ГÆНАХ. Æртыккаг чиныг 23 страница

— Хъæбæр уазæгуарзон адæмтæ дзы ис. Уазæгыл цин кæнын тынг уарзынц, фынджы бæркад дæр сæм хъæбæр хорз уыди.

Иугæр фынгтæ рæвдзгонд куы фесты, уæд Нарыхъæуы зæронд лæгтæ æрбацыдысты. Раздæр куадзæны арфæтæ ракодтой, уый фæстæ куыдхистæрæй рабадтысты сæ къæлæтджын бандæттыл. Куадзæны зарæг-иу Леуан кæнаг уыди, æмæ йæ æрымысыдысты.

— Уæдæ-иу Леуан куадзæны Чырыстийы зарæг куы акодта, уæд æм ацу æмæ хъусынæй чи бафсæстаид.

Къоста лæууыд уырдыг, хистæртæн лæггад кæнын бирæ уарзта. Заргæ дæр сын акодта — хистæрты бабуц кæнын хъæуы.

Кæддæриддæр Гоцъийы рухсаг кодтой куадзæны боны æмæ та ныр дæр раздæр Гоцъийы рухсаг загътой. Рухсаджы рæгъ-иу куы рацыд, уæд-иу уыцы рæгъæн æнæ бануазгæ нæ уыди.

Къоста бар ракуырдта:

— Æз бæгæны бануаздзынæн, фæлæ мæм арахъхъæй ма бахатут.

— Нæ дæм хатæм, нæ, дæ цард бирæ уа. Хъуамæ кæстæрæй уæд, хистæрæй æмхуызонæй нæхи срасыг кæнæм?

Уалынмæ Текъо æмæ Хайыр дæр Дæллаг Нарыхъæумæ æрбахæццæ сты:

— Къостамæ нæ зæрдæ æхсайдта.

Хайыр æмæ-иу Текъойы Хетæгкаты лæгтæ се ’мвынг бадын кодтой, афтæ буц сæ дардтой. Хъæбæр хорз чызджытæ дæр уыдысты, уæ фæндырæй зæгъай, кæрдаг æмæ хуыйаг. Нарыхъæуы усгур лæппутæн-иу диссаджы цухъхъатæ æмæ куырæттæ арæвдз кодтой. Науæд хæдбын дзабыртæ кæнæ нымæтхудтæ, рæсугъд-иу сæ худы къуыдырыл акодтой.

Къостайы цæрæнбонтæ куыд кодтой, афтæ-иу Хайыр æмæ Текъойы цæрæнбонтæ дæр кодтой рæгъытæ. Хъæбæр сыгъдæгдзæсгом чызджытæ дæр уыдысты, сæ æфсымæрты сæртæм æгад ныхас никуы æрхастой, фæлæ сын-иу адæм æдзухдæр арфæтæ кодтой:

— Уæ хоты цæрæнбон бирæ уæд, хъæбæр уæздан хотæ уын ис. Тæхудиаджы хотæ сты, сæ цард бирæ уæд.

Хайыр-иу æрмæст кæрц кæнæ нымæт куы баууæрста, уæд-иу æм кæсынмæ цыдысты æндæр хъæутæй дæр. Суанг-иу æм Зæрæмæгæй дæр æрбахастой сæ хуыинæгтæ, уæдæ суанг Захъайæ дæр.

Бирæ усгур лæппуты зæрдæ фæриссын кодтой дыууæ хойæ дæр. Фæлæ иугæр сæ тæккæ чызджыты ранмæ куы бахæццæ сты, уæд Данел æмæ Леуан амардысты. Аст азы сæ саутæ нал систой сæ сæртæй. Уæдмæ сыл бонтæ кæй аивгъуыдта, уымæ гæсгæ чындзы нал фæцыдысты: иуæй æгæр абадтысты, аннæмæй та сæ зæрдæ нал батардта. Леуан сын уæлдай хъулонуарзт æфсымæр уыди, уæдæ Данел та æвæдæй амарди. Бæргæ ма-иу сæ уыди хорз курджытæ, фæлæ иугæр зæрдæ хъæлдзæгдзинад куынæуал агура, уæд ма уыцы цард цæй цард вæййы. Æгæр æвгъау чызджытæ уыдысты, зæгъгæ-иу дзырдтой дæрддаг адæмтæ.

