География сабақтарында географиялық карталармен жұмыс

1 География сабақтарында географиялық карталармен жұмыс

1.1 Географияны оқытудағы картаның рөлі

Қазіргі уақытта картографиялық сауаттылық әр адамға компьютерден кем емес қажет. Карталарды пайдалану, олардан қажетті ақпаратты алу дағдылары мен дағдыларының болмауы көбінесе экономикалық және ұлттық саясаттағы елеулі қателіктерге, экологиялық жағдай мен адамдардың өмір сүру жағдайларын нашарлататын қателіктерге әкеледі.

Картаның географиядағы рөлін Н. Н. Баранский жақсы анықтады: «Карта-географияның екінші тілі», сонымен қатар тіл үнемді және түсінікті. Оқушылар үшін бұл ғылыми білім мен жан-жақты ақпарат көзі. Мұғалім оқушыларға географиялық картаның мазмұнын барынша пайдалануға үйретуі керек, бірақ оқушыларға күрделі тапсырмалардың ойластырылған жүйесін жүзеге асырған кезде ғана әртүрлі мазмұндағы карталармен жұмыс істеуге үйрету мүмкін.

Карта оқушылардың назарын аударады, зейін қоюға көмектеседі және визуалды жадты жұмысқа қосады. Оқулықтың картасы мен мәтіні бір-бірін толықтырады, берік білім алуға ықпал етеді. Оқушылардың назарын карталарға аудара отырып, мұғалім әр оқушының оларға деген қызығушылығын оятуы керек, олардың мазмұнын толық түсінуге және оның маңызды бөлігін есте сақтауға, картаны зерттеуді оқулықтың тиісті бөлімін игерумен байланыстыруы керек.

Оқулықтарда оқушыларға картографиялық әліпбиді меңгеруге мүмкіндік беретін көптеген практикалық тапсырмалар мен жаттығулар бар. Алайда, кейбір тапсырмалар, сондай-ақ мәтін мазмұны оқушыларға әрдайым түсінікті бола бермейді. Бұл мұғалімді оқушыларды жаңа карталармен таныстырудың әдістемелік тәсілдерін мұқият ойластыруға міндеттейді.

Оқу процесінде карта әртүрлі білім беру функцияларын орындайды:

1. Карта географияның негізгі көрнекі құралы ретінде қызмет етеді. Онда бірден жер бетінің және бүкіл жер шарының кеңдіктерін байқауға болады. Тіпті жазық және ашық жерлерде де көрінетін көкжиектің радиусы 5 км болатынын ескерсек, бұл фактінің ерекше мәні айқын көрінеді, бұл жер бетінің жеті миллионнан бір бөлігі. Картаның көмегімен жасалған, тікелей көруге болмайтын кеңістіктің визуалды бейнесі ол туралы идеяларды қалыптастыруға негіз болады.

«Оқушыларға Кавказ, Ұлыбритания, Оңтүстік Америка және т.б елдердің жағалау сызығына, рельефіне, климатына, гидрографиялық желісіне, өсімдік жамылғысына және т.б. тән барлық ерекшеліктерімен дұрыс түсінік беру мүлдем үмітсіз міндет болар еді.,» - деп жазады профессор В. П. Буданов, «егер оқушылар кем дегенде сипатталған аумақтың схемалық картасын көрмеген болса».

2. Картаның негізгі функциясы-жер бетіндегі заттардың орналасуы туралы ақпаратты көрсету. Осыған байланысты ол танымның ерекше таптырмас құралы ретінде қызмет етеді, өйткені ешқандай басқа құралдар — сөз де, сурет те, тіпті рельефпен жеке танысу да заттарды кеңістікте орналастыру, бағыттар, құрылымдар мен комбинациялар туралы нақты және дәл түсінік бермейді. Мұндай білім адамдар үшін іс-әрекеттің барлық салаларында қажет, сондықтан карта адамдардың өмірінде маңызды болды. Карта географияда ерекше маңызды. «Кез келген географиялық зерттеудің бастапқы нүктесі бола отырып, оны жұмыстың барлық сатыларында сүйемелдей отырып, карта сонымен бірге өзінің түпкілікті нәтижесі болып табылады. Оны географияның «альфа және омегасы» деп атауға әбден болады»,-деп академик-географ Л.С. Берг картаның ғылыми географиядағы рөлін бағалайды. Бұл картаның негізгі функциясы мектепте қалай қолданылады?

Картаны қарапайым визуалды тексеру қазірдің өзінде объектілерді орналастыру туралы белгілі бір түсінік береді. Сонымен, картадан сіз пішіндерді, аудандардың өзара орналасуы мен өлшемдерін, онда бейнеленген географиялық объектілер арасындағы қашықтықты «көзбен» бағалай аласыз. Мұғалімдер картаны осы мақсаттар үшін кеңінен қолданады, мысалы, оқушыларды географиялық орналасуы, объектілердің салыстырмалы өлшемдері, объектілер арасындағы қашықтық және т. б. туралы сұрақтарға жауап беруге дағдыландырады.

