ЭЧТӘЛЕК 9 страница

Юра, шатлыгыннан сикереп:

— Ул! — дип кычкырды.

Команда пунктында хә рә кә т башланды. Нә рсә дер булган. «Тугызынчы» җ иргә тө шми, һ аман аэродром ө стендә ә йлә нә, һ ә м баш ө стеннә н узганда Алексей кү реп калды: канатының бер кырые кителеп тө шкә н һ ә м — иң куркынычлысы! — фюзеляждан самолетның тик бер генә «аягы» чыгып тора иде. һ авага бер-бер артлы кызыл ракеталар менеп киттелә р. Кукушкин тагын баш ө стеннә н очып узды. Аның самолеты оясы туздырылган һ ә м кайда тө шеп кунарга белми торган кошны хә терлә тә иде. Менә ул инде ө ченче тапкыр ә йлә нә.

Юра, сә гатенә карап:

— Хә зер сикерер, бензины бетеп бара, соң гы тамчылары, — дип пышылдады.

Җ иргә тө шү мө мкин булмаган чакта очучыга парашют белә н сикерергә рө хсә т ителә иде. «Тугызынчы» да җ ирдә н шундый приказны инде алган иде булса кирә к. Лә кин ул тө шә ргә телә мичә һ аман ә йлә неп очып йө рде.

Юра ә ле самолетка* ә ле сә гатенә карады. Моторның эшлә ве ә кренә йгә н кебек булганда, ул чү гә ли һ ә м йө зен бер якка бора иде. Ә ллә ул чынлап та самолетны кот- кармакчы буламы? «Сикер, сикер инде! » — һ ә р кеше шулай дип уйлый иде.

Койрыгына берлек цифры язылган истребитель аэродромнан кү тә релеп китте, һ авага атлыгып менеп, беренче ә йлә нү дә ү к яралы самолет янына кйиеп җ итте. Оста кү тә релү енә карап, Алексей аң лады: бу полк командиры ү зе иде. Кукушкинның радиосы бозылгандыр яисә каушап калгандыр дип уйлап, ул аның янына очып менде, канатларын тирбә лдереп, «мин эшлә гә нне эшлә » дигә н сигнал бирде һ ә м ө скә кү тә релә -кү тә релә * читкә таба очып китте. Ул аң а читкә китеп сикерергә боера иде. Нә къ шул вакытта Кукушкин газны киметте һ ә м җ иргә тө шә башлады. Аның яралы самолеты, Алексейның баш очыннан чатырдап ү теп, җ иргә якынайды. Менә ул җ иргә килеп җ итә м дигә ндә кырт сулга янтайды һ ә м, йө решен ә кренә йтә тө шеп, таза «аягы» белә н бераз тә гә рә п барды, аннары уң га егылып, сә ламә т канаты белә н җ иргә сыдырылды, кар тузаннары кү тә реп, зыр итеп ә йлә нде.

Соң гы секундта ул кү здә н югалды. Кар тузаны утыргач, янтайган яралы машинадан читтә рә к, кар ө стендә, ниндидер бер кара нә рсә кү ренде. ’Шушы кара ноктага таба кешелә р йө герешә лә р иде, һ ә м санитар машинасы да, сигнал бирә -бирә, бө тен кө чкә шунда чаба иде.

«Коткарды, машинаны коткарды! Менә сиң а Кукушкин! Кайчан ө йрә неп ө лгергә н соң ул? » — дип уйлады Алексей. Ул носилкада иптә шеннә н кө нлә шеп ята иде.

Аның ү зенең дә кар ө стендә яткан шул кечкенә кеше янына, берә ү дә яратмый торган, лә кин кинә т шундый нык һ ә м оста булып чыккан кеше янына бө тен кө чкә йө гереп барасы килде. Лә кин Алексей одеялга тө релеп, носилкага бә йлә п куелган һ ә м бик каты сызлана, һ ә м бу сызлау нервлар бераз бушаганнан соң яң адан кө чә еп киткә н иде.