— Ницы кæны, цард бирæ цыдæртæ домы. Цард чи æмбары, уыдонæн цæрын бирæ зындæр у, цард кæцытæ не ’мбарынц, уыдонæн та уæд цы хъауджыдæр у — зианы мæт дæр чи нæ кæны æмæ, цин циу, уый дæр кæцытæ не ’мбарынц.

Къоста цæуыны къахыл ныллæууыд:

— Фондз боны æмгъуыдæй рацыдтæн æмæ æгæр афæстиат дæн.

— Ницы кæны, лæг куыд фæзæгъы, афтæ нæ рауайы.

— Къæберы хæдзар уал йæ куывд ахицæн кодта. Æз абон уæртæ Кафармæ бауайон — рагæй йæ нал федтон — æмæ ахсæв, мыййаг, куы нæ æрбацæуон, уæд-иу мæм уæ зæрдæ ма æхсайæд. Изæры та уæхæдæг бауынаффæ кæнут.

— Нæ, Къоста, мах æнæ дæу нæ бауынаффæ кæндзыстæм.

— Хорз, уæдæ, æз рагацау раздæхдзынæн.

Къоста куыддæр бахæццæ Ецъынамæ, афтæ кæсы, æмæ скъоламæ Нармæ цы сывæллæттæ цыдысты, уыдон ыл уыцы фæллад æмæ мæгуырхуызтæй æмбæлынц. Хуыссæгхъуаг, уымæн æмæ-иу сæ раджы стын хъуыди, кæннод-иу æдзухдæр сæ ермодзтæм нал рахæццæ уыдаиккой, æмæ-иу сæ уæд ахуыргæнæг сæ уæрджытыл фæлæууын кодта иу цасдæр, кæнæ-иу сæ хъуамæ нæмгæ дæр фæкодтаид.

Къоста йæ цæст ахаста æмæ иу рæсугъд къуыбыр йæ зæрдæмæ фæцыд. «Ацы къуыбыр диссаджы хорз уаид ахуыргæнæн хæдзарæн. Хъуамæ баныхас кæнæм Ецъынайы цæрæг адæмтимæ дæр æмæ Сындзысæры цæрæг адæмтимæ дæр».

Иу къорд хъæуы уыдысты, цардис дзы Дзанайтæ иу дзæвгар хæдзарæй, уæдæ Бырнацтæ дæр афтæ, Дзидахантæй дæр иу цалдæр хæдзары, Саутæтæй дæр, Уæтаратæй дæр. Гуыркъуымты ком æй хуыдтой, Дæллаг Нарæй дзы фылдæр адæм царди.

Къоста ахъуыды кодта: «Сæхицæн сын скъола саразын хъæуы, æхсæйнаг хъæу у Ецъына».

Раздæр Кафармæ бацыди Къоста. Куыннæ йыл бацин кодтаид Кафар, Къостайæ фылдæр кæй уарзта. Дзæбидыры цæхджынтæ-иу ын æвæрдта йæ бацыдмæ. Хорз ыл фæцин кодта:

— Цы хур, цы къæвда дæ æрбахаста, мæ лæппу?

— Кæд рæстæг уа, уæд изæры Нармæ куыд ацæуат иу цалдæр лæгæй. Уæ сывæллæттæ хъæбæр тæригъæд сты, æмæ сын ис уæхимæ скъола саразæн.

— Уæллæй, Къоста, мæнæн мæ зæрдыл тынг арæх æрлæууы уыцы хабар. Дæ цард бирæ уæд — удыбæстæ скодтай. Мах уымæй æхсызгондæр хъуамæ цы бакусæм? Нуазгæ æмæ минас æнæхъæн мæй дæр кæндзыстæм, фæлæ дæхæдæг цалынмæ ам дæ, уæдмæ бадзурын хъæуы тæрхоны лæгтимæ. Суайæм иумæ Сындзысæрмæ. Куадзæны заман у, арахъхъ æмæ хæрд дуры гуыбыны дæр уыдзæн. Мидæмæ никæмæ бацæудзыстæм, фæлæ сын фехъусын кæнæм.

— Цыфæнды хъаст куы кæной, Кафар, уæддæр мæ нæ равдæлдзæн — райсом мæ цæуын хъæуы. Нарыхъæуы зæронд лæгтæй мæхи кургæ ракодтон, Кафары ауынон, зæгъгæ.

