ФÆДИСОН. Дыккаг чиныг 8 страница

Хъугърион кæцæйдæр æрбацæуы æмæ Алыксийы хыл хъусы.

— Акæс-ма, дæ хорзæхæй, æвзæр-æвзæрæй амæн цæй дзых ис. Хуыцау зоны, æмæ та йæ мæныл барæй чи сардыдта.

Хъугърион æй афарста:

— Цы кæныс, Алыкси, кæдæм дæхи рарæвдз кодтай ахæм туджы къæвдайы?

— Цы мæ фæрсыс, цы дæ хъуыддаг ис? Кæд мæ нал уадзыс, уæд мæрдтæм цæуын. Рацу ды дæр.

— Ацу, æвзæр, мæрдтау дæ Хуыцау фæкæнæд, мæрдтæй фалдæр куыд фæуай. Дæдæдæй, ды куы амæлай, уæд нæ хицæуттæ сæ даргъауæдз хуымтæ нал бакæндзысты. Хъæрæзыл лæууынц, фæлæ дæу фæстæ нал фæцæрдзысты. Акæс-ма, дæ хорзæхæй, хорзгæнæг, дам, хорз кæм ссардта, уырдæм мæ фæкæн. Æз ын йæхицæн хуыздæр кæнын, уый йæ хыл мæнимæ куыд скодта. Цыма дзы мæхицæн цы агурын. Ныр уымæн афтæ зæгъ: «Уæлæ ма хæстæг хъæдмæ суай æмæ иу артваг уæддæр хуыскъ сугтæ рамбырд кæн», уæд та æфсон ссарид: «Уаргæ кæны, æмæ хур боны куы нæ уынын, уæд мыл къæвда боны цæстытæ базади?» Акæс-ма, кæд фæцæуы хуссармæ. Хуыцау зоны, кæдæм сфæнд кодтаид. Кæд Бериты Захимæ цæуы, æндæр дзы хуссары цы баззади? Уæ, Захийы хуызæн суай æмæ иу доны фæлæгæрдат. Кæй дзы афæрсон — æвзæры уæд та искуы тулгæ дуртæ ныммардтой, уæд æй ацы тыхджын уарынты ныгæнын дæр нæ хъæуы? Уынгæджы дзы фæуой нæ хицæуттæ — нал дзы фæразынц, йæ хивæндæн кæрон нæй æмæ нæ уыдзæн.

Хъугърион кæдмæ хъуамæ фæкастаид Алыксийы фæстæ, уарынæй иу чысыл дæр æрлæууæн нæ уыди.

— Ныххуылыдз уыдзынæн æмæ мын мæ куыстытæ Алыксийы æвзæр нæ бакæндзæн, мыййаг. Куы сæххормаг уа, уæд та Хуырымоны хурхæй фæмары, хъæрахст райдайы: «Хæдзары хæринаг скæнæг нæй!» Иунæг ус цы акæна, мæгуырæг, даринæгты хицау. Алыкси авдæн аузынмæ дæр зивæг фæкæны, æрмæст æй хъарм хъæрмхуыппæй хорз æфсад. Уæд сывæллæттæм фæкæс, æмæ иунæг усæн фенцондæр уа, йæ алы змæлд йæхимæ кæсы. Сывæллæтты мад, ноджы ма йын фаззæттæ æмæ йæ уыдон бынтон удхарæй марынц. Алыкси та рабыр-бабыр кæны. Уæд де ’фсымæрæн сызгъæринкоцораджын лæппутæ æмæ сыл дæхи ма аирхæфс. Уадз æмæ дæ зæрдæ дæр фæхъæлдзæгдæр уа. Дæлæмæ дæр — гуыбын æмæ уæлæмæ дæр, тæвд цæхæр дзы куы ныккæлид, бæргæ. Ацы туджы къæвдайы уæлæ хуссармæ фæцæуы, Захи йæм цыма хонæг рарвыста — йæ фæлмæн дзултæ йын хæрæг нал ис æмæ ма йæм кæд нæ хицæутты мæгуырау гуырд фæцæуа.

