Варя иске кисмә ккә су ташый. Идә нгә сап-сары салам җ ә йделә р. Шуннан соң Михайла бабай, бил тиң ентен чишенеп, эчке штаннан гына калды да, агач чилә ккә тиз генә селте ясады, чыптадан йолкып, җ ә й исе аң кып торган яң а мунчала хә зерлә де. Землянка тә мам кызып, тү шә мнә н авыр, салкын тамчылар тама башлагач, карт урамга йө гереп чыкты, зур калай ө стенә салып, кып-кызыл булып кызган ташны алып керде һ ә м кисмә ккә батырды. Болыт кадә рле пар, тү шә мгә килеп бә релде дә бө терелә -бө терелә, тү шә м буйлап таралды. Бернә рсә дә кү ренми башлады, һ ә м Алексей картның җ итез куллары ү зен чишендерергә керешү ен сизде.

Варя каенатасына булышты. Эссе булганга, ул ү зенең бишмә тен һ ә м яулыгын салып ташлады. Ертык яулык астында барлыгы да беленмә гә н авыр чә ч толымнары, ычкынып, иң башларына килеп тө штелә р, һ ә м менә ул чиркә ү карчыгы кыяфә теннә н зур кү зле, җ иң ел гә ү дә ле, чандыр һ ә м яшь бер кызга ә йлә неп калды, һ ә м башта- аң а игътибар итмә гә н Алексей хә зер, шундый кинә т ү згә рү дә н соң, ү зенең ялангачлыгыннан ояла башлады.

— Тү з генә, Алеха! Шулай итеп без синең белә н, дускай, мунча керик ә ле! Ишеткә нең бармы, Финляндиядә ә нә ирлә р белә н хатыннар бө тенлә й бер мунчада чыпырдашалар, ди ич. Нә рсә, дө рес тү гелме? Может, ялганлыйлардыр. Ә ул, Варьканы ә йтә м, хә зер яралы сугышчы янындагы медицина сестрасы кебек була инде. Шулай. Аң ардан оялырга кирә кми. Тот ә ле ү зен, мин аның кү лмә ген салдырыйм, бө тенлә й череп беткә н, ертылып тө шә ргә тора!

Шул вакыт Алексей яшь хатынның зур кара кү злә рендә каты курку чагылуын кү рде.

Тирбә леп торган пар аркылы Алексей самолет белә н егылып тө шкә ннә н соң беренче тапкыр ү зенең тә нен кү рә иде. <

Сары салам ө стендә коры сө яккә калган, карасу тире белә н ө ртелгә н бер кеше ята: тез капкачлары калыккан, тү гә рә к таз сө яклә ре очланып чыккан, эче баткан, кабыргалары калкып торалар иде.

Карт селтеле чилә к янында маташа. Майланып торган соры селте суына мунчаласын манып алып, кулын Алексей ө стенә кү тә ргә н һ ә м кайнар томан эчендә аның тә нен кү ргә ч, картның мунчала тоткан кулы һ авада асылынып калды.

— Кара син, нинди бә ла!.. Синең эшлә рең шә птә н тү гел бит, Алеха туган! Ә? Шә птә н тү гел. Немецлардан син ычкынгансың, ә аң ардан, газраилдә н... — һ ә м кинә т ул Алексейны арттан тотып торган Варяны ачулана башлады. , ;

— Ә син нә рсә ялангач кешегә кү злә рең не терә дең, оятсыз, я! Нә рсә иреннә рең не тешлисең? Ух, хатыннар, сез барыгыз да саескан токымы! Ә син Алексей, уйлама, начар нә рсә турында уйлама. Без сине, туган, аң а, газраилгә бирмә без. Без сине, димә к, тазартырбыз; хак сү з менә, тазартырбыз!.. Я, савыгып китә ргә булсын!

Ул, кечкенә баланы юган шикелле, саклык белә н Алексейны селтелә п юа башлады, ә йлә ндерә -ә йлә ндерә, кайнар су сибә -сибә, ышкый-ышкый юды, шундый азарт белә н ышкыды, калкып торган сө яклә р ө стеннә н йө ри торган куллары шыгырдый ук башладылар.