— Зонын æй, зонын, дæ рын бахæрон. Уæллæй, Леуан дæр-иу мæнæй раздæр иунæг хæдзармæ дæр нæ бацыдаид.

Къоста æмæ Кафар Сындзысæрмæ ссыдысты, тæрхоны лæгтæн рахабар кодтой.

— Уæ, адæмы хуыздæр фæуат — уымæй хуыздæр æмæ æхсызгондæрæй мах хъуамæ кæцы хъуыддагыл бацархайæм? Ныртæккæ фæцæуæм Нары ныхасмæ. Мидæмæ уал рахизут.

— Нæй гæнæн, стыр хатыртæ уæ курын. Сæрды æрбацæудзынæн, æмæ уæд алы хæдзармæ дæр мæ бон у бацæуын.

— Æртæ лæджы стæм мæнæ тæрхоны лæгтæ æмæ иумæ фæцæуæм.

Макси, Будзи æмæ Кафар рацыдысты Нары ныхасмæ.

Нар уыцы æмбырдæй бадынц ныхасы зæрондæй ногмæ.

— Фарн уæ ныхасы уæд, Нарыхъæу!

— Алæбон нæм æгас цæут, тæрхоны лæгтæ! Кусгæ боны кусæг лæгæн йæ куыст зын ныууадзæн у, фæлæ ныртæккæ бæрæгбоны заман у, æмæ бауынаффæ кæнæм, нæ сывæллæттæ кæцы ран ахуыр кæной, ахæм бынæттæ саразæм. Уæллæй, сæфгæ кодтой Нар æртæ комæй дæр. Мæнæ иу амондæн Къостайы цыдæр Хуыцау æрбахаста æмæ Къостайы руаджы фыдбылызæй аирвæзтыстæм. Уастырджи афтæ загъта: «Кæд фезмæлай, уæд дын кæнын æххуыс. Дæ бынатæй уæлæмæ куы нæ змæлай, уæд дын куыд хъуамæ баххуыс кæнон? Æмæ мæ цæмæн хъаст кæнут, кæд не змæлут, уæд?» Дыууæ раны нæ аразын хъæуы скъолатæ. Иу мæнæ Нарыхъæуы, аннæ та Ецъынайы.

Къоста загъта:

— Æз æй рабæрæг кодтон: дæ разы доны былмæ хæстæг рæсугъд дидинæгджын къуыбыр у æхсæйнаг.

— Тынг хорз ран у. Бацархайын хъæуы, ис нæм уыйбæрц фæллой. Мæгуыр — хæйрæг, дæлдзæх фæуæд йæ мæгуырадимæ.

Нар бадзырд кодтой дыууæ скъолайы саразыныл, сæ куадзæны мæт дæр ма сæ кæм уыди. Иугæр сæ уынаффæ куы ахицæн, уæд сæ алчи йæ хæдзармæ тынг хъæлдзæгæй фæцыди.

Къостайæн дæр уыйбæрц рæстæг кæм уыди. Райсомæй Нарыхъæуы цæрæг адæмæн хæрзбон загъта æмæ рацыди. Хайыр æмæ Текъо дæр йæ фæстæ фæцыдысты Уæллаг Зæрæмæгмæ.

— Аздæхут, мæ хотæ. Тыхсгæ ма кæнут, æз мæ удæгасæй сымах мæгуырæй нæ ныууадздзынæн. Æппындæр æнкъард ма кæнут, абæрæг та уæ кæндзынæн. Иугæр Дзæуджыхъæуы мæ хæдзæрттæ куы срæвдз уой, уæд уæ акæндзынæн, æмæ мемæ цæрдзыстут. Уæ удæгас дæр мæгуыр нæ уыдзæн æмæ уæ мард дæр, кæй загъдæуы. Ау, æз мæ фыды хоты дзæгъæл æмæ мæгуырæй куыд хъуамæ ныууадзон? Уæд мæнæн мæ хорздзинад кæй зæрдæмæ бацæудзæн? «Къоста хорз лæг куы уаид, уæд уæртæ йæ фыды хотæ дзæгъæл æмæ мæгуырæй нæ кæуиккой».