Хъугърионæн йæ зæрдæ æхсайы, фæлæ къæвдайæ ракæсæнтæ дæр нæй, уæлхæдзæрттæй цыхцыртæ сæх-сæх кæнынц. Алыкси дын, абабау, фæстæмæ дæр фæкæса кæнæ раздæха. Уыцы хуылыдзæй схæццæ кæддæр-уæддæр Зæрдыраймæ. Хъæр кæны:

— Барст фæуæд уæ куывд, Нарыхъæуы æфсинтæ! Мидæмæ уæм бацæуын æмбæлы? Æз уæхи Алыкси дæн.

Ацу æмæ цæй куывд æмæ цæй æндæр.

Лæгæты дуармæ æрбадти æмæ судзаджы æрдиаг амоны:

— Уæ, Хуыцау кæмæн нæй, зæхх кæмæн нæй, уыцы гауыры фырт та мæ куыд асайдта. Уæ, мæ сæр мын къæссайы куыд нывæрдæуыд: ам куывд куы уыдаид, уæд Хъугърион æфсинты разæй æрбацыдаид. Ныр ма куыд фæцæудзынæн?

Фыййæуттæй дæр уыцы бонты хуссармæ йæ фос хизынмæ ничи аскъæрдта: уаргæ бонты цæгатвæрстæм тардтой, уымæн æмæ цæгатвæрсты нæзы бæлæстæ тынг бирæ уыди æмæ-иу нæзыты бынæй фыййæуттæ къуыззиттæй зарыдысты, иу къæвдайы æртах дæр никуы хауди нæзыты бынмæ.

Уалынмæ къæвда дæр фенцади. Къоста йæ фыды хомæ бадзырдта:

— Хайыр, æз цæугæ кæнын — Дауыты æрымысыдтæн. Къæвда нал ис, цы бадон ацы ран иунæгæй? Дада куы райхъал уа, уæд-иу ма хыл кæнæд, мæ лæппу уаргæ-уарыны куыд ацыди, зæгъгæ. Акæс, Хайыр, дæхæдæг дæр, кæд мæныл не ’ууæндыс, уæд.

Хайыр рауад æмæ аракæс-бакæс кодта. Кæсы Зæрдырайы цъупмæ, æмæ дзы чидæр зыны. Леуаны дардмæкæсæнтæ радавта. Кæсы, æмæ — Алыкси.

— Уæ, дæ сæр дын куыд ралыг чындæуыд, Алыкси, кæд ацы уарыны Зæрдырайы цъупмæ дæ мард нæ хастай æмæ дын уырдыгæй дæлдæр кæм æрбадай, уый нал ис.

Къоста дæр къæдзæхы сæр алæууыд æмæ кæсы.

— Уæлæ йæ лæдзæгыл æрфынæй, йæ дзæкъул дæр йæ æккой. Бæлвырд та йæ Уардан асайдта, Зæрдырайы куывд ис, зæгъгæ. Ныр æй дыууæ хатты асайдта, æппындæр тæригъæд нæ зоны. Ныр ма фæстæмæ куыд æрцæудзæн? Хохæй уæд та хаугæ ракодта кæнæ фæкалд, æмæ Зæрдырайæ хъæумæ куы фæтула, уæд ма дзы цы баззайдзæн? Хайыр, æз æм суайон, къæвда нал уары, цæмæй мын тæрсыс?

— Къæвда кæд нал уары, уæддæр къæдзæхтæй дуртæ хауынц, æмæ мæ хæрамыл хуссайраг тулгæ дуртæ сæмбæлæнт. Йæхæдæг æрцæудзæн, уырдæм æй исчи, мыййаг, къæссайы не схаста кæнæ йæхи дзæкъулы. Иугæр куы сæххормаг уа, уæд æй йæ гуыбын рахæсдзæн, къæдзæхтæ æмкалд куы кæной, уæддæр.

Къоста тыхсы:

— Ахсæв уым куы баззайа, уæд цы кæндзæн — бирæгъ ыл уæд та фембæлд?