Бу вакыйгаларның барысы бер сә гать вакыт алма- ганнардыр, лә кин алар шулкадә р кү п булды, Алексей аларны тиз генә тө шенеп тә бетә алмады. Носилка самолетның махсус ояларына беркетелгә ннә н соң «метеорология сержанты»ның текә леп карап торуын кү реп алгач кына, Алексей бу кызның бомбалар шартлаган вакытта агарынган иреннә ре белә н ә йтеп салган сү злә ренең чын мә гънә сен аң лап алды. Ү зен аямаган бу ә йбә т кызның исемен дә белмә ве ө чен оялды! Аң а хө рмә т белә н карап:

— Иптә ш сержант... —дип куйды ул ә крен генә.

Җ ылытыла торган моторның ү керү тавышы аркылы Алексейның бу сү злә рен ул, бә лки, ишетмә гә ндер дә. Лә кин кыз аң а таба атлады һ ә м кечерә к кенә бер тө енчек сузды:

— Иптә ш ө лкә н лейтенант, бу сезгә килгә н хатлар. Мин аларны саклап тоттым, сезнең исә н икә нлегегезне һ ә м борылып кайтачагыгызны белдем. Белеп, сизеп тордым.

Ул аның кү крә генә бер тө ргә к хатлар китереп куйды. Алар арасында ул адресы анасы карчыкның калтыранган кулы белә н язылган ө ч почмаклы хатларны һ ә м һ ә рвакыт гимнастерка кесә сендә ү зе белә н йө ртә торган конвертларга охшаган хатларны кү реп алды. Бу копвертлар- ны кү ргә ч, ул балкып кичте һ ә м, одеял астыннан кулларын чыгарырга омтылып, хә рә кә тлә неп куйды.

«Метереология сержанты» моң су итеп сорап куйды:

— Болар кызлар хатымы? — һ ә м шундый кызарды, ж, из тө сле кызыл керфеклә ре яшь белә н чыландылар.

Мересьев шунда теге бомбалар шартлаганда ү зенең ялгыш ишетмә вен аң лады һ ә м дө реслекне ә йтергә кө че ж. итмә де аның. Ул, ү зеннә н-ү зе нә фрә тлә неп:

— Кияү гә киткә н апамнан. Аның фамилиясе башка, — дип куйды.

Җ ылытыла торган моторларның гү лә ве аркылы тавышлар ишетелде. Ян яктагы люк ачылып китте, һ ә м аннан шинель ө стенә халат кигә н врач килеп керде һ ә м ул, Мересьевка кү з тө шереп:

— Бер авыру инде монда икә н. Бик яхшы, икенчесен кертегез. Хә зер очабыз. Ә сез монда нишлисез^ мадам? — дип, парланган кү злек пыялалары аркылы «метеорология сержанты»на карап куйды, ә теге Юра артына посарга тырыша иде. — Ү тенә м, чыгыгыз. Хә зер очабыз. Ә й! Носилканы кертегез!

Алексей кызның:

— Языгыз, алла хакы ө чен языгыз, мин кө тә рмен! — дип пышылдаган тавышын ишетте.

Юра ярдә мендә врач носилканы самолетка кертте, аның ө стендә кемдер сузып-сузып ә крен генә ың гыраша иде. Носилканы ояларга куйганда җ ә ймә ачылып китте, һ ә м Мересьев Кукушкинның газапланудан ямьсезлә неп калган йө зен кү реп алды. Доктор, кулларын ышкып, кабинаны кү здә н кичерде һ ә м, Мересьевның эченә учы белә н сугып:

. — Бик ә йбә т, бик яхшы! Шулай, чибә р егет, очарга кү ң елсез булмасын ө чен сезгә тагын бер иптә ш. Ә? Хә зер бө тен ят кешелә р чыгып китсен. Ә бу сержант званиесендә ге Лорелея чыгып шылдымы? Бик яхшы. Кузгала башлавыгызны сорыйм!..

һ ә м ул һ аман шунда маташкан Юраны тө рткә лә п чыгарды. Ишеклә р ябылды, самолет сискә неп китте, кузгалды, ' сикергә лә п барды һ ә м шуннан соң тынып, ү з стихиясендә, моторларның тигез гү лә ве астында салмак кына оча башлады. Врач, стеналарга тотынып, Мересьев янына килде.

— Кә ефлә р ничек? Пульсыгызны бирегез ә ле, — һ ә м ул, Алексейга кызыксынып карап, башын чайкап куй

ды: — М-да. Кө чле кеше икә нсез. Сезнең маҗ араларыгыз турында дусларыгыз бө тенлә й гаҗ ә еп нә рсә лә р сө йлилә р. Джек Лондон хикә ялә рендә ге кебек.

