Топтастыру түрлері

12 Дәріс

Топтастыру түрлері

Зерттелетін жиынтықтың әрбір бірлігі бірқатар белгілерге ие. Белгі ие бола алатын жеке мәндер оның варианттары деп аталады.

Варианттар сипатына қарай белгілер бөлінеді:

- атрибуттық (белгі варианттары санмен көрсетілмейді);

- сандық (белгі варианттары санмен беріледі).

Топтастыруды құрайтын белгілер топтасқан деп аталады.

Мысалы, тұрғындар төмендегі белгілер бойынша топтастырыла алады:

- жынысы;

- ұлты;

- жұмыстағы мәртебесі.

Бұл белгілер (сәйкесінше топтар) атрибутивті болып саналады.

Егер топтастыру сандық белгі бойынша жиналса ол сандықдеп аталады. Ол, мысалы, тұрғындардың жасы, кірісінің көлемі бойынша бөлінуі.

Топтастыратын белгілерді таңдау үлкен маңызға ие. Топтастыру негізіне ең маңызды, мәнді белгілер алынуы тиіс.

Қоғамның экономикалық және әлеуметтік өмірін талдай отырып құбылыстардың жеке типтерін алып зерттейді. Жиі типологиялық және сапалық белгілер арасында тең белгісін қояды. Бұл аса дұрыс емес, себебі, құбылыстардың кейбір типтері сапалық белгі бойынша бөлінуі де мүмкін.

Типтік топтардың мысалы ретінде тұрғындардың жастар, орта жасты адамдар сияқты топтарға бөлінуін алуға болады.

Құбылыстар талдауында жиі географиялық негіз бойынша құрылған кеңістіктік топтар алынады, мұнда топтар негізіне әкімшілік-территориялық бөлініс, табиғи-климаттық зоналар, әлем бөліктері бола алады.

Уақыт өте келе жиынтық саны және оның жеке топтарының қатынасы мен саны да өзгереді.

Құбылыстар арасындағы тәуелділікті зерттеу үшін аналитикалық топтарды пайдаланады. Оларды құрағанда белгілер арасындағы өзара байланысты орнатуға болады. Мұнда бір белгі нәтижелік, ал басқалары – факторлық (нәтижеге әсер етуші) болады.

Белгілер арасындағы өзара байланысты орнату үшін мәліметтерді фактор-белгі арқылы топтастырып әр топтағы нәтижелік фактордың орташа мәнін есептеп шығару керек. Нәтижелік және факторлық белгінің мәндерінің өзгерісін салыстыра отырып олардың арасындағы байланыс сипатын анықтайды. Факторлық белгі мәнінің өсуімен бірге нәтижелік белгінің мәні де өссе екеуінің арасында тура байланыс бар және керісінше.

Топтастыру белгісін таңдағаннан құрылатын топтар саны да тәуелді болады. Мысалы, тұрғындарды жынысы бойынша топтастырғанда екі топ қана пайда болады, ал ұлты бойынша топтастырғанда топтардың саны өте көп болатын еді.

Көптеген экономикалық және әлеуметтік процестер мен құбылыстар біршама жақсы зерттелген, сондықтан сапалық топтастыруларға жиынтықтың біртекті құбылысты топтарға тұрақты бөлінуі қарастырылған. Бұл бөлініс классификация деп аталады.

Классификация статистикалық мәліметтерді жүйелеуде үлкен роль атқарады. Олар статистикалық ақпарат топтастырылатын статистикалық норматив болып табылады. Классификациялар өзгеріссіз тұрмайды – классификаторлар негізделетін жаңа типтер пайда болады, шарттар мен принциптер өзгереді. Алайда ғаламдық өзгерістер мұншама жиі болып тұрмайды. Және барлық өзгерістер классификацияны толығымен қайта қарастыруды талап етпейді. Жинақталған тәжірибе әрекетте жүрген классификаторға жаңа мәліметтер блоктарын қосуға мүмкіндік береді.

⇐ Предыдущая 14 15 16 17 181920 21 22 23 Следующая ⇒