— Бирæгъæй тæссаг ын нæу. Зæрдырайы цъупмæ бирæгътæ хæстæг дæр никæд ма бацыдысты, уæлæ Цъесы комы вæййынц иууылдæр, уым сын ахстæттæ дæр вæййы. Иу хатт дзы дыууæ бирæгъы фæрсæй-фæрстæм ахстæттæ скодтой, æмæ иуæн дæр авд лæппыны уыд йæ ахстоны, иннæмæн дæр, Къæбер сæ фæмардта. Æхсæны галы дæр Цъесы адагæй уыцы налат сыл бирæгътæ раппæрстой. Ныхæй-ныхмæ сæм ныллæууыд, афтæмæй хохæй рахауд замманайы гал æмæ ма сын æй уæд цы бахæрын хъуыд. Къæбер сын бæргæ хорз фæцис. Цыппæрдæс бирæгъы куы рахъомыл уыдаиккой, уæд фосмæ нæ, фæлæ хæдзæрттæм дæр лæбурдтаиккой. Цъесы комы бирæгътæ бирæтæн разнаггад кодтой, сæ дуцгæ хъуццытæ дæр ма сын фæхордтой. Фæлæ Къæберæн йæ цард бирæ уæд, йæ хъыримаг йæ æккойæ макуы ахауæд — бирæ æххуыс фæци æгас Нарæн дæр, стæй иннæ хъæутæн дæр. Алкæдæм дæр хæццæ кæнынц бирæгъæн йæ къæхтæ æмæ цыргъ дæндæгтæ, уастæн дурдзых фæуæд!

Уалынмæ кæсынц æмæ уæлæ Алыкси æрцæуы. Фæуырдыггæнæны куыддæр фæуырдыг кодта, афтæ фæкалд.

— Æллæх, Хайыр, ауадз мæ, ницы мын уыдзæн.

— Ды лæуу, æз æм мæхæдæг суайдзынæн.

— Нæ, æз дæр демæ цæуын, исты дын фæныкгуыз Бакоза куы нæ дæн.

Къоста хæрдмæ афтæ згъордта, æмæ йыл цæст дæр нæ хæцыди. Цалынмæ Хайыр фæхæрдгæнæнæй иу чысыл схызти, уæдмæ Къоста Алыксимæ бахæццæ.

— Цы фæдæ, Алыкси, æмæ дæ ацы уарыны ардæм чи сардыдта?

— Арв æй куы æрцæвид — нæхи абырæджы фырт мæм æрбацыди, ам, дам, цы бадыс, уæлæ устытæ минасæй сæхи хорз куы сæфсæстой, уæд?

— Алыкси, Уардан сайаг у. Макуал рацу, æз дын æй алы хатт дæр куы фæзæгъын.

Алыксийы ракодта Къоста, йæхæдæг Уарданмæ бацыди:

— Цæмæн асайдтай Алыксийы? Хохы сæрæй рацæйтылди æмæ куы амардаид, уæд тæригъæд дæр нæу? Зымæг ма нын скъолайы уæд арт чи скæндзæн? Кæй æвдæлы лæгтæй арт кæнынмæ — алчи йæхи хæдзары хъуыддæгтæ кæндзæн. Ницы дæ хъыгдары æмæ йæ ма удхарæй мар.

— Хорз, Къоста, никуал æй асайдзынæн, мæхæдæг дæр ын фæтæригъæд кодтон.

— Мæгуыр у, мæгуыр, æмæ йын йæ мæгуыр æгъгъæд куы у, уæд æй мах та ма цæмæн удхарæй марæм?

— Сымах æй бæргæ нæ удхарæй марут. Æз дæн æмæ йæ ныр ардыгæй фæстæмæ нал сайдзынæн. Уæлæ-иу Къудзиты хъæдæй сугтæ куы æрцæйхæсса, уæд-иу йæ размæ бауайдзынæн æмæ йын-иу йæ æргъом райсдзынæн. Æз ныр ардыгæй фæстæмæ Алыксийæн тынг хорз уыдзынæн: куывдæй дæр æмæ йын чындзæхсæвæй дæр мæ хæйттæ хæсдзынæн. Марг бахæрон, кæд сайгæ кæнын, уæд.

Уалынмæ хур дæр ракаст. Нарыхъæуы устытæ сæ мæнæутæ æхсынмæ Лиайы доны былмæ уыцы цингæнгæ хастой.