Ул ү зенең креслосына барып утырды һ ә м, уң айрак утырырга тырышып, бераз боргаланды һ ә м, йокыга талып, шунда ук башын салындырды. Бу ак чырайлы карт кына кешенең бик нык арыган булуы кү ренеп тора иде.

«Джек Лондон хикә ялә рендә ге кебек! »—дип уйлады Мересьев һ ә м бала чагында ук укыган бернә рсә хә теренә килеп тө ште: аягы ө шегә н бер кешенең сахра буенча шуышып баруы һ ә м авыру, ач бү ренең аны эзә рлеклә п килү е турында язылган хикә я иде ул. Моторларның йокы китергеч итеп гү лә ү лә ре астында барлык нә рсә ә лҗ е-мелҗ е килә, кыяфә тен югалта, соргылт караң гылык эченә кереп эри башлады, һ ә м йокыга китеп барган Алексейга сугыш юктыр кебек, бомбалар да, аяклардагы ө злексез сулкылдап торган газаплы авырту да, Москвага таба оча торган самолет та — бернә рсә дә юктыр кебек һ ә м болар барысы да кайчандыр ерактагы Камышин шә һ ә рендә укылган гү зә л бер китаптагы вакыйгалар гынадыр кебек тоелды,.

^Икенче

кисә к

Армия командующиеның ү тенү е буенча, Алексей Ме- ресьевны Москва госпиталенә илтеп салдылар. Аның белә н килгә н лейтенант Константин Кукушкинны да бер уң айдан шунда ук урнаштырдылар.

Башкала госпиталенең ә йбә тлеген мактаган Андрей Дегтяренко белә н Леночка ә ллә ни арттырмаганнар иде. Сугышка кадә р бу госпиталь бер институт клиникасы иде. Анда бер мә шһ ү р совет галиме имгә нү лә рдә н һ ә м тө рле авырулардан соң кеше организмын бик тиз рә ткә кертү буенча яң а методлар эзлә де. Бу клиниканың нык традициялә ре һ ә м бө тен дө нья кү лә мендә даны бар иде.

Сугыш кө ннә рендә ул галим ү з институтының клиникасын офицерлар госпитһ ленә ә йлә ндерде. Монда авыруларны, элекке кебек ү к, заманыбызның алдынгы фә ненә билгеле нинди дә валар булса, шуларның барысы белә н дә дә валыйлар иде. Сугыш башкала тирә сенә килеп җ иткә ч, госпитальдә яралылар бик кү бә йде, койкалар санын билгелә нгә н кү лә мнә н дү рт тапкыр арттырырга туры килде. Барлык ярдә мче бү лмә лә р — авырулар янына килү челә р белә н очрашу бү лмә се, уку һ ә м тын уен бү лмә лә ре, медицина персоналы ө чен булган бү лмә лә р һ ә м терелеп килү че авыруларның гомуми ашханә се — барысы да палатага ә верелде. Мә шһ ү р галим, хә тта ү зенең кабинетын да авыруларга биреп, ү зе китаплары һ ә м кү ң еленә якын ә йберлә ре белә н элек дежурка булган кечкенә генә бү лмә гә кү чте. Шуң а да карамастан, ва- кыт-вакыт койкаларны коридорга да куярга туры килә иде.

Гү я архитектор ү зе ү к медицина храмының тантаналы тынлыгы ө чен дип ясаган кебек, ялт итеп торган ап- ак стеналы бү лмә лә рдә сузып-сузып ың гырашу, аһ ылдау, гырылдап йоклау тавышлары һ ә м каты авыруларның саташулары һ ә рьяклап ишетелеп тора. Биредә хә зер сугышның авыр, сасы исе — канлы бинт һ ә м азган яра ислә ре, терелә й чери торган кеше тә не исе хө кем сө рә. Ничек кенә җ иллә тсә ң дә, бу ислә рне бетереп булмый иде. Галимнең ү з чертежлары буенча эшлә нгә н уң ай кроватьлар белә н янә шә кү птә н инде поход койкалары торалар. Савыт-саба җ итешми. Клиниканың матур фаянс савыт-сабасы белә н бергә ямьшә еп беткә н алюминий табаклар йө ри. Якында гына тө шеп ярылган бомба итальян стилендә ге зур тә рә зә лә рнең пыяласын челпә рә мә китерде, һ ә м аларны фанера белә н кадаклап куярга туры килде. Су җ итешми, ә ледә н-ә ле газ туктый, һ ә м инструментларны борынгы спиртовкаларда кайнатырга туры килә. Ә яралылар һ аман ө стә леп торалар. Аларны самолетлар белә н дә, автомашиналар белә н дә, поездлар белә н дә һ аман саен кү брә к китерә торалар. Фронтта безнең һ ө җ ү м кө чебез ү скә н саен аларның саны арта бара.