Варя аң а дә шми генә булышты.

Лә кин карт аны юкка гына ачуланды. Варя ү зенең, кулларыннан хә лсез генә салынып тө шкә н коточкыч сө як гә ү дә гә бө тенлә й карамый иде. Ул читкә карап торырга тырышты, лә кин ирексездә н Алексейның аягын яки кулын пар эченнә н кү реп алганда, аның кү злә рендә куркыну очкыннары кабынып китә иде. Ничектер аларның семьясына килеп элә ккә н бу очучы ят бер кеше тү гел, бә лки аның ү з Мишасы кебек, кө тмә гә ндә килеп тап булган кунакны тү гел, бә лки ү зенең ирен, бер генә яз бергә лә п яшә п калган ак кашлы, сипкелле йө зле, кө чле куллы батыр егетне немецлар шушы хә лгә китергә ннә рдер кебек, ә ллә кемне тү гел, бә лки ү зенең ирен ул шушылай ү з кулында тотып торадыр кебек тоела иде и ни. һ ә м ул куркынып китә, аның башы ә йлә нә башлый һ ә м иреннә рен каты тешлә п кенә ул һ ушы китеп егылудан тыелып тора иде.

... Аннары Алексей, Михайла бабайның аркылыга- буйга ямалып беткә н, лә кин чиста, йомшак һ ә м озын кү лмә ген кигә н килеш, бө тен тә нендә сафлык һ ә м дә рт сизеп, буй-буй салам тү шә к ө стендә ятты. Тү шә мдә ге тишектә н пар чыгып беткә ч, Варя Алексейны аз гына тө тен исе аң кып торган җ илә к чә е белә н сыйлады. Бу чә йне ул ә леге шул балалар китергә н һ ә м Варя тарафыннан каен тузы ө стенә вак кына итеп туралган шикә р белә н эчте. Шуннан соң ул беренче тапкыр каты йокыга талды һ ә м тө шлә р кү рмичә тыныч кына йоклады.

Кычкырып сө йлә шү тавышына уянып китте ул. Землянкада караң гыланып килә, чыра сү нә р-сү нмә с кенә яна. Шушы сө ремле караң гылык эчендә Михайла бабайның нечкә тавышы яң гырый иде:

— Хатын-кыз акылы шул, уйлап карадың мы соң син? Унбер кө н буена кешенең авызына валчык та кермә гә н, ә син каты пешкә н йомырка китергә нсең... Бу йомыркалар— ү лем бит аң а!.. — Кинә т бабай ялыну тавышы белә н сө йли башлады: — Хә зер аң а йомырка кирә кмә с иде, хә зер аң а белә сең ме, Василиса, нә рсә, хә зер аң а тавык шулпасы ашарга кирә к иде! Менә нә рсә кирә к! Менә ул аң а җ ан кертеп җ ибә рер иде. Синең Партизаның ны суярга иде, ә?..

Лә кин карчыкның кискен һ ә м ямьсез тавышы картны бү лдерде:

— Юк, тавыкны бирмим! Бирмим, бирмим, сорыйсы да булма, карт пә ри. Кара син аны! Ул турыда авыз да ачасы булма. Мин ү земнең Партизанымны суйыйм, имеш... Тавык шулпасы кирә к, имеш. Болай да менә аң а никадә рле китергә ннә р, туйга дип ташыганнармыни? Ә нә нә рсә уйлап тапкан, карт шайтан!

— Эх, Василиса, шундый сү злә рең ө чен оялырга кирә к иде сиң а, — дип карт ү зенең нечкә тавышы белә н ү гетли башлады. — Ү зең некелә р дә фронтта икә ү ич, аң лап җ иткермичә сө йлисең оин! Иптә шне ә йтә м, безнең ө чен бө тенлә й имгә неп беткә н бит, никадә рле канын тү ккә н...

— Аның каны миң а кирә к тү гел. Минем ө чен минекелә р ү злә ре тү гә лә р. Сорама да, ә йттем бит бирмим дип, бирмим булгач бирмим.