— Уæ, сызгъæрин фестинаг хур ракаст тæккæ бæрæгбонмæ. Нæ чъириæгтæ сæхсдзыстæм: тагъд Зæрдырайы бæрæгбон у, уæдæ фæлвæратæ дæр æрбахæццæ кæнынц. Мæнæ цы диссаджы хур ракасти, цыма нын тæригъæд фæкодта: «Дæлæ Нарыхъæуы устытæн сæ мæнæутæ æхсынæн тыхджын къæвдатæ бар нæ радтой, æртæ боны мæнæ къæртайæ калæгау уарыди. Ныр алчидæр йæ мæнæу рахæссæд мæнæ цæугæдоны былмæ».

Хъугърион фæйнæрдæм хъæр кæны:

— Рæвдздæр рахæссут уæ æрмæфтæуттæ!

Нарыхъæуы устытæ дæр фæдисон архайдæй архайынц, сæ нымæттæ, сæ къæртатæ, сæ хъисынтæ æмæ сæ сыхырнатæ скъæфынц æмæ мæнæутæ æхсынц, хурмæ сæ тауынц æмæ лæмарынц, хъисынтæ æмæ нымæтты уæлæ сæ кæнынц, цæмæй рæвдздæр схус уой.

XVIII

Леуанæн йæ фыды æфсымæртæй иуæн уыди фараст чызджы æмæ зыбыты иунæг лæппу. Хъæрæз йæ ном. Раст Мамиаты Хъарадзауы фыртимæ иумæ фесты каст афицерты скъола. Хъæрæзæн йæ ус куырдуаты бадти. Асатæ сæхи цæттæ кодтой сæ чындз æрбахæссынмæ, афтæ Хъæрæзы йæ фыды æфсымæры лæппу фатæй амардта. Хуры хуызæн лæппу йæ гæндзæхтæ цæгъдынмæ куы фæци, уæд Нары ныхасмæ фæхабар кодтой:

— Уæлæ Хъæрæзы Алхъо амардта! Уæ, Хуыцау нæ судзтæ рæхысæй куы æрцавта, уый æгæр æбуалгъы диссаг куы æрцыди Нарыхъæуы æхсæн!

Хъæрæзæн йæ хотæ сæ рустæм куы фæлæбурдтой æмæ сæ фарастæй дæр уыцы иу тынд куы æркодтой, уæд Нæрыхъæуы сау къæдзæхыл сæ туг донау æркалди, къæдзæх сырх-сырхидæй аззад.

Къоста æмæ Дауыт раст хуссары фæтæнты хызтой сæ уæрыччыты. Кæсынц, æмæ дæлæ фараст хойæ рустæ тонынц, даргъ сæры хъуынтæ сæ цæнгтыл тыхтытæ кæнынц. Къоста æмæ Дауыт сæ уæрыччытæ уæзæгыл фæуагътой:

— Æллæх, дæлæ цыдæр бæллæх æрцыд Нарыхъæуы! Нæ хотæ сæ сау сæры хилтæ сæ цæнгтыл куы тухынц.

Къоста разæй азгъордта, Дауыт — йæ фæдыл. Ме знаг ахæм хабармæ куы бакæсид — Хъæрæз Нарыхъæуы мардæй лæууы. Нар лæгæй, усæй сæ сæртæ хойынц.

— Мæнæ цæмæй тарстыстæм, уый нæ куыд баййæфта! Цæрынæй-хæрынмæ Нарыхъæуы ахæм диссаг нæма уыд нæхи зынгæй. Уæууæй, сау сыгъд куы бакодтам, уæд ма цы фæуæм?

Тæрхоны лæгтæ цалынмæ тæрхон хицæн кодтой, уæдмæ Хъæрæз Нарыхъæуы къæдзæхыл мардæй лæууы.

— Цæрынæй-хæрынмæ кæмæй тарстысты Хъæрæзы фараст хойы, уыцы æмбисонд сæ куы баййæфта!