Къоста-иу кæддæриддæр Нармæ куы цыди, уæд-иу Хайыр æмæ Текъойæн æмхуызон къабайæгтæ æлхæдта æмæ-иу адæммæ диссаг касти:

— Уæ, йæ хурæй бафсæдат, Къостайы æлхæд мах уайтагъддæр базонæм.

Æдзухдæр-иу сæ Хохы дзуæрттæм хуыдтой, сæ кадджын бæрæгбон уыд Нарæн. Канд Нарæн нæ, фæлæ Хохы дзуары бæрæгбонмæ цыдысты быдыры хъæутæй дæр. Къостайæн дæр-иу йæ рæстæг кæд æрæййæфта, уæд-иу ацыди адæмы фенынмæ, уымæн æмæ-иу адæм уыцы æмбырдæй уыдысты Хохы дзуары бын хæстæгæй уæд, хионæй уæд, зонгæйæ уæд, лымæнæй уæд.

Иу Хохы дзуарты Къоста бацыд авд лæппуимæ, йемæ чи ахуыр кодта, ахæмтимæ. Къоста-иу дардта сау цухъхъа, урс куырæт, сызгъæрин æлвæст ронæй, хъамайæ, урс-урсид бæрцытæ-иу хурмæ цæхæртæ калдтой. Кафгæ-иу арæх нæ кодта, фæлæ-иу фæндыримæ æдзухдæр зарыд. Йæ астæу уыд тынг нарæг. Къаннæггомау къуыбыр рихитæ, йæ рустæ дæр дасгæ нæ кодта, куыддæр къæбæлдзыггонд уыдысты, æмæ уыд зæрдæисгæ. Къæбæлдзыг сæры хил, сатæг сау цæстæй, æрфыгæй. Йæ иу къахæй мæнг къуылых цыди, уый дæр æрæджиау афтæ фæци æндыснæгæй, ахæстонæй куы æрбацыди, уæд. Бирæ чызджытæ-иу бахæлæг кодтой, Къоста мæ цардæмбалæн куы уаид, зæгъгæ.

Къоста дæсны уыд адæмы æхсæн йæхи равдисынмæ. Мæнæ уæлдай ныхас — абабау. Кæнæ бануаза æмæ фæрасыг уа, уый нæ кодта.

— Гъа, Къоста, мæ нуазæн айс æмæ бануаз.

Къоста æргомдзураг уыди:

— Бæрæгбоны заман у, дуры гуыбыны дæр ис хæрд, нозт. Æз дæумæ, бануазон æмæ мæхи фæрасыг кæнон, уый тыххæй не ’рбацыдтæн, фæлæ дæ фенон, бæрæгбоны арфæтæ дын ракæнон. Бæрæгбоны хорзæх дæ уæд, фидæн абон дыл ноджы æнæниздæр æмæ хъæлдзæгдæрæй æрцæуæд. Къоста цал хæдзармæ цæуа, уал нуазæны куы иса, уæд сау расыг суыдзæн, æмæ йæ дæлæ сывæллæттæ мæстæй мардзысты. Къоста ахæмтæ йæ сæрмæ нæ хæссы. Дæ нуазæн бирæ уæд, амондимæ уæд дæ цард, мæнæн та бануазынæй хатыр.

Æгæр-мæгуыр ма-иу йæ æмвынг чи бадти, уыдонæн дæр нæ уагъта нуазын.

— Арахъхъ йæ кæнæгæн дæр нæ бары, хорз лæджы кæны æгад æмæ æрад. Абадут, аныхæстæ кæнут, хæргæ дæр акæнут, фæлæ нуазынæй кæрæдзимæ ма хатут мæ разы. Æргомныхас лæг дæн, нæ барын уæлдай митæ. Хæдзары фарн бирæ уæд, фæлæ уын рæсугъд цæстуарзон минас æрæвæрдта. Куыд æмбæлы, афтæ хæргæ дæр бакæн, нуазгæ дæр. Æгæр куы бануазай, уæд дæ сæр, дæ фат нал бамбардзынæ, æмæ ныртæккæ бæркад чи æрæвæрдта, чи зоны, уыцы хорз æфсинимæ дæр райдайай загъд-замана кæнын. Кæнæ ныртæккæ уарзон æмæ хæлар нуазæнтæ дæттут, куы срасыг уат, уæд та уæ кæрæдзийæн сау над скæндзыстут, уыцы уарзон нуазæнтæ уын стыр мастмæ расайдзысты, æфсымæр æфсымæры нал базондзæн, æрвад та уæд æрвады. Нуазæнæй ма буц кæн, кæй уарзыс, уый, гъа, мæ нуазæн ануаз, зæгъгæ. Уæд ды дæттыс дæ уарзон уазæгæн марг, æмæ йæ цæмæн марыс? Фæлтау сау бæгæны бануаз, æмæ дын дæ хæрд батайа, æнæ мастæй фæцæуай дæ хæдзармæ. Особайы заманты, дам, арахъхъ нæ кодтой, фæлæ куывд дæр æмæ хист дæр кодтой бæгæныйæ. Сæн дæр нæ кодтой.