3. Карта шартты белгілердің тілінде тек орналастыруды ғана емес, сонымен бірге онда бейнеленген заттардың сипаттамасын, жай-күйін ғана емес, сонымен бірге олардың қозғалысын, дамуы мен өзгеруін де көрсетеді. Мысал ретінде тарихи, кейбір экономикалық және басқа да арнайы карталарды алуға болады.

Көрсетілген қатынаста картаның мүмкіндіктері объектілерді бір-бірімен салыстыру және кеңістіктік байланыстар мен олардың арасындағы өзара әрекеттесуді орнату кезінде айтарлықтай артады. Бұл жағдайда сіз картада көрсетілмеген, бірақ картада көрсетілгеніне байланысты заттардың осындай қасиеттері туралы қорытынды жасай аласыз. Мысалы, картадан географиялық орнын анықтай отырып, оқушы елдің климатын, оның өсімдіктерін жеткілікті түрде сипаттай алады. Бұл деректерді картадағы рельеф пен гидрографияның бейнесімен салыстыра отырып, ол өзендердің су режимі, топырақтың табиғаты, тіпті осы табиғи ортадағы адамдардың экономикалық қызметінің ерекшеліктері туралы қорытынды жасай алады. Ол өзінің бай мазмұнын тек картографиялық және географиялық білімі бар және оларды қолдана алатын, яғни картаны оқи алатын адамға ашады. Картаның өзі, оны шебер оқи отырып, бай және әр түрлі білім көзі ретінде ғана емес, сонымен қатар оқушылардың ақыл-ой дамуының стимуляторы ретінде де әрекет етеді. Картаны оқу оқушылардың логикалық, диалектикалық ойлау, үлкен категорияларда ойлау қабілеттерін дамытады, құбылыстар мен заттарды кеңінен қамтиды, картада бейнеленген аумақ туралы жан-жақты, «тірі» идеялардың қалыптасуына әкеледі және, сайып келгенде, географияны саналы және берік білудің жақсы негізі болып табылады.

4. Карта географияны оқыту процесінде өте маңызды психологиялық-педагогикалық рөл атқарады-білімді реттеуге ықпал етеді, оларды игеру мен есте сақтауды жеңілдетеді.

Бұл рөл картада тек мектепте ғана емес, сонымен бірге ересек адам өзінің географиялық білімін кітаптардан, газеттерден, журналдардан және т.б. толықтырған кезде де сақталады. Картаны жақсы білетін болсаңыз, географиялық білім қоры бұрын алынған кеңістіктік негізде өсіп, үнемі өсіп отырады. Сондықтан мектепте картадағы географиялық номенклатураның белгілі бір мөлшерінің орналасуы оқушылардың жадында мықтап бекітілген болуы өте маңызды. Сондықтан мектепте картадағы географиялық номенклатураның белгілі бір мөлшерінің орналасуы оқушылардың жадында мықтап бекітілген болуы өте маңызды. Осы мақсатта мұғалімдер картографиялық суретті есте сақтауға әкелетін әртүрлі әдістерді кеңінен қолданады: карталарды немесе карта диаграммаларын жадқа салу, контурлық карталарды толтыру, үнсіз карталармен жұмыс және т. б.

Карталармен жұмыс оқушылардың қиялын, жадын, логикалық ойлауын және сөйлеуін, талдау, салыстыру, қарама-қайшылыққа келу және қорытынды жасау қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Бұл оқушылардың дербестігін дамыту, олардың пәнге деген қызығушылығын ояту және мектеп географиясының өмірмен, білімді қолдану тәжірибесімен байланысын орнату тұрғысынан оқуды жандандырудың ең қол жетімді және өте тиімді құралы. Мысалы, карталармен географияның кез-келген сабағында мазмұны мен формасы бойынша әр түрлі фронтальды және жеке практикалық жұмыстар жүргізілуі мүмкін, білім беру мекемесіне, өнеркәсіптік кәсіпорынға іргелес аумақты зерттеуге және экономикалық дамытуға байланысты барлық мәселелер шешілуі мүмкін.

Оқу саяси карталары, экономикалық карталар-оқушыларды тәрбиелеудің маңызды құралы. Олар біздің еліміздегі мәселелердің табысты шешілуін, елдер арасындағы географиялық еңбек бөлінісінің жаңа түрін, әлемдік қоғамның ұлттық интеграциясындағы жетістіктерді көрнекі түрде көрсетуге мүмкіндік береді.

Осылайша, біздің алдымызда географияны оқытуда картаның өте маңызды мәні пайда болады. Оны асыра бағалау қиын. «Картасыз география жоқ» қанатты формуласы терең мағынаны қамтиды.

Географиялық ғылымның өзі картасыз өмір сүре алмайтындықтан, онсыз географияны оқыту мүмкін емес. Бірақ осыдан тағы бір жағдай туындайды: картографиялық мәдениет мәселелеріне мән бермей, географияны оқытуды жақсартуға сенуге болмайды. Соңғысы мектеп қамтамасыз ететін карталар мен басқа да картографиялық құралдардың сапасы мен санымен емес, картаны оқытуда қолдану деңгейімен, оқу процесінде картамен жұмыс істеудің жалпы құрылымымен анықталады.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