Къоста йæ хотæн сæ дæллаг фарс уыцы тæригъæддагæй лæууы. Сæ русты стджытæ урс-урсид адардтой, сæ уадулты дзидзатæ æнæвгъауæй æррæдывдтытæ кодтой. Къоста къулбæрзæйæ куы сæ иумæ бакæсы, куы сæ иннæмæ. Йæ уæйлаг нымæт йæ уæлæ, йæ хызын йæ фарсыл, хæлын худ йæ сæрыл. Бынтон бæгъæввадæй. Кæсы зæхмæ.

Тæрхоны лæгтæ иугæр тæрхон куы ахицæн кодтой, уæд Хъæрæзы бахастой йæ хæдзармæ. Йæ фараст хойы тæригъæдæй Нарыхъæуы бæрзонд къæдзæхтæ уырдыгмæ лæбырыдысты. Дзыллæтæ æмкуыд ныккодтой. Нармæ судзаджы фæдисмæ уыцы æрдиаггæнгæ цыдысты. Особа кард æмæ уартæй дæсны уыди, фæлæ Нарыхъæуы æбуалгъ æмæ æнамонд уацæн æмбал нæ уыд: æфсымæр æфсымæры Хуыцауы дзæгъæлы фæмард кæнæд.

Уæууай, ололи сау хъæдæй Нарыхъæумæ сау додой куыннæ кодтаид: «Дæлæ Нары сау сынтæн цæй диссаджы сæнттæ æмæ æмбисæндтæ æрцыди!» Ололи сау уыгмæ дзуры: «Ракæс, о сау уыг, ныр дæ цæстæй фендзынæ Нарæн дæ фæндон». Уыг сау додой ныккодта: «Æгайтма мæ цæстæй нæ уынын ахæм сау хабар. Мæ сау уыджы зæрдæ дæр сау тары уæд баци». Уалынмæ сæумæраджы сау халон Нармæ сау додой ныккодта: «Уæ бецау Хъæрæз, дæу зын куы нæ федтаин æмæ сау фæнык куы фестадаин». Халæттæ сæ кæрæдзимæ сидынц: «Цæуæм уал мах Нарæй, ацы тæригъæддаг зианæй айсæм раст уæлæ Лиайы бæрзонд хохы сæрмæ нæхи. Мах ахæм судзгæ зианы хæрнæгæй иу стæджы мур дæр нæ хъæуы. Абабау, фæлтау хæхтыл къæйдурхæрæн кæндзыстæм».

Уæ бецау, Хъæрæзæн йæ хотæ, йæ хотæ. Сæ тæригъæдæй байсыст ададжы цæугæдон. Оххай гъе уæдæ, Хъæрæзмæ-иу йæ сау хотæ сæ сæры хилтæ куы бакалдтой, уæд йæ марды чырын йæ хоты дзыккутæй нал зынди. Иннæ ахæм йæ сау хоты тугæй Хъæрæзы марды чырынæй ницуал зынди.

— Дæдæй, нæ дарæг æфсымæр! Ныр нæ туг кæмæй исæм? Чи уыди дæ марæг? Уый дæр нæ дарæг æфсымæр уыди. Мæнæ фыдæлгъысты бын куыд фестæм! Уæууæй, цы кæнæм? Уæ Къоста, цы зæгъыс? Фараст хойæ нæ Хъæрæз дæу æвджид куы фæуагъта, æмæ нырма хæрз къаннæг лæппу куы дæ. Уæ сидзæр мады зæнæг, дæ ныййарæг сау мæрмæ фæцыди. Цæмæй, цы ныфсæй нæ исыс дæхимæ, цæмæй нæ фæдардзынæ? Зæгъ-ма нын æй уæндонæй — цæмæй нын æвæрыс ныфс дæр? Кæд æмæ, бецау, дæхæдæг нæ федтай мадæй рæвдыд, уæд дæ цы домæм? Фæлæ нын Нарыхъæуы нæ хæдзары дуæрттæ фидар æхгæдæй ма ныууадз, байрæз-иу дæ хоты фæндиаг. Ма са-иу фæкæн æдзæгат. Иунæг мæгуыр у, æдзæгат чызг хураууæттæ фæагуры йæ цæстысыг калгæ. Зон, дæуыл нæ тыхст кæй уыдзæн, дæуыл, кæй кой кæнæм. Æдзæгат фараст хойæ дыл фæдзæхсæм нæхи: мæрдтæм-иу нæ ма ауадз. Нæ кæрдæнтæй худинаг уыдзæн. Хетæджы рухс цæсгомæн, куы фæхæссæм мæрдтæм, мыййаг, нæ дæсгай æнгуылдзтæ нæ къæбутыл æмбæрзтæй.