Къоста-иу æдзухдæр дзырдта:

— Ме знаджы усгур лæппуйы нуазаг æмæ расыггæнагæй бафаудæуæд. Хъуамæ усгур лæппумæ чызджытæ тæхудиаг кæной: «Ды кæй хай фæуыдзынæ». Катæйттæ ма кæной: «Дæдæдæй, ды кæй хай фæуыдзынæ, уый цы мæгуыр уыдзæн, цы». Сау расыгæй æрбацу æмæ дæ мæгуыр бинонты ныппырх кæн, фæнæм сæ, дæ хæдзары дзаумæттæ æддæмæ ракал. Фæлтау мæлæт бирæ хуыздæр у.

Къостайæн дæр-иу æнцон нæ уыди, йæхи-иу хæрз нарæг куы бабаста, йæ сæхтæг, йæ æгънæг æнгом куы сæвæрдта, уæд.

Нар Къостайы уынаффæ сæххæст кодтой. Фыццагдæр уал Нары сарæзтой тынг хорз скъола, Къоста кæцы ран рабæрæг кодта, раст уыцы ран. Нар æрæмбырд кодтой иу ранмæ сæ тыхтæ, фосæй дæр фæкастысты, æхцайæ дæр. Нары скъолайы кой тынг дардыл айхъуысти, тынг рæсугъд арæзт дæр æрцыд. Фондзазон скъолайæн йæхи мидæг уыди ахуыргæнджытæн дæр цæрæн бынæттæ. Уæладзыг скъола уыдис, стыр уæттæ, рухс æмæ райдзаст. Тынг рæсугъд æй рацæгъдын кодтой урс-урсид чъырæй. Æмбырдæй рацыдысты, фехæлдтой Сына къæдзæх æмæ йæ ракалдтой. Чъырсудзæн дзыхъхъ сарæзтой æмæ къæдзæхдуртæ басыгътой. Диссаджы чъыр дæр дзы рауад.

Скъола уыцы урс-урсид чъырæй æдде-мидæгæй рацагътой æмæ дардмæ æрттывдтытæ калдта. Скъола арæзт æрцыд 1914 азы Къостайы номыл. Нары фæсивæд размæ рацыдысты. Хъæбæр хъæддых ахуыргæнджытæ дæр дзы уыди. Канд Нары фæсивæд дзы нæ ахуыр кодтой, фæлæ дзы ахуыр кодтой Мамысоны фæсивæд дæр, Зыруджы фæсивæд дæр, Зæрæмæджы фæсивæд дæр. Мамысоны фæсивæд тынг размæ рацыдысты. Суанг ма дзы чызджытæ дæр ахуыр кодта, уыдис сын бынæттæ, дæрддаг хъæутæй-иу чи цыд, уыдонæн дæр. Уыдис дзы Нарæн сæхицæй ахуыргæнджытæ: Хетæгкаты сауджыны чызг Настя, Салыгæрдæны цæргæ кодта, Нармæ та бацыд ахуыргæнæгæй, Балаты Никъойы фырт Барис, Дзапарты Никъала, Пареты Бедде.