Карчыкның кара кү лә гә се ишеккә таба елышты, һ ә м ачылып киткә н ишектә н язгы кө ннең кө чле яктысы килеп кергә ч, Алексей ихтыярсыз кү злә рен йомды һ ә м ың гырашып куйды. Карт аның янына ташланды.

— Ә ллә син йокламый идең ме, Алеха? Ә? Безнең сө йлә шү не ишетеп тордың мыни? Ишеттең ме? Лә кин син аң а ү пкә лә мә, Алеха, аның андый сү злә ре ө чен ү пкә лә мә. Сү злә р ул ватып ташланган кабык кебек, ә тө ше аның ә йбә т. Синең ө чен тавыгын бирергә кызганды дип уйлыйсың мы ә ллә? һ и-и, юк, Алеша! Аларның бө тен семьясын немец кырып бетерде, семьялары бик зур иде — унлап кеше. Ө лкә н улы полковник бит аның. Полковник семьясы икә нен белеп алдылар да Василисадап бү тә ннә рен сә гате белә н чокырга илтеп атып ү терделә р. Хуҗ алыкларын да җ имереп ташладылар. Аның яшендә бер кешесез калу зур бә ла ул, их, зур бә ла! Бө тен хуҗ алыкларыннан шул бер тавык кына калды бит. Бик хә йлә кә р тавык ул, Алеха. Ә ле беренче атнада ук немецлар бө тен ү рдә к-тавыкны тотып бетерделә р, чө нки немец дигә нең кош-корт итен бик яра- тучан бит ул. Барысы да: «Курка, матка, курка! » — дип лыгырдап йө рилә р. Ә менә бу тавык котылып калды бит. Тавык тү гел, артист ул. Немец дигә нең ишек алдына килеп керү гә, чормага менеп китә дә, шунда утыра бирә, ә йтерсең, ул бө тенлә й юк. Ә ү зебезнекелә р килеп керсә — бернә рсә юк шикелле, йө ри бирә. Шайтан белсен, ничек таныгандыр инде ул. Менә шулай итеп ул, тавык дигә нем, бө тен авылга берү зе калды, һ ә м менә шул хә йлә кә рлеге ө чен без аң а Партизан дигә н исем бирдек.

Мересьев кү злә рен йоммыйча гына йокымсырый: урманда ул шулай йокларга кү неккә н. Аның дә шми ятуы Михайла бабайны борчый иде булса кирә к. Землянкада ары-бире йө ренеп, ө стә л янына килеп, бераз нә рсә дер эшлә гә ч, карт тагын шушы темага кү чте:

— Хатынга ү пкә лә мә, Алеха! Син, дускай, шуны аң ла: ул зур урмандагы карт каен шикелле иде: аң а бер яктан да җ ил бә рми иде, хә зер ачык җ ирдә ге черек тө п шикелле, бер ялгызы калды, бө тен куанычы шул бер тавык инде аның. Нә рсә дә шмисең, ә ллә йокыга киттең ме?.. Я, йокла алайса, йокла.

Алексей йоклый да, йокламый да. Ул тун астында ята, о туннан ә чкелтем икмә к исе, иске крестьян йорты исе килә. Ө й чикерткә се кү ң елне юата торган итеп сайрый, һ ә м аның җ ырын тың лап яткан Алексейның бармагын да кыймылдатасы килми иде. Ә йтерсең, аның тә не бө тенлә й сө яксез булып, җ ылы мамык белә н тутырылган, һ ә м шул мамык эчендә кан тибеп тора. Шешенгә н аяклары яналар, эчтә н ниндидер яман сызлау белә н сызлыйлар, лә кин аның борылырга да, хә тта кыймылдарга да кө че юк.

Шушылай йокымсырап яткан Алексейның аң ына землянка эчендә ге тормыш ничектер кисә клә п кенә ирешә, ә йтерсең, бу чын тормыш тү гел, ә йтерсең, бер-беренә бә йлә нешсез табигый булмаган картиналар экранда җ емелдә п ү тә лә р.