Хъæрзгæ сау хотæн-иу куы ныхъхъæр кодтой:

— Уæ, цы кæнæм-фæкæнæм ныр абонæй фæстæмæ, нæ быны лæдзæг, сау куыд фæбадтыстæм нæ иунæг æфсымæры фыдæй! Уæ, сау бон нæ куыд баййæфта, хур æмæ мæйы фæдыл дзыназгæйæ чи баззад. Къоста, ныр нæм цæмæй дæ ныфс хæссыс? Быны чызг тæргæйттæ куы фæкæны æмæ дын дæ зæрдæ куы фæриссын кæнæм, мыййаг, сау фæбадæм, сау бон цы сау хотыл бакодта, нæ зæххы хай нæ быны куы ныттыдта, нæ уæларвы хай ныл куы ’рхауди!

Хъæрæзæн йæ фараст хойы русты тугæй мæрддзыгойы адæмтæ сæхи куы амæстой, уæд-иу Дауыт уыцы къулбæрзæйæ мæгуыр хотæм бадзырдта:

— Мауал тонут уæ рустæ, адæмы уæ русты тугæй æмызмæст куы ныккодтат.

Хъæрæзы мад райдыдта хъарæг кæнын:

— Уæ мæнæ уæздан мæрддзыгой! Абоны бон мæнæн мæ фараст чызджы хур æмæ мæйы фæстæ дзыназгæ куы баззадысты, уæ, мæгуыры бон сæ зæронд мад æмæ фыдыл куы ныккодта, сæ сау рæхыс хурмæ куыд рахастой. О, дæдæй кæмæн фæкæнæм, дæдæйаг чи фæци! Уæ, Нарыхъæуы йæ бындур галиумæ кæмæн ныззылди, уыцы мад æмæ фыд мах куы стæм. Уæ Хъæрæз, ма аком! Æз, зæгъ, мæхи къахæй сау мæрмæ нæ цæуын. Æз, зæгъ, кæйдæр чызгæй æфсæрмы кæнын. Фидар ныхас ын куы загътон, уæ, мæ зынджы хай, зæгъ, Нарыхъæуы къæдзæхыл тæригъæддаджы хуыстæй куы баззад, уæд цы кæнон-фæкæнон. Мæнæ хорз адæм, сылгоймаг, сау фæбадон, бындар нæ комы. Уый кæйдæр хуымы цыргъаг æхсырф у. Мæнæн мæ фараст чызджы бындар нæ комынц, уæ, дзæгъæлæй куы баззадыстут. Хойæн, сау фæкæнон, æфсымæр куы нал вæййы, уæд ын, сау фæкæнон, кæйдæр стыр мыггаджы астæу кад дæр нæ вæййы, нæ, сау фæкæной мæ фараст чызджы! Ныр ахсæв, сау фæкæной, сæ иунæг æфсымæры фæстæ сæхиуыл сæ хæдзары дуæрттæ æнгом куыд æрбахгæндзысты? Уæ, сау фæкæной мæ фараст чызджы, сæ домбай дарæг æфсымæрæй дзæгъæлæй чи аззад! Ныр мæнæн мæ фараст чызджы абонæй фæстæмæ уарзон адæмтæм тæхудыйæ сæ бонтæ æрвитдзысты. Уæ хъусæг адæмтæ, иунæджы койæ уæ йæ зæрдæ кæмæн риссы, уыдонæн мæнæ цы кæуинаг бон скодта. Ныккæут, мæ уарзон адæмтæ, Хъæрæзыл — йæ циндзинад уæззау бонæй чи раивта. Абоны бон кæйдæр чызгæй зæрдæхудтæй чи баззад æмæ сау къабайæ йæ ирæд æлхæд кæмæн цæудзæни. Уæууай, боны калдæй дæ куы баззадысты, мæ дарæг хъæбул, дæ сау хотæ! Ма мыл бахудут, мæнæ хорз адæмтæ, къулбадæг сывæллоны кой уын кæй кæнын, фæлæ æз абоны бон кæйдæр чызгæй къæмдзæстыгæй куы баззадтæн. Уæ, сау фæкæнон, æз мæхæдæг дæр быны чызг дæн æмæ ныр мæ чызджытæ дæр быны чызджытæй куы аззадысты, уæ, сау бон мыл куыд бакодта! Иууыл хиуыл кæуын дæр уæзданы æвдисæн нæу: чи мæ хуызæн, чи та мæнæй мæгуырдæр.