XXI

Хетæгкаты Хæзнасæ фæсæфцæгмæ моймæ лæвæрд æрцыдис нæвæндонæй, йæ цæгат æм æгæр дард кæй уыдысты, уымæ гæсгæ. Цы гæнæн уыдис Хæзнасæйæн, йæ бон «нæ» зæгъын кæм уыдис. Особа чызгæй ирæд истой, кæцыфæнды хъæздыг лæг дæр ма уыдаид. Хæзнасæйы æлдарæн радтой, чысыл сызгъæрин тынтæ дзы нæ райстой Гоцъийы байзæддаг. Бæргæ-иу æй æрымысыдысты сæ цины бонты дæр æмæ сæ зианы заманты дæр:

— Тæхудиаг æмæ нæм Хæзнасæ æввахсдæр куы уаид.

Сæ зæрдæтæ тынг рыст дæр уыдысты. Кæд-иу Гуыбатæм радтой чызг, уæд-иу ыл куыстой уаргъæй. Уæдæ-иу æндæр ранмæ куы радтой, уæд дæр афтæ. Фæлæ Хæзнасæ уаргъ хæссынæй уæд та кæд фервæзид.

Æдзух сæм Къоста хылгæнаг уыди:

— Нæ хистæртæ, æгæр зыд æмæ кæрæф кæнут. Уæ хоты ирæды тыххæй фæсæфцæгмæ дæр дæттут.

Хæзнасæмæ-иу Къоста куы бафтыд, уæд-иу æй æдзухдæр кæугæ баййæфта, йæ цæгат-иу йæ зæрдыл æрлæууыдысты. Къоста, мæгуырæг сегасыл дæр иузæрдион уыди. Хæзнасæ-иу Къостайы алы бацыдæн дæр куывд кодта.

Фæлæ ацы хатт Хæзнасæйы тынг рынчынæй баййæфта. Йæ хуыссæнæй ма бæргæ рагæпп кодта:

— Уæ, адæмы хуыздæр фæуай, мæ сидзæр мады зæнæг. Хорз та мæ абæрæг кодтай, Хæзнасæ дын царды бонтæ феста æмæ дæ низтæ бахæрон.

Къостайæн зын уыди Хæзнасæйы рынчын:

— Уæ, дæхи низтæ дæр хъæдмæ фæлидзой, æмæ та дзæбæхæй рацæрай!

Хæзнасæ скуыдта æмæ афтæ зæгъы:

— Мæрдтæм мæ, дæ фæхъхъау фæуон, æнæ кæлмæрзæнæй ма ауадз. Цæгаттаг кæлмæрзæн куы нæ ахæссон, уæд мæрдты дыккаг мард кæндзынæн.

Къоста афтæ зæгъы:

— Дыууæ дæр балхæндзыстæм, ма тыхс. Кæлмæрзæныл та афтæ мæт цæмæн кæныс?

Къоста дыууæ боны Хæзнасæйы раз фæбадт. Æртыккаг бон загъта:

— Цæуын, мæ хо, æз. Иннæ къуыри та дæ абæрæг кæндзынæн. Æрмæст кæугæ ма кæн, уæд дæм нал æрбацæудзынæн.

— Нал скæудзынæн, дæ фæхъхъау фæуон.

Къоста тынг æнкъардæй рацыди, тæригъæд ын кодта: «Акæс-ма, æдзæгатæй йæхиуыл куыд сагъæс кæны».

Зикъарайы æфцæгмæ куы æрхæццæ, уæд ыл къæвда рацыди. Арв къыбар-къыбур кæнынмæ фæци. Йæ къахвæндаг цæстæй нал ахсы. «Ацы ран тæссаг у. Рухсаг уæд Къæберы фырт, мæгуырæг, ацы ран ныххауди цъитийы скъуыды. Уый ма уынæг фæци, фæлæ æз куы ныххауон, уæд мæн уынæг дæр нæ фæуыдзæн».

Иу ран къæдзæхы хъæбысы æрбадти, боны срухсмæ æнхъæлмæ кæсы. Уалынмæ кæсы, æмæ иу къорд бæлццоны цæуын байдыдтой æд уæргътæ.

Йæ бындар фæуæд, лæг райгуырд фыдæбонæн: бон бакус æмæ йæ изæрæй бахæр, æндæр цы фæрæз ис лæгæн йæ цардæн. Хуссар Ир сæрдæй-зымæгæй, уалдзæгæй уæд, фæззæгæй хоры фæстæ цыдысты Цæгат Ирмæ. Æххормагæн цы лæууы? Домбай уæнгтæ æрхауынц.