Шуң а да карамастан, госпитальнең бө тен персоналы — аның шефы атказанган фә н эшлеклесе, Верховный Совет депутатыннан алып сиделкага, гардеробщицага, швейцаршага кадә р — шушы арыган, бервакытта да туйганчы йокламый торган, кайвакыт ярым ач йө реп, егылганчы эшли торган кешелә р барысы ү з учреждениелә ренең гадә тлә рен фанатикларча ү тилә р иде. Вакыт- вакыт икешә р, хә тта ө чә р смена беррә ттә н дежурда торучы сиделкалар һ ә р буш минутны чисталык урнаштыру ө чен файдаланалар. Ябыгып, картаеп, арудан кө чкә аякларына басып торган сестралар эшкә, элекке кебек ү к, крахмалланган ак халатлардан килә лә р һ ә м врачларның кушканнарын ү тә ү дә, элекке кебек ү к, гаҗ ә еп талә пчә н иделә р. Ординаторлар мендә р тышында яки җ ә ймә дә берә р тап кү рсә лә р, элекке шикелле ү к, бә йлә нә лә р, стеналарның, баскыч култыксаларының, ишек тоткаларының чисталыгын ап-ак кулъяулыгы белә н сө ртеп карыйлар. Шеф ү зе зур гә ү дә ле, кызыл чырайлы, агарып килә торган куе чә чле, чал кергә н очлы кара сакаллы, бик кызу бер карт иде. Ул крахмаллаган халатлы бер кө тү ординаторларын һ ә м ассистентларын ияртеп, сугышка кадә рге кебек, тә ү легенә ике тапкыр, мә гълү м сә гатьлә рдә палаталарны тикшереп йө ри, яң а килгә н авыруларның диагнозларын карый, бик каты ятучылар турында консультациялә р бирә.

Сугышның шушындый кызган чакларында госпитальдә н тышта да аның эше муеннан. Лә кин ул, йокы һ ә м ялдан ө зеп булса да, ү зенең кадерле госпитале ө чен вакыт таба. Работникларының берә рсен гамьсезлек ө чен орышырга туры килгә ндә, ул бик каты тузына, гаепле кешене, ә лбә ттә, җ инаяте ө стендә тотып, авырулар алдында кыздыра һ ә м һ ә рвакыт болай ди:

— Минем клиникам менә шушы кап-караң гы, кө н саен бомбага тотыла торган Москвада, элекке шикелле ү к, ү рнә к булырлык итеп эшли, — бу һ ә ртө рле Гитлерга һ ә м Герингларга безнең җ авабыбыз. Моннан соң сугыш кыенлыкларына сылтау итү лә регезне ишетә се булмыйм, эшлексез һ ә м ялкау кешелә р бар икә н, шайтаныма олаксыннар, нә къ менә хә зер иң кыен вакытта, госпитальдә аеруча каты тә ртип булырга тиеш, — ди. Ул ү зе, палаталарны тикшерергә чыкканда, шулкадә р тө гә л һ ә м билгелә нгә н вакытта йө ри, сиделкалар палаталардагы стена сә гатьлә рен, элекке шикелле ү к, аның керү енә карап тө зә тә лә р иде. Хә тта һ ава тревогалары да бу кешенең тө гә ллеген боза алмадылар. Аның нә къ менә шушы тө гә ллеге госпиталь работникларын могҗ изалар кү рсә тергә, һ ич мө мкин булмаган шартларда да сугышка кадә рге тә ртипне сакларга мә җ бү р итә иде булса кирә к.