Яз җ итте. Качак авыл иң авыр кө ннә рне кичерә. Кайчандыр кү меп, яшереп ө лгергә н һ ә м хә зер тө ннә рен яше- реп-яшереп кенә янгын кө ле астыннан казып алып кай- тыла торган ашамлыклар инде бетеп бара. Җ ир эри. Ашыгыч кына казылган землянкаларда тамчы тама һ ә м алар ишелә лә р. Авылдан кө нбатыштарак Оленин урманнарында партизанлык итү че мужиклар элек юк дигә ндә бер, тө ннә рен, берә м-сә рә м кайтып киткә лилә р иде, хә зер алар фронт сызыгы артында калдылар. Алардан һ ич хә бә р-хә тер юк. Болай да чиксез азап кичерү че хатыннарның башларына яң а хә сррт тө ште. Җ итмә сә яз җ итте, кар эри, чә чү турында, яшелчә бакчалары турында кайгыртырга кирә к.

Хатыннар кайгылы һ ә м ачулы йө рилә р. Михайла бабай землянкасында ә ледә н-ә ле алар арасында шау-шулы талашлар булып ала, барлык яң а һ ә м иске, булган һ ә м булмаган ү пкә лә рне ә йтешә лә р. Землянкада кайвакыт бик каты чыр-чу кү тә релеп китә, лә кин хә йлә кә р карт Михайла хатыннарның шушы чыр-чу килгә н ачулы тавышлары арасына хуҗ алык турында нинди дә булса берә р фикер китереп кыстырса, ә йтик: иске авыл урынына кешелә р җ ибә рмикме икә н, карап кайтсыннар, бә лки җ ир эри башлагандыр, яки землянкада чә чү леклә р дымланган, аларны җ илгә рерлек җ ил чыккан тү гелме, кебек фикер ә йтсә, шунда ук бу талаш-тартыш тынып кала иде.

Бер тапкыр бабай бик канә гать һ ә м кайгыртучан тө с белә н кө ндез кайтып керде. Ул бер яшел ү лә н кисә ге алып кайткан иде һ ә м, катып беткә н учына иплә п кенә салып, аны Алексейга кү рсә тте:

А-28. Чын кеше — 5.

— Кү рә сең ме? Кырдан кайтып килә м. Җ ир эрегә н инде, ә уҗ ым, аллага шө кер, ярыйсы гына булып чыгып килә. Кар җ итә рлек. Бө тенесен кү здә н кичердем. Ә гә р язгы чә чү лә рне җ иң еп чыга алмасак, кө зли чә челгә н игеннә н генә дә тамак туярлык алырбыз. Барып, хатыннарга ә йтим ә ле, сө енсеннә р, тел бистә лә ре!

Яз кө не чә ү кә лә р шаулаган шикелле, землянка янында хатын-кыз шау килә башлады: кырдан алып кайтылган ә леге яшел ү лә н кисә ге бө тенесендә дә яң а ө мет уятты. Ә кич белә н Михайла бабай, кулларын уып:

— Минем озын чә чле министрларым ә йбә т кенә карар чыгардылар бит... Шулаймы, Алеха? —диде. — Бер бригада сыерлар җ игеп, ү зә нлектә, -сө рү ө чен бик авыр җ ирдә сукалаячаклар. Аннары, кү пме сукалап булыр дип белә сең, бө тен кө тү ебездә н барлыгы алты сыерыбыз калды! Ә икенче бригадага бераз югарырак, корырак җ ирдә н бирә без: алар кө рә к белә н, китмә н белә н казырлар. Зарарсыз гына булачак — яшелчә бакчаларын казыйбыз ич ә ле, ә йбә т кенә була. Ә инде ө ченче бригадага калкурак урында, комлыкта, бә рә ң ге утыртыр ө чен бераз җ ир хә зерлибез, боларның эше бө тенлә й ансат, анда балачага белә н хә лсезрә к хатыннарны эшлә тербез. Ул арада хө кү мә ттә н дә ярдә м килеп ө лгерер. Килеп ө лгерми икә н, ул да зур бә ла тү гел. Ничек булса да ү зебез маташтырырбыз, чә челмә гә н җ ир калдырмабыз. Рә хмә т инде, немецны ө ркетеп җ ибә рделә р, хә зер тормыш башланачак. Безнең халкыбыз егә рле халык ул, телә сә нинди авырлыкны тартып бара.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 9 10 Следующая ⇒