Хæдзардарæг лæгтæ уыцы катæйттæгæнгæ цыдысты тæссаг фæндæгтыл. Уæ, æнæнцой фæуай, æнусон хох Зикъара, кæд куыд бæрзонд фæдæ! Дæ уазал æндон цъити куы нæ сæрд къаддæр кæны, куы нæ уалдзæг. Сæкæр куы фæуыдаид, уæд æппæт зæххы уæлцъарыл цæрæг адæмæн хæрд никæд фæуыдаид.

Бæлццæттæ дæр Къостайы раз æрбадтысты æмæ сæ кæрæдзийæн хабæрттæ кæнынц: чи цы федта йæ царды мидæг, чи цы фехъуыста.

Уалынмæ бон дæр фæрухс, къæвда йæ уарынæй банцад. Бæлццон адæмтæ сæхи аивæзтытæ кодтой:

— Цæуæм!

Сæ уæргътæ систой æмæ цæуыны къахыл куыд ныллæууыдысты, афтæ иу лæг хъæр кæны:

— Фæдис, бæлццон адæмтæ, мæнæ мæ къона хæрз хæлд фæкодта!

— Чи дæ, цы хабар у?

— Чифыддæр мæ сæр фæци! Плиты Датуа дæн, мæнæ мæ чызг цъитийы скъуыды аирвæзти.

— Уæ, Хуыцау дæ йæ судзгæ рæхысæй куыд æрцавта, Датуа!

Фæдисы уайынмæ фесты бæлццæттæ дæр æмæ Къоста дæр. Ме знаг ахæм къуындæг ранмæ куы ныккастаид. Зæрдæ йæ бакаст, йæ фендæй судзгæ сау рæхуыстытæ кодта. Чызг, мæгуырæг, фыр адæргæй йæ сæры хъуынтæ тоны æмæ сæ йæ цæнгтыл тухы.

— Уæ баба, ды дæ къорд даринæгты сæр ахъуыды кæн, мæнæй дын чызг нал ис. Æз кæй сæфын, уый æгъгъæд у.

Чызг, мæгуырæг, дæлиау ныххауди. Йæ сæрбæттæн иу чысыл уæлдæр сæппæрста:

— Мæ мадмæ мын-иу мæ сæры хил æмæ мæ кæрдæйнаджы гæбаз фæхæццæ кæн, баба.

Бæлццон адæмтæ катайы бацыдысты: «Уæдæ ныр цы æрхъуыды кæнæм, ацы чызджы куыд æгъдауæй фервæзын кæнæм мæлæтæй?»

Бæлццæтты-иу Зикъарайыл цæуын куы бахъуыди, уæд-иу хастой семæ æрчъиагæй арæзт бæндæн гæркъатимæ. Иу хатт кæнæ сыл дыууæ хатты нæ цыди ахæм уæззау хабæрттæ. Сæ кæрæдзимæ бакæс-бакæс кæнынц. Чи зæгъы:

— Æз уæззау лæг дæн, мæн сисын уæ бон нæ бауыдзæн.

Иу дзырдæй, зын бахæссæн уыди ныфс, уымæн æмæ изæрæй ныххауди. Æваст-иу чи ныххауд, уыдоны-иу уайтагъд сластой. Фæлæ ацы чызгмæ сæ катæйттæ цæуынц — алкæмæн бинонтæ даринаг ис.

Къоста иугæр æгъдаумæ куы бакаст, уæд афтæ зæгъы:

— Мæн ауадзут.

Бæлццон адæмтæй иутæ афтæ зæгъынц:

— Нарæй нæхи туджджын куыд фæкæнæм? Цы хæсджын нæ сты? Сæрдæй, зымæгæй нæ фæндаг Нарыл куы вæййы, æмæ нын хъарм фысым куы фæлæууынц, уæд уый та куыд хабар у?

— Ницы кæны. Ницы мын уыдзæни. Мауал радзур-бадзур кæнут: чызг иуæй дæлдæрæй-дæлдæр цæуы, аннæмæй та, мæгуырæг, тæсмард фæуыдзæн.

Къостайы абастой æмæ уайтагъд чызджы фелвасын кодтой. Йæхи дæр ын систой. Бæлццон адæмæн сæ арфæтæн кæрон нал уыди:

⇐ Предыдущая 38 39 40 41 42 43 444546 47 Следующая ⇒