Бер тапкыр, иртә нге'карап йө рү лә р вакытында, госпитальнең ә леге шефы (без аны Василий Васильевич дип атыйк) ө ченче катның баскыч мә йданчыгында тора торган ике янә шә койканы кү реп алды.

— Бу нинди кү ргә змә? — диде ул, кычкырып, һ ә м ү зенең шалама кашлары астыннан ординаторга шундый усал караш ташлады, озын буйлы, ихтирам итә рлек шактый олы яшьтә ге ординатор, мә ктә п баласы кебек, тө з катып калды.

— Тө нлә генә китерделә р... Очучылар алар. Менә бусының бот сө яге белә н уң кулы сынган. Хә ле ярыйсы. Менә бусыныкы бик авыр, — һ ә м ул ничә яшьтә икә нен ә йтү е кыен булган, кү злә рен йомып яткан бер бик ябык кешегә тө ртеп кү рсә тте. — Аяк табаны сө яклә ре изелгә н, ике табаны икесе дә ү лгә н, барыннан да бигрә к — соң дә рә җ ә дә ябык. Мин, ә лбә ттә, ышанмыйм, лә кин аларны озата килгә н икенче ранг хә рби врач яза, табан сө яклә ре изелгә н авыру унсигез кө н буенча немец тылыннан

ү рмә лә п кайткан, ди. Бу, ә лбә ттә, арттыру булса кирә к...

Ординаторга колак салмастан, Василий Васильевич • одеялны кү тә реп карады. Алексей Мересьев кулларын кү крә генә аркылы-торкылы салып яткан иде. Аның ак кү лмә к һ ә м ак җ ә ймә фонында аермачык булып кү ренеп торган кара, кипшенгә н кулларына карап, кешенең сө як тө зелешен ө йрә нергә мө мкин булыр иде. Профессор одеялны яң адан иплә п кенә япты да, ординаторның сү зен бү леп:

— Ник монда яталар? —дип сорады.

— Коридорда инде урын юк... Сез ү зегез...

— Нә рсә «сез ү зегез», «сез ү зегез»! Ә кырык икенчедә?

— Соң бит ул полковниклар палатасы.

— Полковниклар? — профессор кабынып китте. — Нинди юлә р уйлап тапты аны? Полковниклар, имеш. Тинтә клә р!

— Соң бйт безгә ә йтелде: Советлар Союзы Геройлары ө чен резерв калдырыгыз, диелде.

— Геройлар ө чен, имеш. Бу сугышта бө тен кеше герой. Нә рсә сез мине ө йрә теп торган буласыз? Кем монда начальник? Минем боерыкларымны яратмаган кеше бер минут та монда тормасын. Хә зер ү к очучыларны кырык икенчегә кү чертегез! Сө йлисез юк сү з: полковниклар ө чен, имеш!

һ ә м ул, тынып калган ярдә мчелә рен ияртеп, инде китә дә башлаган иде, кинә т яң адан борылды, Мересьев ө стенә иелде һ ә м гел дезинфекциялә п тору сә бә пле тиресе куба торган йомшак кулын очучының иң башына куеп, сорады:

— Ике атнадан артык немец тылыннан шуышып кайтуың дө ресме?

— Шулай ук миндә гангренамыни? — диде Мересьев кү ң елсез тавыш белә н.

Профессор, ишектә тукталып калган ассистентларына ачулы караш ташлады да, очучының кайгы һ ә м борчылу тулган зур кара кү злә ренә текә леп, кинә т ә йтте:

— Синең кебеклә рне алдау гө наһ булыр иде. Ә йе, гангрена. Лә кин борының ны салындырма! һ ә р кыен хә лнең бер җ ае табылган кебек, ■ дө ньядагы һ ә ртө рле авыруның дә васы табыла. ' Аң ладың мы? Менә шул. алайса.

һ ә м ул, шау-гө р килеп, китеп барды. Бераздан каядыр еракта, коридордагы пыяла ишек артында, аның, кү к кү крә ве кебек гө лдерә ве ишетелә башлады.

Мересьев ул киткә н якка. авыр караш ташлады:

— Кызык кына кеше.