Зиан рахæссыны размæ æрбакодтой Нарыхъæуы фæсивæды чызгæй, лæппуйæ. Куыннæ фæкуыдтаиккой. Къоста æмæ Дауыт дæр уыцы кæугæ æрбацыдысты. Сæ худтæ сæ къухты куы æрцæйхастой, уæд фæйнæрдыгæй адæм кæсгæ баззадысты. Хъæрæзы раз æрлæууыдысты. Къоста æмæ Дауыт сæ чысыл къухтæй сæ сæртæ хойын куы райдыдтой, уæд уæларвæй рухсы цъыртт нал калди. Устытæ-иу ныхъхъарæг кодтой:

— Уæ, уайых куыд фæдæ, уайых, Хъæрæз, ацы дыууæ байрæзинагæн сæ зæрдæтæ куыд фæриссын кодтай. Уæ, байрæзат, мæнæ дыууæ байрæзинаг сабийы. Абон фæстаг-фæстаг хатт дыууæ хорз æфсымæры Хъæрæзы хорзæх нæ бакодтой; Хъæрæз, хорз сау, зæгъ, куы фæбадтыстæм дæ мардæй, нæ хорз æфсымæр. Мах дæм, зæгъ, феххуыс кæнынмæ куы æнхъæлмæ кастыстæм, ды та нын нæ чысыл удтæн сау марæджы уæззау низ куы скодтай, уæззау фыдæй нæ, зæгъ, куы бабуц кодтай. Уæууай, мах, зæгъ, чындзæхсæвмæ æнхъæлмæ куы кастыстæм, ныр нын дæ чындзæхсæв хистæй куы раивтай, уæд нын, зæгъ, нæ зæрдæтæ куы фæриссын кодтай. Уæ, æнæрайы фæттæ æмæ æрдынтæ куы фæуыдаиккой, дæуæн, зæгъ, дæ зынджы хай цы фæттæ æмæ æрдынтæ бахуыссын кодтой. Уæууай, Нарыхъæуы сау къæдзæхыл, зæгъ, ныр мах зæрдæуæрæхæй фат æмæ æрдынмæ куы нал бакæсдзыстæм, уæззау судзгæ фыдæй нæ, зæгъ, куы фæриссын кодтай.

Къоста æмæ Дауытæн иргъæвынæн ницуал фæрæзтой. Хъæрæзыл дæлгæмттæ кæнын куы байдыдтой, уæд-иу Къоста, мæгуырæг, ныхъхъæр кодта:

— Мæнæ цы уазал у, мæнæ, дойнаг ихæй уазалдæр. Марадз-ма, Нана, хъарм кæрц ыл æрæвæр, — Хъæрæзы мадмæ-иу бадзырдта Къоста. — Уæлæ ма йыл Къæберы хъарм кæрц æрæвæрут.

— Уæ, байрæзай, уый хъарм нал хъæуы, уазал сау мæр æй йæхимæ айста.