— Псих. Кү рдең ме? Безгә ярамакчы булды. Белә без без синең кебек беркатлыларны, — дип Кукушкин усал итеп кө леп куйды. — Димә к, полковниклар палатасына урнашу дә рә җ ә сенә ирештек.

— Гангрена, —диде ә крен генә Мересьев һ ә м сагышлы тавыш белә н кабатлады: — Гангрена.

Полковниклар палатасы дип атала торган бү лмә икенче катта, коридорның икенче башында урнашкан иде. Аның тә рә зә лә ре кө ньякка һ ә м кө нчыгышка караганлыктан, кояш бер койкадан икенче койкага кү чеп, кө н буе палатадан китеп тормый. Бу — артык зур бү лмә тү гел. Паркеттагы кара тапларга карап хө кем йө ртсә ң, сугышка кадә р монда ике кровать, ике тумбочка һ ә м уртада бер тү гә рә к ө стә л торган. Хә зер дү рт койка тора. Аларның берсендә, бө тенлә й бинтка уралып, билә ү дә ге сабый бала шикелле, бер яралы ята. Ул, билә ү лә ре арасыннан хә рә кә тсез буш кү злә ре белә н тү шә мгә карап, гел чалкан ята иде. Икенчесенә, Алексейныкы белә н янә шә койкага, җ ыерчыкланып беткә н шадра битле, аксыл нечкә мыеклы, сө йлә шергә һ ә м кешегә хезмә т кү рсә тергә бик ярата торган гаҗ ә еп хә рә кә тчә н бер кешене урнаштырганнар иде.

Госпитальдә кешелә р бик тиз танышалар. Кичкә таба инде Алексей шадра кешенең сугышка кадә р Себер аучысы булуын, колхоз председателе булып эшлә гә нлеген, хә зер хә рби профессиясе буенча снайпер һ ә м бә хетле снайпер икә нен белеп алды. Ул ике улы һ ә м кияве белә н бергә, Себер дивизң ясе составында, Ельня янындагы атаклы сугышларда беренче тапкыр сугышка катнашып, шул вакыттан бирле, аның ү зенчә итеп ә йтсә к, җ итмешлә п немецны «тончыктырган» Советлар Союзы Герое иде. Теге ү зенең фамилиясен ә йткә ч, Алексей аның чандыр гә ү дә сен кызыксынып кү здә н кичерде. Бу фамилияне ул вакытта армиядә яхшы белә лә р иде. Хә тта зур газеталар да бу снайперга баш мә калә лә рен

А-28. Чын кеше — 7.

багышладылар. Госпитальдә ге барлык кеше — сестралар, врач-ординатор, хә тта Василий Васильевич ү зе дә — хө рмә т йө зеннә н аны Степан Иванович дип йө ртә лә р иде.

Палатадагы дү ртенче кеше, бинтларга урап ташланган Гриша Гвоздев, ү зе турында кө н буе бер сү з ә йтмә де. Ул гомумә н бер дә сө йлә шми иде. Лә кин бө тенесен белеп тора торган Степан Иванович аның кем икә нлеген Мересьевка шыпырт кына сө йлә п бирде. Ул да Советлар Союзы Герое икә н: танк гаскә рлә рендә хезмә т иткә н, лейтенант. Армиягә танк мә ктә беннә н килеп, беренче тапкыр чик буенда, кайдадыр шунда Брест-Литовск крепосте янында, сугышкан һ ә м шул беренче кө ннә рдә н бирле гел сугышып йө ргә н. Белосток янындагы мә шһ ү р танк сугышларында танкысы сафтан чыккач, командиры ү терелгә н икенче бер танкка кү чеп утырган һ ә м, танк дивизиясенең калдыклары белә н бергә дошманга каршы сугышып, Минскига таба чигенү че гаскә рлә рне каплап торуда катнашкан. Буг елгасындагы сугышта икенче танкысы сафтан чыгып, ү зе яраланып, ө ченче машинага кү чеп утырган һ ә м, һ ә лак булган командиры урынын алып, рота белә н командалык итә башлаган. Аннары, немецлар тылына элә геп, ө ч машинадан торган танк группасы тө зегә н һ ә м, немецның обозларына, гаскә ри колонналарына һ ө җ ү м итеп, бер айлап дошманның ерак тылларын айкап йө ргә н. Машиналары ө чен боеприпаслар, ягулык һ ә м запас частьларны ул кү птә н тү гел булып узган сугыш кырларыннан тапкан. Анда, юл буендагы яшел чокырларда, урманнарда һ ә м сазлыкларда тө рле маркадагы иясез җ имерек машиналарны телә сә ң никадә р табарга мө мкин булган.

Ул Дорогобуж тирә сендә туып ү скә н икә н. Фронт сызыгы аның туган-ү скә н җ ирлә ренә килеп җ иткә нен Совет Информбюросы сводкаларыннан ишетеп белгә ч (командир машинасындагы танкистлар рация аша ул сводкаларны тә ртипле рә вештә алып торганнар), егетнең җ аны тү змә гә н: танкларын шартлаткан да, ү зенең исә н калган сигез сугышчысы белә н урманнар арасыннан фронт ягына таба киткә н.

Нә къ сугыш башланыр алдыннан ул ө енә, борыла- сырыла аккан кечкенә генә бер елга буендагы туган авылына, кайтып киткә н булган. Анасы, авыл укытучысы, авырый башлагач, атасы — агроном, Хезмә т иясе депутатларының ө лкә советы Члены — аны армиядә й чакыртып кайтарган булган.

Шә һ ә рлә рне һ ә м олы юлларны читлә теп ү теп, Белоруссиянең тапталып беткә н басулары, яндырылган авыллары буйлап, ерткыч хайван шикелле, кача-поса барганда, Гвоздев ү зенең туган авылын, мә ктә п янындагы тә бә нә к кенә агач ө йне кү з алдына китерә: менә аның ә нкә се, кечкенә генә ябык карчык, хә лсез килеш иске диванда ята, менә атасы, борынгыча итеп тегелгә н чесуча пиджак киеп, кайгылы тө с белә н чал сакалын чеметкә лә п, йө ткеренгә лә п, авыру хатыны янында утыра; менә сең еллә ре — ө ч ү смер кыз: аналарына бик охшаган кечкенә, кара кызлар. Менә ул нечкә буйлы, зә ң гә р кү зле авыл фельдшерицасы Женяны исенә тө шерә: ул кыз аны станциягә кадә р ат белә н озата килгә н иде, һ ә м Гвоздев аң а кө н саен хат язып торырга вә гъдә иткә н иде. Сагышлы уйланып, Гвоздев кырдан бара: туган йортында ул нә рсә кү рер, туган-тумачалары китеп ө лгергә ннә рме, китеп ө лгермә гә н булсалар, хә зер исә ннә рме икә н?

Туган йортында Гвоздевны кү ң елгә дә китерү е мө мкин булмаган коточкыч нә рсә каршылый. Ө й юк, туганнары юк. Женя да юк, хә тта авыл ү зе дә юк. Кап-кара кү мерлә р арасында ялгыз мич сузаеп тора, мич янында мыгыр-мыгыр сө йлә неп һ ә м тыпыр-тыпыр биеп, бер карчык нә рсә дер пешереп йө ри. Шушы ярым тиле ә би аң а барысын да сө йлә п бирә: немецлар керер алдыннан анасының хә ле бик -авыр булып, атасы һ ә м сең еллә ре аны алып китә ргә дә, калдырып китә ргә дә кыймаганнар. Немецлар Хезмә т иясе депутатларының ө лкә советы члены семьясының авылда калганын белгә ннә р дә шул тө нне ү к аларны ө й янындагы каенга асканнар, ә йортка ут тө рткә ннә р. Женя немецларның иң зур начальниклары янына йө гергә н, Гвоздевлар семьясына тимә ү лә рен ү тенгә н. Аны бик озак газаплаганнар, начальник кызны кө члә мә кче булган, анда тагын нә рсә лә р булгандыр, анысын ә би белми, тик Женяны'начальник торган йорттан икенче тә ү лек дигә ндә генә алып чыкканнар, ул инде ү лгә н булган, һ ә м аның мә ете ике кө н елга буенда яткан. Авыл ү зе моннан биш кө ннә р элек кенә янган икә н: аны немецлар колхозның ат сарайларында торган бензин цистерналарына кемдер ут тө рткә н ө чен яндырганнар.

⇐ Предыдущая 4 5 6 7 8910 11 12 13 Следующая ⇒