Нарыхъæуы устытæ-иу æм бадзырдтой:

— Уæууай, сау куыд фæбадти уæ хорз æфсымæр! Сайд дыл, зæгъ, æрцыди, сау мæрмæ, зæгъ, ма аком. Уым, зæгъ, усгур лæппу ус нæ куры, чындздзон чызг дзы, зæгъ, мой нæ кæны. Чысыл сывæллон дзы стыр нæ кæны, стыр та дзы, зæгъ, хурмæ нæ цæуы. Дæдæй, зæгъ, дæдæй куыд фæкодтай. Сау мæр, зæгъ, йæ мæгуырыл у, бæстæ та, зæгъ, йæ хорзыл у: Нарыхъæуы къуылдымтæ рафæлдыстой алы рæсугъд дидинджытæй, æмæ дæ, зæгъ, дæ къах Нарыхъæуæй уæд сау мæрмæ куыд хæссы? Уæууай, уæззау бон дыл, зæгъ, куыд бакодта, фæцу æмæ, зæгъ, ма ссуйы фæндагыл куы цæуыс, фæсмонгонд, зæгъ, куы фæдæ. Кæнæ, зæгъ, Къостайы мæгуыр уды тæригъæдæй кæдæм фæхæццæ уыдзынæ? Уыцы быны сау мæр, зæгъ, сау сыгъд бакæнæд мах тæригъæдæй, Нарыхъæуы сау уæлмæрд, Нарæн сæ хуыздæртæ лæгæвзæрстæй уым дæлгоммæ æмæ уæлгоммæтæй чи хуыссы, æнæмæты тарф фынæй дзы, зæгъ, чи кæны. Чи дзы, зæгъ, зæйластæй, чи та дзы, зæгъ, донластæй, чи та дзы дуры цæфæй. Нарыхъæуы чызджытæн дзы фаг ис, кæуыл фæкæуой, ахæм цæрынхъуæгтæ: быны сау мæры æнæмæтæй тары фынæй кæнынц, мауал дзы рацæуой. Нарыхъæуы бирæ тæригъæддæгтæ ныддæлгом ис, уым бирæ усгур лæппутæ бадæлгом ис, уым бирæ чындздзон чызджытæ бадæлгæмттæ сты. Уæ мæ саусæр идæдзтæ, уæ мæ бæрзонд лæппутæ, уæ хæдзардарæг домбай лæгтæ, уайых, зæгъ, æрбауат, сау мæры, зæгъ, куыд æнæмæт фынæй кæнут; уалдзæг, зæгъ, куы ралæууыд, уæд, зæгъ, уæ æхсызгон куыстытæм кæсын æдзæллагæй уæ бон куыд вæййы? Нана, зæгъ, сау ракæнæд, сау мæрæй, зæгъ, размæлæнтæ æмæ базмæлæнтæ нал вæййы, уым, зæгъ, домбай уæрджытæ лыстæг згъæлæнтæ фæкæнынц. Уæууай, цы кæнон-фæкæнон, æз зæрдæрыст сау хо куы дæн. Мæнæн, зæгъ, мæ рагуалдзæджы мæ дæлдæр-уæлдæр сидзæртæ æнæ фыдæй куы аззадысты, мæнæн мæ дарæг æфсымæр æхсызгон уалдзæджы сау мæрмæ цæуæг куы фæци, уый йæ зæронд мад æмæ фыды разæй сау мæрмæ куы цæуы... Уæд-иу йæ уарзон æмгæрттæн куы алæгъстæ кодта: «Æз мæлгæ кæнын, фæлæ, уæ хорзæхæй, курын, æмæ-иу мæ зæронд мад æмæ фыды мæрдтæм мæгуырхуызæй ма ауадзут. Æз, дам, мæ мад æмæ мæ фыдæй куы кæнын æфсæрмы, сæ разæй сау мæрмæ кæй цæуын». Дæдæй, сау фæкæнон, мах дæр фондз хойæ нæ русты тугæй мæрддзыгойы рухс цæсгæмттæ куы амæстам. Дæдæй, нæ зæронд мад йæ дыууæ русмæ куы фæлæбурдта. Уæ, сау фæкæнæм, мах фондз хойæ дæр нæ æфсымæры раз куы æрлæууыдыстæм, йæ уд куы лæвæрдта, уæд. Удхæссæг куы нæ фæтарсти æмæ нын нæ домбай дарæг æфсымæры нæ разæй куы афардæг кодта.

⇐ Предыдущая 4 5 6 7 8910 11 12 13 Следующая ⇒